Ҳазрати Фотимаи Заҳро саломуллоҳи алайҳо

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Ҳазрати Заҳро (с))
Ҳазрати Фотимаи Заҳро саломуллоҳи алайҳо
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
Нақш
  • Маъсум
  • Асҳоби касо
Лақабҳо
Зодрӯз20 ҷамодиюссонии соли 5 беъсат.
ЗодгоҳМакка
Маҳалли зиндагӣ
Шаҳодат3 ҷамодиюссонии соли 11ҳ.қ.
Тӯли умр18 сол
пайвандон
ПадарПайғамбари Ислом (с)
МодарХадиҷа (с)
ҲамсарИмом Алӣ (а)
Фарзандон


Фотима (саломуллоҳи алайҳо) машҳур ба Фотимаи Заҳро (арабӣ: فاطِمَةُ الزَّهراء) (панҷуми беъсат – 11ҳ.қ.), духтари Паёмбари Ислом (с) ва Хадиҷаи Кубро (с) ва ҳамсари Имом Алӣ (а) аст. Ӯ яке аз панҷтани Оли Або (асҳоби кисо) аст, ки шиаёни дувоздаҳимомӣ онҳоро маъсум медонанд. Имоми дуввум ва сеюми шиаён, Зайнаб (с) ва Умикулсум аз фарзандони ӯ ҳастанд. Заҳро, Батул, Сайидату нисоилъоламин аз алқоби вай ва Уммиабиҳо кунияи машҳури ӯст. Фотима танҳо зани ҳамроҳи Паёмбар (с) дар рӯзи мубоҳила бо масеҳиёни Наҷрон будааст.

Сураи Кавсар, ояти татҳир, ояти маваддат, ояти итъом ва аҳодисе чун ҳадиси Базъа дар шаъну фазилати Фотима нозил ва нақл шудаанд. Дар ривоёт омадааст, ки Паёмбар (с), Фотима (с)-ро бартарин зан дар ду олам муаррифӣ карда ва хашму хушнудии ӯро хашму хушнудии Худованд донистааст.

Дар бораи даврони кӯдакӣ ва навҷавонии Фотима (с) гузоришҳои каме вуҷуд дорад. Аз ин даврон фақат гузоришҳое дар бораи ҳамроҳии ӯ бо Паёмбар (с) дар муқобили хушунатҳои мушрикон, ҳузури ӯ дар шиъби Абитолиб ва ҳиҷрат ба Мадина ҳамроҳи Имом Алӣ (а) нақл шудааст.

Фотима (с) дар соли дувуми ҳиҷрат бо Имом Алӣ (а) издивоҷ кард. Анҷоми фаъолиятҳои иҷтимоӣ ва ҳамроҳӣ бо Паёмбари Ислом (с) дар бархе аз ҷангҳо аз ҷумла фатҳи Макка аз ҷумлаи корҳои ӯ баъд аз ҳиҷрат буд.

Фотима (с) дар моҷарои Сақифа зимни мухолифат бо иқдоми шӯрои Сақифа, хилофати Абубакрро ғосибона хонд ва бо ӯ байъат накард. Ӯ дар ҷараёни мусодираи Фадак ва дифоъ аз хилофати Имом Алӣ (а) хутбае хонд, ки ба хутбаи Фадакия маъруф аст. Вай андаке пас аз реҳлати Паёмбар (с) ва дар ҷараёни ҳуҷуми маъмурони Абубакр ба хонааш, осеб дид, дар бистари беморӣ афтод ва пас аз муддати кӯтоҳе дар 3-юми ҷамодиюссонии соли 11 ҳиҷрии қамарӣ дар Мадина ба шаҳодат расид. Пайкари духтари Паёмбар (с) ба суфориши худаш шабона ва махфиёна дафн шуд ва қабраш ҳеҷ гоҳ ошкор нашуд.

Тасбеҳоти ҳазрати Заҳро (с), Мусҳафи Фотима, хутбаи Фадакия бахше аз мероси маънавии Фотима аст. Мусҳафи Фотима (с) китобе аст шомили суханоне ки фариштаи Илоҳӣ ба ӯ илҳом карда ва Имом Алӣ (а) онҳоро навиштааст. Ин саҳифа бинобар ривоёт, дар дасти имомон буда ва ҳамакнун дар дасти Имоми Замон (аҷалаллоҳ таоло фараҷаҳ) аст.

Шиаён Фотима (с)-ро улгуи худ медонанд ва дар солрӯзи шаҳодати вай ки ба айёми Фотимия машҳур аст, азодорӣ мекунанд. Дар Эрон солрӯзи вилодати Фотима (с) (20-уми ҷамодиюссонӣ), Рӯзи зан ва модар номгузорӣ шуда ва номи Фотима ва Заҳро ҷузъи бештарин номҳо барои духтарон аст.

Осоре ки роҷеъ ба Фотимаи Заҳро (с) таълиф ё ҷамъоварӣ шуда, метавон ба се дастаи муснаднигорӣ, манқабатнигорӣ ва зиндагиноманависӣ тақсим кард.

Ному насаб

Иқболи Лоҳурӣ мутафаккир ва шоири мусулмон, бузургии хонаводаи ҳазрати Заҳроро чунин тарсим кардааст:

Марям аз як нисбати Исо азиз,
Аз се нисбат ҳазрати Заҳро азиз.
Нури чашми раҳматун лилъоламин,
Он Имоми аввалину охирин.
Бонуи он тоҷдори «Ҳал ато»,
Муртазо мушкилгушо шери Худо.
Модари он маркази паргори ишқ,
Модари он корвон солори ишқ.[1]

Фотима духтари Паёмбари Ислом Муҳаммад ибни Абдуллоҳ ва Хадиҷа бинти Хувайлид аст. Барои Фотима (с) алқоби зиёде (дар ҳудуди 30 лақаб) ёд шудааст. Заҳро, Сиддиқа, Муҳаддиса, Батул, Сайидату нисоилъоламин, Мансура, Тоҳира, Мутаҳҳара, Закия, Муборака, Розия, Марзия аз машҳуртарин алқоби Фотимаанд.[2]

Барои Фотима (с) чанд куния гуфта шудааст: Уммиабиҳо, Уммулаимма, Уммулҳасан, Уммулҳусайн ва Уммулмуҳсин. [3]

Ҳамчунин бубинед: Алқоби ҳазрати Фотима (с)

Зиндагинома

Фотима (с) охирин фарзанди Паёмбар (с) ва Хадиҷа аст.[4] Ба иттифоқи муаррихон, Фотима дар Макка ва дар манзили Хадиҷа (с) дар маҳалле ба номи Зуқоқ (кӯча, гузаргоҳ) ал-Атторин ва Зуқоқулҳиҷр дар наздикии Масъо ба дунё омад.[5]

Таваллуд ва даврони кӯдакӣ

Бар асоси дидгоҳи роиҷи шиаён, ҳазрати Фотима дар соли панҷуми беъсат машҳур ба Санаи Аҳқофия (соли нузули сураи Аҳқоф)[6] мутаваллид шуд.[7] Шайхи Муфид ва Кафъамӣ соли дувуми беъсатро замони таваллуди Фотима (с) донистаанд.[8] Тибқи дидгоҳи роиҷи аҳли суннат, вилодати Фотима (с) панҷ соли пеш аз беъсат буд.[9]

Дар манобеи шиа, рӯзи таваллуди Фотима (с) 20-уми ҷамодиюссонӣ зикр шудааст.[10] Бинобар ривояте, ки аз Имом Боқир (а) нақл шуда, ин номгузорӣ аз ҷониби Худо сурат гирифтааст. Дар идомаи ин ривоят дар бораи ин номгузорӣ омадааст, ки Худованд ӯро дар мисоқ (аҳди аласт ва олами зар) ба илм ҷудо намуд ва аз нопокӣ дур дошт.[11] Ҳамчунин бинобар ривояте, ки дар китоби Захоир-ул-ъуқбо (навишташуда дар қарни 7ҳ.қ.) аз Паёмбар (с) нақл шудааст Фотима Фотима номида шуд чун Худо ӯ ва зуррияашро аз оташи ҷаҳаннам боз доштааст.[12]

Аз зиндагии Фотима дар кӯдакӣ ва навҷавонӣ гузоришҳои таърихии каме вуҷуд дорад.[13] Бар асоси гузоришҳои таърихӣ, пас аз ошкор шудани даъвати Паёмбар, Фотима дар бархе маворид шоҳиди хушунатҳои мушрикон алайҳи падараш буд. Илова бар ин, се сол аз даврони кӯдакии Фотима, дар шиъби Абитолиб ва таҳти фишорҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии мушрикон алайҳ Банӣ Ҳошим ва пайравони Паёмбари Ислом гузашт.[14] Фотима ҳамчунин дар кӯдакӣ, модари худ Хадиҷаро аз даст дод.[15] тасмими Қурайш барои қатли Паёмбар (с),[16] хуруҷи шабонаи Паёмбар аз Макка ва ҳиҷрат ба Мадина ва ҳиҷрати Фотима ба Мадина ҳамроҳ бо Алӣ (а) ва бархе аз занон, муҳимтарин рухдодҳои кӯдакии Заҳро (с) будааст.[17]

Хостгорӣ ва издивоҷ

Навиштори аслӣ: ‌Издивоҷи Алӣ (а) ва Фотима (с)

Фотима (с) хостгорон зиёде дошт; аммо дар ниҳоят бо Имом Алӣ (а) издивоҷ кард. Ба эътиқоди бархе пажӯҳишгарон ба дунболи ҳиҷрати Паёмбар (с) ба Мадина ва раҳбарии ҷомеаи исломӣ, Фотима (с) ба сабаби нисбати фарзандӣ бо Паёмбар (с) дар миёни мусулмонон мавриди эҳтиром қарор гирифту ҷойгоҳ волое ёфт.[18]

Дар канори ин масъалаи ибрози муҳаббати Паёмбар ба Фотима (с)[19] ва вижагиҳои Фотима дар муқоиса бо занони давраи худ[20] муҷиб шуд бархе аз мусулмонон ба дунболи издивоҷ бо духтари Паёмбар (с) бошанд.[21]

Шуморе аз бузургони Қурайш ки зудтар аз дигарон Ислом оварда буданд ё аз қудрати молии муносибе бархӯрдор буданд аз Фотима хостгорӣ карданд.[22] Абубакр, Умар[23] ва Абдурраҳмон ибни Авф[24] аз ин афрод буданд. Ҳамаи хостгорон ҷавоби рад аз Паёмбар шуниданд.[25] Паёмбар дар посух ба дархости онон мефармуд: «Издивоҷи Фотима амре осмонӣ ва ниёзманди ҳукми Илоҳӣ аст.»[26] Ва дар мавориде низ норизоятии Фотима (с) аз издивоҷ бо хостгоронро матраҳ мекард.[27]

Алӣ (а) ба сабаби иртиботи хонаводагӣ бо Паёмбар ва вижагиҳои ахлоқӣ ва динии Фотима, алоқаи зиёде барои издивоҷ бо Фотима дошт;[28] аммо ба гуфтаи муаррихон ба худ иҷоза намедод аз духтари Паёмбар хостгорӣ кунад.[29] Саъд ибни Маъоз ин масъаларо ба Паёмбар гуфт ва Паёмбар бо хостгории Алӣ (а) мувофиқат кард.[30] Паёмбар (с) дархости Имом Алӣ (а) ва вижагиҳои рафторӣ ва фазилати ӯро барои Фотима (с) баён кард, ки бо ризояти Фотима ҳамроҳ шуд.[31] Паёмбар низ ба амри Илоҳӣ Фотима (с)-ро ба издивоҷ бо Алӣ (а) даровард.[32] Алӣ (а) монанди дигари муҳоҷирон, дар моҳҳои нахустин пас аз ҳиҷрат, вазъияти иқтисодии сахте дошт.[33] Аз ин рӯ ба тавсияи Паёмбар, пули зиреҳи худро (бо фурӯш ё раҳн) маҳри Фотима кард.[34] Маросими ақди Алӣ (а) ва Фотима (с) дар ҳузури мусулмонон дар масҷид баргузор шуд.[35] Дар бораи таърихи маросими ақд ихтилоф вуҷуд дорад. Дар бештари манобеъ соли дувуми ҳиҷрӣ зикр шудааст.[36] Маросими арӯсӣ пас аз ҷанги Бадр дар моҳи шаввол ё зилҳаҷҷаи соли дуввуми ҳиҷрӣ баргузор шуд.[37]

Зиндагии якҷоя бо Алӣ (а)

Гоҳшумори зиндагии Ҳазрати Фотима (с)
Таваллуд 20 ҷамодиюссонии соли 5 беъсат


Вафоти модараш Хадиҷа[38] 10 Рамазони соли 10 беъсат


Ақди Фотима бо Алӣ ибни Абитолиб (а)[39] Охирҳои моҳи сафари соли 2 ҳ.қ.


Издивоҷ ва рафтан ба хонаи Амиралмуъминин (а)[40] 1 зилҳаҷҷаи соли 2ҳ.қ.


Таваллуди нахустин фарзандаш Имом Ҳасан (а)[41] 15 Рамазони соли 3ҳ.қ.


Ҳузур дар маҳалли ғазваи Уҳуд барои дармони ҷароҳатҳои Пайғамбар (с)[42] 7 шавволи соли 3ҳ.қ.
Таваллуди Имом Ҳусайн (а)[43] 3 шаъбони соли 4ҳ.қ.


