Тарбияти фарзанд
Тарбияи фарзанд (форсӣ: تربیت فرزند) ё фарзандпарварӣ (форсӣ: فرزندپروری) ба маънои фароҳамсозии заминаҳои рушди фарзанд аст, бо ҳадафи бархурдор кардани ӯ аз ахлоқи неки динию дунявӣ. Тарбияи фарзанд дар ривоятҳои исломӣ бисёр мавриди таваҷҷӯҳ аст. Дар ривоятҳои Аҳли Байт (а) барои тарбияи фарзанд се марҳилаи ҳафтсолаи ҳаёт аз таваллуд то 21-солагӣ дар назар гирифта шудааст, ки ҳар марҳила шароиту одоби хоси худро дорад.
Парҳез аз ҷазо ва таҳқир, бахшидани иззати нафс, риояи эътидол ва адолат, аз ҷумлаи усули тарбияи фарзанданд, ки дар ривоятҳо ба онҳо ишора шудааст. Ҳамчунин, мавридҳое мисли таваҷҷӯҳ ба марҳилаҳои рушди шахсият, таълими фарзанд, шароити ширдиҳӣ, муҳаббат ба фарзанд ва диққат дар интихоби ҳамсар, аз мавзуъҳои пуртакрор дар ривоятҳои тарбияи фарзанданд. Бар асоси таълимоти исломӣ, илова бар рафтори волидон, хусусиятҳои ирсӣ низ дар тарбияи фарзанд таъсир доранд.
Тарбияи фарзанд аз назари андешамандони исломӣ низ мавриди таваҷҷӯҳ будааст. Хоҷа Насируддини Тӯсӣ, файласуф ва мутакаллими шиа, барои тарбияи фарзанд ба усулҳое мисли кашфи табиат ва истеъдоди фарзанд, соҳибназар сохтани ӯ дар масоили маърифатӣ аз роҳи такрор ва таъкиди мудовим, муохиза дар сурати сарпечӣ аз вазифаҳои динӣ ва анҷоми корҳои зишт ё расонидани зарар ба дигарон ва одатдиҳӣ ба сахтиҳо ишора мекунад. Ибни Сино низ таъкид мекунад, ки ҳар фарзандро бояд мувофиқи истеъдоди хоси худ тарбия кард ва ҳеҷ гоҳ набояд чизеро ба ҳамаи онҳо яксон таҳмил кард; зеро ин кор маънои нодида гирифтани фарқҳои сириштиро дорад, ки дар ниҳоят ба табоҳӣ хоҳад кашид.
Аҳамият ва ҷойгоҳ
«Аммо ҳаққи фарзанди ту ин аст, ки бидонӣ ӯ аз туст ва бо хубу бадии ӯ дар дунё ба ту нисбат дода мешавад. Бегумон, ту дар бораи он чи бар ӯҳдаи ту аст — яъне тарбияи нек кардани ӯ, роҳнамоӣ ба сӯи Худованди азза ва ҷалла ва ёрӣ кардан ба ӯ дар итоат аз Худо — масъул ҳастӣ. Пас дар кор бо ӯ, мисли касе амал кун, ки медонад барои некӣ кардан ба ӯ подош мегирад ва барои бадӣ кардан ҷазо мебинад.»
Шайх Садуқ, ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622.
Тарбияи фарзанд аз ҳуқуқи асосии ӯ дониста шудааст[1]. Аз нигоҳи андешмандон, ин кор маънои фароҳамсозии замина барои рушд ва зуҳури истеъдоди фарзанд аст[2]. Ба назари онҳо, ҳадаф аз тарбияи фарзанд такомули ҷанбаҳои рӯҳӣ ва ҷисмии ӯ дар масолеҳи диниву дунявист[3].
Тарбияи фарзанд дар ривоятҳои исломӣ бисёр мавриди таваҷҷӯҳ аст[4]. Бар асоси ривоятҳо, падар ва модар масъули тарбияи фарзанд мебошанд[5]. Имом Алӣ (а) дар тафсири ояти 6 сураи Таҳрим, масъалаи тарбияи фарзандонро ҳамчун яке аз масъулиятҳои муъминон барои наҷот аз оташ матраҳ кардааст[6]. Дар манобеи шиӣ, ҳамон тавре ки падару модар сабаби пайдо шудани ҷисми фарзанданд, тарбияи онҳо низ маншаи рафтори фарзанд дониста мешавад[7].
