Хутбаи толутия
| Мавзуъ | Сарзаниши мардум барои ҳимоят накардан аз Имом Алӣ (а) дар моҷарои ғасби хилофат |
|---|---|
| Содиршуда аз | Имом Алӣ (а) |
| Ровии аслӣ | Абуалҳайсам ибни Тайиҳон |
| Сарчашмаи шиа | ал-Кофӣ |
Хутбаи толутия (форсӣ: خطبه طالوتیه) аз хутбаҳои Имом Алӣ (а) пас аз вафоти Пайғамбар (с) аст, ки мардумро барои сустӣ дар ҳимоят аз худ дар моҷарои ғасби хилофат сарзаниш мекунад ва нисбат ба оқибатҳои ин кӯтоҳӣ ҳушдор медиҳад. Имом дар ин хутба ишора мекунад, ки агар ёроне ба андозаи асҳоби Толут медошт, мардумро аз роҳи инҳирофие, ки гирифтораш шудаанд, наҷот медод.
Имом Алӣ (а) дар ин хутба дар баробари шарҳу эзоҳи бархе аз сифоти Худованд ва эъломи бартарии дин Ислом бар дигар адён, худро васии Пайғамбар (с) муаррифӣ мекунад, ки ба мардум дастур дода шудааст аз ӯ пайравӣ кунанд. Имом Алӣ (а) дар ин хутба оқибатбахайрӣ ва дастёбӣ ба неъматҳои дунявӣ ва ухравиро аз самараҳои пайравӣ аз Аҳли Байт (а) мешуморад. Дар муқобил, гирифтор шудан ба зулмат, баста шудани роҳи илм ва ихтилоф миёни мардумро аз оқибатҳои дур шудан аз Аҳли Байт (а) медонад.
Кулайнӣ ин хутбаро дар китоби худ ал-Кофӣ ба нақл аз Ибни Тайиҳон овардааст. Ба назари Аллома Маҷлисӣ, Хутбаи толутия гарчи аз лиҳози меъёрҳои илми риҷол, ҳадиси заъиф аст, вале ба далели балоғат ва фасоҳати мавҷуд дар он, метавон онро ба Имом Алӣ (а) нисбат дод.
Муаррифӣ, замон ва заминаи ироаи хутба
Гуфта шудааст, Хутбаи толутия[1] аз хутбаҳои Имом Алӣ (а) аст, ки баъд аз вафоти Пайғамбар (с) дар Мадина ироа шудааст.[2] Иллати шуҳрати ин хутба ба номи толутия, ба сабаби ишора ба ёрони Толут дар он дониста шудааст.[3] Имом Алӣ (а) дар ин хутба, мардумро барои беҳаммиятӣ дар ҳимоят аз худ дар моҷарои ғасби хилофат мавриди сарзаниш қарор дода ва нисбат ба оқибатҳои он ҳушдор медиҳад.[4] Аллома Теҳронӣ ин хутбаро далели возеҳе медонад, ки чаро Имом Алӣ (а) баъд аз вафоти Пайғамбар (с), барои гирифтани ҳаққи худ (вилоят ва имомат бар ҷомеа) қиём накард ва бар асоси васияти Пайғамбар (с) мабнӣ бар сукут ва даст назадан ба шамшер дар сурати надоштани ёрон ва ансор амал кард, то ба зарари Ислом анҷом наёбад.[5]
Санад
Кулайнӣ, Хутбаи толутияро дар бахши ар-Равзаи китоби ал-Кофӣ ба нақл аз Абуалҳайсам ибни Тайиҳон аз Имом Алӣ (а) нақл кардааст.[6] Ба гуфтаи Аллома Маҷлисӣ дар китоби Миръот-ул-уқул, хутбаи толутия гарчи аз лиҳози меъёрҳои илми риҷол, ҳадиси заъиф аст, вале ба сабаби дорои балоғат ва фасоҳат будани ин сухан, ба назар дур мерасад, ки аз ғайри маъсум содир шуда бошад ва метавон онро ба Имом Алӣ (а) нисбат дод.[7]
Мазмун