Таваллуди Зайнаб (с)[44] 5 ҷамодиюлаввали соли 5 ё 6ҳ.қ.


Таваллуди Уммикулсум[45] соли 6ҳ.қ.


Бахшидани Фадак ба Фотима аз сӯи Пайғамбар (с)[46] соли 7ҳ.қ.
Ҳузур дар мубоҳала[47] 24 зилҳаҷҷаи соли 9ҳ.қ.
Реҳлати падараш Расули Худо (с)[48] 28 сафар ё 12 рабиулаввали соли 11ҳ.қ.
Мусодираи Фадак ба дастури Абубакр рабиулаввали соли 11ҳ.қ.
Хондани хутбаи фадакия дар масҷиди Пайғамбар рабиулаввали соли 11ҳ.қ.


Сохтани байтулаҳзон дар Бақиъ тавассути Имом Алӣ (а) барои азодории Фотима дар фироқи падар рабиулаввали соли 11ҳ.қ.
Ҳуҷум ба хонаи Фотима ва оташ задани дар ва сиқт шудани Муҳсин ибни Алӣ рабиуссонии соли 11ҳ.қ.


Шаҳодат 13 ҷамодиюлаввал[49] ё 3 ҷамодиюссонии соли 11ҳ.қ..[50]



Дар гузоришҳои таърихӣ ва ривоӣ омадааст Фотима (с) ба Алӣ (а) ба гунаҳои мухталиф ва ҳатто дар ҳузури Паёмбар (с) муҳаббат мекард ва ӯро беҳтарин ҳамсар мехонд.[51] Эҳтиром ба Алӣ низ яке аз хусусиёти Фотима муаррифӣ шудааст. Нақл шудааст Фотима дар хона Алӣ (а)-ро бо калимоти муҳаббатомез[52] ва дар миёни мардум бо кунияи Абалҳасан хитоб мекард.[53] Дар гузоришҳое омадааст, ки Фотима (с) дар хона бо атру васоили зинатӣ худро меорост.[54]

Давраи нахусти зиндагии Фотима (с) ва Алӣ (а) бо шароити душвори иқтисодӣ ҳамроҳ буд[55] то он ҷо ки дар бархе замонҳо ғизое барои сер кардани Ҳасан ва Ҳусайн (а) намеёфтанд;[56] аммо Фотима (с) ба вазъи мавҷуд эътироз намекард ва гоҳ барои кумак ба ҳамсари худ дар таъмини маош, пашмресӣ мекард.[57]

Фотима (с) бар асоси тавсияи Паёмбар (с)[58] тамоюл дошт корҳои даруни манзилро худ анҷом диҳад ва умури хориҷ аз манзилро ба Алӣ (а) вогузорад.[59] Ҳатто замоне ки Паёмбари ходиме ба номи Физзаро ба хонааш фиристод, ниме аз корҳои хонаро худ анҷом медод ва ними дигарро ба Физза месупурд.[60] Бар асоси бархе аз гузоришҳо ба тавсияи Фотима (с) як рӯз Физза дар хона кор мекарду рӯзи дигари Фотима (с) худ хонадорӣ мекард.[61]

Фарзандон

Манобеи шиа ва аҳли суннати ҳамраъянд, ки Ҳасан[62], Ҳусайн[63], Зайнаб[64] ва Уммикулсум[65] чаҳор фарзанди Фотима ва Алӣ ҳастанд.[66] Дар манобеи шиа ва бархе аз манобеи аҳли суннат аз фарзанди писари дайгаре ном бурда шуда, ки бар асари осебе ки дар ҷараёни ҳаводиси пас аз Паёмбар (с) бар Фотима ворид шуд сиқт гардид. Номи ӯ Муҳсин ё Муҳассан зикр шудааст.[67]

Воқеаҳои поёни зиндагӣ

Дар чанд моҳи поёни зиндагии Фотима (с) ҳаводиси ногуворе барои ӯ иттифоқ афтод; чунонки гуфта шуда дар ин давраи ҳеҷ кас Заҳро (с)-ро хандон надид.[68] Даргузашти Паёмбар (с),[69] моҷарои Сақифа, ғасби хилофат, мусодираи Фадак тавассути Абубакр ва хондани хутбаи Фадакия дар ҳузури саҳоба[70] муҳимтарин воқеаҳои поёни зиндагии ӯст. Фотима дар канори Алӣ (а) яке аз мухолифони аслии шӯрои Сақифа ва хилофати Абубакр буд;[71] ба ҳамин далел мавриди таҳдиди дастгоҳи хилофат қарор гирифтанд, ки намунаи он таҳдид ба оташ задани хона Фотима аст.[72] Байъат накардани Алӣ (а) ва мухолифони Абубакр ва таҳассуни онон дар хонаи Фотима мӯҷиб шуд ёрони халифа ба хона ӯ ҳамла кунанд ва дар ин ҳуҷум Фотима ба сабаби мамониат аз бурдани Алӣ барои байъати иҷборӣ бо Абубакр[73] осеб диду фарзандаш сиқт шуд.[74] Фотима (с) пас аз ин воқеа дар бистари беморӣ афтод ва пас аз муддати кӯтоҳе ба шаҳодат расид.[75] Суханоне низ аз ӯ дар ҷамъи занони Мадина, ки ба қасди аёдат ба хонааш омада буданд дар манобеи таърихӣ гузориш шудааст, ки дарбардорандаи порае дигар аз мавзеи ҳазрат ва изҳори норизоятӣ аз мавзеи мардуми пас аз вафоти Паёмбар (с) аст.[76]

Фотима ба Алӣ (а) васият кард мухолифонаш набояд дар намоз гузордан бар пайкараш ва маросими дафни ӯ ширкат кунанд ва аз Алӣ (а) хост шабона вайро дафн кунад.[77] Бар асоси дидгоҳи машҳур,[78] Фотима (с) дар 3-юми ҷамодиюссонии соли 11-уми ҳиҷрии қамарӣ дар Мадина ба шаҳодат расид.[79] Умри ӯро ҳаждаҳ сол гуфтаанд;[80] аммо дар ривояте аз Имом Боқир (а) умр ӯ 23 сол зикр шудааст.[81]

Мушорикатҳо ва мавзеъгириҳои сиёсӣ

Фотима (с) фаъолиятҳои иҷтимоӣ ва мавзегириҳои сиёсии бисёре доштааст. Ҳиҷрат ба Мадина, мудовои Паёмбар (с) дар ҷараёни ҷанги Уҳуд,[82] расондани озӯқа барои Паёмбар дар ҷанги Хандақ[83] ва ҳамроҳиаш дар фатҳи Макка[84] аз ҷумла фаъолиятҳои вай қабл аз реҳлат Паёмбар аст; аммо бештари фаъолиятҳои сиёсии Фотима (с) марбут ба даврони кӯтоҳи зиндагиаш пас аз реҳлати Паёмбар аст. Аз муҳимтарин мавзегириҳои сиёсии вай инҳост: мухолифат бо воқеаи Сақифа ва интихоби Абубакр ба унвони халифаи пас аз Паёмбар, рафтан ба хонаи сарони муҳоҷиру ансор барои иқрор гирифтан аз онон дар хусуси шоистагӣ ва бартарии Имом Алӣ (а) барои хилофат, талош барои бозпасгирӣ моликияти Фадак, хондани хутбаи Фадакия дар миёни ҷамъи муҳоҷирину ансор ва дифоъ аз Алӣ (а) дар моҷарои ҳуҷум ба хона. Ба бовари бархе пажӯҳишгарон, бисёре аз гуфторҳо ва рафторҳои Фотимаи пас аз реҳлати Паёмбар (с) ба навъе вокуниши сиёсӣ ва эътироз ба ғасби хилофат аз сӯи Абубакр ва тарафдорони дастгоҳи хилофати ӯ буд.[85]

Мухолифат бо тасмими шӯрои Сақифа

Навиштори аслӣ: Воқеаи Сақифаи Банӣ Соида

Пас аз ташкили шӯрои Сақифа ва байъати иддае бо Абубакр ба унвони халифа, Фотима дар канори Алӣ (а) ва шуморе аз саҳоба, назири Талҳа ва Зубайр, бо ин иқдом мухолифат карданд;[86] зеро дар воқеаи Ғадир, Паёмбар (с) Имом Алӣ (а)-ро ҷонишини худ муаррифӣ карда буд.[87] Бар асоси гузоришҳои таърихӣ Фотима ба ҳамроҳи Алӣ ба суроғи саҳоба мерафтанд ва аз онон талаби ёрӣ мекарданд. Саҳоба дар посух ба дархости Фотима мегуфтанд агар пеш аз он ки бо Абубакр байъат кунанд чунин дархосте мекард, аз хилофати Алӣ (а) ҳимоят мекарданд.[88]

Моҷарои Фадак ва хутбаи Фадакия

Навишторҳои аслӣ: Моҷарои Фадак ва Хутбаи Фадакия

Пас аз он ки Абубакр замини Фадакро аз Фотима (с) гирифт ва онро ба нафъи хилофати худ мусодира кард, Фотима (с) бо ин иқдоми ӯ мухолифат кард.[89] Ӯ барои бозпасгирии Фадак бо Абубакр гуфтугӯ кард ва пас аз ироаи далелу шоҳид,[90] Абубакр дар навиштае Фадакро аз они Фотима донист; аммо Умар ибни Хаттоб бо беэҳтиромӣ он навиштаро аз Фотима (с) гирифт ва пора кард.[91] Бархе манобеъ аз зарбаи Умар ба Фотима (с) ва осеб дидану сиқти ҷанинаш дар ин моҷаро хабар додаанд.[92] Фотима пас аз бенатиҷа мондани талошаш барои бозпасгирии Фадак, ба масҷиди Паёмбар рафт ва дар ҳузури саҳоба хутбае, ки баъдҳо ба хутбаи Фадакия машҳур шуд, хонд ва дар он, иқдоми Абубакр дар мусодираи Фадак ва ғасби хилофатро накӯҳиш кард. Фотима (с) дар ин хутба натиҷаи иқдомоти Абубакр ва тарафдорони ӯро оташи дӯзах донист.[93]

Ҳамроҳӣ бо таҳассункунандагони мухолифи Абубакр

Навиштори аслӣ: Воқеаи таҳассун дар хонаи Фотима

Пас аз он ки саҳоба, Абубакрро халифа хонданд ва бо ӯ байъат карданд ва сухани Паёмбар (с) бар ҷонишинии Имом Алӣ (а)-ро нодида гирифтанд, Фотима (с) ба ҳамроҳи Алӣ (а), Банӣ Ҳошим ва теъдоде аз саҳоба бо ин байъат мухолифат ва дар хонаи Фотима таҳассун карданд.[94] Аббос ибни Абдулмутталиб, Салмони Форсӣ, Абӯзари Ғифорӣ, Аммор ибни Ёсир, Миқдод, Убай ибни Каъб ва гурӯҳе аз Банӣ Ҳошим аз ҷумлаи таҳассункунандагон буданд.[95]

Дифоъ аз Алӣ (а) дар воқеаи ҳуҷум ба хона

Навиштори аслӣ: Воқеаи ҳуҷум ба хонаи Фотима

Ба дунболи ҳуҷуми мувофиқони хилофати Абубакр ба хонаи Алӣ (а), Фотима (с) дар муқобили муҳоҷимон истод ва аз бурдани иҷбории Алӣ (а) барои байъат бо Абубакр мамониат кард.[96] Бар асоси гузориши Ибни Абдураббаҳ, аз олимони аҳли суннат дар қарни сеюму чаҳоруми қамарӣ, пас аз огоҳ шудани Абубакр аз таҳассуни мухолифонаш дар хонаи Фотима (с), дастур дод ба он ҷо ҳамла кунанд ва ҷамъи мухолифонро барҳам бизананд ва дар сурати муқовимат, бо онон вориди ҷанг шаванд. Умар ба ҳамроҳи иддае ба сӯи хонаи Фотима (с) рафт ва аз таҳассункунандагон хост аз хонаи берун биёянд; сипас таҳдид кард дар сурати сарпечӣ аз дастураш, хонаро оташ мезанад.[97] Умар ба ҳамроҳи дигар муҳоҷимон бо хушунат ворид хона шуданд. Дар ин миён, ҳазрати Фотима (с) муҳоҷимонро таҳдид кард ки агар аз хона берун нараванд ба Худо шикоят хоҳад кард.[98] Аз ин рӯи муҳоҷимон хонаро тарк карданд ва ба ҷуз Алӣ ва Банӣ Ҳошим ҳамаи таҳассункунандагонро ба масҷид бурданд, то бо Абубакр байъат кунанд.[99]

Муҳоҷимон пас аз он ки аз таҳассункунандагон ба иҷбор байъат гирифтанд, барои он ки аз Имом Алӣ (а) ва Банӣ Ҳошим низ байъат бигиранд, дубора ба хонаи Фотима (с) ҳуҷум бурданд ва дари хонаро оташ заданд. Фотима ки пушти дар қарор дошт, бар асари оташу фишору зарбаи Умар, Қунфуз ва дигар ҳамроҳон бар дарби хона, маҷруҳ ва ҷанинаш (Муҳсин (а)) сиқт шуд.[100] Дар бархе гузоришҳо омадааст Қунфуз, Фотима (с)-ро байни дару девор гузошт[101] ва дарро ба Фотима (с) кӯбид ва паҳлӯи ӯро шикаст.[102] Фотима (с) пас аз ин моҷаро дар бистари беморӣ афтод.[103]

