Маҳҷурияти Қуръон
Ин мақола дар бораи маҳҷурияти Қуръон аст. Барои ошноӣ бо ояте ба ҳамин ном, ояти 30 сураи Фурқонро бубинед.
Маҳҷурияти Қуръон (форсӣ: مهجوریت قرآن) мафҳуме аст, ки аз ояти 30 сураи Фурқон гирифта шуда ва дар он Пайғамбари Ислом аз бетаваҷҷӯҳии умматаш нисбат ба Қуръон назди Худо шикоят мекунад. Ин мафҳум дар ривоятҳои шиа низ таъкид шудааст ва ба маънои тарки Қуръон дар ҷиҳатҳои гуногун, аз ҷумла дарки саҳеҳ надоштан, бетаваҷҷӯҳии амалӣ ва иктифо ба зоҳири он аст. Муфассирони Қуръон, таҳлилҳои гуногун дар бораи ин истилоҳ пешниҳод кардаанд; аз тарки зоҳирӣ ё нофармонӣ аз Қуръон то ҷудо кардани он аз Аҳли Байт, ки муфассирони аслии он ҳастанд. Имом Хумайнӣ бар ҷанбаҳои сиёсӣ ва иҷтимоии Қуръон таъкид дорад ва маҳҷуриятро нодида гирифтани ин омӯзишҳо дониста ва онро омили мушкилоти ҷаҳони Ислом муаррифӣ мекунад.
Маҳҷурият дар мавридҳои гуногун, монанди тиловат, шунидан, ҳифз, тадаббур, тафсир ва амал ба Қуръон дида мешавад ва истифодаи танҳо ташрифотӣ ё тафсир ба раъй аз он низ аз намунаҳои ин маҳҷурият ба шумор меояд. Аз далелҳои маҳҷурияти Қуръон метавон ба ҷудосозии Қуръон аз Аҳли Байт, ғолибияти нигаришҳои сатҳӣ, таътил шудани иҷтиҳод ва тарвиҷи ҷудоии дин аз сиёсат ишора кард.
Паёмадҳои он иборатанд аз: фирқагароӣ, ақибмондагӣ, густариши хурофот, фақр, истибдод ва дур шудан аз маънавият. Бархе аз шахсиятҳо монанди Аллома Таботабоӣ, Имом Хумайнӣ ва Сайид Ҷамолуддини Асадободӣ барои бартараф кардани маҳҷурияти Қуръон талош кардаанд.
Мафҳумшиносӣ ва ҷойгоҳ
Маҳҷурияти Қуръон истилоҳест, ки аз ояти 30 сураи Фурқон гирифта шудааст ва дар он Пайғамбари акрам (с) аз бетаваҷҷӯҳии умматаш ба Қуръон назди Худо шикоят мекунад.[1] Дар ривоятҳои шиа низ дар бораи маҳҷур мондани Қуръон ҳушдор дода шудааст; аз ҷумла Сайид Разӣ дар Наҳҷ-ул-балоға[2] ва Кулайнӣ дар китоби Кофӣ[3] мазмунҳое аз имомони шиа дар ин бора нақл кардаанд.
Маҳҷурияти Қуръонро дар як нигоҳи куллӣ ба маънои дарки дуруст надоштан аз аҳамият ва ҷойгоҳи Қуръон, тарки омӯзиши он, бетаваҷҷӯҳӣ ба он аз рӯи ғафлат ва иктифо ба ҷанбаҳои ташрифотӣ ва зоҳирии он донистаанд.[4] Сайид Муҳаммадалӣ Аёзӣ, қуръонпажӯҳи шиа, маҳҷурияти Қуръонро ба ношинохта мондан ва канор гузошта шудани Қуръон аз матни зиндагӣ таъбир кардааст.[5]
Пажӯҳишгарони қуръонӣ дар бораи маънои истилоҳи маҳҷурияти Қуръон дар ояти 30 Фурқон, чанд назар пешниҳод кардаанд:
- Маҳҷур кардан: натиҷаи он нашунидан, рӯй гардондан ва тарки зоҳирии Қуръон[6] ё имон наёвардан ба он[7] мешавад.
