Моҷарои қатли Усмон

Аз wikishia
Шӯриш алайҳи Усмон ибни Аффон
Замонсоли 35ҳ.қ.
МаконМадина
НатиҷаКушта шудани Усмон
Ҷанганда1Шӯришиён аз Миср, Кӯфа, Басра ва ғайра
Ҷанганда2Мувофиқони Усмон


Моҷарои қатли Усмон ба шӯриши мардум дар соли 35ҳ.қ. алайҳи Усмони ибни Аффон халифаи сеюми мусулмонон ишора дорад ки ба қатл ӯ анҷомид. Ин шӯриш аз сӯи аҳолии Миср дар вокуниш ба барканории Амр ибни Оси Саҳмӣ аз фармондории Миср ва гумоштани Абдуллоҳ ибни Абисарҳ ба ҷой ӯ рух дод. Албатта шеваи ҳукуматдории Усмон дар супурдани маносиби муҳими ҳукуматӣ ба хешовандони умавии худ ва низ бахшишҳои зиёд ӯ аз байтулмол ба онон сабаби норизоятӣ ва эътирози мардум аз ҷумла саҳобаи Паёмбар (с) низ шуда буд. Муътаризони мисрӣ барои эътироз ба Мадина рафтанд ва бо васотати Имом Алӣ (а) ва низ тааҳҳуди Усмон ба ислоҳи умур ба сӯи Миср бозгаштанд, аммо дар масири бозгашт номаи Усмон ба фармондори Мисрро ёфтанд ки дар он ба қатлу зиндонӣ кардани онон дастур дода буд. Аз ин рӯ ба Мадина бозгаштанд ва хостори канорагирӣ Усмон аз хилофат шуданд, аммо Усмон бо хостаи онон мувофиқат накард. Онон хонаи Усмонро муҳосира карданд ва пас аз чиҳил рӯзи муҳосира, ӯ кушта шуд ва аз дафнаш дар қабристони мусулмонон ҷилавгирӣ шуд.

Кушта шудани Усмон сабаби оғози даргирӣ ва ҷангҳои дохилии миён мусулмонон шуд. Аз ҷумлаи даргирии миён Банӣ Ҳошим ва Банӣ Умайя дубора барафрӯхта шуд ва Оиша, Талҳа ва Зубайр ҷанги Ҷамалро ба баҳонаи хунхоҳии Усмон ба роҳ андохтанд. Аз ин рӯй ин рухдод сароғози фитнаҳо дар ҷаҳони Ислом дониста шудааст.

Имоми Алӣ (а) Усмонро дорои хатоҳо ва иштибоҳот медонист аммо бо куштани ӯ мувофиқ набуд аз ин рӯ ба афроде ҳамчун Имом Ҳасан (а) ва Абдуллоҳ ибни Зубайр дастур дод ки аз хонаи Усмон муҳофизат кунанд.

Аҳамият ва ҷойгоҳ дар таърихи Ислом

Қатли Усмон, аз муҳимтарин ҳаводиси даврони пас аз Паёмбари Ислом дониста шудааст. Ба гуфта бархе аз муҳаққиқон пас аз қатл ӯ таърихи исломӣ вориди марҳала ҷадиде шуд.[1] Ҳамчунин қатли Усмони паёмадҳои мухталифиро ба дунбол дошт ва дар шаклгирии ҳаводиси баъдӣ низ таъсиргузор буд. Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ (вафот 852ҳ.қ.) - муаррихи аҳли суннат, қатли Усмонро сароғози фитнаҳо дар ҷаҳони Ислом донистааст. [2]

Шарҳи моҷаро

Бинобар нақли сарчашмаҳо, пас аз азли Амр ибни Ос аз ҳукумати Миср ва гумоштани Абдуллоҳ ибни Абисарҳ ба ҷой ӯ, ҳудуди шашсад нафар аз мисриён барои эътироз ба Мадина рафтанд ва ин оғози эътирозот алайҳи Усмон буд.[3] Бархе дигар низ яке аз бахшишҳои Халифа аз байтулмолро сабаби оғози шӯриш алайҳ ӯ донистаанд.[4] Муътаризон пас аз ҳаракат ба сӯи Мадина, бо номанигорӣ, дигаронро низ ба Мадина фаро хонданд.[5]