Хашми Фотима (с) аз Абубакру Умар

Бархӯрдҳои шадиди Абубакр ва Умар бо Фотима ва Алӣ бар сари моҷарои замини Фадак ва воқеаҳои марбут ба байъати иҷборӣ бо халифа, хашми Фотима аз Абубакру Умарро то поёни зиндагиаш ба дунбол дошт.[104] Бар асоси гузоришҳо пас аз ҳуҷуми Умар ва дигар муҳоҷимон ба хонаи Фотима, Абубакру Умар тасмим гирифтанд барои узрхоҳӣ ба хона Фотима бираванд; аммо Фотима иҷозаи вуруд ба онон надод. Онон дар ниҳоят бо миёнаравии Алӣ вориди хонаи Фотима шуданд. Фотима дар дидор бо он ду, рӯи худро ба девор карду саломи ононро бе посух гузошт. Фотима пас аз ёдоварии ривояти Паёмбар, ки хушнудӣ ва хашми Паёмбарро дар гарави хушнудӣ ва хашми Фотима қарор дода буд, ба Абубакру Умар эълом кард, ки боиси хашми ӯ шудаанд.[105] Дар бархе аз гузоришҳо омадааст Фотима савганд хӯрд пас аз ҳар намоз ононро нафрин кунад.[106]

Шаҳодат, ташйиъ ва тадфин

Навишторҳои аслӣ: Шаҳодати ҳазрати Фотима (с) ва ташйиъу тадфини он ҳазрат (с)

Фотима пас аз муддати бемории ношӣ аз садамоти ҷисмӣ, ки дар ҳаводиси пас аз реҳлати Паёмбар мутаҳаммил шуд, дар соли 11-уми ҳиҷрии қамарӣ даргузашт.[107] Дар бораи таърихи шаҳодат ихтилофи назар вуҷуд дорад ва аз чиҳил шаб пас аз реҳлати Паёмбар (с) то ҳашт моҳ пас аз он зикр шудааст.[108] Машҳуртарин қавл назди шиа,[109] сеюми ҷамодиюссонӣ аст;[110] яъне наваду панҷ рӯз пас аз реҳлати Паёмбар (с).[111] Мустанади ин қавл ривояте аз Имом Содиқ (а) аст.[112] Бар асоси дидгоҳҳои дигар, ҳафтоду панҷ рӯз пас аз реҳлати Паёмбар[113] 13-уми ҷамодиюлаввал, ҳаштуми рабиуссонӣ[114], сездаҳуми рабиуссонӣ[115] ва сеюми рамазонро[116] рӯзи шаҳодати Фотима (с) зикр кардаанд.

Имом Козим (а) дар ривояте ба шаҳодати Фотима (с) тасреҳ кардааст.[117] Дар ривояте аз Имом Содиқ (а) сабаби шаҳодати Фотима (с) зарбаи Қунфуз бо ғилофи шамшер зикр шудааст, ки мӯҷиби сиқти Муҳсину беморӣ ва дар натиҷаи шаҳодати ӯ шуд.[118]

Ба эътиқоди бархе пажӯҳишгарон, васияти Фотима бар дафни пинҳонии пайкараш, охирин иқдоми сиёсии ӯ дар мухолифат бо дастгоҳи хилофат буд.[119]

Маҳалли дафн

Навиштори аслӣ: Маҳалли дафни ҳазрати Фотима (с)

Ҳазрати Фотима қабл аз шаҳодат, васият карда буд дӯст надорад афроде ки ба ӯ ситам карданду асбоби хашму ғазаби ӯро фароҳам кардаанд, бар пайкараш намоз бихонанд ва дар ҷанозаи ӯ ҳозир шаванд; аз ин рӯи хоста буд ӯро махфиёнаи ташйиъ ва дафн кунанд ва маҳалли дафни ӯ махфӣ бимонад.[120] Ба гуфта муаррихон, Алӣ (а) ба кумаки Асмо бинти Умайс, ҳамсарашро ғусл дод[121] ва худ бар пайкараш намоз хонд.[122] Ба ғайр аз Имом Алӣ (а) чанд нафари дигар низ дар намоз ширкат карданд, ки дар мавриди теъдод ва номи афрод ихтилоф вуҷуд дорад. Манобеи таърихӣ Имом Ҳасан, Имом Ҳусайн, Аббос ибни Абдулмутталиб, Миқдод, Салмон, Абузар, Аммор, Ақил, Зубайр, Абдуллоҳ ибни Масъуд ва Фазл ибни Аббосро афроде донистаанд, ки дар ин намоз ширкат доштанд.[123]

Имом Алӣ (а) пас аз дафн, осори қабр буданро аз байни бурд, то қабр мушаххас набошад.[124] Илова бар номаълум будани макони дақиқи қабр, дар куллияти маконе ки қабр дар он қарор дорад низ нақлҳои мухталифе вуҷуд дорад:[125]

Фазоил

Навиштори аслӣ: Фазоили ҳазрати Фотима (с)

Дар манобеи ривоӣ, тафсирӣ ва таърихии шиа ва аҳли суннат фазоили бисёре барои ҳазрати Заҳро (с) гузориш шудааст. Бархе аз ин фазилатҳо маншаи қуръонӣ доранд, монанди ояти татҳир ва ояти мубоҳала. Дар ин гуна фазоил шаъни нузули оёт дар бораи Аҳли Байти Паёмбар аст ва Фотима низ яке аз Аҳли Байт аст. Шуморе аз фазилатҳо низ дар ривоёт нақл шудаанд, назири ҳадиси Базъа, муҳаддиса будан ва ғайра.

Исмат

Навиштори аслӣ: Исмати ҳазрати Заҳро (с)

Ба гуфта Аллома Маҷлисӣ, шиаён иҷмоъи қатъӣ бар исмати ҳазрати Фотима (с) доранд.[132] Ояти татҳир,[133] ҳадиси Базъа ва аҳодиси баёнкунандаи исмати Аҳли Байт (а) аз далоили исмати Фотима (с) ба шумор мераванд.[134] Бар асоси ояти татҳир, Худованд ирода кардааст Аҳли Байт (а)-ро аз ҳар гуна зиштӣ ва палидӣ пок гарданд ва бинобар бисёре аз ривоёти шиа ва аҳли суннат, Фотима яке аз масодиқи Аҳли Байт аст.[135] Лозимаи маъсум будани ҳазрати Заҳро (с) он аст, ки аз бархе шаъну манзилатҳои паёмбарону имомон (а), монанди ҳуҷҷияти гуфтору рафтор ва тақриру марҷаъияти динӣ ва салоҳияти тафсиру табйини дин бархӯрдор буда ва сираи амалӣ ва мавзегириҳои ӯ меъёри ташхиси ҳақ аз ботил бошад ва ҳамчунин улгӯи комил дар арсаҳои зиндагӣ ба шумор меравад.[136]

Дар манобеи ривоӣ ва таърихии аҳли суннат низ ривоёте гузориш шуда, ки Паёмбар (с) бо истишҳод ба ояти татҳир, Аҳли Байти худ яъне Фотима (с), Алӣ (а), Ҳасан (а) ва Ҳусайн (а)-ро аз ҳар гунаи гуноҳ мубарро донистааст.[137]

Ибодат

Навиштори аслӣ: Намози ҳазрати Фотима (с)

Фотимаи Заҳро (с) ҳамонанди Паёмбар (с) алоқаи зиёде ба ибодат дошту бахши муҳимме аз авқоти худро ба намоз ва муноҷот мегузаронд.[138] Дар бархе манобеъ гузоришҳое дар бораи имдоди ғайбӣ нисбат ба Фотима (с) вуҷуд дорад; барои намунаи Салмони Форсӣ аз ин ки Заҳро (с) дар канори санги осиёб дар ҳоли қароати Қуръон асту санги осиёб ба худии худ мечархад, тааҷҷуб карду мавзуъро бо Паёмбар дар миён гузошт. Паёмбар дар ҷавоб фармуд: «...Худованд Ҷабраилро фиристодааст, то осиёбро барои ӯ бигардонад».[139] Тӯлонӣ будан намозҳо, шабзиндадорӣ, дуо барои дигарон аз ҷумлаи ҳамсояҳо,[140] рӯзадорӣ, зиёрати қубури шуҳадо аз ҷумла вижагиҳои рафтории Фотима (с) аст, ки дар суханони Аҳли Байт, бархе саҳоба ва тобеин бар он таъкид шудааст.[141] Бар ҳамин асос дар китобҳои дуо ва муноҷот бархе аз намозҳо, дуоҳо ва тасбеҳот ба Фотима (с) мансуб аст.[142]

Ҷойгоҳи Фотима назди Худо ва Паёмбар

Уламои шиа[143] ва аҳли суннат,[144] бар асоси ояти 23-юми сураи Шӯро машҳур ба ояти Маваддат, муҳаббат ва дӯст доштани Фотимаро суфориши Худо ба мусулмонон донистаанд. Дар ояти Маваддат подоши рисолати Паёмбар (с) дӯстӣ ва муҳаббат бо хешовандон муаррифӣ шудааст, ки муффасирон аз он ба Аҳли Байт (а) таъбир кардаанд.[145] Бар асоси ривоёт, хешовандон ё (ба таъбири муффасирон) Аҳли Байт дар ин оят, Фотима (с), Алӣ (а) ва Ҳасану Ҳусайн (а) ҳастанд.[146] Илова бар ояти Маваддат, ривоёте аз Паёмбар (с) нақл шудааст, ки бар асоси он Худованд ба хашми Фотима хашмгин ва ба хушнудии ӯ хушнуд мешавад.[147]

Сайид Муҳаммадҳасани Мирҷаҳонӣ дар китоби “Ҷуннатулъосима” ҳадисеро овардааст, ки хилқати Фотимаро иллати хилқати афлок медонад. Ин ҳадис ки бо номи ҳадиси Лавлок хонда мешавад аз Паёмбар (с) нақл шудааст, ва бар асоси он хилқати афлок дар гарави хилқати Паёмбар (с) ва хилқати Паёмбар (с) дар гарави хилқати Алӣ (а) будааст ва хилқати Паёмбару Алӣ дар гарави хилқати Фотима.[148] Бархе зимни ашкол ба санади ин ҳадис, муҳтавои онро қобили тавҷеҳ медонанд.[149]

Паёмбар (с) меҳру муҳаббати зиёде ба Фотима (с) дошт ва ба ӯ бештар аз дигарон муҳаббат ва эҳтиром мекард. Дар ҳадисе машҳур ба ҳадиси Базъа Паёмбар (с) Фотимаро пораи тани худ муаррифӣ мекунад ва мегӯяд ҳар кас ӯро биозорад, маро озурдааст. Ин ривоятро муҳаддисони нахустин назири Шайхи Муфид аз миёни уламои шиа ва Аҳмад ибни Ҳанбал аз миёни уламои аҳли суннат, ба гунаҳои мухталиф гузориш кардаанд.[150]

Сарвари занон

Дар ривоёти гуногуне, ки шиаён ва аҳли суннат нақл кардаанд, омадааст Фотима бартарин занони биҳишт, бартарин занони ду олам ва бартарин занони уммат аст.[151]

Танҳо зани баргузида дар моҷарои мубоҳила

Аз миёни занони мусулмон танҳо Фотима (с) барои ҳузур дар мубоҳилаи Паёмбар (с) бо масеҳёни Наҷрон интихоб шуд. Ин моҷаро дар ояти Мубоҳила зикр шудааст. Бинобар манобеи тафсирӣ, ривоӣ ва таърихӣ, ояти Мубоҳила дар бартарӣ ва фазилати Аҳли Байти Паёмбар нозил шудааст.[152] Фотима, Имом Алӣ (а), Имом Ҳасан (а) ва Имом Ҳусайн (а) ҳамроҳони Паёмбар дар ин воқеа буданд.[153]

Бақои насли Паёмбар аз тариқи Фотима

Давоми насли Паёмбар аз Фотима ва таъини имомони шиа аз фарзандони Фотима ба унвони яке аз фазилатҳои ӯ зикр шудааст.[154] Бархе аз муффасирон истимрори насли Паёмбар аз Фотимаро мисдоқи Кавсар, яъне хайри фаровон дар сураи Кавсар донистаанд.[155]

Саховат

Саховати Фотима (с) ба унвони яке аз вижагиҳои рафтории ӯ гузориш шудааст. Фотима (с) дар зиндагии муштараки худ бо Алӣ (а) замоне, ки дар вазъияти матлуби иқтисодӣ қарор дошт содазист буд ва ҳамеша инфоқ мекард.[156] Эҳдои либоси нав ба муҳтоҷ дар шаби арӯсии худ,[157] бахшидани гарданбанд ба фақир[158] ва додани ҳамаи ғизои худ ба мискин, ятим ва асир аз ҷумлаи ин маворид аст.[159] Бар асоси гузоришҳои ривоӣ ва тафсирӣ пас аз он ки Фотима (с), Алӣ (а) ва Ҳасану Ҳусайн (а) се рӯзи пай дар пай ҳангоми ифтор ҳамаи ғизои худро ба ниёзманд доданд, ояти 5-ум то 9-уми сураи Инсон, машҳур ба ояи Итъом, дар шаъни онон нозил шуд.[160]

