Jump to content

Тафсир ба раъй

Аз wikishia

Тафсир ба раъй (форсӣ: تفسیر به رأی) равише дар тафсири Қуръон аст, ки бар асоси андешаҳо ва боварҳои шахсии муфассир ва бидуни таваҷҷӯҳ ба далелҳои ақлӣ ва нақлӣ анҷом мешавад. Дар ҳадисҳои маъсумон, тафсир ба раъй мазаммат шудааст ва оқибатҳои сангине чун оташи ҷаҳаннам барои касе ки тафсир ба раъй мекунад, зикр шудааст.

Бар асоси таҳқиқоти таърихӣ, ривоятҳои марбут ба наҳй аз тафсир ба раъй, умдатан дар қарни дуюми ҳиҷрӣ шакл гирифтаанд ва аз ин рӯ, гуфта шудааст, ки наметавон ба таври қатъӣ исбот кард, ки наҳй аз тафсир ба раъй дар замони Паёмбари Ислом (с) низ вуҷуд доштааст.

Тафсир ба раъй бо тафсири иҷтиҳодӣ фарқи асосӣ дорад, зеро тафсири иҷтиҳодӣ бо истифода аз манобеи гуногун, далелҳои муътамад ва ақл анҷом мешавад, вале тафсир ба раъй танҳо бар асоси назари шахсӣ ва бидуни далел аст.

Аз дидгоҳи муфассироне чун Аллома Таботабоӣ, наҳй аз тафсир ба раъй, нозир ба тафсирҳои сатҳӣ, завқӣ ва бидуни далел аст. Аз сӯи дигар, далелҳое барои ҷоиз будани тафсир ба раъй зикр шудааст; аз ҷумла даъвати Қуръон ба тадаббур, ҷоиз будани иҷтиҳод ва амалкарди саҳоба. Дар муқобил, мухолифон мегӯянд тафсир бидуни такя бар манобеи муътамад мамнуъ аст ва ихтилофоти саҳоба натиҷаи фарқ дар дарёфт ё фаҳми ахбор будааст, на тафсир бар асоси раъйи шахсӣ.

Таъриф ва ҷойгоҳ

Тафсир ба раъй, ба гуфтаи Файзи Кошонӣ, тафсире аст бидуни таваҷҷӯҳ ба маънои зоҳирии оятҳо, ки муфассир Қуръонро бар асоси назари шахсӣ ва хоҳиши худ ба гунае тафсир мекунад, ки агар он хоҳишро намедошт, ҳаргиз ба чунин тафсире намерасид.[1]

Аллома Таботабоӣ, муфассири шиа дар қарни чордаҳуми шамсӣ, бар ин аст, ки наҳйи Паёмбари Ислом (с)[2] аз «тафсир ба раъй», нозир ба тафсири Қуръон бар пояи завқи шахсӣ ва бидуни такя бар манобеи муътамад аст, на тафсир бар асоси иҷтиҳоди илмӣ. Ба гуфтаи Таботабоӣ, ин наҳй бо тадаббур дар Қуръон ва муқоисаи ривоятҳо бо он, ки худи Қуръон ва ривоятҳо бар он таъкид доранд, мунофот надорад; балки мақсад аз наҳй, парҳез аз тафсири сатҳӣ ва худсарона аст, на кӯшиши илмӣ бар асоси қоидаҳои забон.[3]

Ба бовари Сайид Абулқосим Хӯӣ (ваф.1371ҳ.ш.), дар китоби ал-Баён, агар касе бар зоҳири оятҳои Қуръон амал кунад, аммо тахсисҳои зикршуда аз сӯи имомон (а)-ро нодида гирад, гирифтори тафсир ба раъй шудааст.[4]

Мутаҳҳарӣ аз муфассирони Қуръон, тафсир ба раъйро хиёнат ва бозича шумурда, онро ғайр аз тафсир бо тадаббур ва тафаккур донистааст.[5] Ӯ аз усулиён нақл мекунад, ки маънои тафсир ба раъйе, ки наҳй шудааст, ин нест, ки мардум ҳақ надоранд бо фикр ва назари худ маънои Қуръонро дарёбанд, балки мақсад ин аст, ки Қуръонро бар асоси майл ва ҳавои нафс ва ғаразмандона набояд тафсир кард.[6] Худи Қуръон таъкид мекунад ва фармон медиҳад, ки мардум дар он «тадаббур» кунанд ва фикри худро дар маъноҳои баланди Қуръон ба парвоз дароранд. Пас мардум ҳақ доранд, ки мустақиман маънои оятҳои қуръониро дар ҳадди тавоноии худ ба даст биоваранд ва ба он амал кунанд.[7]

