Имом Ҳусайн алайҳиссалом

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Имом Ҳусайн)
‌Имом Ҳусайн алайҳиссалом
cеввумин имоми шиаён
local p = {} function p.main(frame) local args = require('Module:Arguments').getArgs(frame, {wrappers = 'Template:If empty', removeBlanks = false}) for k,v in ipairs(args) do if v ~= then return v end end end return p
Зариҳи Имом Ҳусайн (а)
НақшИмоми севвуми шиаён
КунияАбоабдиллоҳ
Зодрӯз3 шаъбони соли 4 қамарӣ
Муддати имоматҳудуди 11 сол (аз соли 50ҳ.қ. то ибтидои соли 61ҳ.қ.)
Шаҳодат10 муҳаррам (Ошуро), соли 61 қамарӣ
МадфанКарбало (Ҳарами Имом Ҳусайн(а))
Маҳалли зиндагӣ
Лақабҳо
хешу табор
ПадарИмом Алӣ(а)
МодарҲазрати Фотима (с)
Ҳамсарон
Фарзандон
Тӯли умр57 сол
Имомони шиа
‌‌Имом Алӣ . Имом Ҳасани Муҷтабо . Имом Ҳусайн . Имом Саҷҷод . Имом Боқир . Имом Содиқ . Имом Козим . Имом Ризо . Имом Ҷавод . Имом Ҳодӣ . Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом . Имом Маҳдӣ



Ҳусайн ибни Алӣ ибни Абутолиб (а) (арабӣ: حسین بن علی بن ابی‌طالب), ки дар байни шиаён Имом Ҳусайн (а), Абоабдиллоҳ ва Сайидушшуҳадо (4–61ҳ.қ.) низ хонда мешавад, имоми сеюми шиаён аст, ки дар воқеаи Ошуро ба шаҳодат расид. Ӯ фарзанди дуввуми Имом Алӣ (а) ва Фотимаи Заҳро (с) ва набераи ҳазрати Муҳаммад (с) аст. Пас аз бародараш Имом Ҳасан (а) ҳудуди ёздаҳ сол имомати шиаёнро бар ӯҳда дошт.

Бинобар гузоришҳои таърихии шиа ва аҳли суннат, Пайғамбари Ислом (с) ҳангоми таваллуди ӯ аз шаҳодаташ хабар дод ва номи «Ҳусайн»-ро барои ӯ интихоб кард. Расули Худо (с), Ҳасанайн(Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайн)-ро бисёр дӯст медошт ва ҳамаро ба дӯст доштани он ду супориш мекард. Имом Ҳусайн (а) аз Асҳоби Кисо ва аз ҳозирон дар моҷарои Мубоҳала ва яке аз Аҳли Байти пайғамбар аст, ки ояти Татҳир дар бораи онон нозил шудааст. Ривоятҳои мутааддиде аз ҳазрати Муҳаммад (с) дар фазилати Имом Ҳусайн (а) нақл шудааст, аз ҷумла он ки «Ҳасан ва Ҳусайн сарвари ҷавонони биҳиштанд» ва «Ҳусайн чароғи ҳидоят ва киштии наҷот аст».

Аз зиндагии сеюмин имоми шиаён дар муддати се даҳа пас аз вафоти Пайғамбар (с), гузоришҳои андаке вуҷуд дорад. Ӯ дар давраи хилофати Имом Алӣ (а) дар канори падар буд ва дар ҷангҳои он давра иштирок дошт. Дар замони имомати Имом Ҳасан (а) пайрав ва пуштибони ӯ буд ва иқдом ба сулҳ бо Муовияро таъйид кард. Пас аз шаҳодаташ низ то замоне, ки Муовия зинда буд, ба паймони бародараш вафодор монд ва дар посух ба номаи бархе аз шиаёни Кӯфа, ки барои пазириши раҳбарии ӯ ва қиём дар баробари Банӣ Умайя эъломи омодагӣ карданд, ононро ба сабр то замони марги Муовия фарохонд.

Давраи имомати Ҳусайн ибни Алӣ (а) бо ҳукумати Муовия ибни Абусуфён ҳамзамон буд. Бинобар гузоришҳои таърихӣ, Имом Ҳусайн (а) дар мавориде ба амалкарди Муовия сахт эътироз кардааст; аз ҷумла пас аз кушта шудани Ҳуҷр ибни Адӣ номае тавбихомез барои ӯ навишт ва дар моҷарои вилоятъаҳдии Язид низ аз пазириши байъат худдорӣ кард ва дар суханоне дар ҳузури Муовия ва дигарон, ин иқдоми Муовияро мазаммат кард ва Язидро фарде нолоиқ хонд ва худро сазовори хилофат донист. Хутбаи Имом Ҳусайн дар Миноро низ мавзеи сиёсӣ дар баробари умавиён ба шумор овардаанд. Бо ин ҳол, нақл шудааст, ки Муовия монанди хулафои сегона дар зоҳир ба Ҳусайн ибни Алӣ (а) эҳтиром мегузошт.

Пас аз марги Муовия, Имом Ҳусайн (а) байъат бо Язидро машруъ надонист ва бо тавваҷуҳ ба фармони Язид барои куштани ӯ дар сурати худдорӣ аз байъат, дар 28-уми раҷаби соли 60ҳ.қ. аз Мадина ба Макка рафт. Дар муддати чаҳор моҳ ҳузур дар Макка, номаҳои фаровоне аз сӯи мардуми Кӯфа барои пазириш зимомдорӣ дарёфт кард ва пас аз он ки фиристодааш Муслим ибни Ақил ҳамдилии кӯфиёнро таъйид кард, дар 8 зилҳаҷҷа, пеш аз он ки аз паймоншикании баъдии кӯфиён ва шаҳодати Муслим бохабар шавад ба самти Кӯфа ҳаракат кард.

Вақте Ибни Зиёд волии Кӯфа аз ҳаракати Ҳусайн (а) ба самти Кӯфа бохабар шуд, лашкаре ба сӯи ӯ фиристод ва пас аз он ки сипоҳиёни Ҳур ибни Язид роҳро бар ӯ бастанд, чорае надошт ҷуз, он ки масири худро ба самти Карбало тағйир диҳад. Дар рӯзи Ошуро байни Имом Ҳусайн ва ёронаш бо лашкари Кӯфа ба фармондеҳии Умар ибни Саъд ҷанге даргирифт, ки ба шаҳодати имоми сеюми шиаён ва ёронаш анҷомид. Пас аз он, занону кӯдакон ва Имом Саҷҷод (а) ки дар он рӯзҳо бемор буд, ба асорат даромаданд ва ба Кӯфа ва сипас Шом фиристода шуданд. Пайкари Имом Ҳусайн (а) ва ёронаш рӯзи 11 ё 13 муҳаррам, тавассути иддае аз қабилаи Банӣ Асад дар Карбало ба хок супурда шуд.

Дар бораи ҳаракати Имом Ҳусайн аз Мадина то Карбало, дидгоҳҳои мухталифе вуҷуд дорад. Бар асоси як дидгоҳ ӯ барои ташкили ҳукумат қиём кард, вале бархе муътақиданд ин ҳаракат барои ҳифзи ҷон буд. Шаҳодати Ҳусайн ибни Алӣ (а) таъсири амиқе бар мусулмонону шиаён дар тӯли таърих дошта ва илҳомбахши муборизот ва қиёмҳое будааст. Шиаён ба пайравӣ аз имомони шиа эҳтимоми вижае ба гиря ва сӯгворӣ барои Ҳусайн ибни Алӣ, ба вижа дар моҳи муҳаррам ва сафар доранд. Зиёрати Имом Ҳусайн низ дар ривоёти маъсумин мавриди таъкид қарор гирифта ва ҳарами ӯ зиёратгоҳи шиаён аст.

Ҳусайни ибни Алӣ (а) афзун бар ҷойгоҳе, ки дар миёни шиаён ба унвони сеюмин имом ва сарвари шаҳидон дорад, назди аҳли суннат низ ба сабаби фазоиле, ки аз забони Пайғамбар (с) дар бораи ӯ нақл шуда ва ҳамчунин ба далели истодагиаш дар баробари Язид, гиромӣ дошта мешавад.

Маҷмуъаи суханон ва осори Имом Ҳусайн, дар қолаби ҳадис, дуо, нома, шеър ва хутба дар китоби «Мавсуату калимотил Имомил Ҳусайн» ва китоби «Муснад-ул-Имом-иш-шаҳид» гирдоварӣ шуда ва илова бар ин, осори фаровоне дар қолаби донишнома, зиндагинома, мақтал ва таърихи таҳлилӣ дар бораи шахсият ва зиндагии ӯ нигошта шудааст.


Ҷойгоҳ

Гоҳшумори зиндагии Имом Ҳусайн(а)
3 ё 5 шаъбони соли 4ҳ.қ. Таваллуд
соли 7ҳ.қ. Нузули ояти Татҳир дар мавриди асҳоби Кисо
24 зилҳиҷҷаи соли 9ҳ.қ. Ҳузур дар Мубоҳала[1]
Зилҳиҷҷаи соли 35ҳ.қ. Хондани хутба барои мардум пас аз байъати онон бо Имом Алӣ[2]
Ҷимодиюссонии соли 36ҳ.қ. Ҳузур дар ҷанги Ҷамал[3]
Сафари соли 37ҳ.қ. Ҳузур дар ҷанги Сиффайн[4]
Сафари соли 38ҳ.қ. Ҳузур дар ҷанги Наҳравон[5]
соли 41ҳ.қ. Бозгашт аз Кӯфа ба Мадина[6]
28 сафари соли 50ҳ.қ. Шаҳодати Имом Ҳасан[7] (а) ва оғози имомати Имом Ҳусайн (а)
соли 51 ё 52 ё 53ҳ.қ.[8] Навиштани номаи эътирозомез ба Муовия барои куштани Ҳуҷр ибни Адӣ ва ёронаш
соли 58ҳ.қ. Хутба хондан дар Мино[9]
26 раҷаби соли 60ҳ.қ. Даъват шудан ба Дорулимораи Мадина барои байъат бо Язид[10]
28 раҷаби соли 60ҳ.қ. Хуруҷ аз Мадина ба самти Макка[11]
3 шаъбони соли 60ҳ.қ. Вуруд ба Макка[12]
10 то 14 Рамазони соли 60ҳ.қ. Дарёфти номаҳое аз кӯфиён[13]
15 Рамазони соли 60ҳ.қ. Фиристодани Муслим ба унвони намояндаи худ ба Кӯфа[14]
8 зиҳиҷҷаи соли 60ҳ.қ. Хуруҷ аз Макка ба самти Кӯфа.[15]
2 муҳаррами соли 61ҳ.қ. Вуруд ба Карбало.[16]
9 муҳаррами соли 61ҳ.қ. Эъломи ҷанги Умари Саъд ва муҳлат хостани Имом[17]
10 муҳаррами соли 61ҳ.қ. Воқеаи Ошуро ва шаҳодати Имом Ҳусайн ва ёронаш.[18]

Ҳусайн ибни Алӣ (а) сеюмин[Ёддошт 1] имоми шиаён, фарзанди нахустин имоми шиаён ва набераи Пайғамбари Ислом (с) аст.[19] Дар манобеи исломӣ ривоёти фаровоне дар бораи фазоили ӯ вуҷуд дорад ва шиаён барояш ҷойгоҳи вижае қоиланд. Ҳусайн ибни Алӣ дар назди аҳли суннат низ аз эҳтиром бархӯрдор аст.

Дар манобеи ҳадисӣ ва таърихӣ

Бинобар ривоёти шиа ва аҳли суннат, Ҳусайн ибни Алӣ (а) яке аз Асҳоби Кисо[20] аст, дар моҷарои Мубоҳала ҳузур дошта[21] ва ба ҳамроҳи бародараш мисдоқи калимаи «абноано» (писаронамон) дар ояти Мубоҳала ҳастанд.[22] Ӯ ҳамчунин яке аз Аҳли Байт аст, ки ояти Татҳир дар бораи онон нозил шудааст.[23]

Имом Ҳусайн (а) пас аз шаҳодати Имом Ҳасан (а), бо вуҷуди афроде ки аз назари синнӣ бузургтар аз ӯ буданд, шарифтарин фард аз Банӣ Ҳошим ба шумор мерафт. Бинобар нақли Яъқубӣ, Муовия пас аз шаҳодати Ҳасан ибни Алӣ ба Ибни Аббос гуфт: аз ин пас ту сарвари қавми худ ҳастӣ. Ибни Аббос дар посух гуфт: то замоне, ки Ҳусайн ҳаст, на.[24] Ҳамчунин гузоришҳое аз машварати Банӣ Ҳошим бо Ҳусайн ибни Алӣ ва тарҷеҳи назари ӯ бар дигарон вуҷуд дорад.[25] Нақл шудааст ки Амр ибни Ос низ ӯро маҳбубтарин фарде аз заминиён назди аҳли осмон медонист.[26]

Дар фарҳанги шиа

Имом Содиқ (а) фармудаанд:

Касе нест, ки обе бинӯшаду Ҳусайн ва хонадонашро ёд кунад ва қотилонашро лаън кунад, магар он ки Худованд сад ҳазор ҳасана барояш бинависад ва сад ҳазор гуноҳашро маҳв кунад ва мақомашро сад ҳазор дараҷа боло барад ва рӯзи қиёмат бо қалбе мутмаин маҳшураш кунад.

Шаҳодати Ҳусайн ибни Алӣ дар воқеаи Ошурои соли 61ҳ.қ. сабаб шуд шахсияти ӯ барои шиаён ва ҳатто ғайришиаён бештар дар буъди ҳақталабӣ, шуҷоат ва шаҳодат намоён гардад ва дигар сифот ва вижагиҳое, ки дар ривоёт барои ӯ зикр шуда, то андозае таҳтушшуо қарор гирад.[28] Ин воқеа дастикам аз он ҷиҳат, ки нахустин беҳурматӣ ва таъаррузи ошкор ба хонадони Пайғамбар (с) буд, таъсири амиқе бар таърих ва фарҳанги шиа гузошт[29] ва қиёми ӯро ба намоди зулмситезӣ, пирӯзии хун бар шамшер, амри ба маъруф ва наҳйи аз мункар, исору фидокорӣ табдил сохт.[30]

Таъсиргузории шаҳодати Имом Ҳусайн то бад-он ҷо буд, ки иддае гумон кардаанд шаклгирии мазҳаби ташайюъ пас аз шаҳодати ӯ рух додааст.[31] Дар тӯли таърихи Ислом қиёмҳое бо улгу гирифтан аз қиёми Имом Ҳусайн (а) шакл гирифта, ки бо шиори «Ё ласорот-ил-Ҳусайн» будааст.[32]

Ду моҳи муҳаррам ва сафар дар фарҳанги шиа ҷойгоҳи вижае дорад ва ба хусус дар рӯзҳои Тосуъо ва Ошуро ва Арбаини Ҳусайнӣ, маҷмуъаи оинҳои гуногуне дар посдошти ин муносибат барпо мешавад.[33] Шиаён ба пайравӣ аз пешвоёни динӣ, ҳангоми нӯшидани об, аз ташнагии Имом Ҳусайн ёд мекунанд ва бар ӯ салом медиҳанд.[34]

Дар нигоҳи аҳли суннат

Манобеи муътабари аҳли суннат аҳодиси фаровоне дар бораи ҷойгоҳ ва фазоили Ҳусайн ибни Алӣ (а) нақл кардаанд.[35] Гузашта аз ривоёти фазоил, мақоми Имом Ҳусайн (а) дар эътиқоди мусулмонон то ҳади зиёде бархеста аз он аст, ки ӯ дар роҳи Худо аз ҷон ва мол ва наздикони худ гузашт.[36]

Дар миёни аҳли суннат ду дидгоҳ дар бораи қиёми Имом Ҳусайн (а) вуҷуд дорад: дастае онро мазаммат карда ва бисёре низ онро сутудаанд. Аз ҷумлаи мухолифон Абубакр ибни Арабӣ[Ёддошт 2] - олими қарни шашуми аҳли суннат, дар Андалус аст, ки дар садади мазаммати иқдоми Ҳусайн (а) баромада ва гуфтааст, ки мардум ба сабаби шунидани аҳодисе аз Пайғамбар (дар бораи ҷанг бо касоне ки бихоҳанд умматро мутафарриқ кунанд ва низ бар ҳазар доштан аз дохил шудан дар фитнаҳо), бо Ҳусайн ҷангиданд.[37][Ёддошт 3] Ибни Таймия низ муътақид аст иқдоми Ҳусайн ибни Алӣ (а) на танҳо сабаби ислоҳи авзоъ нашуд, балки ба шарру фитна анҷомид.[38]

Дар тарафи муқобил, Ибни Халдун - муаррихи қарни нуҳуми аҳли суннат дар Андалус, ба сухани Ибни Арабӣ вокуниш нишон дода ва бо таъкид бар шарт будани вуҷуди имоми одил барои ҷанг бо ситамкорон, Ҳусайн (а)-ро одилтарин фард дар замони худ барои ин ҷанг баршумурда[39] ва гуфтааст, ки вақте фосиқ будани Язид бар ҳамагон ошкор шуд, Ҳусайн бар худ воҷиб дид, ки алайҳи ӯ қиём кунад, чун худро дорои аҳлияту қудрат барои ин кор медонист.[40] Шаҳобиддини Олусӣ аз олимони аҳли суннат дар қарни сездаҳуми қамарӣ низ дар китоби «Рӯҳ-ул-маъонӣ», забон ба нафрини Ибни Арабӣ кушода ва ин сухани ӯро дурӯғ ва туҳмате бузург шуморидааст.[41]