Муҳаддаса будан

Сухан гуфтани фариштагон бо Фотима (с) яке аз вижагиҳои ӯст, ки муҷиб шуд ӯро Муҳаддаса биноманд.[161] Гуфтугӯи фариштагон бо Фотима дар замони Паёмбар ва пас аз реҳлати вай, барои тасаллӣ додани Фотима (с) ва хабар додан аз ояндаи насли Паёмбар будааст.[162] Рӯйдодҳои ояндаро фириштаи Илоҳӣ ба Фотима мегуфт, Имом Алӣ (а) менавишт, ки ба Мусҳафи Фотима маъруф шуд.[163] Дар ин гузориш танҳо ба сухан гуфтани як фаришта, он ҳам яксӯя, ишора шуда ва Фотима (с) танҳо шунаванда буда ва Амиралмуъминин (а) он чиро Фотима (с) мешунида ӯ низ мешунида ва ёддошт мекардааст. Ҳузури Амиралмуъминин (а) ҳангоми дидор бо он фиришта ба дархости ҳазрати Фотима (с) будааст. Иллати ин дархост ҳам ба назари Файзи Кошонӣ дар Вофӣ тарс ва биме буда ки ҳангоми танҳоӣ ва ҳамсухан шудан бо фаришта доштааст.[164] Дар поварақии Кофӣ бо тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ ва Муҳаммади Охундӣ иллати дархости ҳазрати Фотима (с) аз Амиралмуъминин (а) барои ҳамроҳӣ бо ӯ ҳангоми ҳузури фаришта нигаронӣ аз ба хотир намондани суханони фириштаи дониста шудааст.[165] [Ёддошт 1]

Зиёратнома

Дар бархе аз манобеи шиа барои Заҳро (с) зиёратномае тавассути Имом Содиқ (а) баён шудааст.[166] Бинобар матни зиёратнома, Фотима (с) қабл аз офарида шудан мавриди имтиҳони Худованд қарор гирифта ва дар ин имтиҳон сабур будааст.[167]

Дар ин зиёратнома қабул кардани вилояти ҳазрати Заҳро (с) монанди қабулии вилояти ҳамаи анбиё ва ҳазрати Муҳаммад (с) ва итоат аз онҳо дониста шудааст.[168] Ҳамчунин тибқи ин зиёрат касе ки аз ҳазрати Заҳро (с) итоат карда ва собитқадам бошад, аз палидиҳо ва гуноҳон пок мешавад.[169]

Мероси маънавӣ

Ҳазрати Заҳро саломуллоҳи алайҳо:

«مَن اَصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عِبادَتِه اَهبَطَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَیهِ اَفضَلَ مَصلَحَتِه» (тарҷума: Касе ки ибодатҳои холисонаи худро ба сӯи Худо фиристад, Парвардгори бузург, бартарин маслиҳатро ба сӯяши фурӯ хоҳад фиристод.)

“Иддат-уд-доӣ” саҳ.233

Суханон ва зиндагии ибодӣ, сиёсӣ ва иҷтимои Фотима (с) ҳамчун мероси барҷомонда аз ӯ мавриди таваҷҷуҳи мусулмонон қарор гирифта ва дар осори мусулмонон аз онҳо ёд шудааст. Мусҳафи Фотима, хутбаи Фадакия, тасбеҳот ва намози ҳазрати Заҳро бахше аз мироси маънавии Фотима аст.

Ривоёт бахши муҳимме аз мироси Фотима (с) ҳастанд. Ин ривоёт аз ҳайси муҳтаво гуногун ва шомили мавзуоти эътиқодӣ, фиқҳӣ, ахлоқӣ ва иҷтимоианд. Бархе аз ривоёти вай дар китобҳои ҳадисии шиа ва аҳли суннат зикр шудааст ва шуморе аз ривоёт дар китобҳои мустақил бо номҳое монанди «Муснади Фотима» ва «Ахбори Фотима» тадвин шудаанд. Бархе аз ин маснадҳо дар тӯли замон мафқуд шудаанд ва танҳо дар китобҳои риҷолӣ, тароҷим ва китобшиносиҳо аз ровиёну нависандагони ин китобҳо сухан ба миён омадааст.[170]

“Мусҳафи Фотима” шомили матолибе аст, ки Фотима онҳоро аз фириштаи Илоҳӣ шунида ва Имом Алӣ (а) онро навиштааст.[171] Ба эътиқоди шиаён “Мусҳафи Фотима” назд имомони шиа буда ва ҳар имоме дар поёни умри худ онро ба имоми баъдӣ таҳвил додааст[172] ва ғайр аз имомон ҳеҷ фарде ба он китоб дастрасӣ надоштааст. Ин китоб акнун дар дасти Имоми Замон (аҷҷолаллоҳу таоло фараҷаҳ) аст.[173]

Хутбаи Фадакия, яке аз суханони машҳури Фотима аст, ки дар бора моҷарои ғасби хилофат ва мусодираи Фадак баён шудааст. Чандин шарҳ дар бораи хутбаи Фадакия навишта шудааст, ки номи бештари онҳо шарҳи хутбаи Заҳро (с) ё шарҳи хутбаи Лумма (номи дигари хутбаи Фадакия) аст.[174]

Тасбеҳоти Фотимаи Заҳро (с) зикре аст, ки Фотима аз Паёмбар (с) омӯхт[175] ва Фотима аз фарогирии он хушнуд шуд.[176] Дар манобеи шиа ва аҳли суннат дар бора омӯхтани тасбеҳот ба Фотима гузоришҳои зиёде зикр шуда ва омадааст Имом Алӣ пас аз шунидани ин зикр, дар ҳеҷ шароите онро тарк накард.[177]

Намози ҳазрати Заҳро ба намозҳое гуфта мешавад, ки Фотима онҳоро аз Паёмбар (с) ё Ҷабраил фаро гирифта буд. Дар бархе аз мутуни ривоӣ ва китобҳои дуо ба ин намозҳо ишора шудааст.[178]

Ашъоре мансуб ба Фотима (с) дар манобеи таърихӣ ва ривоӣ гузориш шудааст. Ин ашъор аз ҷиҳати таърихӣ марбут ба ду давра аст: давраи пеш аз реҳлати Паёмбар ва давраи пас аз реҳлат ӯ. Дар бора ашъори Фотима такнигориҳое низ мунташир шудааст.[179]

Фотима дар фарҳанг ва адабиёти шиа

Шиаён Фотима (с)-ро улгӯи худ медонанд ва сираи Фотима (с) дар фарҳанги шиа ва зиндагии шиаён ҷараён дорад. Бархе аз намунаҳои он иборатанд аз:

Маҳруссунна: бар пояи ривояте Имом Ҷавод (а) маҳрияи ҳамсарашро ба миқдори маҳрияи ҳазрати Фотима (с), яъне панҷсад дирҳам қарор дод.[180] Ин миқдор маҳруссунна номида мешавад, ки маҳрияи ҳамсарону духтарони Паёмбар (с) аст.[181]

Айёми Фотимия: шиаён дар айёми шаҳодати Фотима (с) маросими азодорӣ барпо мекунанд. Дар Эрон рӯзи шаҳодати ҳазрати Заҳро мутобиқ бо сеюми ҷамодиюссонӣ таътили расмӣ аст[182] ва мароҷеъи тақлид ба сурати пиёдаравӣ дар азодорӣ ширкат мекунанд.[183]

Рӯзи зан: дар Эрон солрӯзи вилодати Фотима (с) (бистуми ҷамодиюссонӣ) Рӯзи зан номгузорӣ шудааст.[184] Мардуми Эрон бо додани ҳадя ба модаронишон ин рӯзро ҷашн мегиранд.[185]

Рӯзи издивоҷ: дар тақвими Ҷумҳурии исломии Эрон низ рӯзи аввали зилҳаҷҷа – солрӯзи издивоҷи Алӣ (а) ва Фотима (с), ба унвони Рӯзи издивоҷ номгузорӣ шудааст.

Бозсозии намодини маҳаллаи Банӣ Ҳошим: ҳамзамон бо айёми Фотимия маҳаллаи Банӣ ‎Ҳошим, қабристони Бақиъ ва хонаи Фотима (с) ба сурати намодин бо сабки қадимӣ сохта мешавад ва бисёре аз мардум аз ин маконҳо боздид мекунанд.[186]

Баргузарии театру таъзия: дар солҳои ахир баргузории театр, таъзия ва намоишҳои хиёбонӣ бо унвонҳое назири «Бонуи обу оина»,[187] «Бонуи ғарибнишин»[188] аз ҷумла барномаҳои хос дар айёми сӯгвории шаҳодати Фотима (с) аст.

Номгузории духтарон: тибқи омори эъломшуда дар таърихи 15-уми урдибиҳишти 1392/ 5-уми майи 2013, дар Эрон номи Фотима ва Заҳро ҷузви даҳ номи нахуст барои духтарон қарор гирифтааст.[189]

Интисоб ба фарзандони Фотима (с): дар миёни фирқаҳои шиа шохаи Зайдия муътақиданд имомату раҳбарӣ барои касе аст, ки аз фарзандони Фотима бошад. Аз ин рӯи зайдиён танҳо аз касе ба унвони имом пайравӣ мекарданд ва ҳукумати ӯро барҳақ медонистанд, ки аз насли Фотима (с) бошад.[190] Илова бар Зайдия Фотимиён низ ки номи ҳукуматашон баргирифта аз Фотима (с) аст насаби худро ба фарзандони Фотима (с) мерасонданд.[191]

Адабиёт ва шеъри фотимӣ

Бархе аз шоирон ва адибони форсизабон осори адабӣ дар бораи Фотима (с) таълиф ва ашъоре дар бораи вай сурудаанд. Бархе муътақиданд қадимитарин шеъри фотимӣ ба қарни панҷуми ҳиҷрӣ бармегардад.[192] Дар давраи муосир шеъри фотимӣ дар миёни шоирон ривоҷи бештаре доштааст, ба тавре ки ҳамоишҳое бо унвони шеъри фотимӣ бо ҳузури шоироне, ки дар ин замина шеърҳое сурудаанд, баргузор мешавад.[193] Афзоиши ашъори фотимии сурудашуда муҷиб шуда бархе аз пажӯҳишгарони ҳавзаи адабиёт, шеъри фотимиро яке аз сабкҳои шеъри оинӣ бидонанд, ки дар он ба мақом ва сираи Фотима пардохта мешавад.[194]

Дар миёни осори адабии муосир метавон ба китобҳои “Киштии паҳлӯгирифта” ва “Фотима Фотима аст” ишора кард. Ва аз миёни ашъори маъруфи сурудашуда дар бораи шаъну мақоми ҳазрати Фотима метавон ба шеъри маъруфи марҳум Шайх Муҳаммадҳусайн Ғаравии Исфаҳонӣ маъруф ба Кумпонӣ ишора кард ки матлаъаш ин аст:

Духтари фикри бикри ман ғунчаи лаб чу во кунад,
Аз намакин каломи худ ҳаққи намак адо кунад.[195]

Китобшносӣ

Навиштори аслӣ: Феҳристи китобҳо дар бораи ҳазрати Заҳро (с)

Нигориш дар бораи Фотима (с) аз садаҳои нахустини ҳиҷрӣ мавриди таваҷҷуҳи мусулмонон ба вижаи шиаён қарор доштааст.[196] Дар як тақсимбандӣ, осори таълиф ё ҷамъоваришуда роҷеъ ба Фотимаро метавон ба се дастаи: муснаднигорӣ, манқабатнигорӣ ва зиндагиноманависӣ тақсим кард.[197]

Дар миёни муснадҳо ва маҷмуаҳои ривоие ки шиаён тадвин кардаанд, «Далоил-ул-имомат» асари Табарӣ, куҳантарин муснади мавҷуд дар бораи Фотима (с) аст.[198] Бархе дигар аз муснадҳои шиаён иборатанд аз:

Аз миёни маноқбнигориҳо низ метавон ба чанд китоби зер ишора кард:

  • «Маноқбу Фотимат-уз-заҳро ва вулдиҳо» асар Табарии Омулӣ[200]
  • «Фазоили Фотимаи Заҳро аз нигоҳи дигарон» асари Носир Макорими Шерозӣ,
  • «Фотимаи Заҳро аз назари ривоёти аҳли суннат» асари Муҳаммади Восиф.[201]

Аз миёни муснадҳои аҳли суннат дар бораи Фотима (с) метавон ба «ас-Сақифа ва Фадак» асари Ҷавҳарии Басрӣ, «Ман рувия ан Фотима мин авлодиҳо» асари Ибни Уқдаи Ҷорўдӣ ва «Муснади Фотима» асари Доруқутнии Шофеӣ ва аз миёни маноқбнигориҳо метавон ба «Фазоилу Фотимат-уз-заҳро» асари Ҳокими Нишобурӣ, «ас-Суғур-ул-босима фи фазоил-ис-сайидати Фотима» асари Ҷалолуддини Суютӣ ва «Итҳоф-ус-соил бимо ли Фотимати мин-ал-маноқиби валфазоил» асари Муҳаммадалии Мановӣ ишора кард.[202]

“Донишномаи фотимӣ (с)” зери назари Алиакбари Рашод низ дар шаш ҷилд ба зиндагӣ, манзалат, осор ва маорифи ҳазрати Фотима (с) ва мабоҳиси фиқҳӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимоии зан ва хонавода пардохтааст. Ин донишнома дар соли 1394ҳ.ш./2015 дар ҳабдаҳумин Ҳамоиши Китоби соли ҳавзаи илмия баргузида шуд.[203]

