Ҳадиси Хосиф-ун-наъл

Ҳадиси Хосиф-ун-наъл (ба маънои "пинадӯзи кафш") гуфторе аз Паёмбари Ислом (с) дар баёни ҷойгоҳ ва фазоили Имом Алӣ (а) мебошад. Азбаски Имом дар он лаҳза машғули пина кардани кафши Паёмбар (с) буд, бо лақаби Хосиф-ун-наъл ёд шудааст. Дар ин замина ривоятҳои гуногун мавҷуданд, ки ҳамаи онҳо дар ба кор рафтани ин лақаб барои Имоми Алӣ (а) умумият доранд.

Мубориза бо ситамгарон барои таъвили Қуръон яке аз мавзуъҳои ин ривоятҳо мебошад. Нассе бар имомати Имоми Алӣ (а), дониши комили ӯ ба таъвили Қуръон ва ҳаққонияти Имом дар ҷангҳои замони хилофаташ аз ҷумлаи бардоштҳое ҳастанд, ки аз ин ривоят баён шудааст. Дар ривоятҳои дигари Хосиф-ун-наъл, Паёмбар (с) Имомро ҳамчун ҳодии уммат ва ҷонишини баъд аз худ муаррифӣ кардааст.

Ин аҳодис ба таври густарда дар манбаъҳои ҳар ду фирқа, аз ҷумла дар бархе аз кутуби арбаа ва сиҳоҳи ситтаи аҳли суннат бозтоб ёфтааст. Муҳаққиқон бархе аз ин аҳодисро мустафиз, мутавотир ва саҳеҳ донистаанд.

Уммисалама бо ёдоварии ин ҳадис аз Оиша хост, ки аз шӯриш бар зидди Имом худдорӣ кунад. Имоми Алӣ (а) дар бархе аз суханрониҳояш барои исботи ҳаққонияти худ ба аҳодиси Хосиф-ун-наъл истинод кардааст. Ин аҳодис дар ашъори шоироне чун Сайид Ҳимярӣ низ бозтоб ёфтааст.

Ҷойгоҳ ва аҳамият

Ҳадисҳои "Хосиф-ун-наъл" ё "Аҳодиси Хосиф-ун-наъл" маҷмуаи ривоятҳое аз Пайғамбари акрам (с) мебошанд, ки дар баёни мақому фазоили Имом Алӣ (а) чун имомат ва хилолат, муқотила бо мушрикон ва золимон зикр шудаанд. Дар ҳоле ки ӯ машғули таъмир ва дуруст кардани кафши Пайғамбар (с) буд, бо унвони "Хосиф-ун-наъл" ёд шудааст. [1] Лақаби "Хосиф-ун-наъл" барои Имом Алӣ (а) воситаи муштараки ин ривоятҳост.

"Хасф" маънои ҷамъ кардан ва пайваст карни ашё ба ҳамдигарро дорад [2] ва ба касе, ки порчаҳои кафшро ҷамъ мекунад ва ба сурати аввалаш бармегардонад, "Хосиф-ун-наъл" гуфта мешавад. [3] Таъмири кафши Пайғамбар (с) аз ҷониби Имом Алӣ (а) нишонае аз ниҳоят тавозуъ [4] ва беэътиноӣ ба дунё ва намунае аз зиндагии содда ҳисоб мешавад. [5] Ибораи "Хосиф-ун-наъл" пас аз истифода шудан аз ҷониби расулуллоҳ (с) [6] яке аз лақабҳои хоси Имом Алӣ (а) ба шумор рафтааст. [7]