Аббос Маҳмуд Иқод, нависанда ва адиби мисрӣ дар қарни чаҳордаҳуми қамарӣ ва муаллифи китоби «Абушшуҳадо: Ҳусайн ибни Алӣ» навиштааст, ки авзоъ дар замони Язид ба ҳадде расида буд, ки ҷуз шаҳодат онро илоҷ намекард.[42] Ӯ муътақид аст, ки чунин қиёме танҳо аз сӯи инсонҳое нодир рақам мехӯрад, ки барои ин кор сохта шудаанд ва наметавон ҳаракати ононро бо дигарон муқоиса кард; чароки инон гунае дигар мефаҳманд ва чизе дигар металабанд.[43] Тоҳо Ҳусайн, нависандаи аҳли суннат, муътақид аст байъат накардани Ҳусайн аз сари иноду лаҷбозӣ набуд; чароки медонист агар бо Язид байъат кунад, ба виҷдонаш хиёнат карда ва бо дини худ мухолифат варзидааст; зеро аз назари ӯ байъат бо Язид гуноҳ буд.[44]

Умар Фаррух низ бо таъкид бар ин ки сукут дар баробари зулм ба ҳеҷ ваҷҳ ҷоиз нест, муътақид аст мо мусулмонони имрӯза ниёз дорем ки Ҳусайне дар миёни мо қиём кунад ва моро ба роҳи дуруст дар дифоъ аз ҳақ раҳнамун созад.[45]

Иқболи Лоҳурӣ:
То қиёмат қатъи истибдод кард,
Мавҷи хуни ӯ чаман эҷод кард.
Муддаояш салтанат будӣ агар,
Худ накардӣ бо чунин сомон сафар.
Рамзи Қуръон аз Ҳусайн омухтем,
З-оташи ӯ шуълаҳо афрухтем.[46]

Ном, насаб, куния ва лақаб

Дар манобеи шиа ва аҳли суннат омадааст, ки Пайғамбар (с) номи «Ҳусайн»-ро бар ӯ ниҳод.[47] Бар асоси ривоёт, ин номгузорӣ ба фармони Худованд анҷом шуд.[48] Ду номи Ҳасан ва Ҳусайн, ки қабл аз Ислом назди мардуми араб собиқае надошт,[49] муодили Шаббар ва Шубайр (ё Шуббайр),[50] номи писарони Ҳорун аст.[51]

Гузоришҳои дигаре низ дар бораи номгузории Имом Ҳусайн зикр шудааст; аз ҷумла ин ки ибтидо Имом Алӣ (а) ӯро «Ҳарб» ё «Ҷаъфар» номид, вале Пайғамбар (с) номи Ҳусайнро барои ӯ интихоб кард.[52] Бархе ингуна гузоришҳоро сохтагӣ хонда ва далоиле дар радди он баршумурдаанд.[53]

Имом Ҳусайн (а) фарзанди Имом Алӣ (а) ва ҳазрати Фотима (с) ва набераи ҳазрати Муҳаммад (с) аст. Ӯ аз хонадони Банӣ Ҳошим ва аз қабилаи Қурайш аст. Имом Ҳасани Муҷтабо (а), ҳазрати Аббос (а), Муҳаммад ибни Ҳанафия аз бародарон, ва ҳазрати Зайнаб (с) ва Уммукулсум аз хоҳарони ӯ ҳастанд.[54]

Кунияи Ҳусайн ибни Алӣ, «Абуабдуллоҳ» аст.[55] Абӯалӣ, Абушшуҳадо (падари шаҳидон), Абулаҳрор (падари озодагон) ва Абулмуҷоҳидин (падари ҷиҳодкунандагон) аз дигар кунияҳои ӯст.[56]

Ҳусайн ибни Алӣ (а) лақабҳои фаровоне дорад, ки бархе аз онҳо бо лақабҳои бародараш Имом Ҳасан (а) муштарак аст, монанди Сайиду шабоби аҳл-ил-ҷаннат (сарвари ҷавонони аҳли биҳишт). Бархе дигар аз алқоби ӯ иборатанд аз: Закий, Таййиб, Вафий, Сайид, Муборак, Нофеъ, аддалелу ало зотиллоҳ, Рашид, ва ат-Тобеъ лимарзотиллоҳ.[57] Ибни Талҳаи Шофеӣ лақаби «Закӣ»-ро машҳуртар аз дигар алқоб ва лақаби «Сайиду шабоби аҳл-ил-ҷаннат»-ро муҳимтарини онҳо донистааст.[58]

Дар баъзе аз аҳодис, Ҳусайн (а) бо лақаби шаҳид ё сайидушшуҳадо[59] хонда шудааст. Соруллоҳ ва Қатил-ул-абарот аз дигар алқобе аст, ки дар бархе зиёратномаҳо барои ӯ зикр шудааст.[60]

Дар ривояте аз Пайғамбар (с) ки бисёре аз манобеи шиа ва аҳли суннат нақл кардаанд омадааст: “حسین سِبطٌ مِن الاَسباط”; яъне Ҳусайн яке аз асбот аст.[61] Сибт дар ин ривоят ва ҳамчунин дар бархе оёти Қуръон ба маънои имом ва нақибе аст, ки аз тарафи Худованд баргузида шуда ва аз насли пайғамбарон аст.[62]

Зиндагинома

Ҳусайн ибни Алӣ дар Мадина ба дунё омад ва бинобар қавли машҳур, таваллуди ӯ дар соли чаҳоруми қамарӣ будааст.[63] Бо ин ҳол бархе таваллуди ӯро дар соли сеюми қамарӣ донистаанд.[64]

Вилодати Ҳусайн ибни Алӣ, бинобар қавли машҳур дар сеюми шаъбон будааст,[65] вале Шайх Муфид дар китоби Иршод, таваллуди имоми сеюми шиаёнро панҷуми шаъбон донистааст.[66]

Расули Худо фармуд:
حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْه
أَحَبَّ اللهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَیْنا

«Ҳусайн аз ман аст ва ман аз Ҳусайн ҳастам. Ҳар ки Ҳусайнро дӯст бидорад Худо ӯро дӯст медорад.»


Дар гузоришҳои таърихии шиа ва аҳли суннат омадааст, ки Пайғамбар ҳангоми таваллуди ӯ гирист ва аз шаҳодаташ хабар дод.[68] Бар пояи ривояте дар китоби Кофӣ, Ҳусайн (а) на аз модараш ва на аз ҳеҷ зани дигаре шир нахурд.[69]

Нақл шудааст, ки Уммуфазл ҳамсари Аббос ибни Абдулмуталлиб хоб дид, ки қитъае аз бадани Пайғамбар дар домани ӯ (Уммуфазл) гузошта шуд ва Пайғамбар дар таъбири хобаш гуфт, ки Фотима писаре ба дунё хоҳад овард ва ту дояи ӯ хоҳӣ буд ва аз ҳамин рӯ вақте Ҳусайн (а) мутаваллид шуд, Уммуфазл доягиашро бар ӯҳда гирифт.[70] Бархе манобеъ модари Абдуллоҳ ибни Яқтарро низ дояи Имом Ҳусайн (а) донистаанд, вале гуфтаанд Ҳусайн (а) аз ҳеҷ як аз он ду шир нахурд.[71]

Дар манобеи аҳли суннат омадааст, ки Расули Худо (с) дар миёни Аҳли Байти худ Ҳасан ва Ҳусайн (а)-ро беш аз бақия дӯст медошт[72] ва ин алоқа чунон буд, ки гоҳ бо вуруди он ду ба масҷид, хутбаашро нотамом мегузошт, аз минбар поён меомад ва ононро дар оғӯш мегирифт.[73] Аз Пайғамбар нақл шудааст, ки муҳаббат ба ин ду маро аз муҳаббат ба ҳар каси дигаре боздоштааст.[74]

Ҳусайн (а) дар канори дигар Асҳоби Кисо дар моҷарои Мубоҳала ҳузур дошт[75] ва дар ҳангоми реҳлати Пайғамбар (с) ҳафтсола буд; аз ин рӯ, ӯро дар зумраи вопасин табақаи саҳоба баршумурдаанд.[76]

Даврони хулафои сегона

25 сол аз умри Имом Ҳусайн (а) дар даврони хулафои сегона сипарӣ шуд, аммо аз ҷузъиёти зиндагии имоми сеюми шиаён дар ин даврон хабари чандоне дар даст нест, ки шояд иллати он инзивои сиёсии Имом Алӣ (а) ва фарзандонаш бошад.[77]

Нақл шудааст, ки дар авоили хилофати Умар, рӯзе Ҳусайн (а) ки ҳудуди нӯҳ сол дошт, вориди масҷид шуд ва чун Умарро дар ҳоли суханронӣ бар минбари Расули Худо (с) дид, аз минбар боло рафту ба ӯ гуфт: «Аз минбари падарам фуруд ой ва бар минбари падарат биншин!». Умар гуфт: «падарам минбаре надошт».[78] Гузоришҳое аз эҳтироми вижаи халифаи дувум ба Имом Ҳусайн дар манобеи таърихӣ дида мешавад.[79]

Вақте Усмон дар давраи хилофаташ Абӯзарро ба сарзамини Рабаза табъид ва ҳамагонро аз бадарға ва ҳамроҳии ӯ манъ кард, Имом Ҳусайн (а) ба ҳамроҳи падару бародараш Имом Ҳасан (а) ва чанд тани дигар, бар хилофи дастури халифа, Абӯзарро бадрақа карданд.[80]

Бархе манобеи аҳли суннат ба ҳузури Ҳасанайн дар ҷанги “Африқия” дар соли 26ҳ.қ.,[81] ва ҷанги Табаристон дар соли 29 ё 30 қ.[82], ишора кардаанд, аммо чунин гузорише дар ҳеҷ як аз манобеи шиа наёмадааст.

Бисёре аз манобеи таърихӣ гуфтаанд, ки набардҳои мазкур бе даргирӣ ба мусолиҳа анҷомидааст.[83] Гузориши ҳузури Ҳасанайн дар ин ҷангҳо, мувофиқон ва мухолифоне доштааст; бархе ҳамчун Ҷаъфар Муртазо Омилӣ бо таваҷҷуҳ ба ишколоти санади ин гузоришҳо ва низ мухолифати имомон бо шеваи футуҳот, онҳоро сохтагӣ дониста ва иҷозат надодани Имом Алӣ (а) ба Ҳасанайн барои вуруд ба майдони ҷанг дар Сиффинро таъйиде бар он шумурдаанд.[84]

Бинобар бархе гузоришҳои таърихӣ, дар авохири ҳукумати Усмон, ки гурӯҳе ба шӯриш пардохтанд ва ба қасди куштани Усмон ба самти хонаи ӯ ҳуҷум бурданд, Имом Ҳасани Муҷтабо (а) ва Имом Ҳусайн (а), бо вуҷуди нохурсандӣ аз амалкарди халифа, ба фармони Имом Алӣ (а) аз хонаи Усмон муҳофизат карданд.[85] Ин гузориш мувофиқон ва мухолифоне доштааст.[86] Сайид Ҷаъфари Муртазо бо таваҷҷуҳ ба қароини таърихӣ монанди мухолифати ҷиддии ҳазрати Алӣ (а) бо амалкарди Усмон ва вуҷуди ривоятҳои муориз бо ин ҳадис, монанди радди пешниҳоди кумаки Имом Ҳасан (а) аз сӯи Усмон, ин амрро баид ва ғайри қобили қабул донистааст; ӯ бо истидлол ба фармудаи Имом Алӣ (а) мабнӣ бар хушҳол нашудан ва нороҳат нашудан аз қатли Усмон ва ҳамчунин сираи Алӣ ибни Абутолиб дар бархӯрд бо золимон ва ёрии мазлумон, ба нақл аз Боқир Шарифи Қарашӣ дар китоби “Ҳайт-ул-имомил Ҳусайн (а)” мегӯяд: «Ин ҷараён бар фарзи вуқуъ, ба хотири дафъи туҳмат аз Ҳасанайн (а) дар бораи широкат дар хуни Усмон будааст».[87] Сайиди Муртазо низ пас аз тардид дар фиристодани Ҳасанайн (а) тавассути Амиралмуъминин Алӣ (а), иллати онро ҷилавгирӣ аз қатли амдии ӯ ва расондани обу ғизо ба хонаводаи ӯ медонад, на ҷилавгирӣ аз барканории Усмон аз хилофат, чароки ӯ ба хотири корҳои норавояш мустаҳаққи халъ аз хилофат буд.[88]

Ҳадиси набавии навишташуда дар ҳарами Имом Ҳусайн (а)
Ҳамчунин бибинед: Моҷарои қатли Усмон

Даврони ҳукумати Имом Алӣ (а)

Бар асоси гузоришҳои андаки марбут ба давраи ҳукумати Имом Алӣ (а), Ҳусайн (а) пас аз байъати мардум бо Амиралмуъминин Алӣ (а) хутбае хондааст,[89] дар рӯзи Ҷамал фармондеҳии ҷиноҳи чапи сипоҳи Имом Алӣ (а)-ро бар ӯҳда дошта[90] ва дар ҷанги Сиффин, хутбае барои тарғиби мардум ба ҷиҳод хонда[91] ва ба гузориши бархе манобеъ, аз фармондеҳони ҷиноҳи рости сипоҳ будааст.[92] Гуфтаанд дар Сиффин, Имом Ҳусайн (а) дар моҷарои пас гирифтани об аз шомиён ширкат дошт ва пас аз он Амиралмуъминин Алӣ фармуд: «ин нахустин пирӯзие буд, ки ба баракати Ҳусайн ба даст омад».[93] Бар асоси гузоришҳои марбут ба ҷанги Сиффин, Имом Алӣ (а) аз ҷангидани Ҳасанайн (а) ҷилавгирӣ мекард ва иллати онро ҳифзи насли Пайғамбар (с) мешуморид.[94] Ба нақли бархе манобеъ, ӯ дар ҷанги Наҳравон низ ҳузур дошт.[95]

Бисёре аз манобеъ гуфтаанд, ки Имом Ҳусайн (а) дар замони шаҳодати Имом Алӣ (а) канори ӯ буд[96] ва дар маросими таҷҳизу хоксупорӣ ҳузур дошт.[97] Аммо бино бар гузорише, ки дар китоби “ал-Кофӣ” ва “Ансоб-ул-ашроф” омадааст, Имом Ҳусайн (а) ҳангоми зарбат хӯрдани падар, барои анҷоми маъмурияте, ки Алӣ (а) ба ӯ дода буд, дар Мадоин ба сар мебурд ва бо номаи Имом Ҳасан (а) аз мавзӯъ огоҳ шуд ва ба Кӯфа бозгашт.[98]

Даврони Имом Ҳасан (а)

Гузоришҳои таърихӣ аз адабу эҳтироми Ҳусайн ибни Алӣ (а) ба бародараш Имом Ҳасан (а) ҳикоят дорад; нақл шудааст, ки агар дар маҷлисе Имом Ҳасан (а) ҳузур дошт, ӯ ба хотири риояти эҳтиром сухан намегуфт.[99] Пас аз шаҳодати Имом Алӣ (а) гуруҳе аз хавориҷ, ки ба ҷанги бо шомиён исрор доштанд, бо Имом Ҳасан байъат накарданд ва назди Ҳусайн (а) рафтанд то бо ӯ байъат кунанд, аммо ӯ гуфт: «Ба Худо паноҳ мебарам, ки то замоне, ки Ҳасан зиндааст байъати шуморо бипазирам!».[100]

Дар моҷарои сулҳ бо Муовия, ӯ дар баробари шиаёни муътариз, ҳомии бародар буд ва иқдоми ӯро таъйид кард[101] ва нақл шудааст, ки гуфт: «ӯ (Имом Ҳасан (а)) имоми ман аст».[102] Бар пояи бархе гузоришҳо, Имом Ҳусайн (а) пас аз барқарории сулҳ низ ҳамчун Имом Ҳасан (а) бо Муовия байъат кард[103] ва ҳатто пас аз шаҳодати Имом Ҳасан (а) бар аҳди худ боқӣ монд.[104] Дар муқобил, гузоришҳое ҳокӣ аз байъат накардани Ҳусайн (а) аст.[105] Ба нақли бархе манобеъ, ӯ аз сулҳ нохурсанд буда ва Имом Ҳасан (а)-ро савганд дода, ки дурӯғи Муовияро напазирад.[106] Бархе муҳаққиқон ин гузоришҳоро бо дигар ривоёт ва қароини таърихӣ носозгор донистаанд.[107] Аз ҷумла ин ки Ҳусайн (а) дар посух ба дастае аз муътаризон ба сулҳ, ки ӯро ба гирдоварии шиаёнаш барои ҳамла ба Муовия фаро хонданд, гуфт: «мо паймон бастаем ва ҳаргиз паймони худро намешиканем».[108] Дар гузориши дигаре омадааст, ки ба муътаризон гуфт: «то замоне, ки Муовия зиндааст мунтазир бимонед; ҳар гоҳ ӯ мурд, тасмим мегирем».[109] Ҳатто вақте шиаён баъд аз шаҳодати Имом Ҳасан (а) ӯро ба қиём даъват карданд дар посух зимни дифоъ аз амалкарди Имом Муҷтабо (а) дар сулҳ бо Муовия, анҷоми ин корро то замоне, ки Муовия зинда бошад, номумкин донист.[110] Имом Ҳусайн (а) дар соли 41 қамарӣ (пас аз сулҳ бо Муовия), ҳамроҳи бародараш аз Кӯфа ба Мадина бозгашт.[111]