Осори намоишӣ

Намоишномаи “Бонуи бенишон” унвони намоишномаест, ки Сайид Ҳусайни Фидоиҳусайн онро бар асоси китоби “Киштии паҳлӯгирифта” навиштааст. Ин намоишнома чандин бор дар шаҳрҳои мухталифи Эрон дар айёми Фотимия ба иҷро гузошта шудааст.[204]

“Бонуи биҳиштӣ” номи анимейшене аст, ки Маркази тавлид ва нашри диҷитолии инқилоби исломӣ (متنا) онро дар соли 1397ҳ.ш./2018 тавлид ва мунташир кардааст. Дар ин анимейшен, шаҳодати ҳазрати Фотимаи Заҳро (с) ба тасвир кашида шудааст.[205]

Филми синамоии “Бонуи биҳишт” ба коргардонии Эли Кинг низ дар соли 2020 сохта шуд ва ба сурати маҳдуд ба намоиш даромад.[206]

Эзоҳ

  1. ↑ Иқболи Лоҳурӣ, Ашъори форсии Иқболи Лоҳурӣ, 1366ҳ.ш., саҳ.186; Иқболи Лоҳурӣ, Румуз бехудӣ, «در معنی اینکه سیدة النساء فاطمة الزهراء اسوه کامله‌ای است برای نساء اسلام», сайти Ганҷур
  2. ↑ Садуқ, ал-Амолӣ, 1417 ҳ.қ., саҳ.74, 187, 688, 691 ва 692; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.240; Масъудӣ, Асрор-ул-Фотимия, 1420 ҳ.қ., саҳ.409.
  3. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.43, саҳ.16; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.132.
  4. ↑ Ниг.: Садуқ, ал-Хисол, 1403 ҳ.қ., саҳ.404; Ибни Ҳишом, Сират-ун-набавия, Дор-ул-маърифат, ҷ.1, саҳ.190.
  5. ↑ Батнунӣ, ар-Реҳлат-ул-ҳиҷозия, ал-Мактабат-ус-сақофият-уд-диния, саҳ.128.
  6. ↑ Ҷамъе аз муҳаққиқин, Фарҳангномаи улуми Қуръон, ‏‫1394ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.2443.‬
  7. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.458; Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411 ҳ.қ., саҳ.793; Фитоли Нишобурӣ, Равзат-ул-воъизин, Қум, Шариф-ур-Разӣ, саҳ.143; Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, с۲۹۰; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.132.
  8. ↑ Муфид, Масор-уш-шариъа, 1414 ҳ.қ., саҳ.54; Кафъамӣ, ал-Мисбоҳ, 1403 ҳ.қ., саҳ.512.
  9. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, Дору содир, ҷ.1, саҳ.133. ҷ.8, саҳ.19; Балозурӣ, Ансоб-ул-ашроф, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.403; Ибни Абдулбар, ал-Истиъоб, 1412 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.1899.
  10. ↑ Муфид, Масор-уш-шариъа, 1414 ҳ.қ., саҳ.54; Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411 ҳ.қ., саҳ.793.
  11. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.460
  12. ↑ Табарӣ, Захоир-ул-ъуқбо, 1356ҳ.қ., саҳ.26
  13. ↑ آیا زن مسلمان امروزی می‌تواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟, Пойгоҳи хабарӣ-таҳлилии Меҳрхона.
  14. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1410 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.163.
  15. ↑ Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Байрут, ҷ.2, саҳ.35.
  16. ↑ Ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмад ибни Ҳанбал, Байрут, ҷ.1, саҳ.368; Ҳокими Нишобурӣ, ал-Мустадраку ала-с-саҳиҳайн, Байрут, ҷ.1, саҳ.163.
  17. ↑ Муҳаққиқи Сабзаворӣ, Намунаи байинот дар шаъни нузули оёт аз назари шайхи Тӯсӣ ва соири муффасирини хосса ва омма, 1359ҳ.ш., саҳ.173 - 174.
  18. ↑ Таботабоӣ, «Издивоҷи Фотима», 1393 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.128.
  19. ↑ Табарӣ, Захоир-ул-ъуқбо, 1428ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.167; Муттақии Ҳиндӣ, Канз-ул-ъуммол, 1401ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.129.
  20. ↑ 30. Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.8, саҳ.165; Мағрибӣ, Шарҳ-ул-ахбор, 1414 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.29.; Саҳмӣ, Таърихи Ҷурҷон, 1407 ҳ.қ., саҳ.171.
  21. ↑ Таботабоӣ, «Издивоҷи Фотима», 1393 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.128.
  22. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1405 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.363; Хоразмӣ, ал-Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.343.
  23. ↑ Нисоӣ, ас-Сунан-ул-кубро, 1411 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.143; Ҳокими Нишобурӣ, ал-Мустадраку ала-с-саҳиҳайн, Дор-ул-маърифа, ҷ.2, саҳ.167 ва 168.
  24. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.82.
  25. ↑ Хоразмӣ, ал-Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.343.
  26. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1410 ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.19.
  27. ↑ Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.39.
  28. ↑ Садуқ, ал-Амолӣ, 1417 ҳ.қ., саҳ.653; Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1405 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.364.
  29. ↑ Муфид, ал-Ихтисос, 1414 ҳ.қ., саҳ.148.
  30. ↑ Ҳамон
  31. ↑ Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.40.
  32. ↑ Табаронӣ, ал-Муъҷам-ул-кабир, 1415 ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.156; Хоразмӣ, ал-Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.336.
  33. ↑ Ибни Асири Ҷазарӣ, Усуд-ул-ғоба, интишороти Исмоилиён, ҷ.5, саҳ.517.
  34. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1405 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.358.
  35. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.88 - 90; Хоразмӣ, ал-Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.335 - 338.
  36. ↑ Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, 1404 ҳ.қ., ҷ.12, саҳ.391; Мақризӣ, Амтоъ-ул-асмоъ, 1420 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.73; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.8, саҳ.340.
  37. ↑ Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.43; Табарӣ, Башорат-ул-Мустафо, 1420 ҳ.қ., саҳ.410.
  38. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1410ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.14.
  39. ↑ Табарӣ, Таърихи Табарӣ, 1387ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.410
  40. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404ҳ.қ., ҷ.43, саҳ.92.
  41. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.461.
  42. ↑ Шаҳидӣ, Зиндагонии Фотимаи Заҳро (с), 1363ҳ.ш., саҳ.78.
  43. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404ҳ.қ., ҷ.44, саҳ.201.
  44. ↑ Маҳаллотӣ, Раёҳин-уш-шариат, Дор-ул-кутуб-ул-исломийя, ҷ.3, саҳ.33.
  45. ↑ Заҳабӣ, Сияру аълом-ун-нубало, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.500.
  46. ↑ Муттақии Ҳиндӣ, Канз-ул-уммол, 1401ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.767.
  47. ↑ Ибни Асир, ал-Комилу фи-т-таърих, 1385ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.293.
  48. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.189.
  49. ↑ Амин Омилӣ, Аъён-уш-шиа, ҷ.1, саҳ.319.
  50. ↑ کلینی، ج۱، ص۲۴۱، ح۵؛ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413ҳ.қ., саҳ.134.
  51. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.131.
  52. ↑ Хоразмӣ, Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.268 - 271.
  53. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.43, саҳ.192 ва 199; Ҷавҳарии Басрӣ, ас-Сақифату ва Фадак, 1413 ҳ.қ., саҳ.64.
  54. ↑ Тӯсӣ, Амолӣ, 1388 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.95; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, ҷ.43, саҳ.56 - 57; Садуқ, ал-Амолӣ, 1417 ҳ.қ., саҳ.552.
  55. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, Дору содир, ҷ.8, саҳ.25.
  56. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.43, саҳ.72.
  57. ↑ Хоразмӣ, ал-Маноқиб, 1411 ҳ.қ., саҳ.268.
  58. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, ҷ.43, саҳ.379
  59. ↑ Ҳимярии Қумӣ, Қурб-ул-иснод, 1413 ҳ.қ., саҳ.52.
  60. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.140 - 142.
  61. ↑ Ансории Занҷонӣ, ал-Мавсуат-ул-кубро, 1428ҳ.қ., ҷ.17, саҳ.429.
  62. ↑ Ибни Асокир, Таърихи мадинаи Димишқ, 1415 ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.163 ва 173.
  63. ↑ Заҳабӣ, Сияру аълом-ун-нубало, 1413 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.280.
  64. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, Дору содир, ҷ.8, саҳ.465.
  65. ↑ Ибни Асокир, Таърихи мадинаи Димишқ, 1415 ҳ.қ., ҷ.69, саҳ.176.
  66. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.355.
  67. ↑ Шаҳристонӣ, ал-Милалу ванниҳал, 1422ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.57; Заҳабӣ, Сияру аълом-ун-нубало, 1413 ҳ.қ., ҷ.15, саҳ.578; Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1417 ҳ.қ., саҳ.154 ва 155; Ҳилолӣ, Асрори Оли Муҳаммад, 1378ҳ.ш., саҳ.231.
  68. ↑ Ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, 1410 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.238; Кулайнӣ, кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.228.
  69. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.241.
  70. ↑ Муфид, ал-Муқниъа, 1410 ҳ.қ., саҳ.289 ва 290; Саидмуртазо, аш-Шофӣ фи-л-имомат, 1410 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.101; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, Дор-ур-Ризо, ҷ.29, саҳ.124; Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.353 - 364.
  71. ↑ Ҷавҳарии Басрӣ, ас-Сақифату ва Фадак, 1413 ҳ.қ., саҳ.63; Ибни Абилҳадид, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, 1378 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.47.
  72. ↑ Ибни Абишайбаи Кӯфӣ, ал-Мусаннафу фи-л-аҳодиси ва-л-осор, 1409 ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.572.
  73. ↑ Ҷавҳарии Басрӣ, ас-Сақифату ва Фадак, 1413 ҳ.қ., саҳ.72 ва 73.
  74. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1386 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.109.
  75. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134.
  76. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷу ало аҳл-ил-лаҷоҷ, ҷ.1, саҳ.108
  77. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.137.
  78. ↑ Шубайрӣ, «Шаҳодати Фотима (с)», саҳ.347.
  79. ↑ Ҳилолӣ, Асрори Оли Муҳамад, 1378ҳ.ш., саҳ.231; Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411 қ. саҳ.793; Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134; Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.300.
  80. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.458; Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.136; Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.290.
  81. ↑ Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.290.
  82. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.96; Ибни Касир, ас-Сират-ун-набавийя, 1396 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.58.
  83. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.245.
  84. ↑ Воқдӣ, ал-Мағозӣ, 1409 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.635.
  85. ↑ Фараҳмандпур, «Сираи сиёсии Фотима», саҳ.309 - 316.
  86. ↑ Яъқубӣ, Таърих-ул-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.124.
  87. ↑ Аминӣ, ал-Ғадир, ҷ.1, саҳ.33.
  88. ↑ Ибни Қутайбаи Динаварӣ, ал-Имомату ва-с-сиёсат, 1380 ҳ.ш., саҳ.29 ва 30.
  89. ↑ Ҷавҳарии Басрӣ, ас-Сақифату ва Фадак, 1413 ҳ.қ., саҳ.109.
  90. ↑ Ҷавҳарии Басрӣ, ас-Сақифату ва Фадак, 1413 ҳ.қ., саҳ.109.
  91. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.543.
  92. ↑ Муфид, ал-Ихтисос, 1414 ҳ.қ., саҳ.184 ва 185; Ҳалабӣ, ас-Сират-ул-ҳалабийя, 1400 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.488.
  93. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.110 - 121.
  94. ↑ Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.124; Ибни Касир, Таърихи Ибни Касир, 1351 - 1358 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.266; Ибни Ҳишом, Сират-ун-набавия, Дор-ул-маърифа, ҷ.2, саҳ.656.
  95. ↑ Аскарӣ, Сақифа: баррасии наҳваи шаклгирии ҳукумати пас аз Паёмбар, 1387 ҳ.ш., саҳ.99.
  96. ↑ Ибни Қутайба, ал-Имомату ва-с-сиёсат, 1413 ҳ.қ., ҷ.1 саҳ.30.
  97. ↑ Ибни Абдураббаҳи Андалусӣ, ал-Ақд-ул-фарид, Дор-ул-кутуб ал-илмия, 1409 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.13.
  98. ↑ Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.105.
  99. ↑ Ибни Абилҳадид, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, 1378 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.21.
  100. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134; Садуқ, маъонии алохбор, 1379 ҳ.ш., саҳ.206.
  101. ↑ Ҳилолӣ, Асрори оли Муҳамад, 1378ҳ.ш., саҳ.231.
  102. ↑ Ҳилолӣ, Асрори оли Муҳамад, 1378ҳ.ш., саҳ.231; омилӣ, ранҷҳои ҳазрати Заҳро (с), ۱۳۸۲ш, ҷ.2, саҳ.350 - 351.
  103. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134.
  104. ↑ Бухорӣ, Саҳиҳ-ул-Бухорӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.82.