Имом Алӣ (а) дар хутбаи толутия дар баробари ситоиши Парвардигор ва баёни бархе аз номҳо ва сифоти Худо,[8] ва иқрор бар рисолати Пайғамбар (с),[9] худро васии Пайғамбар (с) ва донишманди уммат муаррифӣ мекунад, ки мардум ба пайравӣ аз зимомдории ӯ маъмур шуда буданд.[10] Имом дар фарзҳое аз ин хутба оқибатҳои рӯйгардонии мардум аз Аҳли Байт (а)-ро ба онҳо ҳушдор медиҳад.[11] Дар муқобил, самараҳои пайравӣ аз имомро ба онҳо гӯшзад мекунад[12] ва ба мазаммати сустии мардум дар ёрии ӯ нисбат ба моҷарои ғасби хилофат мепардозад.[13] Имом Алӣ (а) дар ниҳоят бар ин нукта таъкид мекунад, ки агар ба шумори асҳоби Толут ё асҳоби Пайғамбар (с) дар ҷанги Бадр ёру ёвар медошт, мардумро ба роҳи дуруст бозмегардонд ва аз инҳирофе, ки дар дин пайдо шудааст, ҷилавгирӣ мекард.[14]
Нукоти омӯзандаи хутбаи толутия чунин баён шудаанд:
- Тасвири сифати ҳай(зинда будан)-и Худо;
- Беназир ва беҳамто будани Худо;
- Салтанати доимии Худо бар ҷаҳон, чи қабл аз офариниш ва чи пас аз нобудии тамоми дунё;
- Замон ва макон надоштани Худо;
- Аҷзи инсон аз дарки Худо;
- Басир, самиъ ва қодир будани Худо;
- Шаҳодат бар рисолати Пайғамбар (с) ва пирӯзии Ислом бар ҳамаи адёни гузашта;
- Фиреб хӯрдани мусалмонон ва пайравии онҳо аз ҳавои нафс ва қадам набардоштан дар роҳи равшани вилоят ва имомати Аҳли Байт (а);
- Пайравӣ аз Аҳли Байт (а) омиле барои дарёфти неъматҳои дунявӣ ва ухравӣ ва оқибатбахайрӣ;
- Баста шудани роҳи илм барои мардум ва гирифтории онҳо ба ихтилофот ва дурӣ аз сироти мустақим дар натиҷаи рӯй гардондан аз Аҳли Байт (а).[15]
Рӯйдодҳо пас аз ироаи хутба
Бар асоси ривояти Ибни Тайиҳон, пас аз анҷоми ироаи хутбаи толутия ва хориҷ шудани Имом Алӣ (а) аз масҷид, 360 нафар шабона бо ӯ байъат карданд, ки то пои ҷон барои ҳаққи ӯ муқовимат кунанд. Имом ба онҳо фармуд, ки пагоҳ саҳар ҳама бо сарҳои тарошида дар маконе ба номи Аҳҷоруззайт дар атрофи Мадина ҳозир шаванд, вале аз он теъдод фақат Абузар, Миқдод, Ҳузайфа, Аммор ва Салмон дар ваъдагоҳ ҳозир шуданд. Ба гуфтаи ривоятгар, Имом чун вазъиятро чунин дид, аз рафтори мардум ба даргоҳи Худо шикоят бурд ва таъкид кард, ки ба хотири тавсияи Пайғамбар (с), бар ин рафтори мусалмонон сабр хоҳад кард.[16]
Матн ва тарҷумаи хутбаи толутия
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَیُّوبَ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ عَمْرٍو الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ عَنْ أَبِی الْهَیْثَمِ بْنِ التَّیِّهَانِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ(ع) خَطَبَ النَّاسَ بِالْمَدِینَةِ فَقَالَ
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ کَانَ حَیّاً بِلَا کَیْفٍ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کَانٌ وَ لَا کَانَ لِکَانِهِ کَیْفٌ وَ لَا کَانَ لَهُ أَیْنٌ وَ لَا کَانَ فِی شَیْءٍ وَ لَا کَانَ عَلَی شَیْءٍ وَ لَا ابْتَدَعَ لِکَانِهِ مَکَاناً وَ لَا قَوِیَ بَعْدَ مَا کَوَّنَ شَیْئاً وَ لَا کَانَ ضَعِیفاً قَبْلَ أَنْ یُکَوِّنَ شَیْئاً