Имом Саҷҷод (а) низ дар Рисолаи ҳуқуқ бахши махсусеро ба ҳаққи фарзанд ихтисос додааст ва дар он масъулияти волидайнро нисбат ба тарбияи илоҳии фарзанд — бо рафтор ва омӯзиш — зикр карда, тақдири фарзандро ба навъи тарбияи падару модар вобаста медонад[8].
Мавзуъҳои асосии матраҳшуда дар ривоятҳои тарбияи фарзанд
Баъзе пажӯҳишгарон, бо баррасии шумори мавзуъҳои марбут ба тарбияи фарзанд дар китоби Усули Кофӣ, ин мавридҳоро ҳамчун даҳ мазмуни пуркорбурд шумурдаанд:
Таваҷҷӯҳ ба марҳилаҳои гуногуни рушд, таълими фарзандон, шароити шир додан ба кӯдак, муҳаббат ба фарзандон, диққат дар интихоби ҳамсар, баракатҳои доштани фарзанди солеҳ, тарбияи дурусти фарзандон, суннатҳои нек, таъсири таъдиб ва танбиҳ дар тарбия ва гузоштани номи некӯ барои фарзандон.[9]
Ҳамчунин, онҳо бо тақсимбандии марҳилаҳои тарбияи фарзанд — бар асоси ривоятҳо — ба се қисм: пеш аз таваллуд, пас аз таваллуд ва баъди кӯдакӣ, бар онанд, ки мавзӯи бештари такроршуда дар миёни ривоятҳои марбут ба ҳар марҳила чунин аст:
- Марҳилаи пеш аз таваллуд: диққат дар интихоби ҳамсар;
- Марҳилаи баъд аз таваллуд: таваҷҷӯҳ ба шароити ширдиҳанда ё ширдиҳӣ ва ҳамчунин номгузории муносиб;
- Марҳилаи баъд аз кӯдакӣ: риояи усул ва қоидаҳои тарбияи фарзанд, монанди таъдиб ва танбеҳи фарзанд, тарбияи ҷинсии фарзанд, вафо ба аҳд дар баробари фарзандон.[10]
Баъзе нуктаҳои тарбияи фарзанд дар ривоятҳо
Дар ривоятҳои расида аз имомони шиа метавон чанд нуктаро дарёфт, ки дар тарбияи фарзанд таъсиргузоранд; монанди: парҳез аз ҷазо[11], парҳез аз таҳқир[12], бахшидани иззати нафс[13], риояи эътидол дар тарбият[14], риояи адолат[15], вафо ба аҳд[16], тарбият дар синни хурдсолӣ[17], ва омӯзиши масоили динӣ ва иҷтимоӣ.[18]
Равишҳои тарбиятии Аҳли Байт (а)
Баъзе муҳаққиқон равишҳои тарбиятии Аҳли Байт (а)-ро ба се гурӯҳ тақсим кардаанд:
- Равишҳои қатъӣ: мавридҳое чун меҳрубонӣ, насиҳат, эҳтиром ба шахсияти фарзанд, набудани табъиз;
- Равишҳои ислоҳӣ: мавридҳое чун бахшиш, тағофул, ташвиқ, танбеҳи мутаносиб, бозӣ, ширкат додан дар маросимҳои мазҳабӣ;
- Равишҳои киноӣ: мавридҳое чун насиҳати пинҳонӣ, баргузор кардани мусобиқот ва вогузории баъзе масъулиятҳо ба фарзандон.[19]
Се марҳилаи тарбияи фарзанд
Дар ривоятҳои шиа, тарбияи фарзанд ба се марҳилаи ҳафтсолаи ҳаёт тақсим шудааст: дар ҳафт соли аввал ӯ бо унвони «сарвар ва олиқадр», дар ҳафт соли дуюм — «итоаткор ва фармонбардор», ва дар ҳафт соли сеюм — «вазир ва масъул» муаррифӣ шудааст.[20]
Баъзеҳо ин се марҳиларо мутобиқ ба давраи кӯдакӣ, навҷавонӣ ва ҷавонӣ донистаанд[21], ва дигарон бар инанд, ки ин равиш боиси пайдо шудани шахсияти нек дар фарзанд мешавад ва сифатҳои равонӣ, эҳсосӣ ва рафтории мувофиқ бо фитратро барояш фароҳам месозад.[22]
Нақши покии модар ва фаъолияти падар дар тарбияи фарзанд