Вуруди муътаризон ба Мадина ва тавбаи Усмон

Замоне ки мухолифон ба наздикии Мадина расиданд Усмон Имом Алӣ (а)-ро восита кард то онҳоро ба Миср бозгарданд.[6] Ба гузориши манобеъ, Усмон ба муътаризон таъаҳҳуд дод ки: афроди табъидшуда, бозгардонда шаванд; дар тақсими байтулмол адолат риоят шавад ва афроди амонатдору қавӣ бар умур гумошта шаванд.[7] Ҳамчунин Усмон бар минбар рафт ва аз амалкарди худ тавба ва истиғфор кард ва мардумро бар он чи гуфт, шоҳид гирифт.[8] Пас аз он муътаризон ба шаҳрҳои худ бозгаштанд.[9]

Бозгашти муътаризон ба Мадина

Муътаризон дар ҳини бозгашт ба шаҳрҳои худ, ғуломи Халифаро ёфтанд, ки номаеро пинҳон карда буд.[10] Ин нома бо муҳри Халифа буд ва дар он ба қатлу зиндони шӯришиён дастур дода шуда буд. шӯришиён пас аз гирифтани нома ба Мадина баргаштанд.[11] Кӯфиён низ пас аз иттилоъ ба самти Мадина бозгаштанд.[12] Шӯришиён ба Имом Алӣ (а) рӯ оварда ва бо ӯ ба назд Усмон рафтанд. Усмон савганд ёд кард ки на номае навишта ва на аз он иттилоъ доштааст.[13] Аммо шӯришиён қонеъ нашуданд ва гуфтанд Усмон бояд аз хилофат канорагирӣ кунад.[14] Усмони сухани онҳоро напазируфт ва бо ин ҳол гуфт ҳозир аст тавба кунад. шӯришиён бо истиноди тавбаи қаблӣ ӯ ва шикастан он, гуфтанд танҳо ба канорагирӣ Усмон аз хилофат розӣ мешаванд ва дар ин роҳ ё кушта мешаванд ё Усмонро май кашанд.[15]

Муҳосираи хонаи Усмон

Муътаризон хонаи Усмонро муҳосира карда ва аз вуруди обу ғизо ба дохили хона ҷилавгирӣ карданд.[16] Муҳосиракунандагон афроде аз Миср, Басра, Кӯфа ва бахше аз аҳолии Мадина буданд.[17] Муҳосираи хонаи Усмон чиҳил рӯз тӯл кашид.[18] Дар ин муддат Усмон ба Муъовия ва Ибни Омир нома навишта ва аз онҳо дархости кумак кард.[19] Ҳамчунин ба дастури Имом Алӣ (а), Имом Ҳасан (а) ба ҳамроҳи афроде чун Абдуллоҳ ибни Зубайр ва Марвон ибни Ҳакам аз хонаи Усмон муҳофизат мекарданд.[20]

Усмон аз Имом Алӣ (а), Талҳа, Зубайр ва ҳамсарони Паёмбар дархост кард ба ӯ об бирасонанд.[21] Имом Алӣ (а) ва Уммиҳабиба - ҳамсари Паёмбар, аввалин афроде буданд ки талош карданд ба Усмон об бирасонанд, аммо шӯришиён монеъ шуданд.[22] Имом Алӣ (а) пас аз ҷилавгирӣ аз вуруди обу ғизо, шӯришиёнро мазаммат карда ва амали ононро на шабиҳи амали муъминон ва на ҳатто кофарон донист ва гуфт ба чӣ далел ҳаср ва қатли ӯро раво медонед?![23] Албатта бархе гурӯҳҳо ба сурати пинҳон ба халифа об расонданд.[24]

Қатл ва дафни Усмон

Дар бораи қатли Усмон нақлҳои мухталифе вуҷуд дорад.[25] Бар асоси бархе нақлҳо нахуст гурӯҳе ба хона ҳамла карданд ва афроди дар хона буда, ононро берун карданд. Дубора ҳамла карданд ва дар ин ҳамла Усмон кушта шуд[26] ва ангуштони дасти Ноила - ҳамсар ӯ, қатъ гардид.[27]

Қатли Усмонро 18 зилҳаҷҷаи соли 35 ҳиҷрӣ донистаанд.[28] Рӯзи кушта шудани Усмон дар таърих ба «воқеаи явмуддор» низ машҳур гаштааст.[29] Бинобар гузорише ки Табарӣ нақл карда ҷанозаи Усмон то се рӯз раҳо шуд. Пас аз он тане чанд ҷиноза ӯро ба тарафи Бақиъ бурданд аммо иддае монеъи дафн ӯ дар бақиъ шуданд аз ин рӯ ӯ дар Ҳушши Кавкаб (қабристони яҳудён) дафн шуд, ва баъдҳо Муъовия ин маконро ба қабристони Бақиъ мулқақ кард.[30]