- Маҳҷур гирифтан: бо истинод ба калимаи «иттахазу» дар оят, ки дар ин сурат, маънои оят чунин мешавад: мусалмонон бо вуҷуди он ки Қуръонро мехонанд, вале ба далели дуруст нафаҳмидани он, тарки масоили муҳим ва амал бар хилофи таълимоти он, дар воқеъ онро тарк карда ва аз он бегона мондаанд.[8] Бар асоси ин мабно, Ҳасани Мустафавӣ дар китоби ат-Таҳқиқ фи калимот-ил-Қуръон, маҳҷурияти Қуръонро ба маънои тарки Қуръон, албатта бо вуҷуди навъе иртиботи зоҳирӣ бо он донистааст.[9]
- Ҷудо кардани Қуръон аз Аҳли Байт: бо таваҷҷӯҳ ба ривоятҳое монанди ҳадиси Сақалайн ва ривоҷи иборати ҳасбуно китобуллоҳ аз ҷониби халифаи дувум, ки боиси каҷфаҳмии Қуръон шудааст.[10]
Имом Хумайнӣ, аз мараҷеи тақлиди шиа, бо рӯйкарди сиёсӣ-иҷтимоӣ ва мутафовит аз дигар пажӯҳишгарон, бар ин аст, ки ҳаҷми омӯзишҳои сиёсӣ-иҷтимоии Қуръон бисёр бештар аз масоили ибодии он аст.[11] Ба ҳамин далел маҳҷурияти Қуръон, яъне нодида гирифтани аҳкоми сиёсӣ-иҷтимоӣ ва иктифо кардан ба маносики ибодии он. Ӯ сабаби мушкилоти кунунии ҷомеаи исломиро низ дар амал накардани ба чунин аҳкоми Қуръон медонад.[12]
Паҳлуҳо
Пажӯҳишгарони қуръонӣ, маҳҷурияти Қуръонро дар паҳлуҳо ва рӯйкардҳои гуногун баррасӣ карда ва масодиқе барои он зикр кардаанд; аз ҷумла дар тиловат, дар истимоъ (шунидан), дар ҳифз, дар тадаббур, дар тафсир ва маҳҷурият дар амал.[13] Ба назари Макорими Шерозӣ аз муфассирони шиа, маҳҷурияти Қуръон шомили истифодаи танҳо ташрифотӣ аз Қуръон (монанди ба коргирии оятҳо дар ороиши маконҳои мазҳабӣ ва ё истифодаи дармонӣ аз он дар шифои беморон), муқаддам доштани афкори ғарбӣ бар мабонии Қуръон ва истиноди пешдоварона ба он бо рӯйкарди тафсир ба раъй мешавад.[14]
Муфассирони дигар низ бетаваҷҷӯҳӣ ба тиловат, шунидан, ҳифз, тадаббур ва амал накардан ба дастуроти Қуръонро аз нишонаҳои маҳҷурияти Қуръон медонанд.[15] Имом Хумайнӣ маҳҷурияти Қуръонро дар ғафлат аз омӯзишҳои асосии Қуръон ва амал накардан ба онҳо медонад.[16] Ба назари ӯ, танҳо пардохтан ба ҷанбаҳои зоҳирии Қуръон монанди таҷвид, баҳсҳои луғавӣ ва адабӣ ё ҷиҳатҳои эъҷози он боиси рафъи маҳҷурияти он намешавад.[17]
Омилҳо
Дар бораи омилҳо ва далелҳои маҳҷурияти Қуръон ба мавориде ишора шудааст; аз ҷумла кӯшиш барои ҷудо кардани Қуръон аз Аҳли Байт (а) ҳамчун шарҳдиҳандагони аслии Қуръон,[18] машғул шудани муфассирон ба масоили зоҳирии Қуръон ва ривоҷи тафсирҳои салиқаӣ, ҷумуд ва дурӣ аз ақл, таътил шудани иҷтиҳод ва ривоҷи ахборигарӣ, дунёзадагии гурӯҳе аз мусалмонон, нокоромад нишон додани Қуръон ва муқобила бо таълимоти сиёсӣ ва иҷтимоии Қуръон.[19]
Имом Хумайнӣ инҳисори фаҳми Қуръон ба муфассирон ва мамнуияти тадаббури умумӣ дар оятҳо ба баҳонаи тафсир ба раъйро аз омилҳои маҳҷурияти Қуръон донистааст.[20] Ӯ ҳамчунин тарвиҷи идеяи ҷудоии дин аз сиёсатро аз омилҳои муҳимми маҳҷурияти Қуръон муаррифӣ мекунад; зеро бо маҳдуд шудани нигоҳ ба оятҳо, онро бе аҳкоми сиёсӣ ва иҷтимоӣ нишон медиҳанд, то султагариҳои абарқудратҳо дар кишварҳои исломӣ ҳифз шавад.[21]