Ҳамсарон ва фарзандон

Дар бораи теъдоди фарзандони Имом Ҳусайн (а) ихтилофи назар вуҷуд дорад; бархе аз манобеъ ин теъдодро чаҳор писару ду духтар[112] ва бархе дигар, шаш писару се духтар навиштаанд.[113]

Ҳамсар Насаб фарзандон Тавзеҳот
Шаҳрбону духтари Яздгирд подшоҳи Сосонӣ Имом Саҷҷод (а) имоми чаҳоруми шиаён Муҳаққиқони муосир дар насаби Шаҳрбону тардид доранд.[114] Дар бархе аз манобеъ аз ӯ бо номи Синдия, Ғизола ва Шоҳи занон ёд шудааст.
Рубоб духтари Имраулқайс ибни Удай Сукайна ва Абдуллоҳ.[115] Рубоб дар Карбало ҳузур дошт ва ҳамроҳи асирон ба Шом рафт.[116] Бештари манобеъ Абдуллоҳро ба ҳангоми шаҳодат ширхора донистаанд.[117] Имрӯза шиаён ӯро бо номи Алиасғар мешиносанд.
Лайло духтари Абимурра ибни Урва ибни Масъуди Сақафӣ[118] Алиакбар (а)[119] Алиакбар дар воқеаи Ошуро ба шаҳодат расид.[120]
Уммуисҳоқ духтари Талҳа ибни Убайдуллоҳ Фотима духтари бузурги Имом Ҳусайн (а)[121] Уммуисҳоқ ҳамсари Имом Ҳасани Муҷтабо (а) буд ва пас аз шаҳодати Имом Ҳасан бо Имом Ҳусайн (а) издивоҷ кард.[122]
Сулофа ё Малума[123] аз қабилаи Қузоа Ҷаъфар[124] Ҷаъфар дар замони ҳаёти имом аз дунё рафт ва насле аз ӯ боқӣ намонд.[125]


Дар китоби Лубоб-ул-ансоб[126] аз манобеи қарни шашум, аз духтаре ба номи Руқайя ва дар китоби Комили Баҳоӣ аз манобеи қарни ҳафтум, аз духтаре чаҳорсола барои Имом Ҳусайн сухан ба миён омада, ки дар Шом аз дунё рафтааст.[127] Дар манобеи мутааххир, номи Руқайя бозтоби густардае ёфтааст. Ҳамчунин дар бархе манобеъ номҳои Алиасғар фарзанди Шаҳрбону, Муҳаммад фарзанди Рубоб ва Зайнаб (бидуни зикри номи модар) низ ба унвони фарзандони Имом Ҳусайн омадааст.[128] Ибни Талҳаи Шофеӣ дар китоби Матолиб-ус-суул фи маноқиби Ол-ир-расул, теъдоди фарзандони имомро даҳ тан шуморидааст.[129]

Даврони имомат

Шурӯи имомати Ҳусайн ибни Алӣ (а) бо даҳумин соли ҳукумати Муовия мусодиф буд. Муовия дар соли 41ҳ.қ.[130] пас аз сулҳ бо Имом Ҳасан ҳукуматро дар даст гирифт ва хилофати умавиро поягузорӣ кард.

Манобеи аҳли суннат ӯро фарде зираку бурдбор хондаанд.[131] Ӯ ба завоҳири динӣ пойбанд буд[Ёддошт 4] ва ҳатто барои тасбити хилофати худ аз бархе усули динӣ баҳра мебурд ва бо вуҷуди он ки бо зӯру бо баҳрагирӣ аз ҳилаҳои сиёсӣ қудратро ба чанг оварад,[132] ҳукумати худро аз сӯи Худо ва қазои Илоҳӣ медонист.[133]

Муовия худро барои аҳли Шом, ҳамрадифи пайғамбарон, аз бандагони солеҳи Худо ва аз мудофеони дин ва аҳкоми он муаррифӣ мекард.[134] Дар манобеи торихӣ омадааст, ки Муовия хилофатро ба салтанат табдил кард[135] ва ошкоро мегуфт ба диндории мардум коре надорад.[136]

Яке аз масоили давраи ҳукумати Муовия, вуҷуди эътиқодоти шиъӣ дар миёни бахше аз мардум, ба вижа дар Ироқ буд. Шиаён душманони Муовия буданд, чунонки хавориҷ низ душмани ӯ буданд, вале хавориҷ пойгоҳи мардумии чандоне надоштанд, бар хилофи шиаён, ки дар асари нуфузи Имом Алӣ (а) ва Аҳли Байт, пуштивонаи қавие доштанд. Аз ин рӯ, Муовия ва коргузоронаш, чи бо равиши созишкорона ва чи бо сахтгириҳои шадид, бо ҷараёни шиа бархӯрд мекарданд. Яке аз муҳимтарин равишҳои Муовия, эҷоди безорӣ аз Имом Алӣ (а) дар миёни мардум буд, то ҷое ки лаън ва сабби Алӣ (а) дар давраи Муовия ва сипас умавиён ба сурати суннате мутадовил идома ёфт.[137]

Муовия пас аз истеҳкоми пояҳои қудраташ, сиёсати саркӯб ва фишор бар шиаёнро дар пеш гирифт ва ба коргузоронаш навишт, ки номи дӯстдорони Алӣ (а)-ро аз девон, ҳазф кунанд ва дарёфтии онҳо аз байтулмолро қатъ кунанд ва шаҳодаташонро напазиранд.[138]

Ӯ ҳамчунин касоне ки фазоили Имом Алӣ (а)-ро нақл кунанд, таҳдид кард, то ҷое ки муҳаддисон аз Алӣ (а) бо унвони «марде аз Қурайш» ва «яке аз асҳоби Расули Худо» ва «Абузайнаб» ёд мекарданд.[139]

Далоили имомат

Имом Ҳусайн (а) пас аз шаҳодати бародараш дар соли 50ҳ.қ. ба имомат расид ва то рӯзҳои оғозини соли 61ҳ.қ. раҳбарии шиаёнро бар ӯҳда дошт.[140] Уламои шиа илова бар далоили омме, ки барои исботи имомати имомони шиа ироа кардаанд,[141] ба далоили хосси имомати ҳар имом низ истидлол кардаанд; Шайх Муфид дар китоби Иршод ба бархе аҳодиси имомати Ҳусайн ибни Алӣ (а) ишора кардааст, аз ҷумла ин ки Пайғамбар (с) фармуд: ” اِبنای هذانِ امامان قاما او قَعَدا”, ин ду писарам [Ҳасан ва Ҳусайн], имом ҳастанд, хоҳ қиём кунанд ё накунанд.[142]

Ҳамчунин Имом Алӣ (а) дар ҳангоми шаҳодат, бар имомати Ҳусайн (а) пас аз Имом Ҳасан (а) таъкид кард[143] ва Имом Ҳасан низ дар ҳангоми шаҳодат, дар васият ба Муҳаммад ибни Ҳанафия, Ҳусайн ибни Алӣ (а)-ро имоми пас аз худ муаррифӣ кард.[144] Шайхи Муфид бо истидлол ба ин аҳодис, имомати имом Ҳусайнро собиту қатъӣ донистааст; ба гуфтаи ӯ Имом Ҳусайн ба далели риояти тақия ва аҳде, ки дар моҷарои сулҳи Имом Ҳасан карда буд, то замони марги Муовия мардумро ба сӯи худ даъват накард, вале пас аз марги Муовия, амри худро ошкор кард ва ҷойгоҳи худро барои касоне ки огоҳ набуданд, равшан сохт.[145]

Дар манобеъ омадааст, ки Ҳусайн (а) пеш аз хуруҷ аз Мадина дар соли 60ҳ.қ. бахше аз васиятҳо ва вадиатҳои имоматро ба Уммусалама ҳамсари Пайғамбар (с)[146] ва бахши дигареро пеш аз шаҳодати худ дар моҳи муҳаррами соли 61 қамарӣ, ба духтари бузургаш Фотима[147] дод, то онҳоро ба Имом Саҷҷод (а) бисупоранд.

Пойбандӣ ба сулҳи Имом Ҳасан

Имом Ҳусайн (а) дар давраи ҳукумати Муовия ба паймони сулҳе, ки бародараш бо Муовия баста буд, вафодор монд[148] ва дар посух ба номаи бархе аз шиаён, ки барои пазириши раҳбарии ӯ ва қиём дар баробар Банӣ Умайя эъломи омодагӣ карданд, навишт: «Акнун ақидаи ман чунин нест. То ҳангоме, ки Муовия зиндааст иқдоме накунед ва дар хонаҳоятон пинҳон шавед ва аз коре, ки ба шумо бадгумон шаванд, бипарҳезед. Агар ӯ мурд ва ман зинда будам, назарамро бароятон менивисам!».[149]

Мавзеъгирӣ дар баробари иқдомоти Муовия

Ҳарчанд имом Ҳусайн дар давраи ҳукумати Муовия, амале бар зидди ӯ анҷом надод, вале ба гуфтаи Расули Ҷаъфариён - таърихпажӯҳи муосир, равобити имом ва Муовия ва гуфтугӯҳое, ки байни он ду сурат гирифт, нишон аз он дорад, ки Имом Ҳусайн (а) аз назари сиёсӣ, машруъияти қатъии Муовияро напазируфт ва дар баробари он таслим нашуд.[150] Номаҳои мутааддиде, ки байни Ҳусайн ибни Алӣ (а) ва Муовия радду бадал шуд, аз он ҷумла аст.

Дар айни ҳол аз гузоришҳои таърихӣ бармеояд, ки Муовия монанди хулафои сегона дар зоҳир ба Ҳусайн ибни Алӣ (а) эҳтиром мегузошт ва ӯро бузург мешуморид[151] ва ба коргузоронаш дастур дода буд, ки мутаарризи фарзанди Расули Худо (с) нашаванд ва аз беэҳтиромӣ ба ӯ бипарҳезанд.[152]

Посухи Имом Ҳусайн ба Муовия дар мавриди байъат бо Язид

Язид фикр ва ақидаи худро нишон додааст; ту низ барои ӯ ҳамонро бихоҳ, ки худаш хоста: ба ҷони ҳам андохтани сагҳо ва парвоз додани кабутарҳо ва муошират бо канизакони навозанда ва дигар анвоъи саргармиҳо... [эй Муовия] аз ин кор даст бардор! Туро чи фоида ки Худоро бо бори гуноҳе дидор кунӣ, беш аз бори гуноҳе, ки акнун аз ин мардум ба гардан дорӣ!?


Муовия ҳангоми васият ба фарзандаш Язид низ бар ҷойгоҳи Ҳусайн (а) таъкид кард ва ӯро маҳбубтарин фард назди мардум донист[154] ва супориш кард дар сурати ғалаба бар Ҳусайн аз ӯ даргузарад, чароки ӯ ҳаққи бузурге дорад.[155]

Эътироз ба куштани ёрони Имом Алӣ

Иқдоми Муовия дар куштани афроде чун Ҳуҷр ибни Адӣ, Амр ибни Ҳамиқи Хузоӣ ва Абдуллоҳ ибни Яҳё Ҳазрамӣ аз мавориде, буд ки эътирози шадиди Имом Ҳусайн (а)-ро дар пай дошт.[156] Ва бинобар гузориши манобеи мутааддид, номае ба Муовия навишт ва куштани ёрони Имом Алиро маҳкум кард ва зимни баршумурдани бархе аз корҳои ношоисти Муовия, ӯро мазаммат карда гуфт: «Ман барои худ ва дини худ чизе болотар аз ҷиҳод бо ту намедонам». Дар идомаи ин нома омадааст: «Ман фитнае бузургтар аз ҳукумати ту бар ин уммат суроғ надорам».[157]

Ҳамчунин нақл шудааст, ки вақте Муовия дар сафари ҳаҷ[158] бо Имом Ҳусайн (а) рӯ дар рӯ шуд, ба ӯ гуфт: «Оё шунидаӣ, мо чи бар сари Ҳиҷр ва асҳоби ӯ ва шиаёни падарат оварадем?». Имом фармуд: «Чӣ кардед?». Муовия гуфт: «Онҳоро куштем, кафан кардем, бар онҳо намоз хондем ва дафн кардем». Ҳусайн ибни Алӣ (а) гуфт: «Аммо агар мо ёрони туро бикушем, на онҳоро кафан мекунем, на бар онҳо намоз мехонем ва на дафнашон мекунем!».[159]

Эътироз ба вилоятъаҳдии Язид

Муовия дар соли 56ҳ.қ. бар хилофи мафоди сулҳнома (дар бораи ин ки касеро валиаҳд ва ҷонишини худ накунад) мардумро ба байъат бо Язид ба унвони ҷонишини худ фаро хонд[160] ва бархе аз шахсиятҳо аз ҷумла, Имом Ҳусайн аз байъат худдорӣ карданд. Муовия ба Мадина рафт то назари бузургони ин шаҳрро барои вилоятъаҳдии Язид ҷалб кунад.[161] Имом Ҳусайн дар маҷлисе, ки Муовия ва Ибни Аббос ва бархе аз дарбориён ва хонадони умавӣ ҳузур доштанд, Муовияро мазаммат кард ва бо ишора ба хислати Язид, Муовияро аз талош барои ҷонишиии ӯ барҳазар дошт ва зимни таъкид бар ҷойгоҳ ва ҳаққи худ, ба ибтоли истидлолҳои Муовия барои ҷалби байъат бо Язид пардохт.[162]

Фарозе аз хутбаи Ҳусайн (а) дар Мино

«Агар бар озорҳо шикеб будед ва дар роҳи Худо, ҳазинаҳо ва сахтиҳоро таҳаммул мекардед, умури Худованд ба даст шумо меафтод... вале шумо ситамгаронро бар ҷойгоҳи худ мусаллат ва умури Худоро ба онон таслим кардед.. Тарси шумо аз марг ва ризоятатон аз дунё, ситамгаронро бар ин кор қодир сохт.»


Ҳамчунин дар маҷлиси диаре, ки умуми мардум дар он ҳузур доштанд, Имом Ҳусайн дар вокуниш ба суханони Муовия дар бораи шоистагии Язид, худашро ба лиҳози фардӣ ва хонаводагӣ барои хилофат сазовортар донист ва Язидро шаробхору аҳли ҳавову ҳавас муаррифӣ кард.[164]

Хутбаи Имом Ҳусайн дар Мино

Навиштори аслӣ: Хутбаи Имом Ҳусайн дар Мино

Имом Ҳусайн дар соли 58 ҳиҷрии қамарӣ, ду сол қабл аз марги Муовия, хутбае эътирозомез дар Мино хонд.[165] Дар ин замон фишори Муовия бар шиаён ба авҷ расида буд.[166] Ҳусайн ибни Алӣ дар ин хутба зимни баршумурдани фазоили Амирулмунин Алӣ (а) ва Аҳли Байт ва даъват ба амри ба маъруф ва наҳйи аз мункар ва таъкид бар аҳамияти ин вазифаи исломӣ, вазифаи уламо ва лузуми қиёми онон дар муқобили ситамгарон ва низ зиёнҳои сукути олимон дар муқобили зӯргӯёнро гӯшзад кард.

Вокуниш ба хилофати Язид

Пас аз марги Муовия дар 15 раҷаби 60ҳ.қ., Язид ба ҳукумат расид[167] ва тасмим гирифт аз чанд тан аз бузургоне, ки вилоятъаҳдии ӯро напазируфта буданд, аз ҷумла Ҳусайн ибни Алӣ, ба зӯр байъат бигирад,[168] вале Ҳусайн (а) аз байъат худдорӣ кард[169] ва ҳамроҳи хонавода ва ёронаш дар 28 раҷаб, Мадинаро ба қасди Макка тарк кард.[170]

Ӯ дар Макка бо истиқболи мардуми Макка ва умрагузорон рӯбарӯ шуд[171] ва беш аз чаҳор моҳ (аз 3 шаъбон то 8 зилҳиҷҷа) дар ин шаҳр иқомат гузид.[172] Дар ин муддат шиаёни Кӯфа ки аз байъат накардан сеюмин имоми худ бохабар шуда буданд, номаҳое барои ӯ навиштанд ва ба Кӯфа даъваташ карданд.[173] Ҳусайн ибни Алӣ барои итминон аз ҳамдилии мардуми Кӯфа ва ҷиддияти даъваташон, Муслим ибни Ақилро ба Кӯфа фиристод то авзоъро ба ӯ гузориш кунад, Муслим пас аз мушоҳидаи истиқбол ва байъати мардум, Имом Ҳусайнро ба Кӯфа фаро хонд[174] ва ӯ низ ҳамроҳи хонавода ва ёронаш дар ҳаштуми зилҳаҷҷа аз Макка ба самти Кӯфа ҳаракат кард.[175]

Аз бархе гузоришҳо бармеояд, ки Имом Ҳусайн аз вуҷуди тавтеъае барои куштани ӯ дар Макка бохабар шуда буд ва аз ин рӯ барои он ки ҳурмати Макка ҳифз шавад, аз ин шаҳр хориҷ шуд ва ба самти Ироқ рафт.[176]

Воқеаи Карбало

Навиштори аслӣ: Воқеаи Карбало

Воқеаи Карбало, ки ба шаҳодати Ҳусайн ибни Алӣ (а) ва ёронаш анҷомид, муҳимтарин бахш аз зиндагиномаи ӯ ба шумор меояд. Бар пояи бархе гузоришҳо, Имом Ҳусайн (а) пеш аз ҳаракат ба сӯи Ироқ, аз шаҳодати худ огоҳ будааст.[Ёддошт 5] Ин воқеа дар пайи худдории ӯ аз байъат бо Язид рух дод. Ҳусайн (а) ки ба даъвати кӯфиён, ҳамроҳи хонавода ва ёронаш ба сӯи ин шаҳр ҳаракат карда буд, дар минтақае ба номи Зуҳусам бо сипоҳе ба фармондеҳии Ҳур ибни Язид Риёҳӣ рӯ ба рӯ гардид ва маҷбур шуд масири ҳаракати худро тағйир диҳад.[177]

Имом Ҳусайн (а):
و عَلَی الإسلامِ السلامُ إذ قَد بُلِیَت الاُمّةُ بِراعٍ مثلَ یَزید
«Агар уммат ба ҳокиме чун Язид гирифтор ояд, фотиҳаи Ислом хонда шудааст!»