  105. ↑ Ибни Қутайбаи Динаварӣ, ал-Имомату ва-с-сиёсат, 1413 ҳ.қ./1371 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.31.
  106. ↑ Каҳола, Аълом-ун-нисо, 1412 ҳ.қ./1991 м, ҷ.4, саҳ.123 - 124; Ибни Қутайбаи Динаварӣ, ал-Имомату ва-с-сиёсат, 1413 ҳ.қ./1371 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.31.
  107. ↑ Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.793; Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134.
  108. ↑ Шаҳидӣ, Зиндагонии Фотимаи Заҳро, 1363 ҳ.ш., саҳ.154.
  109. ↑ Шубайрӣ, «Шаҳодати Фотима (с)», саҳ.347.
  110. ↑ Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.793; Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134; Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.300.
  111. ↑ Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.300.
  112. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134; Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.427.
  113. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.241 ва 458.
  114. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.132.
  115. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.132.
  116. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1405 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.125.
  117. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.458.
  118. ↑ Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.134.
  119. ↑ Фараҳмандпур, «Сираи сиёсии Фотима», 1393 ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.315.
  120. ↑ Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.185; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.137.
  121. ↑ Балозурӣ, Ансоб-ул-ашроф, ҷ.2, саҳ.34; Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1403 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.473 - 474.
  122. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.125.
  123. ↑ Ҳилолии Омирӣ, Китоби Салим ибни Қайс, 1420 ҳ.қ., саҳ.393; Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.300; Садуқ, ал-Хисол, 1403 ҳ.қ., саҳ.361; Тӯсӣ, Ихтиёру маърифат-ур-риҷол, 1404 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.33 ва 34.
  124. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403 ҳ.қ., ҷ.43, саҳ.193.
  125. ↑ Табарсӣ, Аълом-ул-варо, 1417 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.300.
  126. ↑ Табарии Омулӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.136.
  127. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.461.
  128. ↑ Ибни Абдулваҳҳоб, Уюн-ул-муъҷизот, Қум, саҳ.55.
  129. ↑ Табарӣ, Таърих-ут-табарӣ, 1387 ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.599.
  130. ↑ Воқдӣ, ат-Табақот-ул-кубро, 1410 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.33.
  131. ↑ نجمی، «قبر فاطمه(س) یا قبر فاطمه بنت اسد», Сайти пурутоли ҷомеъи улуми инсонӣ.
  132. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1404 ҳ.қ., ҷ.29, саҳ.335.
  133. ↑ Саидмуртазо, аш-Шофӣ фи-л-имомат, 1410 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.95; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.112.
  134. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403 ҳ.қ., ҷ.29, саҳ.335.
  135. ↑ Барои намуна ниг.: Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1386 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.215; Суютӣ, ад-Дурр-ул-мансур, 1404 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.198.
  136. ↑ Кофӣ ва Шафииён, «Исмати Фотима (с)», саҳ.72.
  137. ↑ Ибни Мардувайҳи Исфаҳонӣ, Маноқиби Алӣ ибни Абитолиб, 1424ҳ.қ., саҳ.305; Суютӣ, ад-Дурр-ул-мансур, 1404 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.199; Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, 1408 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.316.
  138. ↑ Қазвинӣ, Фотимаи Заҳро аз вилодат то шаҳодат, саҳ.131 - 132; Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.528.
  139. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.116 ва 117.
  140. ↑ Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.182.
  141. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.119.
  142. ↑ ниг.: Ибни Товус, Ҷамол-ул-усбуъ, 1371 ҳ.ш., саҳ.72; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363ҳ.ш. ҷ.3, саҳ.343; Саид Ибни Товус, Муҳаҷ-уд-даъавот, 1411 ҳ.қ., саҳ.139 - 142.
  143. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372 ҳ.ш., ҷ.9, саҳ.43.
  144. ↑ Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1407 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.219 ва 220; Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420 ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.595.
  145. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372 ҳ.ш., ҷ.9, саҳ.43 ва 44; Таботабоӣ, ал-Мизон, 1417 ҳ.қ., ҷ.18, саҳ.46 ва 47.
  146. ↑ Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1407 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.219 ва 220; Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420 ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.595; Абулфутуҳи Розӣ, Равз-ул-ҷинон, 1375 ҳ.ш., ҷ.17, саҳ.122; Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372 ҳ.ш., ҷ.9, саҳ.43 ва 44; Баҳронӣ, ал-Бурҳон, 1416 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.815; Суютӣ, ад-Дурр-ул-мансур, 1404 ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.7.
  147. ↑ Ҳокими Нишобурӣ, ал-Мустадраку ала-с-саҳиҳайн, Байрут, ҷ.3, саҳ.154.
  148. ↑ Мирҷаҳонӣ, Ҷаннат-ул-ъосима, 1398ҳ.қ., саҳ.148.
  149. ↑ گفت‌وگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی, сайти Ҷаморон.
  150. ↑ Муфид, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.260; Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414 ҳ.қ., саҳ.24; Ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмд ибни Ҳанбал, Байрут, ҷ.4, саҳ.5.
  151. ↑ Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.182; Табарии Имомӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., саҳ.81; Ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмд ибни Ҳанбал, Байрут, ҷ.3, саҳ.80; Бухорӣ, Саҳиҳ-ул-Бухорӣ, Байрут, ҷ.4, саҳ.183; Муслими Нишобурӣ, Саҳиҳи Муслим, Байрут, ҷ.7, саҳ.143 ва 144.
  152. ↑ Ибни Касир, Тафсир-ул-Қуръон-ил-ъазим, 1412 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.379; Балоғӣ, Ҳуҷҷат-ут-тафосир, 1386 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.268; Тирмизӣ, Сунан-ут-Тирмизӣ, 1403 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.293 ва 294.
  153. ↑ Ниг.: Ибни Асир, ал-Комилу фи-т-таърих, 1385ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.293; Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1407 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.368; Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420 ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.247.
  154. ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1417 ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.370 ва 371.
  155. ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1417 ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.370 ва 371; Макорими Шерозӣ, Тафсири Намуна, 1373ҳ.ш., ҷ.27, саҳ.371; Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420 ҳ.қ., ҷ.32, саҳ.313; Байзовӣ, Анвор-ут-танзил, 1418ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.342; Нишобурӣ, Тафсири ғароиб-ул-Қуръон, 1416 ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.576.
  156. ↑ Табарсӣ, Макорим-ул-ахлоқ, 1392 ҳ.қ., саҳ.94 ва 95.
  157. ↑ Маръашии Наҷафӣ, Шарҳи эҳқоқ-ул-ҳақ, китобхонаи Маръашии Наҷафӣ, ҷ.19, саҳ.114.
  158. ↑ Табарӣ, Башорат-ул-Мустафо, 1420 ҳ.қ., саҳ.218 ва 219.
  159. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1405 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.169.
  160. ↑ Тӯсӣ, ат-Тибён, 1409 ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.211; Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1407 ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.670; Фхррозӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420 ҳ.қ., ҷ.30, саҳ.746 ва 747.
  161. ↑ Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.182.
  162. ↑ Ниг.: Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1376 ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.116.
  163. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.240 ва 241.
  164. ↑ Файзи Кошонӣ, Вофӣ, 1406ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.581
  165. ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.240
  166. ↑ Шайх Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409 ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.368; Тӯсӣ, Таҳзиб-ул-аҳком, 1407 ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.9.
  167. ↑ Шайх Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409 ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.368; Оли Расул, «Асрори вуҷудии ҳазрати Заҳро (с)», саҳ.167.
  168. ↑ Шайх Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409 ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.368; Оли Расул, «Асрори вуҷӯдии ҳазрати Заҳро (с)», саҳ.167.
  169. ↑ Шайх Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409 ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.368; Оли Расул, «Асрори вуҷӯдии ҳазрати Заҳро (с)», саҳ.167.
  170. ↑ Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.561 - 563.
  171. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1363 ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.241.
  172. ↑ Саффор, Басоир-уд-дараҷот-ул-кубро, 1404 ҳ.қ., саҳ.173 ва 181.
  173. ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа ила-т-тасониф-иш-шиъа, 1403 ҳ.қ., ҷ.21, саҳ.126.
  174. ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа, 1403 ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.93; ҷ.13, саҳ.224.
  175. ↑ Садуқ, Ман ло яҳзаруҳ-ул-фақиҳ, 1404 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.320 ва 321; бухорӣ, саҳиҳи бухорӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.48 ва 208.
  176. ↑ Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.366.
  177. ↑ Ибни Ҳанбал, Маснад, Байрут, ҷ.1, саҳ.107.
  178. ↑ Сайид ибни Товус, Ҷамол-ул-усбуъ, 1371 ҳ.ш., саҳ.70 ва 93.
  179. ↑ Олимӣ, «Ашъори Фотима (с)», ҷ.3, саҳ.110 - 120.
  180. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.284.
  181. ↑ Садуқ, ал-Муқниъ, 1415 ҳ.қ., саҳ.302; Шаҳиди Сонӣ, ар-Равзат-ул-баҳиа, 1410 ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.344.
  182. ↑ «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)», Хабаргузории Форс.
  183. ↑ فاطمیه درقم ؛ پیاده روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم, Хабаргузории садову симо.
  184. ↑ آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی, Идораи кулли фарҳангу иршоди исломии Кирмоншоҳ.
  185. ↑ ۱۵ پیشنهاد برای هدیه روز مادر, Пойгоҳи интерентии Байтўта.
  186. ↑ نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم, Хабаргузории Машриқ.
  187. ↑ اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه, Хабаргузории Икно.
  188. ↑ نمایش بانوی غریب‌نشین, Хабаргузории Икно.
  189. ↑ «فاطمه نام بیش از ۱۳ میلیون بانوی ایرانی», Хабаргузории Форс.
  190. ↑ Рассос, Мисбоҳ-ул-ъулум, 1999 м, саҳ.23 - 24.
  191. ↑ ربانی گلپایگانی، علی، فاطمیان و قرامطه, Пойгоҳи иттилоърасонии Ҳавза.
  192. ↑ مرتضی امیری اسفندقه در گفت‌وگو با تسنیم: ما حسین فهمیده‌های شعر فاطمی هستیم, Хабаргузории Тасним.
  193. ↑ کنگره «شعر فاطمی» برگزار شد, Хабаргузории ИСНО.
  194. ↑ مرتضی امیری اسفندقه از شعر فاطمی میگوید, Пойгоҳи интерентии Шаҳристони адаб.
  195. ↑ Ғаравии Исфаҳонӣ, Девон, нашри Дор-ул-кутуб-ил-исломия, саҳ.39
  196. ↑ Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.561.
  197. ↑ Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.561.
  198. ↑ Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.563; ниг.: Табарӣ, Далоил-ул-имомат, 1413 ҳ.қ., 65 - 76.
  199. ↑ Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.564.
  200. ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа ила-т-тасониф-иш-шиъа, 1403 ҳ.қ., ҷ.22, саҳ.332.
  201. ↑ Ниг.: Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.567.
  202. ↑ Ниг.: Маъмурӣ, «Китобшиносии Фотима», ҷ.2, саҳ.562 - 567.
  203. ↑ «دانشنامه فاطمی(س)»، وبگاه پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
  204. ↑ مصاحبه با خبرگزاری مهر درباره بانوی بی‌نشان
  205. ↑ انیمیشن "بانوی بهشتی", шабакаи итилоърасонии Доно.
  206. ↑ «بانوی بهشت به نویسندگی یاسر الحبیب اکران می‌شود...», сайти Динонлайн.