Гуфта шудааст, ки ин ривоятҳо аз нусуси имомати аимма (а) [8] ва аз фазоили махсуси Имом Алӣ (а) буда [9] ва бартарӣи ӯ бар дигар саҳобаҳоро нишон медиҳад. [10] Ривоятҳои "Хосиф-ун-наъл" ҳарчанд ба Имом дар қолаби сифат ишора мекунанд, аз ҳадисҳои равшан дар фазоили Имом [11] ва аз нусуси равшан ва равӣ дар имомат ва хилолати ӯ ба шумор мераванд. [12] Баъзе аз уламои шиа ва суннат аҳамияти ин ҳадисҳоро ҳамчун ҳадисҳои "Манзилат" ва "Ғадир" дар фазоили Имом Алӣ (а) донистаанд. [13]

Эътибори ҳадис

Ҳошим ибни Сулаймон Баҳронӣ, олими шиаи қарни ҳабдаҳуми қамарӣ, эътиқод дорад, ки ҳадисҳои "Хосиф-ун-наъл" бо нӯҳ роҳи санадӣ аз ҷониби аҳли суннат [14] ва ду роҳ аз ҷониби шиа [15] ривоят шудаанд. Баъзеҳо бар ин боваранд, ки ҳадисҳои "Хосиф-ун-наъл" ба таври васеъ [16] дар манбаъҳои шиа ва аҳли суннат омадаанд. [17] Ин ҳадисҳо дар шуморае аз китобҳои арбаа [18] ва дигар манбаъҳои мутақаддими шиа [19] зикр шудаанд ва манбаъҳои баъдӣ ба таври такрорӣ ба онҳо пардохтаанд. [20] Дар манбаъҳои мутақаддими аҳли суннат чун "Сунан Тирмизӣ" [21], "Сунан Насоӣ" [22] ва "Муснад Аҳмад" [23] ба баъзе аз ин ривоятҳо ишора шудааст ва дар дигар манбаъҳои аҳли суннат [24] низ инъикос ёфтааст. [25]

Шайх Муфид баъзе ҳадисҳои "Хосиф-ун-наъл"-ро назди ҳар ду фириқа (шиа ва суннат) сҳеҳ донистааст [26]. Муқаддас Ардабилӣ ин ҳадисро машҳур ва муътабар шинохта ва навиштааст, ки касе бар сҳеҳии ин ҳадисҳо эътирозе накардааст. [27] Баъзеҳо навиштаанд, ки дар сҳеҳи ва сиҳати санди ин ривоятҳо иҷмоъ вуҷуд дорад. [28] Баъзе уламои шиа гуфтаанд, ки ин ривоятҳо "мустафиз" [29] ва баъзеҳо онҳоро "мутавотӣ" [30] ҳисоб кардаанд.

Тирмизӣ, муҳаддиси аҳли суннат ва аз нависандагони "Сиҳоҳ ситта", ба ривоят аз муҳаддисони пешин, ривояти "Хосиф-ун-наъл"-ро, ки дар китоби худ овардааст, сҳеҳ донистааст. [31] Ганҷи Шофеъӣ, аз муҳаддисони аҳли суннат, эътибори онро баланд, некӯ ва сҳеҳ қарор додааст. [32]

Баъзе аз уламои шиа боберо ба ҳадисҳои "Хосиф-ун-наъл" бахшида ва ба ҷамъоварии онҳо аз манбаъҳо, аз ҷумла манбаъҳои аҳли суннат, пардохтаанд. [33]

Навъҳои гуногуни ҳадис ва тафсирҳо аз онҳо

Ҳадиси Хосиф-ун-наъл бо иборат ва мавзуъҳои гуногун ва дар маконҳо ва замонҳои мухталиф зикр шудааст, ки гуфтаанд ин масъала нишондиҳандаи такрори ин манқабат ва ҳамчунин таъкид бар фазоили Имом Алӣ (а) аст.[34] Баъзе аз аҳодис иборатанд аз:

Ривояти муқотила барои таъвили Қуръон

Дар баъзе аз ривоятҳо, Хосиф-ун-наъл ба гуфтае аз Пайғамбари акрам (с) марбут аст, ки дар ҷамъи ёрони худ фармуд: «Инна минкум ман юқотилу ала таъвили ҳаза-л-Қуръон камā қāталту ала танзилиҳ; Аз шумо касе аст, ки баъд аз ман барои таъвили Қуръон ҷанг хоҳад кард; ҳамон тавре ки ман барои танзили Қуръон ба мубориза пардохтам». Баъзе аз ҳозирон, ки гуфта мешавад Абӯбакр ва Умар буданд, пурсиданд, ки оё онҳо ҳамин шахс ҳастанд? Пайғамбар (с) дар ҳоле ки ҷавоби манфӣ ба онҳо дод, ӯро шахсе донист, ки машғули чоруқдӯзӣ аст. Дар он замон Имом Алӣ (а) дар ҳоли дӯхтани кафши Пайғамбар буд.[35] Шуморе аз муҳаддисон ва муфассирон муътақиданд, ки Пайғамбари акрам (с) ин ҳадисро пас аз нузули ояти «ислоҳи зоти-л-байн» фармудааст.[36]

Муҳаққиқон баррасиҳои гуногун аз ҳадис пешниҳод кардаанд:

• Исботи имомат

Муқаддаси Ардабилӣ, аз фақеҳони шиа (ваф.993ҳ.қ.), ин ҳадисро насси сареҳе дар имомати Имом Алӣ (а) донистааст.[37] Ба қавли ӯ ва дигарон, ташбеҳи муборизаи Имом Алӣ (а) бо муборизаи Пайғамбари акрам (с) бар имомати Имом Алӣ (а) далолат дорад[38] ва далеле бар радди имомати дигарон аст.[39] Албатта, баъзе аз уламои аҳли суннат ҳамчуни Шофеъӣ ва Ибни Таймия ба ҳар ҳол саҳеҳ шумурдани ин ҳадис, далолати он бар имомати Имом Алӣ (а)-ро напазируфтаанд[40] ва Шофеъӣ танҳо коркарди ҳадисро дар равшан шудани чӣ гуна ҷанг бо золимон донистааст.[41]

• Иҳотаи комил ба илми таъвили Қуръон

Баъзе аз уламои шиа, ривоятҳои ҷанги Хосиф-ун-наъл бар асоси таъвили Қуръонро далеле бар иҳотаи комили Имом Алӣ (а) бар Қуръон[42] ва бархӯрдорӣ аз илми таъвил[43] медонанд.[44] Ҳамчунин аз ин ривоят чунин барраси шудааст, ки китоби Худо бе Имом кофӣ нест ва сухани касоне, ки Қуръонро кофӣ медонанд ва эҳтиёҷ ба маъсумро дар тавзеҳи оятҳо рад мекунанд, беэътибор аст.[45]

• Ҳаққонияти Имом Алӣ (а) дар ҷангҳои замони ӯ

Гурӯҳе аз уламо гуфтаанд, ки сухани Пайғамбари акрам (с), пешбинӣ ва исботи ҳаққонияти Имом Алӣ (а) дар ҷангҳое аст, ки дар замони халифати ӯ бо се гурӯҳи нокисин, қоситин ва мориқин анҷом дод.[46] Гурӯҳе ин таъбирро нишондиҳандаи иртидоди мухолифоне, ки бо Имом ҷанг кардаанд, донистаанд.[47]

• Ривояти мубориза бо мушрикон

Ба гузориши Ҳокими Нишопурӣ, муҳаддиси мазҳаби шофеъӣ дар қарни чоруми ҳиҷрӣ, дар сулҳи Ҳудайбия, Суҳайл ибни Амр ҳамроҳи чанд нафар аз сарони мушрикон, назди Пайғамбар (с) омаданд ва яке аз шартҳои сулҳномаро чунин ифода карданд: «Агар касе аз одамони мо ба сӯи ту ояд, ӯро ба мо баргардон». Пайғамбар (с) аз ин сухан нохуш шуд ва ҷавоб дод: «Эй гурӯҳи Қурайш, аз ин дархост даст кашед, вагарна мардеро ба сӯи шумо мефиристам, ки Худо дили ӯро бо имон озмудааст, то гардани шуморо бизанад; ҳол он ки шумо аз дин берун шудаед». Абӯбакр ва Умар гуфтанд: «Он шахс мо ҳастем?» Пайғамбар (с) фармуд: «Не, ӯ ҳоло кафши маро дарбеҳ мекунад». Дар ин лаҳза Имом Алӣ (а) машғули васла задани кафши Пайғамбар буд.[48]