Заминаҳои норизоятӣ ва шӯриш

Бархе муътақиданд норизоятӣ ва шӯриш алайҳи Усмон, ногаҳон ва якбора набудааст, балки авомили мухталифе дар гузари замон сабаб шуд то мухолифатҳо шакл бигирад.[31] Ин авомил бештар марбут ба амалкарди Халифа буд.[32] Аз ҷумлаи ин амалкардҳо аст:

Гумоштан Банӣ Умия бар масъулиятҳо

Ба гуфта Расули Ҷаъфарён (тав. 1343ҳ.ш.) таърихпажӯҳ, Усмон мансабҳои муҳимми ҳукуматиро ба Банӣ Умияи супурд ва амалан тамоми қудрат дар даст онон афтод.[33] Гуфта шуда амалкарди Усмон дар гумоштани Банӣ Умия бар масъулиятҳо ба наҳве буд ки метавон аз он бо унвони «умавӣ сохтани ҳукумат» ёд кард.[34] Манобеи таърихӣ бархе ақвоми Усмон ва масъулиятҳои ононро чунин баршумурдаанд:

ному насаб нисбат ба Усмон мансаб
Валид ибни Уқба бародари модарии Усмон Ҳокими Кӯфа[35]
Абдуллоҳ ибни Омир писартағои Усмон Ҳокими Басра[36]
Абдуллоҳ ибни Абисарҳ баробари ризоъии Усмон ҳокими Миср[37]
Муовия ибни Абисуфён Банӣ Умайя Ҳокими Шом[38]
Марвон ибни Ҳакам писарамак ва домоди Усмон котиб[39]
Саид ибни Ос Банӣ Умайя ҳокими Кӯфа[40]

Гумоштани хешовандони Усмон бар мансабҳои муҳим ва ҳамчунин навъи ҳукумат кардани онон муҷиби эътироз бисёре аз мусулмонон гардид.[41] Чунки Абдуллоҳ ибни Омир собиқаи иртидод дошт.[42] Валид ибни Уқба дар Қуръон, фосиқ хитоб шуда буд.[43] Марвон ибни Ҳакам низ ба ҳамроҳи падараши тавассути Паёмбар (с) аз Мадинаи ихроҷ шуда буданд, аммо Усмони онҳоро ба Мадина бозгарданд.[44]

Бахшиш аз байтулмол

Имом Алӣ (а):

«Сеюмӣ (Усмон) ба ҳукумат расид... Ва дудмони падарии ӯ (Банӣ Умайя) ба ҳамроҳӣ ӯ бархестанд ва чун шутуре ки гиёҳи тозаи баҳорро бо валаъ мехӯрад ба ғорати байтулмол даст заданд, дар натиҷаи ин авзоъ он чи бофта буд пашм шуд, ва аъмолаш кор ӯро тамом сохт».

Усмон пас аз хилофат бисёр сарватманд шуда буд.[46] Муҳимтарин мушкили Усмонро бахшиш аз байтулмол донистаанд.[47] Ӯ амволи бисёреро ба Банӣ Умайя медод.[48] Барои мисол ӯ хумсе ки аз Африқо омада будро ба Марвон ибни Ҳакам[49] ва дар замоне дигар ба Абдуллоҳи ибни Абисарҳ дод.[50] Ҳамчунин амволи бисёре ба Ҳорис ибни Ҳакам,[51] Ҳакам ибни Абилъос,[52] Абдуллоҳ ибни Холид ибни Асид ва дигарон бахшид.[53] Ин бахшишҳо аз байтулмол ки мухолифи амалкарди хулафои пеш аз Усмон низ буд,[54] асари манфӣ дар ҷомеъа дошт ва муҷиби бадгумонии бисёре аз мардум шуд.[55]

Абдуллоҳ ибни Сабо

Бархе аз муаррихони аҳли суннат муътақиданд Абдуллоҳ ибни Сабо дар таблиғу эҷоди шӯриш алайҳи Усмон нақш доштааст.[56] Дар муқобил гурӯҳе аз муҳаққиқони шиа[57] ва аҳли суннат[58] дар асли вуҷуди шахсе ба номи Абдуллоҳ ибни Сабо тардид кардаанд. Ҳамчунин ба гуфта Расули Ҷаъфарён, ҷомеаи исломӣ он қадр суст набуда ки қиёми алайҳи Халифаи мусулмонон тавассути як яҳӯдии тозамусулмон анҷом гирад.[59]