Ба гуфтаи Абдуллоҳ Ҷаводии Омулӣ, нависандаи Тафсири Тасним, ҳар тафсире, ки мухолифи усули илмӣ ва ақлӣ ё носозгор бо фазилатҳои ахлоқӣ бошад, тафсир ба раъй шумурда мешавад.[8]

Истилоҳи «тафсир ба раъй» дар Қуръон наомадааст[9] ва танҳо ояте, ки дар ин замина аз он ёд шудааст ояти 7 сураи Оли Имрон аст, ки ба назари бархе аз қуръоншиносон[10] танҳо ба бархе аз намунаҳои тафсир ба раъй ишора дорад.[11] Муфассироне чун Муҳаммад ибни Масъуд Айёшӣ (қарни чоруми ҳиҷрии қамарӣ),[12] Шайх Тӯсӣ (қарни панҷуми ҳиҷрии қамарӣ)[13] ва Файзи Кошонӣ (қарни ёздаҳуми ҳиҷрии қамарӣ),[14] дар бахшҳое аз китобҳои худ ба наҳй аз тафсир ба раъй пардохтаанд.

Дар бархе аз китобҳои ривоятии шиа[15] ва аҳли суннат[16] ба сурати рӯшан аз «тафсир ба раъй» наҳй шудааст ва бар асоси ин ривоятҳо, тафсири Қуръон бар пояи раъйи шахсӣ на танҳо нишонаи беимонӣ ва дурӯғ бастан бар Худо аст, балки анҷомдиҳандаи он сазовори оташи дӯзах аст.[17] Тафсир ба раъй дар китобҳои усули фиқҳ низ дар бахши ҳуҷҷияти зоҳири Қуръон мавриди баррасӣ қарор гирифтааст.[18]

Пешинаи ривоятҳои тафсир ба раъй

Алии Оҳанг, пажӯҳишгари тафсир ва улуми Қуръон, бо таҳлили таърихии гузоришҳои ривоятӣ ва тафсирии ривоятҳои наҳй аз тафсир ба раъй, ки ба Пайғамбар (с) нисбат дода шудаанд, натиҷа мегирад, ки муҳаддисони шиа аз замони Имом Содиқ (а) ба баъд, ба далели дидгоҳи ҳадисмеҳварии худ, дар муқобили асҳоби раъй ва қиёс қарор гирифтанд ва ба шиддат бо тафсир ба раъй мубориза ва мухолифат карданд.

Бар ин асос, он гурӯҳ аз ривоятҳои шиа, ки ҳаром будани тафсир ба раъйро ба сурати ҳадиси қудсӣ баён мекунанд, умдатан дар охири қарни дуюми ҳиҷрӣ падид омадаанд.[19]

Бар асоси пажӯҳиши Оҳанг, дар манбаъҳои аҳли суннат низ, ривоятҳои наҳй аз тафсир ба раъй, ки ба Пайғамбар (с) нисбат дода шудаанд, бештар дар қарни дуюми ҳиҷрӣ ва дар давраи низоъ миёни асҳоби раъй ва асҳоби ҳадис шакл гирифтаанд. Ва ин наҳй дар қарни якуми ҳиҷрӣ вуҷуд надоштааст.

Аз ин рӯ, наметавон мавқеи Пайғамбар (с)-ро нисбат ба тафсир ба раъй ба таври қатъӣ кашф кард ва дар садаи нахустини ҳиҷрӣ вуҷуд доштани тасаввуре ба номи «тафсир ба раъй» ва ҳаром будани он собит нест.[20]

Фарқи тафсир ба раъй бо тафсири ақлӣ ва иҷтиҳодӣ

Гуфта шудааст, ки тафсири ақлӣ ва тафсири иҷтиҳодӣ фарқҳои муҳиме бо тафсир ба раъй доранд; дар тафсир ба раъй, муфассир бидуни таваҷҷӯҳ ба далелҳои ақлӣ ва нақлӣ, танҳо бар асоси завқ ё назари шахсии худ ба оятҳо муроҷиат мекунад. Дар ҳоле ки дар тафсири ақлӣ, кӯшиш мешавад бо истифода аз далелҳои равшани ақлӣ ва қароини муътабар, маънои оятҳо ба дурустӣ фаҳмида шавад. Тафсири иҷтиҳодӣ низ, агар бар пояи ҳамин манбаъҳои муътабар бошад, қобили қабул аст, аммо агар бидуни таваҷҷӯҳ ба ин манбаъҳо анҷом шавад, дар воқеъ ҳамон тафсир ба раъй хоҳад буд.[21]