Ба нақли бештари манобеъ, онҳо рӯзи дуввуми муҳаррам ба Карбало расиданд[179] ва фардои он рӯз як сипоҳи чаҳор ҳазор нафарӣ аз мардуми Кӯфа ба фармондеҳии Умар ибни Саъд вориди Карбало шуд.[180] Бинобар гузоришоти таърихӣ чанд музокирае байни Ҳусайн ибни Алӣ ва Умари Саъд анҷом шуд,[181] аммо Ибни Зиёд, ҷуз ба байъати Ҳусайн (а) бо Язид ё ҷанг розӣ нашуд.[182]

Асри рӯзи Тосуо сипоҳи Умари Саъд омодаи ҷанг шуд, вале Имом Ҳусайн он шабро барои муноҷот бо Худо муҳлат гирифт.[183] Шаби Ошуро барои ёрони худ сухан гуфт ва байъат аз онон бардошт ва иҷозати рафтан дод, вале онон бар вафодорӣ ва ҳимоят аз ӯ таъкид карданд.[184]

Субҳи рӯзи Ошуро ҷанг оғоз шуд ва то зуҳр бисёре аз ёрони Ҳусайн (а) ба шаҳодат расиданд.[185] Дар тайи ҷанг Ҳур ибни Язид аз фармондеҳони сипоҳи Кӯфа, ба Имом Ҳусайн пайваст.[186]

Пас аз кушта шудани ёрон, хешони Имом ба майдон рафтанд, ки аввалини онон Алиакбар буд[187] ва онон низ яке пас аз дигарӣ ба шаҳодат расиданд. Сипас худи Ҳусайн ибни Алӣ (а) ба майдон рафт ва асргоҳи рӯзи даҳуми муҳаррам ба шаҳодат расид ва Шимр ибни Зилҷавшан[188] ва ба нақле Санон ибни Анас[189] сари ӯро ҷудо кард. Сари Ҳусайн ибни Алӣ ҳамон рӯз барои Ибни Зиёд фиристода шуд.[190]

Умари Саъд дар иҷрои фармони Ибни Зиёд дастур дод чанд асбсавор бар бадани Ҳусайн (а) тохтанд ва устухонҳои ӯро дарҳам шикастанд.[191] Занону кӯдакон ва Имом Саҷҷод (а) ки он рӯз бемор буд, ба асирӣ гирифта ва ба Кӯфа ва сипас Шом фиристода шуданд.[192] Пайкари Имом Ҳусайн (а) ва ҳудуди 72 нафар[193] аз ёронаш, рӯзи 11[194] ё 13 муҳаррам тавассути гурӯҳе аз Банӣ Асад ва бинобар нақле бо ҳузури Имом Саҷҷод (а) дар ҳамон маҳалли шаҳодат ба хок супурда шуд.[195]

Дидгоҳҳо ва паёмадҳо

Навиштори аслӣ: Қиёми Имом Ҳусайн

Дар бораи ҳаракати Имом Ҳусайн (а) аз Мадина ба Макка ва аз он ҷо ба тарафи Кӯфа ва ҷанг бо сипоҳиёни Умари Саъд дар Карбало, дидгоҳҳои мухталифе вуҷуд дорад. Ба гуфтаи Муҳаммади Исфандиёрӣ - ошуропажӯҳ, машҳуртарин назария ин аст, ки ҳадафи Ҳусайн ибни Алӣ (а) аз қиём, шаҳодат будааст. Ин назария тарафдорони бисёре дорад, аз ҷумла Лутфуллоҳи Софӣ, Муртазо Мутаҳҳарӣ, Сайид Муҳсин Амин ва Алии Шариатӣ.[196] Бар асоси дидгоҳи дигар Имом Ҳусайн барои ташкили ҳукумат қиём кард. Аз гузаштагон, Сайиди Муртазо[197] ва аз муосирин Солеҳии Наҷафободӣ дар китоби Шаҳиди ҷовид ин дидгоҳро доранд.[198] Ба гуфта Сиҳҳатии Сардрудӣ афроде монанди Шайх Муфид, Шайх Тусӣ, Сайид ибни Товус ва Аллома Маҷлисӣ мухолифи ин дидгоҳанд.[199] Бархе ҳамчун Шайх Алипаноҳ Иштиҳордӣ низ ҳаракати имоми сеюми шиаёнро на ба қасди қиёму пайкор, балки сирфан барои ҳифзи ҷон донистаанд.[200]

Қиёми Имом Ҳусайн (а) бедории гурӯҳҳои бисёреро дар пай дошт ва билофосила пас аз шаҳодати ӯ ҳаракатҳои инқилобӣ ва эътирозӣ оғоз шуд ва то солиёни дароз идома ёфт. Аввалин эътироз, бархӯрди Абдуллоҳ ибни Афиф[201] бо Ибни Зиёд буд. Қиёми таввобин, қиёми Мухтор, қиёми Зайд ибни Алӣ ва қиёми Яҳё ибни Зайд низ аз он ҷумла аст. Ҳамчунин дар қиёми сиёҳҷомагон ба раҳбарии Абумуслими Хуросонӣ алайҳи умавиён аз шиори “ё ласоротил Ҳусайн” низ истифода шуд,[202] ки ин қиём ба суқути умавиён анҷомид.

Инқилоби исломии Эрон низ илҳомгирифта аз қиёми Имом Ҳусайн (а) буд ва ба гуфтаи Имом Хумайнӣ «Агар ин маҷолиси ваъзу хитобаву азодорӣ ва иҷтимоъоти сӯгворӣ набуд, кишвари мо пирӯз намешуд. Ҳама дар таҳти байрақи Имом Ҳусайн - саломуллоҳи алайҳ - қиём карданд!».[203] Дар ҳавзаи фарҳанги умумӣ низ мусулмонон ва ҳатто пайравони дигар адён, Ҳусайн ибни Алӣ (а)-ро намод ва улгӯи фидокорӣ, ситамнопазирӣ, озодихоҳӣ, посдорӣ аз арзишҳо ва ҳақталабӣ медонанд.[204]

Вижагиҳо ва фазоил

Навишторҳои аслӣ: Аҳли Байт (а), Асҳоби Кисо, Мубоҳала ва Ояти Татҳир
Авсофи зоҳирӣ

Дар бештари манобеи ҳадисӣ, таърихӣ ва риҷолӣ, аз шабоҳати Ҳусайн (а) ба Пайғамбари акрам (с) сухан гуфта шуда[205] ва дар ривояте шабеҳтарин фард ба эшон дониста шудааст.[206] Дар бораи ӯ гуфтаанд гоҳ либосе аз хаз бар тан мекард ё саллае аз хаз бар сар мегузошт[207] ва мӯи сару маҳосини худро хазоб мекард.[208]

Иборати «Ассалому алайк ё Сайида шабоби аҳлилҷаннат!» бар фарози яке аз дарбҳои ҳарами Имом Ҳусайн (а)
Аз забони Пайғамбар

Ривоёти мутааддиде аз Пайғамбар (с) дар фазоили ӯ нақл шудааст аз ҷумла:

  • Ҳасан ва Ҳусайн сарвари ҷавонони биҳиштанд.[209]
  • Бар самти рости арш навиштааст «Ҳусайн чароғи ҳидоят ва киштии наҷот аст».
  • Ҳусайн аз ман аст ва ман аз Ҳусайн ҳастам.[210]
  • Ҳар кас ин ду(Ҳасан ва Ҳусайн)-ро дӯст бидорад, маро дӯст дошта ва ҳар ки бо онон душманӣ варзад бо ман душманӣ намудааст.[211]
Пешгӯии шаҳодат

Ривоёти фаровоне дар бораи пешгӯии шаҳодати Ҳусайн ибни Алӣ (а) вуҷуд дорад,[212] аз ҷумла дар ҳадиси лавҳ ба нақл аз Пайғамбар (с) омадааст, Худованд Ҳусайнро ба шаҳодат гиромӣ дошта ва ӯро бартарини шаҳидон қарор додааст.[213] Маҷлисӣ дар ҷилди 44 Биҳор-ул-анвор, боби 30, ривоёте нақл кардааст дар бораи ин ки Худованд хабари шаҳодати Ҳусайн (а)-ро ба бархе аз Пайғамбаронаш аз ҷумла, Одам, Нӯҳ, Иброҳим, Закариё ва Муҳаммад (с) дода ва онҳо бар ӯ гиристаанд.[214] Ҳамчунин нақл шудааст Амиралмуъминин Алӣ (а) дар роҳи Сиффин, вақте ба Карбало расид, бо ангушт ҷоеро нишон доду гуфт: ин ҷо маҳалли рехта шудани хунҳояшон аст.[215] Бар асоси гузориши Шайх Садуқ дар Амолӣ ҳазрат қадре аз хоки сарзамини Карбалоро бардошту бӯид ва фармуд: аҷаб хоке ҳастӣ, ки гурӯҳҳое аз ту беҳисоб дохили биҳишт хоҳанд шуд![216]

Кароматҳо ва эъҷозгунаҳо

Дар бархе ривоёт вижагиҳои хоссе барои Имом Ҳусайн баршумурда шуда аз ҷумла ин ки эъҷозгуна аз ангушти Пайғамбар (с) шир нушида[217] ва фариштае шикастабол ба номи Футрус ба баракати ӯ наҷот ёфта ва аз он пас, маъмури расондани саломи зоирон ба ӯ шудааст.[218] Низ дар ривоёт омадааст, ки Худованд шифоро дар турбати Ҳусайн (а) ва истиҷобати дуоро канори қабри ӯ (зери қуббаи ӯ) қарор додааст.[219] Дар китоби ал-Хасосисул Ҳусайния беш аз сесад вижагии хос барои Имом Ҳусайн баршумурда шудааст.[220]

Хусусиёти ахлоқӣ

Ӯ бо мискинон менишаст, даъвати ононро мепазируфт ва бо онон ғизо мехӯрду ононро ба хонаи худ даъват мекард ва он чи дар манзил дошт аз эшон дареғ намекард.[221] Рӯзе ниёзманде аз ӯ дархости кумак кард. Имом, ки дар ҳоли намоз буд, намозашро кӯтоҳ кард ва ҳарчи дошт, ба ӯ дод.[222]

Ӯ ғуломон ва канизонашро дар қиболи хушрафториашон озод мекард. Гуфтаанд канизеро, ки Муовия ҳамроҳ бо амволу либосҳои фаровон барояш ҳадя фиристода буд, дар баробари хондани оёте аз Қуръон ва сурудани шеъре дар бораи фанои дунё ва марги инсонҳо озод кард ва он амволро ба ӯ бахшид.[223]

Ҳамчунин рӯзе канизе дастагуле тақдими ӯ кард. Эшон он канизро озод кард. Гуфтанд танҳо барои як дастагул ӯро озод кардӣ? Имом Ҳусайн (а) бо истинод ба ояти “و اذا حیّیتم بتحیّة فحیّوا بأحسن منها أو ردّوها” (Ҳар гоҳ ба шумо таҳият гӯяд, посухи онро беҳтар аз он бидиҳед, ё (лоақал) ба ҳамон гуна посух гӯед!)[224] гуфт: Худо ин гуна моро адаб омӯхтааст.[225]

Имом Ҳусайн (а) бисёр бахшанда буд ва ба кушодадастӣ шинохта мешуд,[226] аммо дар бахшишҳояш низ саъй дошт ба Имом Ҳасан (а) эҳтиром гузорад ва миқдоре камтар аз бародар ба дигарон кумак мекард.[227] Дар манобеъ омадааст ӯ 25 бор пиёда ба ҳаҷ рафт.[228]

Сӯгворӣ ва зиёрат

Намунае аз катибаҳои амудӣ бо байтҳое аз дувоздаҳбанди Муҳташам, ки дар маҷолиси азодорӣ истифода мешавад.
Навиштори аслӣ: Сӯгвории муҳаррам

Шиаён (ва гоҳи ғайришиаён) дар моҳи муҳаррам, барои Имом Ҳусайн ва шаҳидони Карбало сӯгворӣ мекунанд. Шиаён барои ин сӯгворӣ оинҳое доранд, ки роиҷтарини онҳо равзахонӣ, синазанӣ, таъзия, шамоилкашӣ ва хондани зиёратномаҳое монанди зиёрати Ошуро, зиёрати Ворис ва зиёрати Ноҳияи Муқаддаса ба сурати фардӣ ва гурӯҳӣ аст.[229]

Сӯгворӣ бар Имом Ҳусайн (а) аз нахустин рӯзҳои пас аз Ошуро оғоз шуд[230] ва бинобар нақле, ҳангоми ҳузури асирони Карбало дар Шом, занони Банӣ Ҳошим чанд рӯз бо пӯшидани либоси сиёҳ, ба азодорӣ пардохтанд.[231] Пас аз рӯи кор омадани давлатҳои шиъӣ ва бардошта шудани фишор аз шиаён, сӯгворӣ ҷанбаи расмӣ пайдо кард.[232]

Бинобар гузоришҳои таърихӣ ва ҳадисӣ, имомони шиа ба азодорӣ ва гиря дар азои Ҳусайн ибни Алӣ аҳамияти вижа медоданд ва шиаёнро ба ин амр ва зинда нигоҳ доштани ёди Ошуро супориш мекарданд.[233]

Зиёрати Имом Ҳусайн
Навиштори аслӣ: Зиёрати Имом Ҳусайн (а)

Дар ривоёти маъсумон бар зиёрати Имом Ҳусайн (а) таъкиди фаровон шуда ва яке аз бартарину пурфазилаттарин аъмол шуморида шудааст[234] ва бинобар дастае аз ривоёт, савоби он баробар бо ҳаҷ ва умра аст.[235]

Дар китобҳои ҷомеъи зиёрот, чандин зиёрати мутлақа, ки дар ҳар замон хонда мешавад[236] ва чандини зиёрати хос, ки дар замонҳои мушаххас хонда мешавад,[237] барои Имом Ҳусайн (а) ҷамъоварӣ шудааст. Зиёрати Ошуро, зиёрати Ворис ва зиёрати Ноҳияи Муқаддаса аз маъруфтарини ин зиёратномаҳо ҳастанд.