Амалкарди саҳоба

Тоҳо Ҳусайн (ваф.1973) аз муҳаққиқони аҳли суннат муътақид аст ҳеҷ як аз саҳобаи муҳоҷир ва ансор дар қатли Усмон нақш надоштаанд; бархе аз онон мухолифи бархурд бо Усмон буданд вале ба иҷбор сукут карданд, бархе дигар дахолат накарданд ва бархе дигари Мадинаро тарк карданд.[60] Ҳамчунин бархе муътақиданд он чи аз нақши саҳоба дар муҳосира ва қатли Усмон дар манобеъ нақл шуда, заъиф аст.[61] Ин навъи таҳлилҳоро ба ин ҷиҳат донистаанд ки аҳли суннат ба адолати ҳамаи саҳоба бовар доранд ва нақш доштани онон дар қатли Усмон, мухолифи ин эътиқод аст.[62] Бо ин ҳол бар асоси манобеи мухталиф бархе аз саҳоба дар шӯриши алайҳи Усмон нақш доштаанд. Барои намуна Ҳошим ибни Утба қотилони Усмонро асҳоби Муҳамад, фарзандонашон ва дигарон муаррифӣ кардааст.[63] Ҳамчунин ҳамсари Усмон пас аз қатли Усмон, номае ба Муъовия навишт ва дар он аҳли Мадинаро афроде медонад ки Усмонро дар хонааш муҳосира карданд.[64]

Имом Алӣ (а)

Имом Алӣ (а) аз як тарафи Усмонро «ҳаммол-ул-хатоё; фарде бо хатоҳои бисёр» номид[65] ва эътиқод надошт ки ӯ мазлум кушта шудааст.[66] Аз сӯи дигар бо қатли Усмон мухолиф буд ва худро бегуноҳтарин мардум нисбат ба хӯни ӯ муаррифӣ мекард.[67] Ҳамчунин Имом Алӣ (а) шӯришиёнро насиҳат карда ва иштибоҳоташонро гӯшзад мекард.[68]

Дар замони муҳосираи хонаи Усмон, бархе афрод ба Имом Алӣ (а) пешниҳод доданд аз Мадина хориҷ шавад то агар Усмон кушта шуд, ӯ дар шаҳр набошад. Аммо Алӣ (а) пешниҳоди ононро напазируфт.[69]

Талҳа

Тоҳо Ҳусайн (ваф.1973) муаррихи мисрӣ, Талҳаро аз афроде медонад ки тамоюлаш ба шӯришиёнро махфӣ намекард, балки амволе ба гурӯҳе аз он ҳо дод.[70] Ҳамчунин бар асоси бархе нақлҳо ба пешниҳоди Талҳа, аз бурдани об ва ғизо ба хонаи Усмон ҷилавгирӣ шуд. [71]

Муъовия

Усмон ҳангоме ки дар муҳосира буд ба Муъовия номае навишт ва аз ӯ дархости кумак кард. Муъовия низ сипоҳи давоздаҳ ҳазорнафариро фиристод. Аммо ба онҳо дастур дод дар марзҳои Шом бимонанд то дастури баъдӣ содир шавад.[72] Ин сипоҳ дар расидан ба Мадина ва кумак ба Халифа кӯтоҳӣ кард ва вақте фиристодаи Шом ба назд Усмон рафт то аз ӯ иттилоъ ёбад, Усмон ба ӯ гуфт шумо мунтазири қатл ман ҳастед то худро валии хӯни ман қарор диҳед.[73]

Имом Алӣ (а) Муъовияро дар қатли Усмон муқассир медонист ва вақте Муъовия ӯро ба қатли Усмон муттаҳам кард, кӯтоҳии Муъовия дар кумакрасонӣ ба Усмон ва дифои худаш аз ӯ дар ҳини муҳосираро ёдовар шуд.[74]

Имом Алӣ (а)

«Кадом як роҳро барои қатл ӯ фароҳам оварад; Алие ки Усмонро ёрӣ кард то дар ҷойгоҳаш бимонаду даст аз аъмолаш бардорад, ё Муъовияе ки Усмон аз ӯ ёрӣ хост ва ӯ ёрӣ доданашро ба таъхир андохт ва сипоҳи маргро бар сараш рехт.»