Сайид Ҳошим Баҳронӣ ин ривоятро дар таҳдиди қабилаи Сақиф[49] ва Насоӣ дар таҳдиди «Банувалиа» қабилае дар Кинда ё Ҳадрамавт донистаанд.[50]

• Исботи имомати Имом Алӣ

Шуморе аз уламо ин ҳадисро нишондиҳандаи имомати Имом Алӣ (а) донистаанд. Инҳо гуфтаанд, ки муқотила бо мушрикон ва гардон задани онҳо бо фармони Худо буд ва Хосиф-ун-наъл, ки ба таъбири ривоят, «дили ӯ бо имон озмуда шудааст», танҳо шахси соҳиби имомат ва ҷонишини Пайғамбар (с) аст.[51]

• Ривояти нишондиҳандаи ҷонишинони Пайғамбар

Ҳурри Омилӣ, муҳаддис ва фақеҳи шиа, ривояте аз Пайғамбари акрам (с) нақл кардааст, ки дар он аз Имом Алӣ (а) бо лақаби Хосиф-ун-наъл ёд шуда ва бар ҷонишинии ӯ ва имомати фарзандонаш аз насли Имом Ҳусайн (а) тасреҳ шудааст.[52] Ӯ дар ҳадиси дигар овардааст, ки Пайғамбар (с) дар ҷавоби саволи Абӯбакр ва Умар дар бораи халифаи баъд аз худ, ҷонишини худро Хосиф-ун-наъл номид, ҳол он ки Алӣ (а) машғули дарбеҳ задани кафши Пайғамбар буд.[53] Аз Оиша низ монанди чунин ривояте нақл шудааст.[54]

Абуссалол Ҳалабӣ (ваф. 447 ҳ) дар «Тақриб-ул-маориф» гузорише овардааст, ки Пайғамбари акрам (с) дар яке аз сафарҳои худ, аз Абӯбакр ва Умар хоҳиш мекунад, ки ба Хосиф-ун-наъл ҳамчун Амирулмуъминин салом кунанд, ҳол он ки Имом Алӣ (а) машғули дарбеҳ задани кафшҳои Пайғамбар буд.[55]

• Ривояти ҳодии уммат

Хаззоз, нависандаи китоби «Кифоят-ул-асар», ривоятеро зикр кардааст, ки дар он Пайғамбари ислом (с) дар тафсири калимаи «ҳодӣ» дар ояти ҳафтуми сураи Раъд, Имом Алӣ (а)-ро ҳамчун Хосиф-ун-наъл муаррифӣ кард, ки дар он замон дар гушае машғули васла задани кафши Пайғамбар буд ва сипас ба баёни фазоили Имом пардохт ва имомони баъд аз худро дувоздаҳ тан, ба шумори нақибҳои Банӣ Исроил муаррифӣ кард ва Маҳдиро аз онҳо донист.[56]

Истинодҳо ба ҳадиси Хосиф-ун-наъл

Тибқи баъзе аз гузоришҳо, вақте ки Оиша қарор дод, ки бар зидди Имом Алӣ (а) шӯриш кунад, аз Умми Салама хоҳиш кард, ки ӯро ҳамроҳӣ кунад.[57] Умми Салама ӯро аз ин кор манъ кард ва дар баёни фазоили Имом, ба ривояте аз пайғамбари акрам (с) истинод кард, ки ҷонишини худро Хосиф-ун-наъл дониста буд.[58] Оиша суханҳои Умми Саламаро тасдиқ кард;[59] аммо ҳозир нашуд, ки даст аз мухолифат бо Имом кашад.[60] Бар асоси баъзе нақлҳо, Оиша пас аз шунидани гуфтаҳои Умми Салама қарор дод, ки даст аз шӯриш бар зидди Имом Алӣ (а) кашад, аммо Абдуллоҳ ибни Зубайр ӯро аз ин кор манъ кард.[61]