Ёддошт

  1. ↑ Ҳарчанд вожаи “муҳаддас” ба маънои касе аст ки бо ӯ сухан гуфта шудааст, аммо дар ривоёт ба гуфтугӯии дусӯя миёни Фариштагон ва ҳазрати Фотима (с) тасреҳ шудааст. Шайхи Садуқ дар Илал-уш-шароеъ аз Имоми Содиқ (а) ривоят кардааст ки Фотима ба он ҷиҳат муҳаддаса номида шуд, ки фариштагон аз осмон бар ӯ фурӯд меомаданд ва (ҳамонгуна ки Марям духтари Имронро хитоб мекарданд) ба ӯ хитоб мекарданд: “Эй Фотима, Худованд туро баргузида ва пок сохта ва туро бар занони ҷаҳон бартарӣ додааст.” “Эй Фотима, фармонбари Парвардгори худ бош ва саҷда кун ва бо рукуъкунандагон рукуъ намо.” Ӯ бо фариштагон сухан мегуфт ва онон низ бо ӯ сухан мегуфтанд (فَتُحَدِّثُهُمْ وَ يُحَدِّثُونَهَا). Шайхи Садуқ, Илал-уш-шароеъ, ҷ.1, саҳ.182.

Сарчашма

  • «گفتگو با آیت الله‌العظمی شبیری زنجانی»، سایت جماران، تاریخ ثبت: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۹-۱۱-۱۳۹۵ش.«Гуфтугӯ бо оятуллоҳулъузмо Шубайрии Занҷонӣ», сайти Ҷаморон, таърихи сабт: 14 - 01 - 1393ҳ.ш., таърихи боздид: 29 - 11 - 1395ҳ.ш.
  • «نمایش بانوی غریب‌نشین»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • «ده نام نخست برای دختران و پسران ایرانی»، خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: ۱۵-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.«Даҳ номи нахуст барои духтарону писарони эронӣ», Хабаргузории Форс, таърихи интишор: 15 - 02 - 1392ҳ.ш., таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • «اجرای نمایشنامه بانوی آب و آیینه»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۱۸-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.«Иҷрои намоишномаи бонуи обу оина», Хабаргузории Икно, таърихи интишор: 18 - 02 - 1391ҳ.ш., таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • آیا زن مسلمان امروزی میتواند از حضرت زهرا(س) الگو بگیرد؟، پایگاه خبری تحلیلی مهرخانه، تاریخ انتشار: ۱۱-۰۲-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۷-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • «ماجرای تعطیل شدن روز شهادت حضرت زهرا(س)»، خبرگزاری فارس‌، تاریخ انتشار: ۰۵-۰۲-۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش«Моҷарои таътил шудани рӯзи шаҳодати ҳазрати Заҳро (с)», Хабаргузории Форс, таърихи интишор: 05 - 02 - 1391ҳ.ш., таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • «نمایشگاه کوچه‌های بنی‌هاشم»، خبرگزاری مشرق، تاریخ انتشار: ۲۷-۰۱-۱۳۹۱ش تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • «Намоишгоҳи кӯчаҳои Банӣ Ҳошим», Хабаргузории Машриқ, таърихи интишор: 27 - 01 - 1391ҳ.ш. таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • «Намоиши бонуи ғарибнишин», Хабаргузории Икно, таърихи интишор: 27 - 01 - 1393ҳ.ш., таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • «فاطمیه در قم؛ پیاده‌روی دو تن از مراجع تقلید تا حرم»، خبرگزاری صداو سیما، تاریخ انتشار: ۱۴-۰۱-۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.
  • «شاعر اهل بیت زکات طبعش را می‌دهد»، پایگاه اینترنتی شهرستان ادب، تاریخ انتشار: ۲۴-۰۱-۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.«Шоири Аҳли Байт закоти табъашро медиҳад», пойгоҳи интерентии Шаҳристони адаб, таърихи интишор: 24 - 01 - 1392ҳ.ш., таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • ۱۵ «پیشنهاد برای هدیه روز مادر»، پایگاه اینترنتی بیتوته، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.«15 пешниҳод барои ҳадяи рӯзи модар», пойгоҳи интерентии Байтута, таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • Абулфутуҳи Розӣ, Ҳусайн ибни Алӣ, Равз-ул-ҷинон ва рӯҳ-ул-ҷанон фи тафсир-ил-Қуръон, таҳқиқи Ёҳаққӣ/Носеҳ, Машҳад, Остони қудси Разавӣ, 1375ҳ.ш.
  • Абуссауд, Муҳаммад ибни Муҳамади Имодӣ, Иршод-ул-ақл-ус-салим ило мазо-ял-Қуръон-ил-карим, Байрут, Дору эҳё-ут-турос-ул-арабӣ, бе то.
  • Алансорӣ Аззанҷонӣ Алхўинӣ, Исмоил, ал-Мавсуат-ул-кубро ан Фотимат-из-Заҳро, Қум, интишороти Далели мо, чопи аввал, 1428ҳ.қ.
  • Анимейшени "Бонуи биҳиштӣ ", шабакаи иттилоърасонии Доно, мунташиршуда дар муаррих: 1397/11/19.
  • Ирбилӣ, Алӣ ибни Исо, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, Байрут, Дор-ул-азвоъ, 1405ҳ.қ.
  • Арблӣ, Алӣ ибни Исо, Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма, Қум, разӣ, чопи аввал, 1421ҳ.қ.
  • Аскарӣ, Муртазо, Сақифа: баррасии наҳваи шаклгирии ҳукумат пас аз Паёмбар, ба кӯшиши Маҳдии Даштӣ, Қум, Донишкадаи усули дин, 1387ҳ.ш.
  • Аҳмад ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмд ибни Ҳанбал, Байрут, Дору содир, бе то.
  • Байзовӣ, Абдуллоҳи ибни Умр, Анвор-ут-танзил ва асрор-ут-таъвил, таҳқиқи Муҳамад Абдурраҳмони Маръашлӣ, Байрут, Дору эҳё-ут-турос-ул-арабӣ, 1418ҳ.қ.
  • Балоғӣ, Сайид Абдулҳуҷҷа, Ҳуҷҷат-ут-тафосир ва балоғ-ул-иксир, Қум, интишороти Ҳикмат, 1386ҳ.қ.
  • Балозурӣ, Аҳмад ибни Яҳё, Ансоб-ул-ашроф, таҳқиқи Суҳайл Закор/ Риёз Зириклӣ, Байрут, Дор-ул-фикр, 1417ҳ.қ.
  • Батнунӣ, Муҳаммад Лабиб, ар-Реҳлат-ул-ҳиҷозийя, Қоҳира, ал-Мактабат-ус-сақофийят-уд-динийя, бе то.
  • Бухорӣ, Муҳаммад ибни Исмоил, Саҳиҳ-ул-Бухорӣ, Байрут, Дору содир, бе то.
  • Бухорӣ, Муҳаммад ибни Исмоил, Саҳиҳ-ул-Бухорӣ, Байрут, Дор-ул-фикр, 1401ҳ.қ.
  • Баҳронӣ, Сайид Ҳошим Ҳусайнӣ, ал-Бурҳон фи тафсир-ил-Қуръон, Теҳрон, Бунёди беъсат, 1416ҳ.қ.
  • Баҳронӣ, Сайид Ҳошим Ҳусайнӣ, Ғоят-ул-маром ва ҳуҷҷат-ул-хисом, таҳқиқи Сайид Алии Ошўр, Қум, Муассисат-ул-маориф-ул-исломийя, 1413ҳ.қ.
  • Воқидӣ, Муҳаммад ибни Умар, ал-Мағозӣ, таҳқиқи Марсден Ҷонес, Байрут, Аъламӣ, 1409ҳ.қ.
  • Дулобӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, аз-Зариат-ут-тоҳират-ун-набавийя, таҳқиқи Сайид Муҳаммадҷаводи Ҳусайнӣ, Қум, Нашри исломӣ, 1407ҳ.қ.
  • Ёқубӣ, Аҳмад ибни Исҳоқ, Таърихи Ёқубӣ, Дору содир, Байрут, бе то.
  • Замахшарӣ, Маҳмуд ибни Умар, ал-Кашшоф, Байрут, Дор-ул-кутуб-ул-ъарабӣ, 1407ҳ.қ.
  • Заҳабӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, Сияру аълом-ун-нубало, таҳқиқи Шуайб Аларнаут, Байрут, Муассисат-ур-рисола, 1413ҳ.қ.
  • Ибни Абдулбарр, Юсуф ибни Абдуллоҳи Қуртубӣ, ал-Истиъоб фи маърифат-ил-асҳоб, таҳқиқи Алимуҳамади Баҷовӣ, Байрут, Дор-ул-ҷил, 1412ҳ.қ.
  • Ибни Абдураббаҳи Андалусӣ, Аҳмад ибни Муҳаммад, ал-Ақд-ул-фарид, таҳқиқи Алии Ширӣ, Байрут, Дору эҳё-ут-турос-ул-арабӣ, чопи аввал, 1409ҳ.қ.
  • Ибни Абилҳадид, Абуҳомди Абдулҳамид, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, таҳқиқи Муҳамад Абулфазли Иброҳим, Миср, Дору аҳё-ул-кутуб-ул-арабия, чопи аввал, 1378ҳ.қ.
  • Ибни Абилҳадид, Иззуддин, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, таҳқиқи Муҳамад Абулфазли Иброҳим, Дору аҳё-ул-кутуб-ул-арабия, 1378ҳ.қ.
  • Ибни Абишайбаи Кӯфӣ, Абдуллоҳ ибни Муҳаммад, ал-Мусаннафу фи-л-аҳодиси ва-л-осор, таҳқиқи Саид Лиҳом, Байрут, Дор-ул-фикр, 1409ҳ.қ.
  • Ибни Асир, ал-Комилу фи-т-таърих, Байрут, Дору содир, 1385ҳ.қ.
  • Ибни Асири Ҷазрӣ, Алӣ ибни Муҳаммад, Усуд-ул-ғоба фи маърифат-ис-саҳоба, Теҳрон, интишороти Исмоилиён, бе то.
  • Ибни Асокир, Алӣ ибни Ҳасан, таърихи Мадинаи Димишқ, таҳқиқи Алии Ширӣ, Байрут, Дор-ул-фикр, 1415ҳ.қ.
  • Ибни Касир, Исмоил ибни Умар, ал-Бидояту ва-н-ниҳоят, таҳқиқи Алии Ширӣ, Байрут, Дору эҳё-ут-турос-ул-арабӣ, 1408ҳ.қ.
  • Ибни Касир, Исмоил ибни Умар, Тафсир-ул-Қуръон-ил-ъазим, Байрут, Дор-ул-маърифа, 1412ҳ.қ.
  • Ибни Касир, Исмоил ибни Умар, Таърихи Ибни Касир, Миср, Матбаат-ус-саъода, 1351 - 1358ҳ.қ.
  • Ибни Қутайбаи Динаварӣ, Абумуҳаммад Абдуллоҳ ибни Муслим, ал-Имомату ва-с-сиёсат, таҳқиқи Алии Ширӣ, Қум, Шарифи Разӣ, 1413ҳ.қ./1371ҳ.ш.
  • Ибни Қутайбаи Динаварӣ, Абумуҳаммад Абдуллоҳ ибни Муслим, ал-Имомату ва-с-сиёсат, тарҷумаи Сайид Носири Таботабоӣ, Теҳрон, Қақнус, 1380ҳ.ш.
  • Ибни Мардувайҳи Исфаҳонӣ, Аҳмад ибни Мӯсо, Маноқиби Алӣ ибни Абитолиб, таҳқиқи Абдурраззоқи Муҳаммадҳусайн, Қум, интишороти Дор-ул-ҳадис, 1424ҳ.қ.
  • Ибни Ҳишом, Абумуҳаммад Абдулмалик ибни Ҳишоми Ҳимярӣ, Сират-ун-набавийя ли Ибни Ҳишом, таҳқиқи Мустафо Ассақо, Иброҳими Алабёрӣ, Абдулҳафиз Ашшиблӣ, Байрут, Дор-ул-маърифа.
  • Ибни Саъд, Муҳаммад ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, Байрут, Дору содир, бе то, бе ҷо.
  • Ибни Саъд, Муҳаммад ибни Саъд, ат-Табақот-ул-кубро, таҳқиқи Муҳамад Абдуқодири Ато, Байрут, Дор-ул-кутуб-ул-илмия, чопи аввал, 1410ҳ.қ.
  • Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Байрут, Дор-ул-фикр, 1404ҳ.қ.
  • Ибни Шаҳрошуб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқиби Оли Абитолиб, гурӯҳе аз асотиди Наҷафи ашраф, ан-Наҷаф-ул-ашраф, ал-Мактабат-ул-ҳайдария, 1376ҳ.қ.
  • Каҳола, Умар Ризо, Аълом-ун-нисо фи олам-ил-ъараби ва-л-Ислом, Байрут, Муассисат-ур-Рисола, чопи даҳум, 1412ҳ.қ./1991м.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Байрут,...., 1401ҳ.қ.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, таҳқиқи Алии Акбари Ғаффорӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ул-исломийя, 1363ҳ.ш.
  • Кофӣ, Абдулҳусайн ва Ҷаводи Шафииён, «Исмати Фотима (с)», дар Донишномаи фотимӣ (ҷ.2), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
  • Кафъамӣ, Иброҳим ибни Алӣ, ал-Мисбоҳ, Байрут, Муассисат-ул-аъламӣ, 1403ҳ.қ.
  • Қазвинӣ, Муҳаммад Козим, Фотимаи Заҳро аз вилодат то шаҳодат, тарҷумаи Алии Карамӣ, Муртазо, 1384ҳ.ш.
  • Мағрибӣ, Қозӣ Нӯъмон ибни Муҳаммади Тамимӣ, Даоим-ул-Ислом, таҳқиқи Осифи Файзӣ, Қоҳира, Дор-ул-маъориф, 1383ҳ.қ.
  • Мағрибӣ, Қозӣ Нӯъмон ибни Муҳаммади Тамимӣ, Шарҳ-ул-ахбор фи фазоил-ил-аиммат-ил-атҳор, таҳқиқи Сайид Муҳаммад Ҳусайнии Ҷалолӣ, Қум, Нашри исломӣ, 1414 қ, ҷ.3, саҳ.29.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Тафсири намуна, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ул-исломийя, 1374ҳ.ш.
  • Маръашии Наҷафӣ, Сайид Шаҳобиддин, Шарҳи эҳқоқ-ул-ҳақ, Қум, китобхонаи Маръашии Наҷафӣ, бе то.
  • Масъудӣ, Алӣ ибни Ҳусайн, исботи алўсиаҳи ллإмоми алии бен абии толиб, Қум, интишороти ансорён, 1417ҳ.қ.
  • Масъудӣ, Муҳаммадфозил, Асрор-ул-фотимийя, таҳқиқ: Сайид Одили Алавӣ, Муассисат-уз-зоир, 1420ҳ.қ.