Бархе дигар аз саҳоба низ дар хитоб ба Муъовия ӯро аз муқассирони қатли Усмон донистанд ки дар ҳимоят аз ӯ кӯтоҳӣ карда ва мунтазири қатли Усмон буд.[76]

Оиша

Ба гузориши Муҳамад ибни Ҷарири Табарӣ, Оиша дар бораи Усмон гуфта буд «اُقْتُلُوا نَعْثَلا فَقَدْ کفَر;[Ёддошт 1] Усмонро бикушед ки ӯ кофир шудааст!»[77]

Замоне ки шӯришиён дар Мадина буданд Марвон ибни Ҳакам аз Оиша дархост кард то миёни халифа ва шӯришиён васотат кунад. Оиша сафари ҳаҷро баҳона оварад ва гуфт, ки дӯст дошт Усмонро тикка-тикка карда ва ба дарё биандозад.[78] Оишаи пас аз марги Усмон тағири мавзеъ дод ва иддаои хунхоҳии ӯ намуд.[79] Дар номаи Саъд ибни Абиваққос ба Ибни Ос омада: Усмон бо шамшере кушта шуд, ки Оиша онро кашид ва Талҳа онро сайқал дод.[80] Бо ин ҳол Оиша пас аз қатли Усмон ва байъати мардум бо Алӣ (а) дубора ба Макка рафт ва дар ҷамъи мардум суханронӣ кард ва бо таъриз Имом Алӣ (а)-ро масъули қатли Усмон донист.[81] Уммисалама - ҳамсари Пайғамбар(с), Оишаро бо ин тағири мавзеъ мазаммат кард, ки ту мардумро ба куштани Усмон таҳрик мекардӣ ва ҳоло чунин мегӯӣ.[82] Оиша дар посух гуфт: он чи алон мегӯям беҳтар аз он чизест, ки дар он замон гуфтам.[83]

Пайомадҳо

Қатли Усмон пайомадҳоеро ба дунбол дошт, ки бархе аз онҳо иборатанд аз:

  • Заминасози шаклгирии ҷангҳои давраи хилофати Имом Алӣ (а). Ба гуфтаи муаррихон ҷанги Ҷамал аз сӯи Оиша, Талҳа ва Зубайр бо баҳонаи хунхоҳии Усмон ба роҳ афтод.[84] Албатта Имом Алӣ (а) дар номае ба онон аз нақш надоштани хеш дар қатли Усмон ва ҳаққоният надоштани онон дар хунхоҳии Усмон сухан гуфт.[85] Имом Алӣ (а) ҳамҷунин дар бораи Талҳа ва Зубайр чунин гуфт, ки онон ҳаққеро талаб мекунанд ки худ таркаш карданд ва интиқом аз хунеро баҳона мекунанд дар ҳоле ки худ онро рехтанд.[86]
  • Барафрӯхта шудани ихтилофи байн Банӣ Умайя ва Банӣ Ҳошим. Банӣ Умайя қатли Усмонро василае барои эҳёи бартарӣ ва қудрати худ миёни араб қарор доданд.[87] Онон худро хунхоҳи Усмон, ва Алӣ (а)-ро муқассири қатли ӯ муаррифӣ мекарданд.[88] Ба гуфтаи Расули Ҷаъфарён марги Усмон бештарин нафъро барои Муъовия дошт.[89] Ӯ пас аз қатли Усмон бар минбар рафт ва худро хунхоҳи Усмон донист.[90] Ва ангуштони қатъшудаи Ноила - ҳамсари Усмон, ба ҳамроҳи пероҳани Усмон, дастовез ӯ барои таҳрики мардум шом гардид.[91]
  • Шаклгирӣ носибигарӣ. Гуфта шуда носибигарӣ бо қатли Усмон оғоз шуд ва дар ҳукумати умавиён расмият ёфт.[92]