Худ Имом Алӣ (а) низ дар баъзе аз суханҳояш ба аҳодиси Хосиф-ун-наъл истинод карда[62] ва ба ин мавзӯъ ифтихор мекард.[63] Масалан, Аҳмад ибни Алӣ Тобарсӣ, муҳаддис ва мутакаллими шиа дар қарни шашум ҳиҷрӣ, дар китоби худ «Ал-Иҳтиҷоҷ» ба гузорише пардохтааст, ки Имом барои исботи ҳаққонияти худ дар ҷанги Ҷамъл ба ин мавзӯъ тамассук ҷустааст.[64]

Сабаби истифода аз лақаб

Гуфта мешавад, ки сабаби истифодаи пайғамбари ислом (с) аз таъбири Хосиф-ун-наъл барои Имом Алӣ (а), нишон додани авҷи тавозуъи Имом бо вуҷуди мавқеъи вижа ва робитаи наздики ӯ бо пайғамбари ислом (с) буд. Тибқи ин сухан, пайғамбар ба таври ғайримустақим мардумро ба роҳбарии шахсе, ки аз хусусияти тавозуъ бархӯрдор аст, раҳнамоӣ кард.[65] Баъзе муътақиданд, ки истифода аз таъбири ҷадид ба ҷои номи маъруф, сабаби мондани он дар ёдҳо мешавад ва пайғамбар бо истифода аз таъбиру иборатҳои гуногун барои муаррифӣ кардани Имом Алӣ (а), заминаро барои мондани бештари ӯ дар афкори мардум фароҳам овард; ҳамон тавре ки истифодаи пайғамбар аз таъбири Абутуроб барои Алӣ (а) дар ҳамин роҳ буд.[66]

Дар назм ва шеър

Ривоятҳои Хосиф-ун-наъл дар ашъори шоирон дар тӯли таърих инъикос ёфтааст.[67] Аз ҷумла Сайид Ҳимирӣ,[68] Абулаввияи Исфаҳонӣ, Сайид Маҳдӣ Баҳру-л-улум ва дигарон дар ашъори худ, ба ҳадиси Хосиф-ун-наъл ишора кардаанд[69] ё аз унвони Хосиф-ун-наъл ҳамчун лақабе барои Имом Алӣ (а) ёд кардаанд.[70] Китобҳои гуногун ба нақли ин ашъор пардохтаанд.[71]

Китоби «Алӣ (а) Хосифу наъли-н-набӣ (с)»

Такнигорӣ

Китоби «Алӣ (а) Хосифу наъли-н-набӣ (с) ва қироатун фӣ румузи-л-ҳадис ва маъонӣ» ба забони арабӣ, навиштаи Можид Атӣя аст. Нависанда бо зикри ҳадиси набавӣ Хосиф-ун-наъл, дар пайи исботи имомат ва халифати бифосилаи Имом Алӣ (а) аст.[72]

Раёсати мақола бо унвони «Маънокавӣ ривоятҳои ҷанги таъвил» ба баррасии маънои дақиқи таъвил дар ривояти муборизаи Хосиф-ун-наъл барои таъвили Қуръон пардохтааст.[74]

Ҷусторҳои вобаста=

• Ҳадиси Манзилат
• Ҳадиси Явмуддор
• Ҳадиси Висоят
• Ҳадиси Ғадир
• Ҳадиси Алиюн маа-л-ҳақ
• Ҳадиси Вилоят