Далелҳои мухолифони тафсир ба раъй

Муҳимтарин далелҳои мухолифони тафсир ба раъй, ривоятҳои мутааддиде мебошанд, ки дар манбаъҳои ҳадисии шиа[22] ва аҳли суннат[23] вуҷуд доранд ва дар онҳо ба таври рӯшан аз тафсир ба раъй наҳй шудааст.

Сайид Абулқосим Хӯӣ[24], Сайид Муҳаммадбоқир Ҳаким (ваф.1382ҳ.ш.)[25] ва Аббосалӣ Амиди Занҷонӣ (ваф.1390ҳ.ш.)[26] ин аҳодисро мутавотир донистаанд.

Мазмунҳои зикршуда дар ин ривоятҳо иборатанд аз: маҳкум донистан ва мазаммати тафсир ба раъй, беимон будани чунин муфассир ва ҷазои ӯ бо оташи дӯзах,[27] татбиқи ноогоҳона, дурӯғ,[28] ва гумроҳкунанда будан ба ин навъи тафсир.[29] Дар ривоятҳои дигар гуфта шудааст, ки ҳатто агар натиҷаи он дуруст бошад, боз ҳам маҳкум аст.[30]

Илова бар ин, онҳо бо истинод ба оятҳое аз Қуръон монанди ояти 33 сураи Аъроф[Ёддошт 1] бар ин боваранд, ки тафсир ба раъй сухане ғайриилмӣ аст ва нисбат додани суханони ғайриилмӣ ба Худо дар чунин оятҳо ҳаром дониста шудааст.[31]

Далелҳои мувофиқони тафсир ба раъй

Мувофиқони тафсир ба раъй ба оятҳое монанди ояти 82 сураи Нисо[Ёддошт 2] истинод карда гуфтаанд, даъвати Қуръон ба тадаббур нишон медиҳад, ки тафсир бо ақл ва фаҳми инсон ҷоиз аст.[32]

Дар посух гуфта шудааст, ки тадаббур дар Қуръон ҷоиз аст, аммо тафсир ба раъй, яъне изҳори назар бидуни муроҷиат ба далелҳои ақлӣ ва нақлӣ, ва ин навъи тафсир мамнуъ аст.[33]

Ҳамчунин гуфта шудааст, ки агар тафсир ба раъй комилан мамнуъ бошад, иҷтиҳод низ бемаънӣ хоҳад буд ва бисёре аз аҳком таътил мешаванд, дар ҳоле ки муҷтаҳид бояд аз Қуръон истинбот кунад.[34]

Дар посух гуфта шудааст, ки тафсир ба раъй, иҷтиҳод бидуни далел аст ва мамнуъ мебошад; аммо иҷтиҳоде, ки бар асоси далелҳои ақлӣ ва нақлӣ бошад, ҷоиз ва қобили қабул аст.[35]

Бархе аз мувофиқони тафсир ба раъй ба амалкарди саҳоба истинод карда гуфтаанд, ки онҳо гоҳе бо иҷтиҳоди худ Қуръонро тафсир мекарданд.[36]

Дар посух гуфта шудааст, ки ихтилофи саҳоба дар тафсир, ҳатман натиҷаи раъйи шахсӣ набуда, балки метавонад натиҷаи фарқ дар дарёфти аҳодис ё бардоштҳои гуногун аз онҳо бошад. Ва чун исмат барои саҳоба собит нест, амалкарди онҳо наметавонад далели ҷоиз будани тафсир ба раъй бошад.[37]

Мавридҳое аз тафсир ба раъй

Ба гуфтаи Амиди Занҷонӣ, бисёре аз мутакаллимон, монанди Фахри Розӣ, ва файласуфон, мисли Ихвон-ус-сафо, ва орифону суфиҳо, чун Қушайрӣ, нохоста ба вартаи «тафсир ба раъй» афтодаанд.[38]

Бар ин асос, Фахри Розӣ дар тафсири ояти 6 сураи Бақара,[Ёддошт 3] менависад, ки ин оят бар ҷоиз будани таклиф ба муҳол далолат дорад, зеро бо фарз кардани куфр ва донистани Худо ба куфр, амр ба имон муҳол аст ва дар оят ба ин муҳоли мусаллам амр шудааст.[39]