Расули Ҷаъфариён пажӯҳишгари таърих бар ин аст, ки аз замони сафавия, рӯйкарди шиа ба манобеи маърифатии дин ба шиддат ба сӯи аҳодис ва тафсирҳои ривоӣ майл ёфт ва ин боиси дурӣ аз Қуръон гардид.[22]
Тасаллути сегонаи тафаккури ахборигарӣ, мактаби тасаввуф ва сиёсатҳои ҳукуматӣ аз дигар омилҳои маҳҷурияти Қуръон дониста шудаанд; бар ин асос гуфта шуда бисёр иттифоқ афтодааст, ки ҳукуматҳои мутаассир аз тафаккури хосси мактабӣ ва мазҳабӣ, бо ҳузури ошкори Қуръон дар саҳнаи иҷтимоъ чандон мувофиқ набуданд ва балки эҳсоси хатар мекарданд; ба ҳамин далел саъй дар канор задани Қуръон менамуданд.[23]
Паёмадҳо
Таъсирҳо ва паёмадҳое барои маҳҷурияти Қуръон дар ҷомеаи исломӣ зикр шудааст, ки аз ҷумлаи онҳо метавон ба мавориди зер ишора кард:
- Фирқагароӣ ва ҷудоӣ миёни мардум[24]
- Ривоҷи исломи хурофӣ ва аҳодиси маҷъул;[25]
- Аз даст рафтани қудрат, бузургӣ ва иззати мусалмонон[26] ва ақибмондагии онҳо;
- Дурии ҷомеа аз маънавият ва густариши масоили зиддиахлоқӣ ва зидди арзишҳои инсонӣ;[27]
- Қудратёбии афроди ношоиста ва нокоромад дар ҷомеа ва густариши фақру нодорӣ;[28]
- Истибдоди ҳокимон ва дурии мардум аз умури сиёсӣ ва иҷтимоӣ;[29]
- Дучор шудан ба муҷозоти Илоҳӣ.[30]
Пешгомони маҳҷуриятзудоӣ
Сайид Муҳаммадалӣ Аёзӣ аз пажӯҳишгарони қуръонӣ бар ин аст, ки Аллома Таботабоӣ бо нигориши тафсири ал-Мизон ва Имом Хумайнӣ бо тарҳи баҳсҳои ҳукуматӣ дар Ислом, нақши муҳим дар рафъи маҳҷурияти Қуръон ва эҳёи мафоҳими қуръонӣ ифо карданд.[31] Ҳамчунин Сайид Ҷамолуддини Асадободӣ (ваф.1314ҳ.қ.) аз пешгомони наҳзати бозгашт ба Қуръон ва илҳомбахши ҷунбишҳои ислоҳӣ бо ин шиор дар садаи понздаҳуми қамарӣ буд.[32]
Эзоҳ
- ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1390ҳ.қ., ҷ.15, саҳ.205; Мударрисӣ, Мин ҳуда-л-Қуръон, 1419ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.423
- ↑ Наҳҷ-ул-балоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, хутбаи 147, саҳ.204; номаи 47, саҳ.422
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.613; ҷ.8, саҳ.28
- ↑ Ашрафии Амин, «مهجوریت آموزههای دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده», саҳ.281; Фиқҳизода ва Ашрафии Амин, «عوامل و زمینههای مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشة امام خمینی», саҳ.58
- ↑ Аёзӣ, «در جامعه ای که قرآن مهجور است افراد نا شایسته، بی خاصیت و ناسالم بر سرکار می آیند», дар сомонаи Маҷмаи мударрисин ва муҳаққиқини Ҳавзаи илмияи Қум
- ↑ Тӯсӣ, ат-Тибён, ҷ.7, саҳ.486; Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372ҳ.ш., ҷ.7, саҳ.263; Замахшарӣ, ал-Кашшоф, ҷ.3, саҳ.277