Ҷусторҳои вобаста

Эзоҳ

  1. ↑ Ғаббон, Фитнаи мақтали Усмони ибни Аффон, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.238
  2. ↑ Ибни Ҳаҷар, ал-Исобаҳ, 1415ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.379
  3. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.170
  4. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.167
  5. ↑ Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.594
  6. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.170-171
  7. ↑ Шайхи Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414ҳ.қ., саҳ.713; Заҳабӣ, Таърих-ул-Ислом, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.443; Халифа, Таърихи Халифа, 1415ҳ.қ., саҳ.99
  8. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.171-172
  9. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.170-171
  10. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.168
  11. ↑ Заҳабӣ, Таърих-ул-Ислом, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.442-443
  12. ↑ Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.599
  13. ↑ Заҳабӣ, Таърих-ул-Ислом, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.442-443
  14. ↑ Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.599
  15. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.168
  16. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.172
  17. ↑ Ибни Асир, Усуд-ул-ғоба, 1409ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.490
  18. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.172
  19. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.170
  20. ↑ Ибни Абдулбар, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.1046
  21. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.173
  22. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.386
  23. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.386
  24. ↑ Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.174
  25. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.149
  26. ↑ Ибни Аъсам, ал-Футуҳ, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.426
  27. ↑ Ибни Тиқтақӣ, ал-Фахрӣ, 1418ҳ.қ., саҳ.104
  28. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1410ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.22
  29. ↑ Ибни Тиқтақӣ, ал-Фахрӣ, 1418ҳ.қ., саҳ.104
  30. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.412
  31. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.103
  32. ↑ Ашшайх, «Асбоб-ул-фитнати фи аҳди Усмон», саҳ.455
  33. ↑ Ҷаъфарён, Таърихи хулафо, 1380ҳ.ш., саҳ.144
  34. ↑ Бахтиёрӣ, «Сохтори сиёсии ҳукумати Усмон», саҳ.65
  35. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.139
  36. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.139
  37. ↑ Динаварӣ, ал-Ахбор-ут-тивол, 1368ҳ.ш., саҳ.139
  38. ↑ Халифа, Таърихи Халифа, 1415ҳ.қ., саҳ.106
  39. ↑ Халифа, Таърихи Халифа, 1415ҳ.қ., саҳ.106
  40. ↑ Ибни Абдулбар, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622
  41. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.105
  42. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.106
  43. ↑ Ибни Абдулбар, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.1553
  44. ↑ Ибни Абдулбар, ал-Истиъоб, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.359
  45. ↑ Наҳҷулбалоға, хутбаи 3
  46. ↑ Ашшайх, «Асбоб-ул-фитнати фи аҳди Усмон», саҳ.455
  47. ↑ Яъқубӣ, Таърих Яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.173
  48. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.171
  49. ↑ Балозурӣ, Ансоб-ул-Ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.580
  50. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.156
  51. ↑ Балозурӣ, Ансоб-ул-Ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.541
  52. ↑ Муқаддасӣ, ал-Бадъу ва-т-таърих, Бурсаид, ҷ.5, саҳ.200
  53. ↑ Ибни Тиқтақӣ, ал-Фахрӣ, 1418ҳ.қ., саҳ.102-103
  54. ↑ Ибни Тиқтақӣ, ал-Фахрӣ, 1418ҳ.қ., саҳ.102-103
  55. ↑ Ашшайх, «Асбоб-ул-фитнати фи аҳди Усмон», саҳ.455
  56. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1407ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.167; Ибни Халдун, Таърихи Ибни Халдун, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.587
  57. ↑ Ниг.: Абдуллоҳ ибни Сабо ва асотиру ухро, 1375ҳ.қ.
  58. ↑ Тоҳо Ҳусайн, ал-Фитнат-ул-кубро, 2012 м, ҷ.2, саҳ.102
  59. ↑ Ҷаъфарён, Таърихи хулафо, 1380ҳ.ш., саҳ.156
  60. ↑ Ҳусайн, «Алӣ ва фитнаи бузурги қатли Усмон», саҳ.45
  61. ↑ Ғаббон, Фитнаи мақтали Усмони ибни Аффон, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.238
  62. ↑ Ғаббон, Фитнаи мақтали Усмони ибни Аффон, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.116
  63. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.43
  64. ↑ Ибни Ҷавзӣ, ал-Мунтазам, 1412ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.61
  65. ↑ Сақафӣ, ал-Ғорот, 1395ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.26
  66. ↑ Наср ибни Музоҳим, Вақъаи Сиффин, 1404ҳ.қ., саҳ.202
  67. ↑ Наҳҷулбалоға, номаи 6
  68. ↑ Барои намуна ниг.: Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.173
  69. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.31, саҳ.487; Балозурӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.568
  70. ↑ Ҳусайн, «Алӣ ва фитнаи бузурги қатли Усмон», саҳ.45
  71. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату ва-с-сиёсат, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.57
  72. ↑ Яъқубӣ, Таърих Яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.175
  73. ↑ Яъқубӣ, Таърих Яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.175
  74. ↑ Наҳҷулбалоға, номаи 28
  75. ↑ Наҳҷулбалоға, номаи 28
  76. ↑ Ҷаъфарён, Таърихи хулафо, 1380ҳ.ш., саҳ.174-175
  77. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.459
  78. ↑ Яъқубӣ, Таърих Яъқубӣ, Бейрут, ҷ.2, саҳ.175
  79. ↑ Ибни Халдун, Девон-ул-мабтадаи ва-л-хабар, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.607
  80. ↑ Абдулмақсуд, ал-Имом Алӣ ибни Абитолиб, Мактабат-ул-ирфон, ҷ.2, саҳ.236
  81. ↑ Абдулмақсуд, ал-Имом Алӣ ибни Абитолиб, Мактабат-ул-ирфон, ҷ.2, саҳ.267
  82. ↑ Ибни Аъсам, ал-Футуҳ, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.437
  83. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.459
  84. ↑ Барои намуна ниг.: Ибни Асир, ал-Комил, 1385ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.205-208
  85. ↑ Наҳҷулбалоға, номаи 54
  86. ↑ Наҳҷулбалоға, хутбаи 22
  87. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.165
  88. ↑ Ғариб, Хилофати Усмон ибни Аффон, Қоҳира, саҳ.152
  89. ↑ Ҷаъфарён, Таърихи хулафо, 1380ҳ.ш., саҳ.178
  90. ↑ Наср ибни Музоҳим, Вақъаи Сиффин, 1404ҳ.қ., саҳ.81
  91. ↑ Ибни Тиқтақӣ, ал-Фахрӣ, 1418ҳ.қ., саҳ.104
  92. ↑ Кавсарӣ, «Баррасии решаҳои таърихии носибигарӣ», саҳ.99