Ихвон-ус-сафо ва бархе дигар аз файласуфон, калимаи «ثَمَانِيَة» дар ояти 17 сураи Ҳоққаро[Ёддошт 4] ба афлоки ҳаштгонаи батламиусӣ тафсир мекарданд ва оятҳои биҳишту дӯзахро баёнҳои рамзӣ ва ишоратӣ аз натиҷаҳои рӯҳонӣ ва маънавии аъмоли инсон медонистанд.[40] Қушайрӣ, ояти 15 сураи Румро[Ёддошт 5] ба самоъи суфия тафсир мекунад.[41]

Носир Макорими Шерозӣ (тав.1305ҳ.ш.) дар китоби «Тафсир бар раъй ва ҳарҷу марҷи адабӣ», намунаҳое аз тафсир ба раъй дар давраи муосирро баён мекунад, ки дар дифоъ аз коммунизм сурат гирифтааст; ба унвони намуна, дар тафсири ояти 4 сураи Нос[Ёддошт 6] гуфтаанд: «Аз шарри афсуни низоми афзунгари худнопайдо.» Дар ин тафсир, васвасагар ба низоми сармоядории афсунгар маҳдуд шудааст ва ҷинн ба маънои ноаён будани фаъолиятҳои низоми сармоядорӣ таъбир шудааст.[42]

Эзоҳ

  1. ↑ Файзи Кошонӣ, Тафсир-ус-софӣ, 1416ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.39–35
  2. ↑ Ибни Абиҷумҳур, Аволи-юл-лаоли-юл-азизия фи-л-аҳодис-ид-диния, 1403ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.104
  3. ↑ Аллома Таботабоӣ, ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.76
  4. ↑ Хӯӣ, ал-Баён фи тафсир-ил-Қуръон, Дор-уз-Заҳро, саҳ.269
  5. ↑ Мутаҳҳарӣ, Ёддоштҳо, ҷ.8, саҳ.358
  6. ↑ Мутаҳҳарӣ, Маҷмуаи осор, 1388ҳ.ш., ҷ.20, саҳ.40
  7. ↑ Мутаҳҳарӣ, Маҷмуаи осор, 1388ҳ.ш., ҷ.20, саҳ.40
  8. ↑ Ҷаводии Омулӣ, Тафсири Тасним, 1379ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.175
  9. ↑ Шокир, Тафсир, таърихи равишҳо ва рӯйкардҳо, 1396ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.474
  10. ↑ Ҳаким, Улуми Қуръон, 1417ҳ.қ., саҳ.232
  11. ↑ Шокир, Тафсир, таърихи равишҳо ва рӯйкардҳо, 1396ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.474
  12. ↑ Айёшӣ, Тафсири Айёшӣ, 1380ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.17
  13. ↑ Шайх Тӯсӣ, ат-Тибён, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.1, саҳ.4
  14. ↑ Файзи Кошонӣ, Тафсир-ус-софӣ, 1416ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.39–35
  15. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.89, саҳ.107; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.62; Шайх Садуқ, ат-Тавҳид, 1416ҳ.қ., саҳ.91; Шайх Садуқ, ал-Хисол, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.255; Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.205–190
  16. ↑ Ибни Абишайба, ал-Мусаннаф фи-л-аҳодиси ва-л-ахбор, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.136; Насоӣ, ас-Сунан-ул-кубро, 1411ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.285; Тирмизӣ, Сунани Тирмизӣ, 1395ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.200
  17. ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1412ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.190
  18. ↑ Охунди Хуросонӣ, Кифоят-ул-усул, 1430ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.292–293; Шайх Ансорӣ, Фароид-ул-усул, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.142–143
  19. ↑ Оҳанг, «Тафсир ба раъй аз мафҳуми сода то ангораи фарогир: нақд ва баррасии дидгоҳи машҳур», саҳ.23–7
  20. ↑ Оҳанг, «Тафсир ба раъй аз мафҳуми сода то ангораи фарогир: нақд ва баррасии дидгоҳи машҳур», саҳ.23–7
  21. ↑ Ризоии Исфаҳонӣ, Дарсномаи равишҳо ва гароишҳои тафсирии Қуръон, 1382ҳ.ш., саҳ.186
  22. ↑ Ибни Абиҷумҳур, Аволи-юл-лаолӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.174; ҷ.4, саҳ.104; Шайх Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.107
  23. ↑ Ибни Абишайба, ал-Мусаннаф фи-л-аҳодиси ва-л-ахбор, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.136; Насоӣ, ас-Сунан-ул-кубро, 1411ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.285; Тирмизӣ, Сунани Тирмизӣ, 1395ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.200
  24. ↑ Хӯӣ, ал-Баён фи тафсир-ил-Қуръон, Дор-уз-Заҳро, саҳ.267
  25. ↑ Ҳаким, Улуми Қуръон, 1417ҳ.қ., саҳ.233
  26. ↑ Амиди Занҷонӣ, Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.221
  27. ↑ Ибни Абиҷумҳур, Аволи-юл-лаолӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.174; ҷ.4, саҳ.104; Шайх Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.107
  28. ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.190; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.89, саҳ.107
  29. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.311
  30. ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.202 ва 205
  31. ↑ Укк, Усул-ут-тафсир ва қавоидиҳ, 1428ҳ.қ., саҳ.168
  32. ↑ Укк, Усул-ут-тафсир ва қавоидиҳ, 1428ҳ.қ., саҳ.169
  33. ↑ Ризоии Исфаҳонӣ, Мантиқи тафсири Қуръон, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.290
  34. ↑ Укк, Усул-ут-тафсир ва қавоидиҳ, 1428ҳ.қ., саҳ.169; Ризоии Исфаҳонӣ, Мантиқи тафсири Қуръон, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.291
  35. ↑ Ризоии Исфаҳонӣ, Мантиқи тафсири Қуръон, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.291
  36. ↑ Укк, Усул-ут-тафсир ва қавоидиҳ, 1428ҳ.қ., саҳ.170
  37. ↑ Ризоии Исфаҳонӣ, Мантиқи тафсири Қуръон, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.291–292
  38. ↑ Амиди Занҷонӣ, Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.261
  39. ↑ Амиди Занҷонӣ, Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.261
  40. ↑ Амиди Занҷонӣ, Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.261
  41. ↑ Амиди Занҷонӣ, Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.261
  42. ↑ Макорими Шерозӣ, Тафсир бар раъй ва ҳарҷу марҷи адабӣ, 1388ҳ.ш., саҳ.49–50