وَ لَا کَانَ مُسْتَوْحِشاً قَبْلَ أَنْ یَبْتَدِعَ شَیْئاً وَ لَا یُشْبِهُ شَیْئاً وَ لَا کَانَ خِلْواً عَنِ الْمُلْکِ قَبْلَ إِنْشَائِهِ وَ لَا یَکُونُ خِلْواً مِنْهُ بَعْدَ ذَهَابِهِ کَانَ إِلَهاً حَیّاً بِلَا حَیَاةٍ وَ مَالِکاً قَبْلَ أَنْ یُنْشِئَ شَیْئاً وَ مَالِکاً بَعْدَ إِنْشَائِهِ لِلْکَوْنِ وَ لَیْسَ یَکُونُ لِلَّهِ کَیْفٌ وَ لَا أَیْنٌ وَ لَا حَدٌّ یُعْرَفُ وَ لَا شَیْءٌ یُشْبِهُهُ وَ لَا یَهْرَمُ لِطُولِ بَقَائِهِ وَ لَا یَضْعُفُ لِذُعْرَةٍ
وَ لَا یَخَافُ کَمَا تَخَافُ خَلِیقَتُهُ مِنْ شَیْءٍ وَ لَکِنْ سَمِیعٌ بِغَیْرِ سَمْعٍ وَ بَصِیرٌ بِغَیْرِ بَصَرٍ وَ قَوِیٌّ بِغَیْرِ قُوَّةٍ مِنْ خَلْقِهِ لَا تُدْرِکُهُ حَدَقُ النَّاظِرِینَ وَ لَا یُحِیطُ بِسَمْعِهِ سَمْعُ السَّامِعِینَ إِذَا أَرَادَ شَیْئاً کَانَ بِلَا مَشُورَةٍ وَ لَا مُظَاهَرَةٍ وَ لَا مُخَابَرَةٍ وَ لَا یَسْأَلُ أَحَداً عَنْ شَیْءٍ مِنْ خَلْقِهِ أَرَادَهُ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ
وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالْهُدی وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ* فَبَلَّغَ الرِّسَالَةَ وَ أَنْهَجَ الدَّلَالَةَ ص-
أَیُّهَا الْأُمَّةُ الَّتِی خُدِعَتْ فَانْخَدَعَتْ وَ عَرَفَتْ خَدِیعَةَ مَنْ خَدَعَهَا فَأَصَرَّتْ عَلَی مَا عَرَفَتْ وَ اتَّبَعَتْ أَهْوَاءَهَا وَ ضَرَبَتْ فِی عَشْوَاءِ غَوَایَتِهَا وَ قَدِ اسْتَبَانَ لَهَا الْحَقُّ فَصَدَّتْ عَنْهُ وَ الطَّرِیقُ الْوَاضِحُ فَتَنَکَّبَتْهُ
أَمَا وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوِ اقْتَبَسْتُمُ الْعِلْمَ مِنْ مَعْدِنِهِ وَ شَرِبْتُمُ الْمَاءَ بِعُذُوبَتِهِ وَ ادَّخَرْتُمُ الْخَیْرَ مِنْ مَوْضِعِهِ وَ أَخَذْتُمُ الطَّرِیقَ مِنْ وَاضِحِهِ وَ سَلَکْتُمْ مِنَ الْحَقِّ نَهْجَهُ لَنَهَجَتْ بِکُمُ السُّبُلُ وَ بَدَتْ لَکُمُ الْأَعْلَامُ وَ أَضَاءَ لَکُمُ الْإِسْلَامُ فَأَکَلْتُمْ رَغَداً وَ مَا عَالَ فِیکُمْ عَائِلٌ وَ لَا ظُلِمَ مِنْکُمْ مُسْلِمٌ وَ لَا مُعَاهَدٌ
وَ لَکِنْ سَلَکْتُمْ سَبِیلَ الظَّلَامِ فَأَظْلَمَتْ عَلَیْکُمْ دُنْیَاکُمْ بِرُحْبِهَا وَ سُدَّتْ عَلَیْکُمْ أَبْوَابُ الْعِلْمِ فَقُلْتُمْ بِأَهْوَائِکُمْ وَ اخْتَلَفْتُمْ فِی دِینِکُمْ فَأَفْتَیْتُمْ فِی دِینِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ اتَّبَعْتُمُ الْغُوَاةَ فَأَغْوَتْکُمْ وَ تَرَکْتُمُ الْأَئِمَّةَ فَتَرَکُوکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ تَحْکُمُونَ بِأَهْوَائِکُمْ إِذَا ذُکِرَ الْأَمْرُ سَأَلْتُمْ أَهْلَ الذِّکْرِ فَإِذَا أَفْتَوْکُمْ قُلْتُمْ هُوَ الْعِلْمُ بِعَیْنِهِ
أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ کَانَ لِی عِدَّةُ أَصْحَابِ طَالُوتَ أَوْ عِدَّةُ أَهْلِ بَدْرٍ وَ هُمْ أَعْدَاؤُکُمْ لَضَرَبْتُکُمْ بِالسَّیْفِ حَتَّی تَئُولُوا إِلَی الْحَقِّ وَ تُنِیبُوا لِلصِّدْقِ فَکَانَ أَرْتَقَ لِلْفَتْقِ وَ آخَذَ بِالرِّفْقِ اللَّهُمَّ فَاحْکُمْ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ-
قَالَ ثُمَّ خَرَجَ مِنَ الْمَسْجِدِ فَمَرَّ بِصِیرَةٍ فِیهَا نَحْوٌ مِنْ ثَلَاثِینَ شَاةً فَقَالَ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ لِی رِجَالًا یَنْصَحُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِرَسُولِهِ بِعَدَدِ هَذِهِ الشِّیَاهِ لَأَزَلْتُ ابْنَ آکِلَةِ الذِّبَّانِ عَنْ مُلْکِهِ
قَالَ فَلَمَّا أَمْسَی بَایَعَهُ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ سِتُّونَ رَجُلًا عَلَی الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع اغْدُوا بِنَا إِلَی أَحْجَارِ الزَّیْتِ مُحَلِّقِینَ وَ حَلَقَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَمَا وَافَی مِنَ الْقَوْمِ مُحَلِّقاً إِلَّا أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ وَ حُذَیْفَةُ بْنُ الْیَمَانِ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ جَاءَ سَلْمَانُ فِی آخِرِ الْقَوْمِ فَرَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ- اللَّهُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی کَمَا اسْتَضْعَفَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ هَارُونَ اللَّهُمَّ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ ما نُخْفِی وَ ما نُعْلِنُ وَ ما یَخْفی عَلَیْکَ شَیْءٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ ... تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ
أَمَا وَ الْبَیْتِ وَ الْمُفْضِی إِلَی الْبَیْتِ- [وَ فِی نُسْخَةٍ وَ الْمُزْدَلِفَةِ] وَ الْخِفَافِ إِلَی التَّجْمِیرِ- لَوْ لَا عَهْدٌ عَهِدَهُ إِلَیَّ النَّبِیُّ الْأُمِّیُّ ص لَأَوْرَدْتُ الْمُخَالِفِینَ خَلِیجَ الْمَنِیَّةِ وَ لَأَرْسَلْتُ عَلَیْهِمْ شَآبِیبَ صَوَاعِقِ الْمَوْتِ وَ عَنْ قَلِیلٍ سَیَعْلَمُونَ.
Аз Абулҳайсам ибни Тайиҳон ривоят шудааст, ки Амири муъминон (а) дар шаҳри Мадина барои мардум хутбае хонд ва дар он хутба чунин фармуд:
Ситоиш Худое, ки маъбуде ҷуз Ӯ нест, зиндаест бе кайфият, ва буданаш маънои пайдо шудан надорад, буданаш кайфият надорад, ҷой надорад, дар чизе набудааст ва бар чизе нест, барои буданаш макон наофаридааст, ва баъд аз офаридани чизе қувват наёфтааст, ва пеш аз офаридани чизе нотавон набудааст.
На пеш аз офаридани мавҷуде аз танҳоӣ ваҳшат доштааст, на ба чизе монанд аст, на пеш аз офариниши мавҷудот аз салтанат дур будааст ва на баъд аз нобудии мавҷудот бе салтанат мемонад. Маъбудест зинда бе ҳаёти моддӣ, ва молик будааст пеш аз офариниши чизе, ва молик аст баъд аз офариниши ҷаҳон. Барои Худо кайфият, макон, ҳадд ва шабоҳат нест, пир намешавад аз пойдории зиёд ва нотавон намешавад аз тарс.