- ↑ Файзи Кошонӣ, ас-Софӣ, 1415ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.11; Фахри Розӣ, Мафотиҳ-ул-ғайб, 1420ҳ.қ., ҷ.24, саҳ.455
- ↑ Ғаффорӣ, «مهجوریت قرآن», саҳ.89–90; Муъминӣ, «درآمدی بر مهجوریت قرآن», саҳ.60–61
- ↑ Мустафавӣ, ат-Таҳқиқ фи калимот-ил-Қуръон, 1369ҳ.ш., ҷ.11, саҳ.240
- ↑ Ахавони Муқаддам, «نگاهی نو به معنای مهجوریت قرآن در آیه ۳۰ سوره فرقان، بر اساس واژههای همنشین و سیاق», саҳ.23–28
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1385ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.255; ҷ.5, саҳ.188
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1385ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.34; Фиқҳизода ва Ашрафии Амин, «عوامل و زمینههای مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشة امام خمینی», саҳ.58–59
- ↑ Муъминӣ, «درآمدی بر مهجوریت قرآن», саҳ.61–73
- ↑ Макорими Шерозӣ, Тафсири намуна, 1371ҳ.ш., ҷ.15, саҳ.77
- ↑ Мусавӣ, «مهجوریت قرآن، اسباب و نشانهها», саҳ.14–16
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1378ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.34
- ↑ Имом Хумайнӣ, Одаб-ус-салот, 1378ҳ.ш., саҳ.198
- ↑ Муъминӣ,«رابطه مهجوریت قرآن و مهجوریت اهلبیت(ع)»
- ↑ Ашрафии Амин, «مهجوریت آموزههای دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده», саҳ.282–283; Фиқҳизода ва Ашрафии Амин, «عوامل و زمینههای مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشة امام خمینی», саҳ.60
- ↑ Имом Хумайнӣ, Одаб-ус-салот, 1378ҳ.ш., саҳ.199
- ↑ Фиқҳизода ва Ашрафии Амин, «عوامل و زمینههای مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشة امام خمینی», саҳ.65–67
- ↑ Ҷаъфариён, «نهضت بازگشت به قرآن برای احیای عظمت از دست رفته بود», мусоҳиба бо нашрияи Меҳрнома
- ↑ Наботӣ, «تثلیث مهجوریت قرآن در جامعه ایرانی», мундарҷ дар сомонаи ИКНА
- ↑ Наҳҷ-ул-балоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, хутбаи 147, саҳ.205; Ашрафии Амин, «وحدت مسلمانان و رابطه آن با مهجوریت قرآن از دیدگاه مصلحان دینی», саҳ.6
- ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1390ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.274
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1385ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.38–39
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1385ҳ.ш., ҷ.10, саҳ.530–533
- ↑ Аёзӣ, «در جامعه ای که قرآن مهجور است افراد نا شایسته، بی خاصیت و ناسالم بر سرکار می آیند», мундарҷ дар сомонаи Маҷмаи мударрисин ва муҳаққиқини Ҳавзаи илмияи Қум
- ↑ Ашрафии Амин, «مهجوریت آموزههای دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده», саҳ.284
- ↑ Садуқ, Савобу-л-аъмол ва иқобу-л-аъмол, 1406ҳ.қ., саҳ.286
- ↑ Аёзӣ, «Маҳҷурияти Қуръон», саҳ.634
- ↑ Аёзӣ, «Маҳҷурияти Қуръон», саҳ.633
Сарчашма
- Ахавон Муқаддам, Зуҳра, «نگاهی نو به معنای مهجوریت قرآن در آیه ۳۰ سوره فرقان، بر اساس واژههای همنشین و سیاق», Дуфаслномаи пажӯҳиши динӣ, №41, 1399ҳ.ш.