Ёддошт:


Сарчашма

  • Абдолмақсуд, Абдулфаттоҳ, ал-Имом Алӣ ибни Абитолиб, Бейрут, мактаба-ул-ирфон, бе то .
  • Алғбон, Муҳаммад ибни Абдуллоҳ, фитнаи мақтали Усмони ибни ъФон, Мадина, алҷомъаҳи алосломиаҳ, 1419ҳ.қ.
  • Ашшайх, Абдулмунъим, «Асбоб-ул-фитнати фи аҳди Усмон», маҷаллаи ал-Азҳар, №22, муҳаррам1370ҳ.қ.
  • Балозурӣ, Аҳмади ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, таҳқиқ: Суҳайли Закор, Риёз Зириклӣ, Бейрут, дор-ул-фикр, чопи аввал, 1417ҳ.қ.
  • Бахтиёрӣ, Шаҳло, « сохтори сиёсии ҳукӯмати Усмон », маҷаллаи кайҳони андеша, шумораи 77, Урдибиҳишти 1377ҳ.ш. .
  • Ғариб, Маъмун, Хилофату Усмон ибни Аффон, Қоҳира, марказ-ул-китоби ли-н-нашр, бе то .
  • Динаварӣ, Аҳмад ибни Довуд, ал-Ахбор-ут-тивол, Қум, маншурот-ир-Разӣ, 1368ҳ.ш. .
  • Ёқӯбӣ, Аҳмади ибни Абияъқуб, Таърих-ул-яъқубӣ, Бейрут, дорусодир, чопи аввал, бе то .
  • Заҳабӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, Таърих-ул-Ислом, таҳқиқ: Умар Абдуссалом Тадаммурӣ, Бейрут, дор-ул-китоб-ил-арабӣ, чопи дуввум, 1409ҳ.қ.
  • Ибни Абдулбар, Юсуф ибни Абдуллоҳ, ал-Истиобу фи маърифат-ил-асҳоб, таҳқиқ: Алӣ Муҳаммад Албаҷовӣ, Бейрут, дорулҷил, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Ибни Асир, Алӣ ибни Муҳаммад, алкомли фии алторих, Бейрут, дори содир, 1385ҳ.қ.
  • Ибни Асир, Алӣ ибни Муҳаммад, Усуд-ул-ғоба вӣ маърифат-ис-саҳоба, Бейрут, дор-ул-фикр, 1409ҳ.қ.
  • Ибни Аъсами Кӯфӣ, Аҳмади ибни Аъсам, ал-Футуҳ, таҳқиқ: Алии Ширӣ, Бейрут, дор-ул-азво, 1411ҳ.қ.
  • Ибни Ибрӣ, Таъриху мухтасар-ид-дувал, Бейрут, дорулишроқ, 1992 м .
  • Ибни Касири Димишқӣ, Исмоил ибни Умар, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, Бейрут, дор-ул-фикр, 1407ҳ.қ.
  • Ибни Қутайбаи Динаварӣ, Абдуллоҳ ибни Муслим, ал-Имомату ва-с-сиёсат, таҳқиқ: Алӣ Ширӣ, Бейрут, дор-ул-азвоъ, чопи аввал, 1410ҳ.қ.
  • Ибни Мискавайҳ, Абуалӣ, Таҷориб-ил-умам, таҳқиқи Абулқосими Имомӣ, Теҳрон, суруш, чопи дуввум, 1379ҳ.ш.
  • Ибни Саъд, Муҳаммад ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, таҳқиқ: Муҳаммади абдуқодири ато, Бейрут, дор-ул-кутуб-ил-илмийя, чопи аввал, 1410ҳ.қ.
  • Ибни Тиқтақӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Фахрӣ, таҳқиқ: Абдуқодир Муҳаммади Мою, Бейрут, дор-ул-қалам-ил-арабӣ, чопи аввал, 1418ҳ.қ.