Наметарсад мисли махлуқоташ, ки аз чизе метарсанд. Шунаванда аст бе гӯш, бино аст бе чашм, тавоно аст бе қуввате аз махлуқоташ. Чашмони бинандагон Ӯро дарк намекунанд ва гӯшҳои шунавандагон Ӯро фаро намегиранд. Вақте чизеро ирода кунад, ниёз ба машварат, ёрӣ ва хабар надорад ва аз касе дар бораи чизе, ки ирода кардааст, намепурсад. Чашмҳо Ӯро дарнамеёбанд, ва Ӯ чашмҳоро меёбад, Ӯст латифу огоҳ.
Шаҳодат медиҳам, ки маъбуде ҷуз Худои ягона нест, ки шарик надорад ва шаҳодат медиҳам, ки Муҳаммад банда ва фиристодаи Ӯст, ки ӯро бо ҳидоят ва дини ҳақ фиристод, то онро бар ҳамаи динҳо пирӯз гардонад, гарчи мушрикон нописанд доранд. Пас он ҳазрат рисолатро расонд ва роҳро ошкор кард — дуруди Худо бар ӯ ва хонадонаш бод.
Эй уммате, ки фиребаш доданд ва фиреб хӯрд, ва фиреби касеро, ки фиребаш дода буд, шинохт, вале боз ҳам бар он чи медонист пофишорӣ кард ва ҳавои нафсро пайравӣ намуд ва дар торикии гумроҳии худ қадам зад ва бо он ки ҳақ барояш ошкор шуда буд, аз он рӯ гардонд ва роҳи равшанро, ки барояш маълум буд, тарк кард.
Қасам ба Худое, ки донаи гиёҳро шикофт ва ҷонҳоро офарид, агар шумо донишро аз манбаи он мегирифтед ва обро бо гувороиаш менӯшидед ва некию хайрро аз ҷойи аслиаш захира мекардед ва роҳро аз қисмати равшанаш интихоб мекардед ва дар роҳи ҳақ қадам мегузоштед, роҳҳо бароятон равшан мешуданд, нишонаҳо бароятон ошкор мегардиданд ва Ислом бароятон медурахшид, пас ба фаровонӣ мехӯрдед ва дар миёни шумо шахси ниёзманд намемонд ва бар ҳеҷ мусалмон ва ғайримусалмон, ки дар аҳду паймони шумоянд, ситам намешуд.
Аммо шумо роҳи торикӣ пеш гирифтед, пас дунё бо тамоми фарохиаш бар шумо торик шуд, дарҳои дониш бар шумо баста гашт, пас аз рӯи ҳавои нафс сухан гуфтед ва дар дини худ ихтилоф намудед ва бе дониш дар дини Худо фатво додед ва аз гумроҳон пайравӣ кардед, ки онҳо шуморо гумроҳ карданд ва имомонро тарк намудед, ки онҳо низ шуморо тарк карданд, то ба ин рӯз афтодед, ки бо ҳавои нафс ҳукм мекунед. Вақте масъалае пеш меояд, аз аҳли зикр намепурсед ва чун онҳо посухи он масъаларо баён кунанд, мегӯед: ростӣ, ки ҳақиқати дониш ҳамин аст.
Қасам ба Худо, агар ман ба андозаи ёрони Толут ё аҳли Бадр ёру ёвар медоштам, ки онҳо душманони шумо мебуданд, шуморо бо шамшер мезадам то ба ҳақ баргардед ва ба ростӣ рӯ оваред. Ва ин кор барои бастани шикоф беҳтар ва бо нармӣ мувофиқтар буд. Худоё, миёни мо ба ҳақ ҳукм кун, ки Ту беҳтарин доварон ҳастӣ.
Ровӣ мегӯяд: Сипас он ҳазрат аз масҷид берун рафт ва ба як чордеворӣ расид, ки дар он тақрибан сӣ гӯсфанд буд. Фармуд: Қасам ба Худо, агар барои ман мардоне ба шумораи ин гӯсфандон мебуданд, ки барои Худо ва Пайғамбараш хайрхоҳӣ кунанд, ҳароина писари зани магасхӯрро аз салтанаташ бармедоштам.