Арбаини Ҳусайнӣ
Навишторҳои аслӣ: Арбаини Ҳусайнӣ, Зиёрати арбаин ва роҳпаймоии арбаин

Чиҳил рӯз баъд аз шаҳодати Имом Ҳусайн (а) ки арбаини Ҳусайнӣ ё рӯзи арбаин номида мешавад, бисёре аз шиаён ба зиёрати мазори Имом Ҳусайн (а) мераванд. Тибқи нақлҳои таърихӣ Ҷобир ибни Абдуллоҳи Ансорӣ, дар ин рӯз ба унвони аввалин зоир[238] бар сари мазори Имом Ҳусайн (а) ҳозир шудааст. Бинобар нақли Луҳуф, асирони Карбало низ дар ҳамон соли 61ҳ.қ. ва дар масири бозгашт аз Шом ба Мадина, дар рӯзи арбаин ба зиёрати шуҳадои Карбало рафтаанд.[239]

Тавсия ба зиёрати арбаин сабаб шуда шиаён, ба вижа сокинони Ироқ, ҳамасола аз нуқоти мухталиф ба сӯи Карбало ҳаракат кунанд. Ин ҳаракат, ки ғолибан пиёда анҷом мешавад, аз пурҷамъияттарин роҳпаймоиҳо дар ҷаҳон аст. Бинобар гузориши манобеи хабарӣ, дар соли 1398ҳ.ш. беш аз 18 миллион зоир дар ин маросим ширкат карданд.[240]

Ҳарам ва ҳоири Ҳусайнӣ

Навиштори аслӣ: Ҳоири Ҳусайнӣ
Парчами сурхранг бар фарози гунбади Имом Ҳусайн ба нишонаи хунхоҳӣ[241]

Маҳдудаи марқади Имом Ҳусайн (а) ҳоири Ҳусайнӣ номида мешавад. Маҳдудаи ҳоир дорои фазилат ва аҳкоми фиқҳии хоссе аст ва мусофир метавонад намози худро дар он комил бихонад.[242] Дар бораи масоҳати дақиқи ҳоир чанд назар вуҷуд дорад ва ҳаддиақали онро, маҳдудае ба шуъои 11 метр аз қабри имом Ҳусайн гуфтаанд, ки болотарин дараҷаи фазилатро дорад.[243]

Ҳарами Имом Ҳусайн

Навишторҳои аслӣ: Ҳарами Имом Ҳусайн (а) ва Тахриби ҳарами Имом Ҳусайн

Бар асоси гузоришҳои мавҷуд, нахустин бино бар марқади Ҳусайн ибни Алӣ (а) дар замони Мухтори Сақафӣ ва ба дастури ӯ сохта шуд ва аз он таърих то кунун низ бинои ҳарам борҳо таҷдид ва тавсеа ёфтааст.[244] Ҳарами Имом Ҳусайн (а) чанд бор ба дасти бархе хулафои Аббосӣ[245] ва ваҳобият[246] тахриб гардид, аз ҷумла, Мутаваккили Аббосӣ дастур дод замини ҳоирро шухм бизананд ва бар мақбара об бибанданд.[247]

Муснади ал-имомуш шаҳид дарбардорандаи маҷмуъаи суханони Имом Ҳусайн (а)
Муснади ал-имомуш шаҳид дарбардорандаи маҷмуъаи суханони Имом Ҳусайн (а)

Мероси маънавии Имом Ҳусайн

Дар манобеи ҳадисӣ ва таърихӣ мероси маънавии Ҳусайн ибни Алӣ (а) шомили суханон, дуоҳо, номаҳо, ашъор, хутбаҳо ва васияти эшон зиёд нақл шудааст. Маҷмуи ин осор дар китоби Муснад-ул-имом-иш-шаҳид, таълифи Азизуллоҳ Уторидӣ ва китоби Мавсуату калимот-ил-имом-ил-Ҳусайн, гирд омадааст.

Суханон. Ба далели шароити сиёсӣ дар даврони ҳукумати Муовия, нақли ривоят аз Имом Ҳусайн фаровон набуда[248] ва бисёре аз суханоне ки аз эшон ривоят шуда, дар фосилаи сафари эшон аз Мадина то Карбало будааст.[249]

Алломаи Теҳронӣ бар ин бовар аст, ки фишори умавиён боис шуда буд, ки ё усулан мардум камтар ба Имом Ҳасан ва Имом Ҳусайн (а) муроҷиа мекарданд ва ё ин ки ривоёти нақлшуда аз онон ба иллати ваҳшат ва тарси ровиён аз байн рафта ва ба табақоти баъд мунтақил нашудааст.[250] Суханони имоми сеюми шиаён дар мавзуъоте ҳамчун мабоҳиси эътиқодӣ, аҳком ва ахлоқ дар манобеи исломӣ гузориш шудааст.[251]

Дуоҳо. Дар китоби Муснад-ил-имом-иш-шаҳид ҳудуди 20 дуо ва муноҷот аз эшон нақл шудааст. Машҳуртарини ин дуоҳо дуои Арафа аст, ки дар рӯзи Арафа дар саҳрои Арафот хондааст.[252]

Ашъор. Ашъоре ба Имом Ҳусайн (а) нисбат дода шудааст. Муҳаммадсодиқ Карбосӣ маҷмуаи ин ашъорро дар китоби «Девон-ул-имом-ил-Ҳусайн» дар ду ҷилд гирдоварӣ ва ба лиҳози санадӣ ва адабӣ баррасӣ кардааст.[253]

Хутбаҳо ва васият. Дар бархе манобеъ хутбаи Имом Ҳусайн дар Мино[254] ва хутбаи эшон дар рӯзи Ошуро[255] ва низ васияти мактуби ӯ ба бародараш Муҳаммади Ҳанафия, ки дар он ҳадаф аз ҳаракати худро табйин кард,[256] гузориш шудааст.

Номаҳо. Дар китоби Макотиб-ул-аимма 27 нома аз Ҳусайн ибни Алӣ (а) гирдоварӣ шудааст.[257] Теъдоде аз ин номаҳо хитоб ба Муовия ва бахше дигар барои афроди мухталиф ва дар мавзуоти гуногун аст.

Бархе аз суханони машҳури Имом Ҳусайн (а):
  • Агар дин надоред ва аз рӯзи маод наметарсед, дар ин дунё озода бошед.[258]
  • Мардум бандаи дунё ҳастанд ва дин лақлақаи забонашон аст, то замоне ки зиндагӣ ба комашон бошад, ба дин пойбанданд, вале ҳар гоҳ ба бало озмуда шаванд, диндорон андаканд.[259]
  • Ниёзҳои мардум ба шумо аз неъматҳои Худованд аст; аз неъматҳо хаставу озурда нашавед, ки ба неқмат табдил мешавад.[260]
  • Марги боиззат беҳтар аз зиндагии бо зиллат аст.[261]
  • Ман на аз рӯи сармастӣ, фасодангезӣ ва ситамкорӣ, балки барои ислоҳ дар уммати ҷаддам Муҳаммад (с) бапо хостам, мехоҳам амри ба маъруф ва наҳйи аз мункар кунам.[262]
  • Ҳар кас бихоҳад бо нофармонии Худо ба чизе бирасад, он чиро умед дорад, зудтар аз даст медиҳад ва ба он чи бим дорад, зудтар гирифтор мешавад.[263]

Китобшиносӣ

Навиштори аслӣ: Ошуропажӯҳӣ
Дар донишномаи Имом Ҳусайн барои баррасии зиндагонии фардӣ ва иҷтимоии Имом (а), ба беш аз панҷсад манбаи таърихӣ, ҳадисӣ, фиқҳӣ, тафсирӣ ва каломӣ муроҷиа шудааст.

Дар бораи шахсият ва зиндагии Ҳусайн ибни Алӣ (а) осори фаровоне дар қолаби донишнома, зиндагинома, мақтал ва таърихи таҳлилӣ нигошта шуда, ки беш аз чиҳил китобу мақола бо мавзӯи «китобшиносии Имом Ҳусайн» ба муаррифии онҳо пардохтааст,[264] аз ҷумла, дар «Китобшиносии ихтисосии Имом Ҳусайн», 1428 асар бо мушаххасоти нашр, ном бурда шудааст.[265] Оқобузурги Теҳронӣ низ дар китоби аз-Зариа, 985 китоб дар ин замина муаррифӣ кардааст.[266]

Бархе аз муҳимтарин осор дар ин замина иборатанд аз:

Дар Мақтали ҷомеи Сайидушшуҳадо афзун бар ироаи мақтали ҷомеъ, мавзуъоте чун таърихнигории Ошуро, фалсафаи қиёми Имом Ҳусайн, сайри таърихии азодорӣ ва зиндагиномаи ёрони Имом Ҳусайн баррасӣ шудааст.
Донишнома:
Зиндагинома:
  • Тарҷумат-ул-имом-ил-Ҳусайн (а), навиштаи Абни Адим (ваф. 660ҳ.қ.) дар як ҷилд. Ин китоб гузидае аст аз маҷмуъаи даҳ ҷилдии «Буғят-ут-талаб фи таърихи Ҳалаб», ки тавассути Абдулазиз Таботабоӣ гулчин ва мунташир шудааст.
  • Бахши марбут ба Имом Ҳусайн дар китоби «ат-Табақот-ул-кубро» асари Ибни Саъд, ки дар китобе мустақил бо унвони «Тарҷумат-ул-имом-ил-Ҳусайни ва мақталуҳ» мунташир шудааст.
  • Бахши марбут ба Имом Ҳусайн дар китоби «Таърихи Мадинату Дамишқ» асари Ибни Асокир, ки бо унвони «Тарҷумат-ул-имом-ил-Ҳусайн мин таърихи Мадинату Дамишқ» ба сурати мустақил чоп шудааст.
Мақтал:

Ба ҳар гузориши мактубе, ки ҳовии матолибе перомуни қатл ва ё шаҳодати яке аз шахсиятҳои матраҳ дар таърих бошад, мақтал мегӯянд.[268] Нахустин мақтале, ки ба забони арабӣ дар бораи сеюмин имоми шиаён навишта шуда, Мақтал-ул-Ҳусайн, асари Абумихнаф аст, ки дар қарни дуввуми ҳиҷрӣ навишта шудааст.[269] Бархе дигар аз китобҳои мақтали Имом Ҳусайн иборатанд аз:

Таърихӣ-таҳлилӣ:
Мақолот:

Мақолоти зиёде дар бораи шахсият ва зиндагии Ҳусайн ибни Алӣ (а) нигошта шудааст. Бахше аз онҳо, ки пас аз фарохони мақола гирдоварӣ шуда, дар ду китоби «Маҷмуъаи мақолоти конгресси миллии ҳамосаи Ҳусайнӣ» ва «Диросоту ва буҳусу муътамар-ил-Имом-ил-Ҳусайн» ба чоп расидааст.