- Ашрафии Амин, Юнус, «وحدت مسلمانان و رابطه آن با مهجوریت قرآن از دیدگاه مصلحان دینی», Фаслномаи мутолиоти тақрибии мазоҳиби исломӣ, №23, 1390ҳ.ш.
- Ашрафии Амин, Юнус, «مهجوریت آموزههای دینی و قرآنی از دیدگاه علامه شیخ محمد عبده», дар Маҷмуаи мақолоти ҳамоиши Шайх Муҳаммад Абдуҳ ва Шайх Муҳаммадризо Музаффар.
- Аёзӣ, Сайид Муҳаммадалӣ, «در جامعه ای که قرآن مهجور است افراد نا شایسته، بی خاصیت و ناسالم بر سرکار می آیند», сомонаи Маҷмаи мударрисин ва муҳаққиқини Ҳавзаи илмияи Қум, санаи дарҷ: 25 урдибиҳишти 1398ҳ.ш., санаи боздид: 30 фарвардини 1404ҳ.ш.
- Аёзӣ, Сайид Муҳаммадалӣ, «Маҳҷурияти Қуръон», дар Донишномаи Имом Хумайнӣ (ҷ.9), Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, бетаърих.
- Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, Одаб-ус-салот, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, 1378ҳ.ш.
- Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, Саҳифаи Имом, маҷмӯаи осори Имом Хумайнӣ, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, 1378ҳ.ш.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, чопи чорум, 1407ҳ.қ.
- Мусавӣ, Сайид Молик, «مهجوریت قرآن، اسباب و نشانهها», дар маҷаллаи Посдори Ислом, №271, 1383ҳ.ш.
- Мустафавӣ, Ҳасан, ат-Таҳқиқ фи калимот-ил-Қуръон, Теҳрон, Вазорати фарҳанг ва иршоди исломӣ, 1369ҳ.ш.
- Муъминӣ, Алиакбар, «رابطه مهجوریت قرآن و مهجوریت اهلبیت(ع)», дар маҷаллаи Фарҳанги Кавсар, №64, 1384ҳ.ш.
- Муъминӣ, Алиакбар, «درآمدی بر مهجوریت قرآن», дар маҷаллаи Раҳтушаи роҳиёни нур, Рамазон 1393ҳ.ш.
- Наботӣ, Ризо, «تثلیث مهجوریت قرآن در جامعه ایرانی», сомонаи ИКНА, санаи дарҷ: 27 хурдоди 1397ҳ.ш., санаи боздид: 30 фарвардини 1404ҳ.ш.
- Наҳҷ-ул-балоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳӣ, Қум, Марказ-ил-буҳус-ил-исломия, 1374ҳ.ш.
- Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Савоб-ул-аъмол ва иқоб-ул-аъмол, Қум, Дор-уш-Шариф ар-Разӣ, 1406ҳ.қ.
- Сайид Разӣ, Муҳаммад ибни Ҳусайн, Наҳҷ-ул-балоға, тасҳеҳи: Субҳӣ Солеҳ, Қум, Ҳиҷрат, чопи аввал, 1414ҳ.қ.
- Фиқҳизода, Абдулҳодӣ ва Юнус Ашрафии Амин, «عوامل و زمینههای مهجوریت قرآن در بعد سیاسی و اجتماعی در اندیشة امام خمینی», Пажӯҳишномаи Матин, №49, 1389ҳ.ш.
- Ғаффорӣ, Маҳдӣ, «مهجوریت قرآن», Фаслномаи Байинот, №30, 1380ҳ.ш.
- Ҷаъфариён, Расул, «نهضت بازگشت به قرآن برای احیای عظمت از دست رفته بود», мусоҳиба бо нашрияи Меҳрнома, №44, 1394ҳ.ш.