  • Маҳаллотӣ, Забеҳуллоҳ, Раёҳин-уш-шариъа, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ул-исломийя, бе то.
  • Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, таҳқиқи Шайх Абдуззаҳрои Алавӣ, Байрут, Дор-ур-ризо, бе то.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор, Байрут, Муассисат-ул-вафо, 1404ҳ.қ.
  • Маъмурӣ, Алӣ, «Китобшиносии Фотима (с)», Донишномаи фотимӣ (с), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
  • Мирҷаҳонӣ, Сайид Муҳаммад Ҳасан, Ҷаннат-ул-ъосима, Теҳрон, Китобхонаи Садр, 1398ҳ.қ.
  • Мақризӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Амтоъ-ул-асмоъ, таҳқиқи Муҳаммад Намисӣ, Байрут, Дор-ул-кутуб-ул-илмия, 1420ҳ.қ.
  • Мудири Шоначӣ, Козим, Илм-ул-ҳадис, Машҳад, Интишороти Донишгоҳи Машҳад, 1344ҳ.ш.
  • Муслими Нишобурӣ, Муслим ибни Ҳаҷҷоҷ, Саҳиҳи Муслим, Байрут, Дор-ул-фикр, бе то.
  • Муттақии Ҳиндӣ, Алоуддин Алӣ ибни Ҳисомиддин, Канз-ул-ъуммол, муҳаққиқ: Бакрии Ҳаёнӣ / Сафват Ассақо, Байрут, Муассисат-ур-Рисола, чопи панҷум, 1401ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Амолӣ, таҳқиқи Ҳусайни Устодвалӣ, Алӣ Акбари Ғаффорӣ, Байрут, Дор-ул-муфид, 1414ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад ибни Нӯъмон, ал-Муқниъаҳ, Қум, Муассисат-ун-нашр-ул-Исломӣ, чопи дуввум, 1410ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Ихтисос, таҳқиқи Алӣ Акбари Ғаффорӣ, Қум, нашри исломӣ, 1414ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Иршод фи маърифат-ил-ҳуҷаҷ-ил-Лоҳи ала-л-ъибод, Қум, Конгресси Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Масор-уш-шариъа фи мухтасар-ит-таворих-иш-шариъа, таҳқиқи Маҳдии Наҷаф, Байрут, Дор-ул-муфид, 1414ҳ.қ.
  • Муҳаққиқи Сабзаворӣ, Муҳаммадбоқир, Намунаи байнот дар шаъни нузули оёт аз назари Шайхи Тӯсӣ ва соири муффасирини хоса ва омма, Теҳрон, Исломӣ, чопи дуввум, 1359ҳ.ш.
  • Намирӣ, Ибни Шабаҳ, Таърих-ил-Мадинат-ил-мунаввара, таҳқиқ: Фаҳим Муҳаммади Шалтут, Қум, Дор-ул-фикр, 1410ҳ.қ.
  • Нисоӣ, Аҳмад ибни Шуайб, ас-Сунан-ул-кубро, таҳқиқи Абдуғаффор Сулаймони Бандорӣ, Сайид Касравӣ Ҳасан, Байрут, Дор-ул-кутуб-ул-илмия, 1411ҳ.қ.
  • Нишобурӣ, Ҳасани ибни Муҳаммад, Тафсири ғароиб-ул-Қуръон ва рағоиб-ул-Фурқон, таҳқиқи Закариёи Амирот, Байрут, Дор-ул-кутуб-ул-илмия, 1416ҳ.қ.
  • آیین‌نامه‌های مصوب شورای فرهنگ عمومی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه، تاریخ بازدید: ۰۲-۱۲-۱۳۹۵ش.Оинномаҳои мусавваби Шӯрои фарҳанги умумӣ, Идораи кулли фарҳангу иршоди исломии Кирмоншоҳ, таърихи боздид: 02 - 12 - 1395ҳ.ш.
  • Оқобузурги Теҳронӣ, Муҳаммадмуҳсин, аз-Зариъа ило тасониф-иш-шиъа, Байрут, Дор-ул-азво, 1403ҳ.қ.
  • Оли Расул, Савсан, «Асрори вуҷудии ҳазрати Заҳро (с)», дар маҷаллаи “Мутолиъоти роҳбурдии занон”, Теҳрон, Шӯрои фарҳангӣ-иҷмтоъии занон ва хонавода, баҳори 1387ҳ.ш.
  • Олимӣ, Сайид Алиризо, «Ашъори Фотима (с)», Донишномаи фотимӣ (с), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
  • Омилӣ, Сайид Ҷаъфари Муртазо, Ранҷҳои ҳазрати Заҳро (с), тарҷума: Муҳаммади Сипеҳрӣ, Қум, Интишороти таҳзиб, 1382ҳ.ш.
  • Амини Омилӣ, Муҳсин, Аъён-уш-шиъа, Байрут, Дор-ут-таоруф, бе то.
  • ربانی گلپایگانی، «علی، فاطمیان و قرامطه»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ انتشار : ۱۳۸۵/۵/۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۱۲/۰۶.Раббонии Гулпойгонӣ, «Алӣ, фотимиён ва қаромита», Пойгоҳи иттилоърасонии ҳавза, таърихи интишор: 1385\05\04 таърихи боздид: 1395\12\06.
  • Рассос, Аҳмад ибни Ҳасан, Мисбоҳ-ул-ъулум, таҳқиқи Муртазои ибни Зайди Маҳтурӣ, Марказ-ул-бадр-ил-ъилмӣ ва-с-сақофӣ, Санъо, чопи аввал, 1999 м.
  • Садуқ, Муҳаммади ибни Алӣ, ал-Муқниъ, [бе ҷо], нашри Муассисаи Имом Ҳодӣ (ъ), 1415ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобвайҳ, Маъони-юл-ахбор, тасҳеҳ ва таълиқ: Алӣ Акбари Ғаффорӣ, Қум: Муассисат-ун-нашр-ул-исломӣ, 1379ҳ.ш.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Амолӣ, Қум, Муассисат-ул-беъса, 1417ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Хисол, таҳқиқи Алӣ Акбари Ғаффорӣ, Қум, Нашри исломӣ, 1403ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман ло яҳзаруҳ-ул-фақиҳ, таҳқиқи Алӣ Акбари Ғаффорӣ, Қум, нашри исломӣ, 1404ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобвайҳ, Илал-уш-шароеъ, таҳқиқи Сайид Муҳаммадсодиқи Баҳрулъулум, ан-Наҷаф-ул-ашраф, ал-Мактабат-ул-ҳайдария, 1385ҳ.қ.
  • Саид Ибни Товус, Алӣ ибни Мӯсо, Муҳаҷ-уд-даъавот ва манҳаҷ-ул-ъибодот, Қум, Дор-уз-захоир‏, чопи аввал, 1411ҳ.қ.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мӯсо, Ҷамол-ул-усбуъ, таҳқиқи Ҷаводи Қумӣ, Муассисат-ул-офоқ, 1371ҳ.ш.
  • Саффор, Муҳаммад ибни Ҳасан, Басоир-уд-дараҷот-ул-кубро, таҳқиқи Мирзо Муҳсини Кӯчабоғӣ, Теҳрон, Муассисат-ул-аъламӣ, 1404ҳ.қ.
  • Саҳмӣ, Ҳамзаи ибни Юсуф, Таърихи Ҷурҷон, Байрут, Олам-ул-кутуб, чопи чаҳорум, 1407ҳ.қ.
  • Сайид Муртазо, Алӣ ибни Ҳусайн, ал-Шофӣ фи-л-имомат, таҳқиқи Сайид Абдуззаҳро Ҳусайнӣ, Қум, интишороти Исмоилён, 1410ҳ.қ.
  • Самҳудӣ, Алӣ ибни Аҳмад, Вафо-ул-вафо биахбори дор-ил-Мустафо, Дор-ул-кутуб-ул-илмия, Байрут, 1971 м.
  • Суютӣ, Ҷалолиддин, ад-Дурр-ул-мансури фи тафсири би-л-маъсур, Қум, китобхонаи Маръашии Наҷафӣ, 1404ҳ.қ.
  • Табарӣ, Абуҷаъфар Муҳаммад ибни Ҷарир, Таърихи Табарӣ, таҳқиқи Маҷд Абулфазли Иброҳим, Байрут, Дор-ут-турос, чопи дуввум, 1387ҳ.қ./1967 м.
  • Табарӣ, Муҳаммади ибни Ҷарир, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, таҳқиқи гуруҳе аз донишмандон, Байрут, Муассисат-ул-аъламӣ, 1403ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Абулқосим, Башорат-ул-Мустафо ли шиъат-ил-Муртазо, таҳқиқи Ҷаводи Қаюмӣ, Қум, Нашри исломӣ, 1420ҳ.қ.
  • Табарии Имомӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Далоил-ул-имомат, Қум, Муассисат-ул-биъсат, 1413ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Аҳмад ибни Алӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, таҳқиқи Муҳаммадбоқири Хирсон, ан-Наҷаф-ул-ашраф, Дор-ун-нуъмон, 1386ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Маҷмаъ-ул-баёни фи тафсир-ил-Қуръон, Байрут, муассисаи алأълмӣ, 1415ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Маҷмаъ-ул-баёни фи тафсир-ил-Қуръон, Теҳрон, Интишороти Хусрав, 1372ҳ.ш.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Аълом-ул-варо, Қум, Муассисату Ол-ил-байт ли эҳё-ит-турос, 1417ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Ҳасан ибни Фазл, Макорим-ул-ахлоқ, Қум, Ашшариф-ур-Разӣ, 1392ҳ.қ.
  • Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадкозим, «Издивоҷи Фотима», Донишномаи фотимӣ (с), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
  • Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, ал-Мизони фи тафсир-ил-Қуръон, Қум, Нашри исломӣ, 1417ҳ.қ.
  • Табаронӣ, Сулаймон ибни Аҳмад, ал-Муъҷам-ул-кабир, Қоҳира, Дор-ун-нашр, 1415ҳ.қ.
  • Теҳронӣ, Муҷтабо, Баҳси кӯтоҳ перомуни хутбаи ҳазрати Заҳро (с), Теҳрон, Паёми озодӣ, зимистони 1387ҳ.ш.
  • Тирмизӣ, Муҳаммад ибни Исо, Сунан-ут-Тирмизӣ, таҳқиқи Абдулваҳҳоби Абдуллатиф, Байрут, Дор-ул-фикр, 1403ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммади ибни Ҳасан, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, Байрут, Муассисату фиқҳ-иш-шиъа, 1411ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Таҳзиб-ул-аҳком, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ул-исломийя-, 1407ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Амолӣ, Қум, Андешаи ҳодӣ, 1388ҳ.ш.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Амолӣ, таҳқиқи Муассисат-ул-биъсат, Қум, Дор-ус-сақофа, 1414ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ат-Тибёни фи тафсир-ил-Қуръон, таҳқиқи Аҳмад Қасири Омилӣ, Мактаб-ул-аълом-ил-исломӣ, 1409ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Ихтиёру маърифат-ур-риҷол, таҳқиқи Сайид Маҳдии Раҷоӣ, Қум, Муассисату ол-ул-байт ли эҳё-ит-турос, 1404ҳ.қ.
  • Фахри Розӣ, Муҳаммад ибни Умар, ат-Тафсир-ул-кабир, Байрут, Дору эҳё-ут-турос-ул-арабӣ, 1420ҳ.қ.
  • Фараҳмандпур, Фаҳима, «Сираи сиёсии Фотима», Донишномаи фотимӣ (с), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
  • Фаттоли Нишобурӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Равзат-ул-воъизин, Қум, Шариф-ур-Разӣ.
  • Хоразмӣ, Муваффақ ибни Аҳмад, ал-Маноқиб, таҳқиқи Молики Маҳмудӣ, Қум, Нашри исломӣ, 1411ҳ.қ.
  • Ҳалабӣ, Алии ибни Бурҳон, ал-Сират-ул-ҳалабийя, Байрут, Дор-ул-маърифа, 1400ҳ.қ.
  • Ҳилолии Омирӣ, Салими ибни Қайс, Асрори оли Муҳаммад, тарҷумаи Исмоили Ансории Занҷонии Хуинӣ, Қум, нашри ал-Ҳодӣ, чопи панҷум, 1378ҳ.ш.
  • Ҳимярии Қумӣ, Абдуллоҳ ибни Ҷаъфар, Қурб-ул-иснод, Қум, Муассисату ол-ул-байти ли эҳё-ит-турос, 1413ҳ.қ.
  • Ҳокими Нишобурӣ, Муҳаммад ибни Абдуллоҳ, ал-Мустадраку ала-с-саҳиҳайн, таҳқиқи Юсуфи Маръашлӣ, Байрути Дор-ул-маърифа, бе то.
  • Ҷавҳарии Басарӣ, Аҳмади ибни Абдулазиз, ас-Сақифа ва Фадак, таҳқиқи Муҳаммадҳодии Аминӣ, Байрут, Ширкат-ул-катбӣ, 1413ҳ.қ.
  • Ҷамъе аз муҳаққиқин, Фарҳангномаи улуми Қуръон, Қум, Пажӯҳишгоҳи улум ва фарҳанги исломӣ, ‏‫1394ҳ.ш.‬‬‬
  • Шайх Ҳурри Омилӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Васоил-уш-шиа, Қум, муассисаи ол-ил-байт (ъ), 1409ҳ.қ.
  • Шаҳиди Сонӣ, Зайнуддин ибни Алии Омилӣ, ар-Равзат-ул-баҳийя фи шарҳ-ил-лумъат-ид-димишқийя, таҳқиқи Сайид Муҳаммади Калонтар, Қум, интишороти доварӣ, 1410ҳ.қ.
  • Шаҳидӣ, Сайид Ҷаъфар, Зиндагонии Фотимаи Заҳро (с), Теҳрон, дафтари Нашри фарҳанги исломӣ, 1363ҳ.ш.
  • Шаҳристонӣ, Муҳаммад ибни Абдукарим, ал-Милалу ва-н-ниҳал, таҳқиқи Муҳаммади Сайидгелонӣ, Байрут, Дор-ул-маърифа, 1422ҳ.қ.
  • Шубайрӣ, Сайид Муҳаммад Ҷавод, «Шаҳодати Фотима (с)», Донишномаи фотимӣ (с), Теҳрон, Пажӯҳишгоҳи фарҳангу андешаи исломӣ, чопи аввал, 1393ҳ.ш.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Ҳазрати_Фотимаи_Заҳро_саломуллоҳи_алайҳо&oldid=28818"