Эзоҳ

  1. ↑ Ал-Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.166-171; Ибни Шаҳрошуб, 1376ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.144.
  2. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363 ш, ҷ.10, саҳ.121.
  3. ↑ Заҳабӣ, Таърих-ул-ислом ва вафаёт-ул-машоҳири ва-л-аълом, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.168.
  4. ↑ Ибни Шаҳрошуб‏, ал-Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.168.
  5. ↑ Ибни Абдулбир, ал-Истиъобу фи маърифат-ил- асҳоб, 1412ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.939.
  6. ↑ Табарӣ, Торих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.16.
  7. ↑ Табарсӣ, Тоҷ-ул-маволид, 1422ҳ.қ., саҳ.82.
  8. ↑ Табарӣ, Таърихи Табарӣ, 1387, ҷ.5, саҳ.253, соли 51; Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Дор-ус-садр, ҷ.2, саҳ.231, соли 52; Масъудӣ, Муруҷ-уз-заҳаб, 1409, ҷ.3, саҳ.188, соли 53.
  9. ↑ Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Туҳаф-ул-уқул, 1404, саҳ.68.
  10. ↑ Табарӣ, Торих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.339.
  11. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417, ҷ.3, саҳ.160; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.34.
  12. ↑ Табарӣ, Торих-ул-умами ва-л-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.381.
  13. ↑ Сибт ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1418, саҳ.220.
  14. ↑ Масъудӣ, Муруҷ-уз-заҳаб, 1409, ҷ.3, саҳ.54.
  15. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.66.
  16. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.84.
  17. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.90 - 91.
  18. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.95 - 112.
  19. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27.
  20. ↑ Ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.‏.1, саҳ.287; Муслим, Саҳеҳ Муслим, 1423ҳ.қ., ҷ.15, саҳ.190.
  21. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.1, саҳ.168.
  22. ↑ Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1415ҳ.қ., зайли ояи 61 Оли Имрон; Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1405ҳ.қ., зайли ояи 61 сураи Оли Имрон.
  23. ↑ Аҳмад ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмад, доруссад, ҷ.1, саҳ.331; Ибни Касир, Тафсир-ул-қуръон, 1419ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.799; Шавконӣ, Фатҳ-ул-қадир, Олам-ул-кутуб, ҷ.4, саҳ.279.
  24. ↑ Яъқубӣ, Таърих-ул-яъқубӣ, дору содир, ҷ.2, саҳ.226; Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.363.
  25. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.414 - 416.
  26. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.395; Ибни Абишайба, ал-Мусаннаф, 1409ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.269.
  27. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., саҳ. 391; Ибни Қулавайҳ, Комилуз-зиёрот, 1356ҳ.ш., саҳ.106
  28. ↑ Ҳоҷ Манучеҳрӣ, “Ҳусайн (а), Имом”, саҳ.681.
  29. ↑ Ҳоҷ Манучеҳрӣ, “Ҳусайн (а), Имом”, саҳ.686.
  30. ↑ Муҳаддисӣ, Фарҳанги Ошуро, 1393ҳ.ш., саҳ.372.
  31. ↑ Гурӯҳи таърих, Пажӯҳишгоҳи ҳавзаву донишгоҳ, таърихи ташайюъ, 1390ҳ.ш., саҳ.21.
  32. ↑ Ҳоҷ Манучеҳрӣ, “Ҳусайн (а), Имом”, саҳ.687.
  33. ↑ Ҳоҷ Манучеҳрӣ, “Ҳусайн (а), Имом”, саҳ.689.
  34. ↑ Ҳоҷ Манучеҳрӣ, “Ҳусайн (а), Имом”, саҳ.681; Муҳаддисӣ, Фарҳанги Ошуро, 1393ҳ.ш., саҳ.508.
  35. ↑ Муслим, Саҳеҳ Муслим, 1423ҳ.қ., ҷ.15, саҳ.190; Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.376 - 410; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.7; Ибни Касир, Тафсир-ул-Қуръон, 1419ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.799; ҳамчунин ниг.: Ҳусайнии Шоҳрӯдӣ, «имом Ҳусайн (а) ва Ошуро аз дидгоҳи аҳли суннат»; Айюб, «Фазоили имом Ҳусайн алайҳиссалом дар аҳодиси аҳли суннат».
  36. ↑ Айюб, «Фазоили имом Ҳусайн алайҳиссалом дар аҳодиси аҳли суннат».
  37. ↑ Абубакр ибни Арабӣ, ал-Авосим мин-ал-қавосим, ал-Мактабат-ус-салафия, саҳ.232.
  38. ↑ Ибни Таймия, Минҳоҷ-ус-суннатин набавия, 1406ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.530 - 531.
  39. ↑ Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.1, саҳ.217.
  40. ↑ Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.1, саҳ.216.
  41. ↑ Олусӣ, Рӯҳ-ул-маъонӣ, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.228.
  42. ↑ Иқод, Абушшуҳадо, 1429, саҳ.207.
  43. ↑ Иқод, Абушшуҳадо, 1429, саҳ.141.
  44. ↑ Тоҳо Ҳусайн, Алӣ ва бануҳу, Дор-ул-маориф, саҳ.239.
  45. ↑ Фарух, Таҷдидун фи-л-муслимин ло фи-л-Ислом, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, саҳ.152.
  46. ↑ لاهوری، «در معنی حریت اسلامیه و سرحادثه کربلا»، وبگاه گنجور.Лоҳурӣ, «Дар маънии ҳурийяти исломия ва сарҳодисаи Карбало», вебгоҳи Ганҷур.
  47. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27; Аҳмад ибни Ҳанбал, ал-Муснад, Дорусодир, ҷ.1, саҳ.98, 118.
  48. ↑ Ибни Шаҳрошуб‏, ал-Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.397/ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, ҷ.10, саҳ.244.
  49. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1968 м, ҷ.6, саҳ.357/ Ибни Асир, Усуд-ул-ғоба, Бейрут, ҷ.2, саҳ.10.
  50. ↑ Ибни Манзур, Лисон-ул-араб, 1414ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.393/ Зубайдӣ, Тоҷ-ул-арус, 1414ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.4.
  51. ↑ Ибни Асокир, Таъриху Мадинату Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.171.
  52. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.239 - 244; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.39, саҳ.63.
  53. ↑ Муҳаммадии Рейшаҳрӣ, Донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.194-195.
  54. ↑ Муҳаммадии Рейшаҳрӣ, донишномаи имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.194 - 195.
  55. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1414ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27.
  56. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27; Ибни Абишайба, ал-Мусаннаф, 1409ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.65; Ибни Қутайба, ал-Маориф, 1960, ҷ.1, саҳ.213.
  57. ↑ Муҳаддисӣ, Фарҳанги Ошуро, 1393ҳ.ш., саҳ.39.
  58. ↑ Ибни Абиссалҷ, Таърих-ул-аимма, 1406ҳ.қ., саҳ.28; Ибни Талҳаи Шофеӣ, Матолиб-ус-суул, 1402ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.374; барои феҳристе аз лақабҳои имом Ҳусайн (а) ниг.: Ибни Шаҳрошуб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1385ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.86.
  59. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу Оли Абитолиб, 1385ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.86.
  60. ↑ Ниг.: Ҳимярӣ, Қурб-ул-аснод, 1413ҳ.қ., саҳ.99-100; Ибн Қуливайҳ, Комил-уз-зиёрот, 1417ҳ.қ., саҳ.216- 219; Шайх Тусӣ, Амолӣ, 1414ҳ.қ., саҳ.49 - 50.
  61. ↑ Ибни Қуливайҳ, Комил-уз-зиёрот, 1356ҳ.қ., саҳ.176.
  62. ↑ Билозрӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.142; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.127; Мақризӣ, Амтоъ-ул- асмоъ, 1420ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.19.
  63. ↑ Яъқубӣ, Таърих-ул-яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.246; Дулобӣ, аз-Зурият-ут-тоҳира, 1407ҳ.қ., саҳ.102, 121; Табарӣ, Таърихи Табарӣ, 1962, ҷ.2, саҳ.555; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1414ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27.
  64. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1365ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.463; Шайх Тусӣ, Таҳзиб-ул-аҳком, 1401ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.41; Ибни Абдулбир, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.392.
  65. ↑ Ибни Алмашҳадӣ, ал-Мазор-ул-кабир, 1419ҳ.қ., саҳ.397; Шайх Тусӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411ҳ.қ., саҳ.826, 828; Сайид ибни Товус, Иқбол-ул-аъмол, 1367ҳ.ш., саҳ.689 - 690.
  66. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27.
  67. ↑ Ансоб-ул-ашроф, ҷ.3, саҳ.142; ат-Табақот-ул-кубро, ҷ.10, саҳ.385
  68. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.129; Мақризӣ, Амтоъ-ул-асмоъ, 1420ҳ.қ., ҷ.12, саҳ.237; Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.6, саҳ.230.
  69. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.465.
  70. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.129; Мақризӣ, Амтоъ-ул-асмоъ, 1420ҳ.қ., ҷ.12, саҳ.237; Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.6, саҳ.230.
  71. ↑ Самовӣ, Абсор-ул-айн, 1419ҳ.қ., саҳ.93.
  72. ↑ Тирмизӣ, Сунани Тирмизӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.323.
  73. ↑ Аҳмад ибни Ҳанбал, ал-Муснад, Бейрут, ҷ.5, саҳ.354; Тирмизӣ, Сунани Тирмизӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.322; Ибни Ҳибон, Саҳеҳ, 1993 м, ҷ.13, саҳ.402; Ҳокими Нишобурӣ, ал-Мустадрак, 1406ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.287.
  74. ↑ Ибни Қуливайҳи Қумӣ, Комил-уз-зиёрот, ‏1356ҳ.қ., саҳ.50.
  75. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1968, ҷ.6, саҳ.406 – 407; Шайх Садуқ, Уюну ахбор-ир-ризо, 1363ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.85; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1саҳ.168.
  76. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.369.
  77. ↑ Муҳаммадии Рейшаҳрӣ, донишномаи имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш.,ҷ.2, саҳ.325.
  78. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.394; Заҳабӣ, Таърих-ул-ислом, 1993, ҷ.5, саҳ.100; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу Оли Абитолиб, 1379, ҷ.4, саҳ.40; Бағдодӣ, таърихи Бағдод, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.152.
  79. ↑ Ибни Асокир, Таъриху Мадинати Димашқ, 1415ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.175; Сибт ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1418ҳ.қ., саҳ.211 - 212.
  80. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1365ҳ.ш., ҷ.8, саҳ.206 - 207; Ибни Абилҳадид, Шарҳи Наҳҷул балоға, 1385 - 1387ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.253 - 254.
  81. ↑ Ибни Халдун, ал-Ибар, 1401ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.573 - 574.
  82. ↑ Табарӣ, таърихи Табарӣ, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.269.
  83. ↑ Ибни Қутайба, ал-Маориф, 1992м, саҳ.568; Билозарӣ, Футуҳ-ул-булдон, 1988м, саҳ.326; Муқаддасӣ, ал-Бадъу ват- таърих, мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.5, саҳ.198.
  84. ↑ Ҷаъфар Муртазо, ал-Ҳайт-ус-сиёсийяти лил-имомил Ҳусайн, доруссира, саҳ.158.
  85. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас сиёсату, 1410, ҷ.1, саҳ.59; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.558.
  86. ↑ Муҳаммадии Рейшаҳрӣ, Донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.2саҳ.331 - 332.
  87. ↑ Ҷаъфар Муртазо, ас-Саҳеҳу мин сиратил –имом Алӣ (а), 1388ҳ.ш., саҳ.313.
  88. ↑ Сайид Муртазо, аш-Шофӣ фил-имомаҳ, 1410ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.242.
  89. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.10, саҳ.121.
  90. ↑ Шайх Муфид, ал-Ҷамал, 1413, саҳ.348; Заҳабӣ, Таърих-ул-ислом, ‏1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.485.
  91. ↑ Наср ибни Музоҳим, Вақъат-ус-Сиффин, 1382ҳ.қ., саҳ.114-115.
  92. ↑ Ибни Аъсам, ал-Футуҳ, 1411ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.24; Ибни Шаҳрошуб‏, ал-Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.168.
  93. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.44, саҳ.266.
  94. ↑ Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.569; Наҳҷ-ул-балоға, таҳқиқи Субҳӣ Солеҳ, хутбаи 207, саҳ.323.
  95. ↑ Ибни Абдулбир, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ‏.3, саҳ.939.
  96. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ.,ҷ.5, саҳ.147.
  97. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.181; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1414ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.25.
  98. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362, ҷ.3, саҳ.220; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.497-498.
  99. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.291; Ибни Шаҳрошуб‏, ал-Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.401.
  100. ↑ Ибни Қутайбаи Динурӣ, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.184.
  101. ↑ Динурӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.221.
  102. ↑ Шайх Тусӣ, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол (риҷоли Кашӣ), 1348ҳ.ш., саҳ.110.
  103. ↑ Шайх Тусӣ, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол (риҷоли Кашӣ), 1348ҳ.ш., саҳ.110.
  104. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.32.
  105. ↑ Ибни Аъсам, ал-Футуҳ, 1411, ҷ.4, саҳ.292; Ибни Шаҳрошуб, ал-Маноқиб, 1379, ҷ.4, саҳ.35.
  106. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.160; Ибни Асокир, Таъриху Мадинати Димишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.267.
  107. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.157 - 158.
  108. ↑ Динурӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.220.
  109. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф,1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.150.
  110. ↑ Динурӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.221 - 222.
  111. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.165; Ибни Ҷавзӣ, ал-Мунтазам, 1992м, ҷ.5, саҳ.184.
  112. ↑ Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, 1953м, ҷ.1, саҳ.57 – 59; Бухорӣ, Сирр-ус-силсилат-ил-алавийя, 1381ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.30; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135.
  113. ↑ Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1408ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.74; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу Оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.77; Ибни Талҳаи Шофеӣ, Матолиб-ус-суул, 1402ҳ.қ., ҷ.2.саҳ.69.
  114. ↑ Ниг.: Мутаҳҳарӣ, хадамоти мутақобили Ислом ва Эрон, 1380ҳ.ш., саҳ.131 – 133; Шариатӣ, Ташайюъи алавӣ ва ташайюъи сафавӣ, 1377ҳ.ш., саҳ.91; Деҳхудо, Луғатномаи Деҳхудо, 1377ҳ.ш., саҳ... /Шаҳидӣ, Зиндагонии Алӣ ибнил Ҳасан (а), 1365ҳ.ш., саҳ.12.
  115. ↑ Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толбиин, 1405ҳ.қ., саҳ.59; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135.
  116. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, 1408ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.229.
  117. ↑ Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, 1953м, ҷ.1, саҳ.59; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.468; Бухорӣ, Сирр-ус-силсилат-ил-алавийя, 1381ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.30.
  118. ↑ Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, 1953м, саҳ.57; Яъқубӣ, Таърих-ул-яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.246-247; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.446.
  119. ↑ Мақризӣ, Амтоъ-ул-асмоъ, 1420ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.269.
  120. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.446; Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толбиин, дорулмаърифа, саҳ.80.
  121. ↑ Исфаҳонӣ, Китоб-ул-ағонӣ, 1383ҳ.қ., ҷ.21, саҳ.78.
  122. ↑ Исфаҳонӣ, Китоб-ул-ағонӣ, 1383ҳ.қ., ҷ.21, саҳ.78.
  123. ↑ Сибт Ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1401ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.249.
  124. ↑ Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, 1953м, ҷ.1, саҳ.59; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135; Байҳақӣ, Лубоб-ил-ансоб вал-алқоб вал- аъқоб, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.349; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу Оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.77 ва 113.
  125. ↑ Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, 1953м, ҷ.1, саҳ.59; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135.