  • Ибни Халдун, Абдурраҳмон ибни Муҳаммад, Таърихи Ибни Халдун, таҳқиқи Халил Шаҳода, Бейрут, дор-ул-фикр, чопи дуввум, 1408ҳ.қ.
  • Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Аҳмад ибни Алӣ, ал-Исобату фи тамиз-ис-саҳоба, таҳқиқи Одил Аҳмади Абдулмавҷуд, Алӣ Муҳаммади Муаввиз, Бейрут, дор-ул-кутуб-ил-илмийя, 1415ҳ.қ.
  • Ибни Ҷавзӣ, Абдурраҳмон ибни Алӣ, ал-Мунтазам, муҳаққиқ: Муҳаммад Абдуқодири Ато, Мустафо Абдуқодири Ато, Бейрут, дор-ул-кутуб-ил-илмийя, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Кавсарӣ, Аҳмад, «Баррасии решаҳои таърихии носибигарӣ», дар маҷаллаи Сироҷи мунир, №16, зимистони 1393ҳ.ш. .
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор, Бейрут, дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи дуввум, 1403ҳ.қ.
  • Муқаддасӣ, Мутаҳҳар ибни Тоҳир, ал-Бадъу ва-т-таърих, Бур Саид, мактабат-ус-сақофат-уд-динийя, бе то .
  • Наср ибни Музоҳим, Вақъату Сиффин, тасҳеҳ: Абдусалом Муҳаммад Ҳорун, Қум, мактабату оятуллоҳ Маръашии Наҷафӣ, чопи дуввум, 1404ҳ.қ.
  • Наҳҷулбалоға, таҳқиқ: Субҳии Солеҳ, Қум, ҳиҷрат, чопи аввал, 1414ҳ.қ.
  • Сақафӣ, Иброҳим ибни Муҳаммад, ал-Ғорот, тасҳеҳ: Ҷалолуддини Муҳаддис, Теҳрон, анҷумани осори миллӣ, чопи аввал, 1395ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, таҳқиқ: Муҳаммад Абулфазл Иброҳим, Бейрут, дор-ут-турос, чопи дуввум, 1387ҳ.қ.
  • Халифа ибни Хайёт, Таърихи Халифаи ибни Хайёт, таҳқиқи Фавоз, Бейрут, дор-ул-кутуб-ил-илмийя, 1415ҳ.қ.
  • Ҳусайн, Тоҳо, «Алӣ ва фитнаи бузурги қатли Усмон», тарҷума: Ризо Родӣ, маҷаллаи Гулистони Қуръон, №10, Урдибиҳишти 1379ҳ.ш. .
  • Ҳусайн, Тоҳо, ал-Фитнат-ул-кубро, Қоҳира, ҳиндовӣ, 2012 м .
  • Ҷаъфарён, Расул, Таърихи хулафо, Қум, далели мо, 1380ҳ.ш.
  • Шайхи Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Ихтсос, Қум, конгресси Шайхи Муфид, чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Шайхи Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Амолӣ, Қум, дор-ус-сақофа, чопи аввал, 1414ҳ.қ.


Хатои ёдкард: <ref> tags exist for a group named "Ёддошт", but no corresponding <references group="Ёддошт"/> tag was found

Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Моҷарои_қатли_Усмон&oldid=25021"