Ояти 216 сураи Бақара

Ояти 216 сураи Бақара

Маълумот дар бораи оят
Воқеъ дар сураи	Бақара
Шумораи оят	216
Ҷузъ	2
Мавзуъ	Вуҷуби кифоии ҷиҳод, илми мутлақи Худо, маҳдуд будани дониши башарӣ ва зарурати фиристодани пайғамбарон
Оёти муртабит	Оятҳои 190 ва 255 сураи Бақара ва ояти 5 сураи Оли Имрон

Ояти 216 сураи Бақара (форсӣ: آیه ۲۱۶ سوره بقره) аз воҷиб будани ҷиҳод бар мусалмонон сухан мегӯяд. Муфассирон мегӯянд, ки мурод аз ин воҷиб будан, вуҷуби кифоӣ аст. Ба гуфтаи онҳо, дар ин оят ба ин нукта таваҷҷуҳ дода шудааст, ки инсон бинобар дониш ва огоҳии маҳдуди худ, бархе аз корҳоро написандида ва нафратовар мешуморад, дар ҳоле ки он корҳо барои ӯ неку судманданд; ва баръакс, бархе чизҳоро дӯст медорад, дар ҳоле ки дар ҳақиқат онҳо барояш бад ва зарарноканд.

Бо таваҷҷуҳ ба мазмуни оят, муфассирон гуфтаанд, ки ҳарчанд ҷиҳод барои мусалмонон бо душвориҳо ва ранҷҳо ҳамроҳ аст, анҷоми он савоб ва самараҳое дорад, ки нороҳатиҳои ҷангро ҷуброн мекунад.

Як хулосаи дигари баромада аз ин оят он аст, ки дониш ва шинохти инсонӣ ба сабаби маҳдудиятҳое, ки дорад, барои тартиб додани барномаи зиндагии инсон кофӣ нест. Ба ҳамин сабаб, инсон бояд ба илми номаҳдуди Илоҳӣ такя кунад.

Вуҷуби кифоии ҷиҳод бар мусалмонон

Ояти 216 сураи Бақара ба мавзӯи ҷиҳод ва воҷиби кифоӣ будани он бар мусалмонон ишора дорад. Дар як ривояте, ки дар китоби Даъоим ал-Ислом аз Имоми Алӣ (а) оварда шудааст, низ омадааст, ки ҷиҳод бар мусалмонон воҷиби кифоӣ мебошад. Макорими Шерозӣ, яке аз муфассирони шиа, мегӯяд, ки ин оят идомаи ояти 215 сураи Бақара аст, ки дар он аз садақа кардани мол дар роҳи Худо сухан рафта, ва акнун бар фидо кардани ҷони инсон дар роҳи Худо таъкид мекунад. Дар тафсири Анвори дурахшон омадааст, ки ин оят гурӯҳе аз мусалмононро сарзаниш мекунад, ки ба сабаби сахтиҳои ҷанг ҳукми ҷиҳодро қабул надоштанд, вале аз он ғофил буданд, ки Худованд бо назар ба манфиатҳои ҷомеаи исломӣ ва барои бартараф сохтани монеаҳои паҳн шудани дини Ислом чунин дастуре додааст.

Ҳамчунин ба гуфтаи муфассирон, дар оят таъкид шудааст, ки инсон бинобар шинохти маҳдуд, амалҳоеро мисли ҷиҳод дар роҳи Худо нодуруст арзёбӣ мекунад; ба ҳамин далел чизҳои бадро хуб ва чизҳои хубро бад мепиндорад.

Фазл ибни Ҳасани Табрасӣ менависад, ғайр аз Ато бин Абӣ Риёҳ — ки фарз будани ҷиҳодро дар ин оят хосси саҳоба медонист — ҳамаи муфассирон иттифоқ доранд, ки муроди оят ҳамаи мусалмононанд.

“ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ٢١٦ [Кутиба ъалайкумул-қитолу ва ҳува курҳун лакум; ва ъасо ан такраҳу шайъан ва ҳува хайрун лакум; ва ъасо ан тухиббу шайъан ва ҳува шаррун лакум; валлоҳу яъламу ва антум ло таъламун]

"Бар шумо ҷанг воҷиб шудааст, ҳарчанд шумо онро нохуш медоред, ва мумкин аст чизеро нописанд доред, дар ҳоле ки он барои шумо нек бошад, ва мумкин аст чизеро дӯст доред, дар ҳоле ки он барои шумо бад бошад; Худо медонад ва шумо намедонед." [Бақара: 216]

”

Чаро ҷанг барои мусалмонон нохушоянд буд?