Ёддошт

  1. ↑ «قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ مَا بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ أَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ»
  2. ↑ «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا»
  3. ↑ «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ»
  4. ↑ «وَالْمَلَكُ عَلَىٰ أَرْجَائِهَا وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ»
  5. ↑ «فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ»
  6. ↑ «مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ»

Сарчашма

  • Охунди Хуросонӣ, Муҳаммадказим, «Кифоят-ул-усул», таҳқиқи Аббосалӣ Зореъи Сабзаворӣ, Қум, Муассисаи Нашри Исломӣ, 1430ҳ.қ..
  • Оҳанг, Алӣ, «تفسیر به رأی از مفهومی ساده تا انگاره‌ای فراگیر: نقد و بررسی دیدگاه مشهور», дар Пажӯҳишномаи нақди орои тафсирӣ, соли панҷум, шумораи дуюм, зимистони 1403ҳ.ш..
  • Ибни Абиҷумҳур, Муҳаммад ибни Зайниддин, «Аволӣ ал-Луъалӣ ал-Азизия фи ал-Аҳодис ад-Диния», таҳқиқи Муҷтабо Ироқӣ, Қум, Муассисаи Сайидуш-Шуҳадо (а), 1403ҳ.қ..
  • Ибни Абишайба, Абдуллоҳ ибни Муҳаммад, «ал-Мусаннаф фи-л-аҳодиси ва-л-ахбор», таҳқиқи Камол Юсуф ал-Ҳут, Риёз, Китобхонаи ар-Рушд, 1409ҳ.қ..
  • Тирмизӣ, Муҳаммад ибни Исо, «Сунани Тирмизӣ», таҳқиқи Аҳмад Муҳаммад Шокир, Миср, Ширкати Китобхона ва Матбааи Мустафо Иляс Ҳалабӣ, 1395ҳ.қ..
  • Ҷаводии Омулӣ, Абдуллоҳ, «Тасним: Тафсири Қуръони Карим», Қум, Маркази Нашри Исро, 1379ҳ.ш..
  • Ҳурри Омилӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, «Тафсили Васоил-уш-шиа ило Таҳсили Масоили аш-Шариа», таҳқиқ ва таҳрири гурӯҳи пажӯҳишии Муассисаи Олибайт, Қум, Муассисаи Олибайт, чопи аввал, 1409ҳ.қ..
  • Ҳаким, Сайид Муҳаммадбоқир, «Улуми Қуръон», Қум, Маҷмаи Фикри Исломӣ, 1417ҳ.қ..
  • Хӯӣ, Сайид Абулқосим, «ал-Баён фи тафсир-ил-Қуръон», Қум, Нашри Дор-уз-Заҳро, бе таърих.
  • Ризоии Исфаҳонӣ, Муҳаммадалӣ, «Дарсномаи равишҳо ва гароишҳои тафсирии Қуръон», Қум, Маркази Ҷаҳонии Улӯми Исломӣ, 1382ҳ.ш..
  • Ризоии Исфаҳонӣ, Муҳаммадалӣ, «Мантиқ ат-тафсири Қуръон», Қум, Нашри Ҷомеаи ал-Мустафо ал-Оламия, 1387ҳ.ш..
  • Шокир, Муҳаммадказим, «Тафсир, Таърих, Равишҳо ва Рӯйкардҳо», Теҳрон, Созмони Интишороти Пажӯҳишгоҳи Фарҳанг ва Андешаи Исломӣ, 1396ҳ.ш..