Чун шаб фаро расид, 360 нафар бо ӯ ба марг байъат карданд (яъне то охирин нафас устувор бошанд). Амири муъминон (а) ба онҳо гуфт: Фардо субҳ ҳама сарро тарошида дар канори «Аҳҷоруззайт» ҳозир шавед (ин амр нишонаи вафодорӣ буд). Худи Амирулмуъминин (а) сари худро тарошид, вале рӯзи дигар аз он 360 нафар танҳо Абузар, Миқдод, Ҳузайфа ибни Ямон, Аммор ибни Ёсир ва Салмон, ки ӯ низ дар охир омад, ҳозир шуданд. Ҳазрат (а) даст ба осмон бардошт ва гуфт: Худоё, ин мардум маро заиф шумурданд, чунонки Банӣ Исроил Ҳорунро заиф шумурданд. Худоё, Ту медонӣ он чиро ки мо пинҳон мекунем ва он чиро ки ошкор мекунем ва чизе дар замину осмон бар Ту пӯшида нест... Маро мусалмон бимирон ва ба солеҳон ҳамроҳ кун.
Қасам ба Каъба ва он ки ба сӯи Каъба меравад — ва дар як нусха омадааст: ва ба Муздалифа ва шитобандагон барои сангзанӣ — агар васияте, ки Пайғамбари уммӣ ба ман карда буд, намебуд, ҳароина мухолифонро ба дарёи марг меандохтам ва борони барқдори маргро бар сарашон мефиристодам. Ва ба зудӣ хоҳанд донист.
Эзоҳ
- ↑ Ҳусайнии Теҳронӣ, Имомшиносӣ, 1426ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.151–152
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.31–33
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.270
- ↑ Ҳусайнии Теҳронӣ, Имомшиносӣ, 1426ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.151–152; Покниё, «Абуҳайсам ибни Тайиҳони Ансорӣ» саҳ.83
- ↑ Ҳусайнии Теҳронӣ, Имомшиносӣ, 1426ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.157
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.31–33
- ↑ Маҷлисӣ, Миръот-ул-уқул, 1404ҳ.қ., ҷ.25, саҳ.70
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.271–274
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.274
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.279
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.275–276
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.276–278
- ↑ Ҳусайнии Теҳронӣ, Имомшиносӣ, 1426ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.151–152
- ↑ Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.279–280
- ↑ Маҷлисӣ, Миръот-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.70–76; Мозандаронӣ, Шарҳи ал-Кофӣ, 1382ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.276–278; Ибни Қориёғдӣ, ал-Бизоат-ул-музҷот, 1429ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.358–380
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.33
- ↑ Тарҷумаи Сайид Ҳошим Расулии Маҳаллотӣ
Сарчашма
- Ибни Қориёғдӣ, Муҳаммадҳусайн, ал-Бизоат-ул-музҷот (Шарҳу китоб-ир-Равза мин-ал-Кофӣ), таҳқиқи Ҳамид Аҳмадии Ҷалфоӣ, Қум, Дор-ул-ҳадис, нашри аввал, 1429ҳ.қ.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, таҳқиқи Алиакбари Ғаффорӣ ва Муҳаммад Охундӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, нашри чаҳорум, 1407ҳ.қ.
- Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Миръот-ул-уқул фи шарҳи ахбори Ол-ир-Расул, таҳқиқ: Ҳошим Расулии Маҳаллотӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, нашри дуюм, 1404ҳ.қ.
- Мозандаронӣ, Муҳаммадсолеҳ ибни Аҳмад, Шарҳи ал-Кофӣ, тасҳеҳи Абулҳасан Шаъронӣ, Теҳрон, ал-Мактабат-ул-исломия, нашри аввал, 1382ҳ.қ.
- Покниё, Абдулкарим, «ابوهیثم ابن تیهان انصاری: الگوی رشادت (بخش دوم)», дар нашрияи Фарҳанги Кавсар, №48, 1379ҳ.ш.
- Ҳусайнии Теҳронӣ, Муҳаммадҳусайн, Имомшиносӣ, Машҳад, нашри Аллома Табатабоӣ, 1426ҳ.қ.