  126. ↑ Ибни Фандуқ, Лубоб-ул-ансоб, 1385, саҳ.355.
  127. ↑ Воизи Кошифӣ, Равзат-уш-шуҳадо, 1382ҳ.ш., саҳ.484.
  128. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу Оли Абитолиб, таҳқиқи Расулии Маҳаллотӣ, ҷ.4, саҳ.109; Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1408ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.74.
  129. ↑ Ибни Талҳаи Шофеӣ, Матолиб-ус-суул, 1402ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.69.
  130. ↑ Ибни Асокир, Таъриху Мадинати Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.262.
  131. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.5, саҳ.338; Суютӣ, Таърих-ул-хулафо, 1425ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.149.
  132. ↑ Тақуш, Давлати умавиён, 1389ҳ.ш., саҳ.19.
  133. ↑ Тақуш, Давлати умавиён, 1389ҳ.ш., саҳ.19 ба нақл аз Кондеҳлавӣ, Ҳаёт-ус-саҳоба, ҷ.3, саҳ.63.
  134. ↑ Наср ибни Музоҳим, Вақъат-ус-Сиффин, 1403ҳ.қ., саҳ.31 - 32.
  135. ↑ Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, ал-Исобаҳ, 1415ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.64; Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.6, саҳ.220.
  136. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.14; Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.8, саҳ.131.
  137. ↑ Тақуш, Давлати умавиён, 1389ҳ.ш., саҳ.28 - 29.
  138. ↑ Табарсӣ, ал-Ихтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295.
  139. ↑ Ибни Шаҳрошуб, ал-Маноқиб, 1379, ҷ.2, саҳ.351.
  140. ↑ Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.181.
  141. ↑ Ба унвони намуна ниг.: Шайх Садуқ, ал-Эътиқодот, 1414ҳ.қ., саҳ.104; Ибни Бобвайҳи Қумӣ, ал-Имомату ва ат-табсирату, 1363ҳ.ш., саҳ.104.
  142. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1414ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.30.
  143. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.297.
  144. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.301.
  145. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод,, 1414ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.31.
  146. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.304.
  147. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.291.
  148. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.32; Ибни Шаҳрошуб, Маноқиби Оли Абитолб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.87.
  149. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368, саҳ.222; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.152.
  150. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиъа, 1381ҳ.ш., саҳ.175.
  151. ↑ Заҳабӣ, Сияру аълом-ин-нубало, 1993 м., ҷ.3, саҳ.291.
  152. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368, саҳ.224; Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1348, саҳ.48.
  153. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.209.
  154. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.441; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.322; Ибни Аъсами Кӯфӣ, ал-Футуҳ, 1991, ҷ.4, саҳ.349 - 350.
  155. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.322
  156. ↑ Динурӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368,саҳ.224 – 225; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.120 ва 121; Ибни Қутайба, ал-Имомату ва ас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.202 - 204.
  157. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.121 ва 122; Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.440; Шайх Тусӣ, Ихтиёру маърифат-ур-риҷол (риҷоли Кашӣ), 1348, саҳ.50; Заҳабӣ, Таърих-ул-Ислом, 1409ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.6; Ибни Асокир, Таъриху мадинат-ид-Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.206.
  158. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.296.
  159. ↑ Яъқубӣ, Таърих-ул- Яъқубӣ, доруссодир, ҷ.2, саҳ.231; Шайх Тусӣ, Ихтиёру маърифат-ур-риҷол (риҷоли Кашӣ), 1348, саҳ.48; Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.574.
  160. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.8, саҳ.79.
  161. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.204.
  162. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.208 - 209.
  163. ↑ Туҳаф-ул-уқул, саҳ.168.
  164. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату вас-сиёсату, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.211.
  165. ↑ Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Туҳаф-ул-уқл, 1404ҳ.қ., саҳ.68.
  166. ↑ Гурӯҳе аз таърихпажӯҳон, Таърихи қиём ва мақтали ҷомеи Сайидушшуҳадо, 1389ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.392.
  167. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.155; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1399, ҷ.2, саҳ.32.
  168. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.338.
  169. ↑ Абумихнаф, Мақтал-ул-Ҳусай, матбаатул илмийя, саҳ.5; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.33.
  170. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.160; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.34.
  171. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.156; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.36.
  172. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.66.
  173. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.157 – 159; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.36 - 38.
  174. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.41.
  175. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.160; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.66.
  176. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.450; Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, дорулфикр, ҷ.8, саҳ.159 ва 161.
  177. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.408; Ибни Масквайҳ, Таҷориб-ул-умам, 1379, ҷ.2, саҳ.67; Ибни Асир, ал-Комил, 1965, ҷ.4, саҳ.51.
  178. ↑ Ибни Аъсами Куфӣ, ал-Футуҳ, ҷ.5, саҳ.17.
  179. ↑ Ибни Аъсами Куфӣ, ал-Футуҳ, 1991м, ҷ.5, саҳ.83; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.409; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.84; Ибни Маскавайҳ, Таҷориб-ул-умам, 1379, ҷ.2, саҳ.68.
  180. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368, саҳ.253; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, ҷ.3, саҳ.176; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.409; Ибни Асир, ал-Комил, 1965м, ҷ.4, саҳ.52.
  181. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.414; Ибни Маскавайҳ, Таҷориб-ул-умам, 1379, ҷ.2, саҳ.71.
  182. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.182; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.414; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.88.
  183. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.417; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.91.
  184. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.91 - 94.
  185. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.429 - 430.
  186. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.427; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.99.
  187. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.446; Абулфараҷи Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толибин, дорулмаърифат, саҳ.80.
  188. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.112; Хоразмӣ, Мақтал-ул-Ҳусайн (а), 1423ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.41; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390, ҷ.1, саҳ.469.
  189. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.450 – 453; Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1968, ҷ.6, саҳ.441; Абулфараҷи Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толибин, дорулмаърифат, саҳ.118; Масхудӣ, Муруҷ-уз-заҳаб, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.62.
  190. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.411; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.456.
  191. ↑ Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.‏2, саҳ.113; Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, ҷ.3, саҳ.204; Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.455; Масъудӣ, Муруҷ-уз-заҳаб, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.259.
  192. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.456.
  193. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.455.
  194. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.455.
  195. ↑ Мақрам, Мақтал-ул-Ҳусайн, 1426ҳ.қ., саҳ.335 - 336.
  196. ↑ Исфандиёрӣ, Ошурошиносӣ, 1387, саҳ.157.
  197. ↑ Сайиди Муртазо, Танзиҳ-ул-анбиё, 1409ҳ.қ., саҳ.227 - 228.
  198. ↑ Солеҳии Наҷафободӣ, Шаҳиди ҷовид, 1387, саҳ.157 - 158.
  199. ↑ Сиҳҳатӣ Сардрудӣ, Ошуропажуҳӣ, 1385ҳ.ш., саҳ.296 - 299.
  200. ↑ Иштиҳордӣ, Ҳафтсола чаро садо даровард?, 1391ҳ.ш., саҳ.154.
  201. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами вал-мулук, 1387, ҷ.5, саҳ.458 – 459; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.117.
  202. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.9, саҳ.317.
  203. ↑ Хумайнӣ, Саҳифаи нур, 1379ҳ.ш., ҷ.17, саҳ.58.
  204. ↑ “Фарҳанги Ошуро фаромусулмонӣ аст”, вебгоҳи Маҷмаъи ҷаҳонии сулҳи исломӣ.
  205. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.142, 453; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.27; Табаронӣ, ал-Маъҷмаъ-ул-кабир, доруннашр, ҷ.3, саҳ.95.
  206. ↑ Аҳмад ибни Ҳанбал, ал-Муснад, дорусодир, ҷ.3, саҳ.261; Тирмизӣ, Сунан-ут-Тирмизӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.325.
  207. ↑ Табаронӣ, ал-Маъҷмаъ-ул-кабир, доруннашр, ҷ.3, саҳ.101.
  208. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.6, саҳ.419 – 422; Ибни Абишайба, ал-Мусаннаф, 1409ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.3 ва 15.
  209. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.7; Шайх Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.2, саҳ.27.
  210. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.142; Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.385.
  211. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.266; Ибни Асокир, Таъриху мадинат-ид-Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.198 ва 199; Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.602.
  212. ↑ Рейшаҳрӣ, Донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.166 - 317.
  213. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362, ҷ.1, саҳ.528; Шайх Тусӣ, ал-Ғайба, 1411, саҳ.145.
  214. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.44, саҳ.223 - 249.
  215. ↑ Мунқарӣ, Вақъат-ус-Сиффин, 1403, саҳ.142.
  216. ↑ Шайх Садуқ, ал-Амолӣ, 1417ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.199.
  217. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.465.
  218. ↑ Ибни Қуливайҳ, Комил-уз-зиёрот, 1356ҳ.қ., саҳ.66.
  219. ↑ Ибни Шаҳрошуб, ал-Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.82; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.98, саҳ.69.
  220. ↑ Шуштарӣ, ал-хасоис-ул-Ҳусайния, Шарифи Разӣ, саҳ.20.
  221. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.411; Ибни Асокир, Таъриху мадинати Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.181.
  222. ↑ Ибни Асокир, Таъриху мадинати Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.185.
  223. ↑ Ибни Асокир, Таъриху мадинати Дамишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.70, саҳ.196-197; ҳамчунин ниг.: Ибни Ҳазм, ал-Муҳалло, дорулфикр, ҷ.8, саҳ.515; Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1426ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.476.
  224. ↑ Сураи Нисо, ояти 86.
  225. ↑ Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.575.
  226. ↑ Муҳаммадии Рейшаҳрӣ, Донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.114 - 118.
  227. ↑ Шайх Садуқ, ал-Хисол, 1403ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.135.
  228. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1418, ҷ.10, саҳ.401; Ибни Абдулбир, ал-Истиоб, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.397.
  229. ↑ Ниг.: «Азодории моҳи муҳаррам дар кишварҳои ҷануби шарқии Осия баргузор мешавад», хабаргузории АБНО; «Одоб ва русуми мардуми шаҳрҳои мухталифи Эрон дар моҳи муҳаррам», вебгоҳи Байтута.
  230. ↑ Билозарӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.206.
  231. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.45, саҳ.196.
  232. ↑ Оинаванд, Суннати азодорӣ ва манқабатхонӣ, 1386ҳ.ш., саҳ.65 - 66 ба нақл аз Ибни Касир, ал-Бидояту ва ан-ниҳояту, ҷ.11, саҳ.183; Ибни Ҷавзӣ, ал-Мунтазам, 1992 м, ҷ.7, саҳ.15.
  233. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.44, боби 34, саҳ.278 - 296.
  234. ↑ Муассисаи Имом Ҳодӣ (а), Ҷомеъу зиёрот-ил-маъсумин, 1389ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.36 - 69.
  235. ↑ Ибни Қуливайҳ, Комил-уз-зиёрот, 1356, саҳ.158 - 161.
  236. ↑ Маҳмадии Рейшаҳрӣ, донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.12, саҳ.256 - 452.
  237. ↑ «Зиёратҳои махсусаи Имом Ҳусайн», пойгоҳи итилоърасонии ҳавза.
  238. ↑ Шайх Тусӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411, саҳ.787.
  239. ↑ Ибни Товус, ал-Луҳуф, 1414ҳ.қ., саҳ.225.
  240. ↑ «Омори зоирони арбаини имсол аз марзи 18 миллион гузашт», хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ.
  241. ↑ «Рамзу рози он парчами сурх», вебгоҳи Маркази миллии посухгуӣ ба суолоти динӣ.
  242. ↑ Таботабоии Яздӣ, ал-Урват-ул-вусқо, 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.164.
  243. ↑ Калидор, Таъриху Карбало ва ҳоирул Ҳусайн (а), 1376, саҳ.51- 52 ва 56-58.
  244. ↑ Оли Туъма, Карбало ва ҳарамҳои мутаҳҳар, машъар, саҳ.89 - 112.
  245. ↑ Абулфараҷи Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толибин, дорулмаърифат, саҳ.477.
  246. ↑ Ҷамъе аз нависандагон, Нигоҳи нав ба ҷараёни Ошуро, 1387ҳ.ш., саҳ.425.
  247. ↑ Шайх Тусӣ, ал-Амолӣ, 1414ҳ.қ., саҳ.327/ Ибни Шаҳрошуб, ал-Маноқиб, 1379, ҷ.2, саҳ.211.
  248. ↑ Муҳаммади Рейшаҳрӣ, Донишномаи Имом Ҳусайн, 1388ҳ.ш., ҷ.13, саҳ.13 - 14.
  249. ↑ Наҷмӣ, Суханони Ҳусайн ибни Алӣ аз Мадина то Карбало, 1378ҳ.ш., саҳ.7.
  250. ↑ Теҳронӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, Ламаот-ул-Ҳусайн 1402ҳ.қ., саҳ.3.
  251. ↑ Маъҳаду таҳқиқоти Боқирулъулум (а), Мавсуату калимот-ил-имом-ил-Ҳусайн, 1416ҳ.қ., саҳ.3.
  252. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1363ҳ.ш., ҷ.95, саҳ.214.
  253. ↑ Карбосӣ, Доират-ул-маъориф-ил-ҳусайния, Девон-ул-имом-ил-Ҳусайн, 2001 м. ҷ.1 ва 2.
  254. ↑ Ибни Шуъба, Туҳаф-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.237 - 240.
  255. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.97 - 98.
  256. ↑ Хоразмӣ, Мақтал-ул-Ҳусайн, 1423ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.273.
  257. ↑ Миёнаҷӣ, Макотиб-ул-аимма, 1426ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.83 - 156.
  258. ↑ Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.592.
  259. ↑ Ибни Шуъба, Туҳаф-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.245.
  260. ↑ Арбилӣ, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.573.
  261. ↑ Ибни Шаҳрошуб, ал-Маноқиб, 1379, ҷ.4, саҳ.68.
  262. ↑ Хоразмӣ, Мақтал-ул-Ҳусайн, 1423ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.273.
  263. ↑ Ибни Шуъба, Туҳаф-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.248.
  264. ↑ Исфандиёрӣ, «Китобшносии китобшносиҳои Имом Ҳусайн (а)», саҳ.41.
  265. ↑ Сафар Алипур, Китобшносии ихтисосии Имом Ҳусайн, 1381, саҳ.255.
  266. ↑ Исфандиёрӣ, Китобшносии таърихии Имом Ҳусайн (а), 1380ҳ.ш., саҳ.491.
  267. ↑ «Ошноӣ бо Доиратулмаорифи Ҳусайнӣ», вебгоҳи ал-марказул ҳусайнӣ лиддоросот.
  268. ↑ Соҳибӣ, Мақтал ва мақталнигорон, 1373ҳ.ш., саҳ.31.
  269. ↑ Олимзода, «Аввалин мақтали мактуб, мақтали Абумихнаф», вебгоҳи Карб ва бало.