  • Шайх Ансорӣ, Муртазо, «Фароид-ул-усул», Қум, Маҷмаи Фикри Исломӣ, чопи нӯҳум, 1428ҳ.қ..
  • Шайх Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобуwayҳ, «ат-Тавҳид», Қум, Муассисаи Нашри Исломӣ, 1416ҳ.қ..
  • Шайх Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобуwayҳ, «ал-Хисол», таҳқиқи Алӣ Акбар Ғафарӣ, Қум, Нашри Ҷомеаи Мударрисин, чопи аввал, 1362ҳ.ш..
  • Шайх Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобуwayҳ, «Уюну ахбор-ир-Ризо (а)», Бейрут, Муассисаи ал-Аълалӣ лил-Матбуъот, 1404ҳ.қ..
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, «ат-Тибён фи Тафсири ал-Қуръон», таҳқиқи Аҳмад Ҳабиб Омилӣ, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, бе таърих.
  • Укк, Холид Абдурраҳмон, «Усул-ут-тафсир ва қавоидиҳ», Бейрут, Дор ан-Нафоис, 1428ҳ.қ..
  • Аллома Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусейн, «ал-Мизон фи Тафсири ал-Қуръон», Бейрут, Муассисаи Исмоилиён, чопи сеюм, 1393ҳ.қ..
  • Амиди Занҷонӣ, Аббосалӣ, «Мабонӣ ва равишҳои тафсири Қуръон», Теҳрон, Нашри Вазорати Фарҳанг ва Иршоди Исломӣ, 1387ҳ.ш..
  • Айёшӣ, Муҳаммад ибни Масъуд, «Тафсири Айёшӣ», таҳқиқи Сайид Ҳошим Расулӣ Маҳаллотӣ, Теҳрон, Матбааи Илмия, 1380ҳ.қ..
  • Файзи Кошонӣ, Муҳаммад ибни Шоҳ Муртазо, «Тафсир-ус-софӣ», Қум, Муассисаи ал-Ҳодӣ (а), 1416ҳ.қ..
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, «ал-Кофӣ», таҳқиқи Алӣ Акбар Ғафарӣ ва Муҳаммад Охундӣ, Теҳрон, Дор ал-Кутуб ал-Исломия, чопи чорум, 1407ҳ.қ..
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, «Биҳор-ул-анвор ал-Ҷомеъа ли Дурари Ахбори ал-Аимма ал-Атҳор», Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи дуюм, 1403ҳ.қ..
  • Макорими Шерозӣ, Носир, «Тафсир бар раъй ва ҳарҷу марҷи адабӣ», Қум, Нашри Насли Ҷавон, 1388ҳ.ш..
  • Мутаҳҳарӣ, Муртазо, «Муҷмӯаи осор», Нашри Садор, 1388ҳ.ш., бе ҷойи нашр.
  • Насоӣ, Аҳмад ибни Алӣ, «ас-Сунан-ул-кубро», таҳқиқи Абдулғафор Сулаймон Бандазӣ, Бейрут, Маншуроти Муҳаммад Алӣ Байзун, 1411ҳ.қ..

Пайванд ба берун

Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Тафсир_ба_раъй&oldid=33323"