Мафссироне чун Аллома Таботабоӣ, Ҷаводӣ Омулӣ ва Сайид Муҳаммадҳусайни Фазлуллоҳ бар онанд, ки мусалмонон ба сабаби табиати шадид ва сахти ҷанг онро нохушоянд медонистанд ва танҳо бо нияти ризоияти Худо буд, ки ҷиҳодро қабул мекарданд. Аммо Муҳаммадҷавод Муғния назари дигар дорад: ба гуфтаи ӯ, агар ба рафтори саҳобаҳои Паёмбар (с) назар афканем, мебинем, ки на танҳо ҷиҳод барояшон нохушоянд набуд, балки бо шавқи беандоза дар пайи иҷрои он буданд; то ҷое ки агар дар ҷанг шаҳид намешуданд, худро зиёндидатар меҳисобиданд. Ба назари ӯ, иллати нописандии ҷанг аз сӯи мусалмонон на ба сабаби табиати бераҳмонаи ҷанг, балки ба далели камбуди нерӯ ва таҷҳизоти онон дар баробари кофирон ва эҳтимоли шикаст буд.

Дониш ва амали инсон бар асоси майли нафсонӣ

Муҳаммадалии Ризоии Исфаҳонӣ дар тафсири Қуръони Меҳр, дар бораи ду ҷумлаи миёнаи ояти 216 сураи Бақара — ки мегӯяд: «Ва мумкин аст чизеро нописанд доред, дар ҳоле ки он барои шумо хуб аст; ва мумкин аст чизеро дӯст доред, ки он барои шумо бад аст» — ин нуқтаро тавзеҳ медиҳад, ки одатан инсонҳо дониш ва амалкарди худро бар ҳавову рағбатҳои нафсонӣ бино мекунанд, дар ҳоле ки ин равиш, бар асоси оят, иштибоҳ аст. Ба гуфтаи ӯ, инсон бисёре аз чизҳоро дӯст медорад, ки дар асл барои ӯ зиёнбахшанд — мисли танбалӣ, роҳатталабӣ, хурдани ғизои ҳаром ва гуноҳ. Ва баръакс, баъзе чизҳоро намеписандад, дар ҳоле ки онҳо фоидадоранд — мисли доруи талх ва нохуше, ки табиб барои муолиҷа тавсия медиҳад. Ҳамчунин Акбар Ҳошимии Рафсанҷонӣ низ таъкид мекунад, ки меъёри хайр ва шар набояд хушояндӣ ё нохушояндии шахсӣ бошад ва эҳсосоти инсон набояд монеъи иҷро ё раҳо кардани аҳкоми Илоҳӣ гардад.

Эътимод бар дониши Худо ба маслиҳатҳо ва фасодҳо

Сайид Муҳаммадҳусайни Фазлуллоҳ бо истинод ба ояти 216 навиштааст, ки муъмин бояд ба қонунҳои Илоҳӣ итминон дошта бошад; зеро Худо ба ботин ва чаҳорчӯби куллии ҳар чиз огоҳ аст ва бар асоси ин дониш, қонунгузорӣ мекунад. Ба назари ӯ, эътимоди муъмин ба ташриъи Илоҳӣ сабаби ҷалби хайр ва дур сохтани шар мегардад. Макорими Шерозӣ низ ин оятро далели як қоидаи куллӣ медонад: инсон набояд сарнавишташро ба дониш ва шинохти маҳдуди худ бибандад, балки хусусан дар умури ташриъӣ бояд худро ба дониш ва ҳикмати номаҳдуди Илоҳӣ пайванд диҳад. Баъзе муфассирон чунин таваҷҷуҳ ба маҳдудияти донишро сабаби таҳкими рӯҳи тавозуъ ва таслимгароӣ дар баробари қонунҳои Илоҳӣ мешуморанд.

Шайх Тӯсӣ дар шарҳи ҷумлаи поёнии оят — «Валлоҳу яъламу ва антум ло таъламун» — онро далеле медонад бар ботил будани назари ҷабриён; зеро Худо бар асоси дониши худ ба манфиатҳои ҳақиқӣ, фармони ҷиҳодро додааст. Ҳошимии Рафсанҷонӣ низ тибқи ин оят бар он аст, ки қонунгузор бояд ба манофеъи воқеӣ огоҳ бошад, то фирефтаи зоҳири ороста ё ноҳанҷори рафторҳои иҷтимоӣ нашавад.