Ёддошт:


Сарчашма

  • Абубакр Ибни Арабӣ, ал-Авосим мин-ал-қавосим, Қоҳира, ал-Мактабат-ус-салафийя, бе то.
  • Абулфараҷи Исфаҳонӣ, Мақотил-ут-толибин, таҳқиқи Сайидаҳмад Сақр, Бейрут, Дор-ул-маърифат, бе то.
  • Абумихнаф, Мақтал-ул-Ҳусайн (а), таҳқиқ ва таълиқи Ҳусайн Ғаффорӣ, Қум, Матбаъат-ул-илмийя, бе то.
  • Айюб, М, «Фазоили Имом Ҳусайн алайҳиссалом дар аҳодиси аҳли суннат», тарҷумаи Ҷаводи Қосимӣ, фаслномаи Мишкот, шумораи 51, тобистони 1375ҳ.ш.
  • Аҳмад ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмад, Бейрут, Дору содир, бе то.
  • Аҳмадии Миёнаҷӣ, Алӣ, Макотиб-ул-аимма, Оятуллоҳ Аҳмадии Миёнаҷӣ, Қум, Дор-ул-ҳадис, ‏1426ҳ.қ.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, Бейрут, муассисаи алоълмии ллмтбўъот, бе то.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, таҳқиқ: Маҳмуд Фирдавс-ил-ъазм, Димишқ, 1996 – 2000 м.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, таҳқиқ: Муҳаммадбоқир Маҳмудӣ, Бейрут, Дор-ут-таъоруф, чопи аввал, 1977 м.
  • Балозурӣ‏, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф‏, таҳқиқ: Суҳайл Заккор ва Риёз ЗаркАлӣ, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1417ҳ.қ.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, таҳқиқ: Эҳсони Аббос, Бейрут, Ҷамиъат-ул-муташарриқин-ил-амония, 1979 м.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Футуҳ-ул-булдон, Бейрут, Мактабат-ул-ҳилол, 1988 м.
  • Бухорӣ, Саҳл ибни Абдуллоҳ, Сирр-ус-силсилат-ил-алавийя, чопи Муҳаммадсодиқ Баҳрулъулум, Наҷаф, 1381ҳ.қ.
  • Гуруҳе аз таърихпажӯҳон, Таърихи қиём ва мақтали ҷомеъи Сайидушшуҳадо алайҳис салом, зери назари Маҳдии Пешвоӣ, Қум, интишороти Муассисаи омӯзишӣ ва пажӯҳишии имом Хумайнӣ, чопи аввал, 1389 ҳ.ш.
  • Гуруҳи таърихи пажӯҳишгоҳи ҳавза ва донишгоҳ, Таърихи ташайюъ, Қум, пажӯҳишгоҳи ҳавза ва донишгоҳ (маркази мудирияти ҳавзаи илмияи хоҳарон), чопи чаҳорум, 1390 ҳ.ш.
  • Деҳхудо, Алӣакбар, Луғатномаи Деҳхудо, Теҳрон, 1377 ҳ.ш.
  • Динаварӣ, Аҳмад ибни Довуд, ал-Ахбор-ут-тивол, таҳқиқи Абдулмунъим Омир Мароҷиъуҳ Ҷамолиддин Шиёл, Қум, маншуроти Разӣ, 1368 ҳ.ш.
  • Дуллобӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, аз-Зуррийят-ут-тоҳира, чопи Муҳаммадҷаводи Ҳусайнии Ҷалолӣ, Қум, 1407ҳ.қ.
  • Замахшарӣ, Маҳмуд, ал-Кашшоф ан ҳақоиқи ғавомиз-ит-танзил, Қум, нашри ал-Балоға, чопи дувум, 1415ҳ.қ.
  • Замонӣ, Аҳмад, Ҳақоиқи пинҳон, пажуҳише дар зиндагонии сиёсии Имом Ҳасани Муҷтабо, Қум, интишороти Дафтари таблиғоти исломӣ, чопи сеюм, 1380 ҳ.ш.
  • Заҳабӣ, Шамсиддин, Сияру аълом-ин-нубало, тахриҷи Шуайб Арнаут ва таҳқиқи Ҳусайн Асад, Бейрут, ар-Рисола, чопи нуҳум, 1993 м.
  • Заҳабӣ, Шамсиддин, Таърих-ул-ислом ва вафаёт-ул-машоҳири ва-л-аълом‏, Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, чопи дувум, 1409ҳ.қ.
  • Заҳабӣ, Шамсиддин, Таърих-ул-ислом ва вафаёт-ул-машоҳири ва-л-аълом, таҳқиқи Умар Абдусалом Тадмурӣ, Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, 1993 м.
  • Зубайдии Восити‏, Муртазои Ҳусайнӣ, Тоҷ-ул-арус мин ҷавоҳир-ил-қомус‏, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1414ҳ.қ.
  • Ибни Абдулбарр, ал-Истиъоб фи маърифат-ил-асҳоб, таҳқиқи Алӣ Муҳаммад ал-Баҷовӣ, Бейрут, Дор-ул-ҷил, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Ибни Абиалҳадид, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, чопи Муҳаммад Абулфазл Иброҳим, Қоҳира, 1385 – 1387ҳ.қ.
  • Ибни Абисалҷ, Таърих-ул-аимма, дар Маҷмуъатун нафиса фи таърих-ил-аимма, чопи Маҳмуд Маръашӣ, Қум, китобхонаи Оятуллоҳ Маръашии Наҷафӣ, 1406ҳ.қ.
  • Ибни Абишайба, ал-Мусаннафу фи-л-аҳодиси ва-л-осор, чопи Саидмуҳаммад Лаҳҳом, Бейрут, 1409ҳ.қ.
  • Ибни Асир, Алӣ ибни Абилкарам, ал-Комилу фи-т-таърих, Бейрут, Дору содир - Бейрут, 1965 м.
  • Ибни Асир, Алӣ ибни Абилкарам, Усд-ул-ғоба фи маърифат-ис-саҳоба, Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, бе то.
  • Ибни Асокир, Алӣ ибни Ҳасан, Таъриху Мадинат Димишқ, Бейрут, Дор-ул-фикр, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
  • Ибни Аъсам, Аҳмад, ал-Футуҳ, Бейрут, Дор-ул-азвоъ, 1411,ҳ.қ.
  • Ибни Аъсам, Аҳмад, ал-Футуҳ, таҳқиқ: Алӣ Шерӣ, Бейрут, Дор-ул-азвоъ, чопи аввал, 1991 м.
  • Ибни Бобвайҳи Қумӣ, АбулҲасан ибни Алӣ, ал-Имомату ва-табсирату мин-ал-ҳияра, таҳқиқ: Алӣакбари Ғаффорӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, 1363 ш.
  • Ибни Қулавайҳ, Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Комил-уз-зиёрот‏, Наҷаф, Дор-ул-муртазавия, 1356ҳ.қ.
  • Ибни Қулавайҳ, Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Комил-уз-зиёрот, чопи Ҷаводи Қаюмии Исфаҳонӣ, Қум, 1417ҳ.қ.
  • Ибни Қутайба, ал-Маъориф, Қоҳира, ал-Ҳайъат-ул-мисрият-ул-оммати ли-л-китоб, чопи дувум, 1992м.
  • Ибни Қутайбаи Динварӣ, ал-Имомату ва-с-сиёсат, таҳқиқи Алӣ Ширӣ, Бейрут, Дор-ул-азвоъ, чопи аввал, 1410ҳ.қ.
  • Ибни Қутайбаи Динварӣ, ал-Маъориф, таҳқиқи Сарват Акоша, Қоҳира, ал-Ҳайъат-ул-мисрият-ул-оммати ли-л-китоб, 1960.
  • Ибни Манзур, Муҳаммад ибни Мукаррам, ЛИсон-ул-араб, Бейрут, Дору содир, 1414ҳ.қ.
  • Ибни Машҳадӣ, Муҳаммад ибни Ҷаъфар, ал-Мазор [ал-Кабир], таҳқиқ: Ҷавод Қаюмӣ Исфаҳонӣ, Қум, Муассисат-ун-нашр-ил-исломӣ, 1419ҳ.қ.
  • Ибни Мискавай, Аҳмад ибни Муҳаммад, Таҷориб-ул-умам ва таъоқуб-ул-ҳимам, таҳқиқ: Абулқосим Имомӣ, Теҳрон, Суруш, 1379 ҳ.ш.
  • Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро‏, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмийя, чопи дувум, 1418ҳ.қ.
  • Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, чопи аҳсон аббос, Бейрут, 1968 - 1977.
  • Ибни Таймия, Аҳмад ибни АбдулҳАлӣм, Минҳоҷ-ус-суннат-ин-набавийя, таҳқиқ: Муҳаммадрашоди Солим, Ҷомеъат-ул-имом Муҳаммад ибни Сауд-ил-исломия, чопи аввал, 1406ҳ.қ.
  • Ибни Талҳаи Шофеӣ, Матолиб-ус-суул фи маноқиби Ол-ир-Расул, чопи Моҷид ибни Аҳмад Атия, бе ҷо, бе то.
  • Ибни Фандуқ Байҳақӣ, Алӣ ибни Зайд, Лубоб-ул-ансоби ва-л-алқоби ва-л-аъқоб, таҳақиқ, Маҳдии Раҷоӣ, Қум, Мактабат Оятуллоҳ Маръашӣ, 1385 ҳ.ш.
  • Ибни Фандуқ, Байҳақӣ, Алӣ ибни Зайд, Лубоб-ул-ансоби ва-л-алқоби ва-л-аъқоб, таҳақиқ, Маҳдии Раҷоӣ, Қум 1410ҳ.қ.
  • Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1401ҳ.қ., Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи чаҳорум, бе то.
  • Ибни Ҳазм, ал-Муҳалло, таҳқиқ : Муҳаммад Кокир, Бейрут, Дор-ул-фикр, бе то.
  • Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, ал-Исоба фи тамйиз-ис-саҳоба, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1415ҳ.қ.
  • Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, ал-Исоба фи тамйиз-ис-саҳоба, таҳқиқи Одил Аҳмад Абдулмавҷуд ва Алӣ Муҳаммад Муаъавваз, Бейрут, Дор-ул-кутуб-илмия, 1995 м.
  • Ибни Ҳибон, Саҳиҳи Ибни Ҳибон, таҳқиқ: Шуайб Арнаут, бе ҷо, ар-Рисола, 1993 м.
  • Ибни Ҷавзӣ, Абдурраҳмон ибни Алӣ, ал-Мунтазам фи таърихи табарӣ, таҳқиқи Муҳаммад Абдуқодири Ато ва Мустафо Абдуқодири Ато, Бейрут, Дор-ул-кутуб-илмия, 1992.
  • Ибни Шаҳрошӯб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу Оли Абитолиб, Қум, аллома, 1379ҳ.қ.
  • Ибни Шаҳрошӯб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу Оли Абитолиб, Қум, чопи Ҳошими Расулии Маҳаллотӣ, бе то.
  • Ибни Шаҳрошӯб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу Оли Абитолиб, Қум, чопи Юсуф Буқоъӣ, 1385 ҳ.ш.
  • Ибни Шуайба Ҳарронӣ, Ҳасан ибни Алӣ, Туҳаф-ул-уқул, Қум, Ҷомеъаи мударрисин, 1404ҳ.қ.
  • ИбниКасир, Исмоил ибни Умар, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, Бейрут, Дор-ул-фикр, бе то.
  • ИбниКасир, Исмоил ибни Умар, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1408ҳ.қ.
  • ИбниКасир, Исмоил ибни Умар, Тафсир-ул-Қуръон-ил-ъазим, Бейрут, Дор-ул-кутуб-илмия, 1419ҳ.қ.
  • Иқод, Аббос Маҳмуд, Абушшуҳдо Ҳусайн ибни Алӣ, Теҳрон, ал-Маҷмаъ-ул-оламӣ ли-т-тақриб, чопи дувум, 1429ҳ.қ.
  • Ирбилӣ, Алӣ ибни Исо, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма алайҳимус салом, чопи Алӣ Фозилӣ, Қум, 1426ҳ.қ.
  • Ирбилӣ, Алӣ ибни Исо, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, Қум, Разӣ, чопи аввал, 1421ҳ.қ.
  • Исфандиёрӣ, Муҳаммад «Китобшносии китобшносиҳои Имом Ҳусайн (а)», фаслномаи китобҳои исломӣ, шумораи сеюм, зимистони 1379 ҳ.ш.
  • Исфандиёрӣ, Муҳаммад «Китобшносии китобшносиҳои Имом Ҳусайн (а)», Теҳрон, созмони чоп ва интишорот, 1380 ҳ.ш.
  • Исфаҳонӣ, Абулфараҷ, Китоб-ул-Ағонӣ, Қоҳира, 1383ҳ.қ.
  • Исфаҳонӣ, Абулфараҷ, Мақотил-ут-толибин, таҳқиқи Аҳмад Сақр, Бейрут, Дор-ул-маърифат, бе то.
  • Иштиҳордӣ, Алӣпаноҳ, Ҳафт сола чаро садо даровард?, Қум, интишороти Аллома, чопи аввал, 1391 ҳ.ш.
  • Калидор, Абдулҷавод, Таъриху Карбало ва ҳоир-ул-Ҳусайн алайҳис салом, Наҷаф, чопи овест Қум, 1376 ҳ.ш.
  • Карбосӣ, Муҳаммадсодиқ, Доират-ул-маъориф-ил-Ҳусайнийя, Девон-ул-Имом-ил-Ҳусайн, Лондон, ал-Марказ-ул-Ҳусайнӣ ли-д-диросот, 2001 м.
  • Кашӣ, Муҳаммад ибни Умар, Риҷол-ул-Кашӣ, Машҳад, донишгоҳи Машҳад, 1348 ҳ.ш.
  • Кошифии Сабзаворӣ, Муллоҳусайн, Равзат-уш-шуҳадо, Қум, Навиди Ислом, 1382 ҳ.ш.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, 1365 ҳ.ш.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, чопи дувум, 1362 ҳ.ш.
  • Қозӣ Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадалӣ, таҳқиқ дар бораи аввал арбаъини ҳазрати Сайидушшуҳадо (а), Қум, Бунёди илмӣ ва фарҳангии шаҳид Оятуллоҳ Қозӣ Таботабоӣ, 1368 ҳ.ш.
  • Мавсуъату калимот-ир-Расул-ил-аъзам, ҷ.6, Китоб-ул-Ҳусайн (а) ва Китобу Аҳл-ил-Байт (а), муаллиф лаҷнат-ул-ҳадис фи маркази абҳоси Боқир-ул-улум (а), Теҳрон, нашри Амир Кабир, 1388 ҳ.ш.
  • Мақризӣ, Тақиюддин, Имтоъ-ул-асмоъ бимо ли-н-набийи мин-ал-аҳволи ва-л-аммволи ва-л-ҳафадати ва-л-матоъ‏, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмийя, чопи аввал, 1420ҳ.қ.
  • Масъудӣ, Алӣ ибни Ҳусай, ат-Танбиҳ ва-л-ишроф, тасҳеҳ: Абдуллоҳ Исмоил ас-Совӣ, Қоҳира, Дор-ус-совӣ, бе то; эфести Қум, Дор-ус-сақофат-ил-исломийя, бе то.
  • Масъудӣ, Али ибни Ҳусай, Муруҷ-уз-заҳаб ва маодин-ул-ҷавҳар, таҳқиқ: Асъад Доғир, Қум, Дор-ул-ҳуҷрат, 1409ҳ.қ.
  • Масъудӣ, Исбот-ул-васийят, Қум, маншуроти ар-Разӣ, бе то.
  • Маҳмадии Рейшаҳрӣ, Муҳаммад ва ҳамкорон, Донишномаи Имом Ҳусайн (а), тарҷумаи Муҳаммади Муродӣ, Қум, Дор-ул-ҳадис, 1430ҳ.қ./1388 ҳ.ш.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор-ил-ҷомеъа лидурар-ил-ахбор-ил-аиммат-ил-атҳор, Теҳрон, Исломийя, чопи дувум, 1363 ҳ.ш.
  • Маъҳаду таҳқиқоти Боқир-ул-улум (а), Мавсуъату калимот-ил-имом-ил-Ҳусайн (а), Қум, Дор-ул-маъруф, чопи сеюм, 1416ҳ.қ. – 1374 ҳ.ш.
  • Минқарӣ, Наср ибни Музоҳим, Вақъату Сиффин, Қум, Мактабату Оятуллоҳ Маръашӣ Наҷафӣ‏, чопи дувум, 1403ҳ.қ.
  • Минқарӣ, Наср ибни Музоҳим, Вақъату Сиффин, таҳқиқи Абдусалом Муҳаммадҳорун, Қоҳира, 1382ҳ.қ./ 1962 м.
  • Молик ибни Анас, ал-Муваттаъ, таҳқиқ: Муҳаммадфуод Абдулбоқӣ, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1985.
  • Муассисаи Имом Ҳодӣ (а), Ҷомеъу зиёрот-ил-маъсумин, Қум, паёми Имом Ҳодӣ (а), 1389 ҳ.ш.
  • Муқаддасӣ, Мутаҳҳар ибни Тоҳир, ал-Бадъу ва-т-таърих, Мактабат-ус-сақофат-ид-динийя, бе то
  • Мусавӣ Муқаррам, Абдурразоқ, Мақтал-ул-Ҳусайн (а), Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-исломийя.
  • Муслим ибни Ҳаҷҷоҷ, Саҳеҳ Муслим, Бейрут, Дор-ул-маърифат, 1423ҳ.қ.
  • Мусъаб ибни Абдуллоҳ, Китоби насаби Қурайш, чопи Луйи Парувонсол, Қоҳира 1953 м.
  • Мутаҳҳарӣ, Муртазо, Хадамоти мутақобили Ислом ва Эрон, Теҳрон, интишороти Садро, 1380 ҳ.ш.
  • Муҳаддисӣ, Ҷавод, Фарҳанги Ошӯро, Қум, нашри Маъруф, чопи ҳабдаҳум, 1393 ҳ.ш.
  • Наҷмӣ, Муҳаммадсодиқ, Суханони Ҳусайн ибни Алӣ аз Мадина то Карбало, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, 1378 ҳ.ш.
  • Носирии Довудӣ, Абдулмаҷид, Инқилоби Карбало аз дидгоҳи аҳли суннат, Қум, Муассисаи омӯзишӣ ва пажӯҳишии имом Хумайнӣ, 1385 ҳ.ш.
  • Оинаванд, Содиқ ва Вилоятӣ, Алӣакбар, Суннати азодорӣ ва манқабатхонӣ дар таърихи шиъаи имомия, бо муқаддимаи Муҳаммади Тақизодаи Доварӣ, Қум, Муассисаи шиъашиносӣ, чопи дувум, 1386 ҳ.ш.
  • Оли Туъма, Салмон Ҳодӣ, Карбало ва ҳарамҳои мутаҳҳар, Теҳрон, машъар, бе то.
  • Олимзода, Ҳодӣ, «Аввалин мақтали мактуб, мақтали Абумихнаф», вебгоҳи Карб ва бало
  • Олусӣ, Рӯҳ-ул-маъонӣ, таҳқиқ: Алӣ Абдулборӣ Атийя, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмийя, 1415ҳ.қ.
  • Омилӣ, Муҳаммад ибни Маккӣ (шаҳиди аввал), ад-Дурус-уш-шаръийя фи фиқҳ-ил-имомия, Қум, Ҷомеъаи мударрисин, 1417ҳ.қ.
  • Омилӣ, Ҷаъфар Муртазо, ал-Ҳаёт-ус-сиёсия ли-л-Имом-ил-Ҳасан, Бейрут, Дор-ус-сират, бе то.
  • “Омори зоирони Арбаъини имсол аз марзи 18 миллион гузашт”, хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мусо, ал-Малҳуф ала қатла-т-туфуф, Қум, Усва, 1414ҳ.қ.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мусо, ал-Малҳуф ала қатла-т-туфуф, Теҳрон, ҷаҳон, 1348 ҳ.ш.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мусо, ат-Тароиф, Қум, Хайём, 1400ҳ.қ.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мусо, Иқбол-ул-аъмол, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, 1367 ҳ.ш.
  • Сайид Муртазо, Алӣ ибни Ҳусайн, аш-Шофӣ фи-л-имомат, Қум, муассисаи Исмоилён, чопи дувум, 1410ҳ.қ.
  • Сайид Муртазо, Алӣ ибни Ҳусайн, Танзиҳ-ул-анбиё, Бейрут, Дор-ул-азвоъ, чопи дувум, 1409ҳ.қ.
  • Сайид Разӣ, Муҳаммад ибни Ҳусайн, Наҳҷ-ул-балоға, таҳқиқи Субҳии Солеҳ, Қум, Ҳиҷрат, 1414ҳ.қ.
  • Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ, ас-Саҳеҳ мин сират-ил-имом Алӣ (а), Қум, Дафтари таблиғоти исломӣ, чопи аввал, 1388 ҳ.ш.
  • Салим ибни Қайс, Китоби Салим ибни Қайси Ҳилолӣ‏, Қум, Ҳодӣ, 1405ҳ.қ.
  • Самовӣ, Муҳаммад ибни Тоҳир, Ибсор-ул-айн фи ансор-ил-Ҳусайн алайҳис салом, Қум, донишгоҳи Шаҳид Маҳаллотӣ, чопи аввал, 1419ҳ.қ.
  • Сафари Алипӯр, Ҳишматуллоҳ, Китобшиносии ихтисосии Имом Ҳусайн, Қум, Ёқут, 1381 ҳ.ш.
  • Сибти ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос ‏, Қум, Маншурот-уш-шариф-ир-Разӣ‏, чопи аввал, 1418ҳ.қ.
  • Сибти ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, Бейрут, бе но, 1401ҳ.қ. – 1981 м.
  • Сиҳҳатии Сардрудӣ, Муҳаммад, Ошуропажуҳӣ бо рӯйкарди таҳрифшиносии таърихи Имоми Ҳусайн (а), Қум, Ходим-ур-Ризо (а), 1385 ҳ.ш.
  • Сиютӣ, Ҷалолиддин, Таърих-ул-хулафо, Мактабату Назор Мустафо Боз, 1425ҳ.қ.
  • Собирӣ, Ҳусайн, Таърихи фирақи исломӣ фирақи шиъа ва фирқаҳои мансуб ба он, Теҳрон, самт, чопи панҷум, 1388 ҳ.ш.
  • Соҳибӣ, Муҳаммадҷавод, «Мақтал ва мақталнигорон», маҷаллаи Кайҳони фарҳангӣ, шумораи 111, тири 1373.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Далоил-ул-имомат, Бейрут, Муассисат-ул-аълами ли-л-матбуъот, 1408 ҳ.қ /1988 м.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, Бейрут, Дор-ут-турос‏, чопи дувум, 1387ҳ.қ.
  • Табаронӣ, Сулаймон ибни Аҳмад, ал-Муъҷам-ул-кабир, Қоҳира, Дор-ун-нашр, Мактабату Ибни Таймия, чопи дувум, бе то.
  • Табаронӣ, Сулаймон ибни Аҳмад, ал-Муъҷам-ул-кабир, таҳқиқ: Ҳамдии Абдулмаҷид ас-Салафӣ, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, бе то.
  • Табарсӣ, Аҳмад ибни Алӣ, алоҳтҷоҷи алии أҳли аллҷоҷ‏, Машҳад, Муртазо, 1403ш.
  • Табарсӣ, Аҳмад ибни Алӣ, ал-Эҳтиҷоҷу ала аҳл-ил-лаҷоҷ‏, Наҷаф, чопи Муҳаммадбоқири Мусавии Хурсон, 1386ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Эълом-ул-варо биаълом-ул-ҳудо, Теҳрон, Исломийя, 1390ҳ.қ.
  • Таботабоӣ Яздӣ, Сайидмуҳаммадкозим, ал-Урват-ул-вусқо, Бейрут, 1404ҳ.қ.
  • Тақуш, Муҳаммад Суҳайл, Давлати умавиён, тарҷумаи Ҳуҷҷатуллоҳ Ҷудакӣ, Қум, пажуҳишгоҳи ҳавза ва донишгоҳ, чопи панҷум, 1389 ҳ.ш.
  • Тирмизӣ, Муҳаммад ибни Исо, Сунани Тирмизӣ, таҳқиқ: Абдурраҳмон Муҳаммад Усмон, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1403ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол (Риҷол-ул-Кашӣ), Машҳад, донишгоҳи Машҳад, 1348 ҳ.ш.
  • Фарух, Умар, Таҷдидун фи-л-муслимин ло фи-л-Ислом, Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, бе то.
  • Фахри Розӣ, Муҳаммад ибни Умар, ат-Тафсир-ул-кабир, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1405ҳ.қ.
  • Хатиби Бағдодӣ, Таърихи Бағдод, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмийя, 1412ҳ.қ.
  • Хоразмӣ, Муваффақ ибни Аҳмад, Мақтал-ул-Ҳусайн (а), Қум, Анвор-ул-ҳудо‏, чопи дувум, 1423ҳ.қ.
  • Хумайнӣ, Сайидрӯҳуллоҳ, Саҳифаи нур, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осор, 1379 ҳ.ш.
  • Ҳарронӣ, Ҳасан ибни шуъба, Туҳаф-ул-уқул, Қум, Момеъаи мударрисин, 1404ҳ.қ.
  • Ҳимярӣ, Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар, Қурб-ул-аснод, Қум, Муассисаи Ол-ул-байт (а), чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Ҳокими Нишобурӣ, ал-Мутадраку ала-с-саҳеҳайн, таҳқиқи Юсуфи Абдурраҳмон Маръашӣ, Бейрут, 1406ҳ.қ.
  • Ҳоҷи Манучеҳрӣ, Фаромарз, «Ҳусайн (а), имом», дар Доират-ул-маъорифи бузурги исломӣ, ҷ.20, Теҳрон, Маркази Доират-ул-маъорифи бузурги исломӣ, 1391 ҳ.ш.
  • Ҳусайн, Тоҳо, Алӣ ва бануҳу, Қоҳира, Дор-ул-маъориф, бе то.
  • Ҳусайнии Шоҳрудӣ, Сайидмуҳаммад, «Имом Ҳусайн (а) ва Ошӯро аз дидгоҳи аҳли суннат», маҷаллаи Паём, шумораи 92, зимистони 1387 ҳ.ш.
  • Ҷамъе аз нависандагон, Нигоҳе нав ба ҷараёни Ошӯро, Қум, Бустони китоб, чопи шашум, 1387 ҳ.ш.
  • Ҷаъфариён, Расул, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиъа, Қум, Ансориён, чопи шашум, 1381 ҳ.ш.
  • Шавконӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, Фатҳ-ул-қадир, Бейрут, Олам-ул-кутуб, бе то.
  • Шайх Муфид, ал-Иршоду фи маърифати ҳуҷаҷ-иллоҳи ала-л-ибод, Қум, конгресси Шайх Муфид, аввал, 1413ҳ.қ.
  • Шайх Муфид, Муҳаммад ибни Нуъмон, ал-Иршоду фи маърифати ҳуҷаҷ-иллоҳи ала-л-ибод, Бейрут, 1414ҳ.қ.
  • Шайх Муфид, Муҳаммад ибни Нуъмон, ал-Муқниъа, Қум, конгресси Шайх Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Шайх Муфид, Муҳаммад ибни Нуъмон, ал-Ҷамалу ва-н-нусрату ли-с-Сайид-ил-итрати фи ҳарб-ил-Басра, Қум, конгресси Шайх Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Шайх Муфид, Муҳаммад ибни Нуъмон, Масорр-уш-шиъа, Қум, конгресси Шайх Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Амолӣ, Қум, Дор-ус-сақофа, 1414ҳ.қ.
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Ғайбат, Қум, Дор-ул-маъориф-ил-исломийя, 1411ҳ.қ..
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, Бейрут, Муассисату фиқҳ-иш-шиъа, 1411ҳ.қ.
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Таҳзиб-ул-аҳком, чопи Ҳасан Мусавии Хирсон, Бейрут, 1401ҳ.қ.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, ал-Хисол, Қум, ҷомеъаи мударрисин, 1403ҳ.қ.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, ал-Эътиқодот-ул-имомийя, Қум, конгресси Шайх Муфид, чопи дувум, 1414ҳ.қ.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, Камол-уд-дин ва тамом-ун-неъмат, Теҳрон, исломийя, чопи дувум, 1395 ҳ.ш.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, Уюну ахбор-ир-Ризо, чопи Маҳдии Лоҷвардӣ, Қум 1363 ҳ.ш.
  • Шариатии Алӣ, Ташайюъи алавӣ ва ташайюъи Сафавӣ, Теҳрон, чоп 1377.
  • Шаҳидӣ, Сайидҷаъфар, Зиндагонии Алӣ ибни-л-Ҳусайн, Теҳрон, дафтари нашри фарҳанг, 1365 ҳ.ш.
  • Шаҳидӣ, Сайидҷаъфар, Таърихи таҳлилии Ислом, Теҳрон, маркази нашри донишгоҳӣ, 1390.
  • Шуштарӣ, Шайх Ҷаъфар, ал-Хасоис-ул-Ҳусайнийя, Шариф Разӣ, чопи аввал, бе то.
  • Юсуфии Ғаравӣ, Муҳаммадҳодӣ, Мавсуъат-ут-таърих-ил-исломӣ, Қум, Маҷмаъ-ул-фикр-ил-исломӣ, ‏1417ҳ.қ.
  • Яъқубӣ, Аҳмад ибни Абияъқуб, Таърих-ул-Яъқубӣ, Бейрут, Дору содир, бе то.


Хатои ёдкард: <ref> tags exist for a group named "Ёддошт", but no corresponding <references group="Ёддошт"/> tag was found

Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Имом_Ҳусайн_алайҳиссалом&oldid=25164"