Бинобар як пажӯҳиш, дар Ислом нақши ирсии модар дар тарбияи фарзанд беш аз падар аст. Дар ин замина ба баъзе ривоятҳо ва ҳамчунин ояти 28 сураи Марям ишора шудааст;[23] зеро дар ин оят таъсири нопокии модари Марям(с) аз забони қавми ӯ зикр шудааст; дар ҳолате ки ҳама медонистанд, ки модараш дар кӯдакии ӯ вафот карда буд.[24]
Дар мавриди таъсири фаъолияти падар дар тарбияи фарзанди солеҳ, баъзеҳо ба ояти 49 сураи Марям истинод кардаанд, ки дар он додани ду фарзанди пок (яъне Исҳоқ (а) ва Яъқуб (а)) ба Иброҳим (а) зикр шудааст — ва ин неъмат натиҷаи канорагирии ӯ аз ғайри Худо дониста мешавад.[25]
Тарбияи фарзанд аз назари андешмандони исломӣ
Дар баъзе китобҳои ахлоқӣ, чунин тавсияҳо ба падару модар шудааст: таҳкими хислати ҳаё дар кӯдак, омӯзиши одоби хӯрдан, либос пӯшидан, дӯстёбӣ, омӯхтани хондану навиштан ва таълими Қуръон ва ҳадис ва шеърҳои нек ва аҳволи некон, суҳбат кардан ва бозӣ намудан ва дар ниҳоят дастурҳои марбут ба балоғат монанди баргузории намоз ва рӯза ва баъзе дигар аз таклифҳо ва аҳкоми шаръии барои ӯ зарурӣ.[26]
Хоҷа Насируддини Тӯсӣ, файласуф ва мутакаллими шиа, усулҳои зеринро барои тарбияи фарзанд тавсия медиҳад:
- Кашфи табиат ва истеъдоди фарзанд;
- Малака сохтани маърифат аз роҳи такрор ва таъкиди пайваста;
- Ҷазодиҳӣ дар сурати сарпечӣ аз вазифаҳои динӣ ва анҷоми корҳои зишт ё расонидани зарар ба дигарон;
- Одат додан ба сахтиҳо.[27]
Аз назари Ибни Сино тарбияи кӯдак шаш марҳила дорад:
- Марҳилаи аввал (аввали таваллуд): интихоби номи нек ва ширдиҳии солим;
- Марҳилаи дуюм (пас аз гирифтан аз шир): бозӣ ва тарбияи ахлоқии кӯдак;
- Марҳилаи сеюм (тахминан шашсолагӣ): омӯзиш ва тадриси мулоими Қуръон ва илм;
- Марҳилаи чорум: шиносоӣ бо санъат ва касб;
- Марҳилаи панҷум: пардохтан ба кор ва шуғл;
- Марҳилаи шашум: ташкили зиндагии мустақил.[28]
Ибни Сино ҳамчунин таъкид мекунад, ки ҳар як фарзандро бояд мувофиқи истеъдоди хоси худ парвариш дод ва ҳеҷ гоҳ набояд чизеро бар ҳама яксон таҳмил кард; зеро ин кор маънои нодида гирифтани тафовутҳои фитриро дорад, ки дар ниҳоят ба фасод меоварад.[29] Ӯ дар Китоби Қонун низ режими ғизоиро аз тифлӣ то навҷавонӣ зикр мекунад, ки дар онҳо илова бар ҳадафҳои тиббӣ, ҳадафҳои таълимӣ ва тарбиятиро низ мадди назар қарор медиҳад.[30]
Китобшиносӣ
Ба гузориши баъзе манбаъҳо, китобҳои марбут ба тарбияи фарзанд гуногунии зиёд доранд ва бо ду равиши умда навишта шудаанд: баъзе аз ин китобҳо, монанди китоби «Бо кӯдакат зиндагӣ кун», навиштаи Озари Дӯстмуҳаммадӣ, тарбияи фарзандро танҳо аз назари равоншиносӣ баррасӣ мекунанд; ва бархеи дигар, монанди китоби «Усули таълим ва тарбияти кӯдак (аз дидгоҳи мактаби Ислом ва илми равоншиносӣ)» навиштаи Фотима Бейдӣ ва Акбар Ранҷбарзода, ин мавзуъро ба таври омехта аз дидгоҳи динӣ ва равоншиносӣ таҳлил менамоянд.[31]
Баъзе дигар аз китобҳо дар ин замина чунинанд:
- Тарбияи динии кӯдак; ин китоб бознависии суҳбатҳои Оятуллоҳ Ҳоирии Шерозӣ дар беш аз ҳафтод нишасти «дарси тарбият» бо ҳузури донишҷӯёни илмҳои тарбиятӣ аст, ки дар соли 1395ҳ.ш. бо кӯшиши нашри Маориф ба чоп расидааст.[32]
- Китоби «Тарбияи фарзанд бо рӯйкарди фиқҳӣ», навиштаи Алиризо Аърофӣ ва Саиднақии Мусавӣ: ин китоб низ дар соли 1395ҳ.ш. бо кӯшиши муассисаи фарҳангию ҳунарии Ишроқ ва Ирфон ба чоп расидааст. Дар он бо тарҳи низоми саволҳои марбут ба тарбияи фарзанд, саъй шудааст посухи нимдалелӣ ба баъзе саволҳо ироа шавад. Бар асоси феҳристи мавзуоти ин китоб, тарбияи эътиқодӣ, тарбияти ибодӣ, тарбияти эҳсосӣ, тарбияти ҷинсӣ ва тарбияти ҷисмонӣ мавриди таваҷҷӯҳ қарор гирифтаанд.[33]
Эзоҳ
- ↑ Вазирифард, «بررسی حقوق فرزند بر والدین و ارتباط این حقوق با تربیت و تأدیب وی», саҳ.3
- ↑ Шариатмадорӣ, Таълим ва тарбияти исломӣ, 1379ҳ.ш., саҳ.3
- ↑ Ансорӣ, Аҳком ва ҳуқуқи кӯдакон дар ислом, 1391ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.551–554
- ↑ Барои намуна ниг.: Ибни Моҷа, Сунани Ибни Моҷа, 1373ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.1211; Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622
- ↑ Паёмбари Худо(с): «Фарзандонатонро тарбия кунед, зеро шумо дар бораи онҳо масъул ҳастед» (Ба нақл аз: Фарҳодиён, Волидайн ва мураббиёни масъул, 1390ҳ.ш., саҳ.374)
- ↑ Ниг.: Аллома Табатабоӣ, Тафсири ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.19, саҳ.689
- ↑ Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622
- ↑ Ибни Шуъба, Рисолаи ҳуқуқ, бе таърих, саҳ.67
- ↑ Мададӣ, Таҳлили муҳтавои ривоёти тарбияи фарзанд дар китоби ал-Кофӣ, 1400ҳ.ш., саҳ.35
- ↑ Мададӣ, Таҳлили муҳтавои ривоёти тарбияи фарзанд дар китоби ал-Кофӣ, 1400ҳ.ш., саҳ.38–78
- ↑ Ҳиллӣ, Уддат-уд-доъӣ, Мактабат-ул-виҷдонӣ, саҳ.79; Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.297; Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.127
- ↑ Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622; Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.5
- ↑ Ниг.: Фарҳодиён, Волидайн ва мураббиёни масъул, 1390ҳ.ш., саҳ.339–345
- ↑ Ниг.: Пурҳусайнӣ Лайло Кӯҳӣ, Баррасии робитаи ҷиҳатгирии мазҳабӣ ва сабкҳои фарзандпарварӣ, 1390ҳ.ш., саҳ.30
- ↑ Бухорӣ, Саҳеҳи Бухорӣ, нашри Муҳаммад Афандӣ, ҷ.3, саҳ.134; Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.483
- ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.49
- ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.47
- ↑ Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.622; Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.47–49
- ↑ Нурбахш Ҳабибободӣ, Равишҳои тарбиятии Аҳли Байт (а) дар тарбияти фарзанд, 1396ҳ.ш., саҳ.22–103
- ↑ Табарсӣ, Макорим-ул-ахлоқ, 1412ҳ.қ., саҳ.222
- ↑ Фарҳодиён, Он чи волидайн ва мураббиён бояд бидонанд, 1391ҳ.ш., саҳ.11
- ↑ Шакӯҳии Якто, Мутолиаи татбиқии сабкҳои фарзандпарварӣ, 1385ҳ.ш., саҳ.124
- ↑ Ҳусайнзода, Нақши ирсии модар дар тарбияи фарзанд аз дидгоҳи исломӣ, 1395ҳ.ш., саҳ.53–66
- ↑ Ниг.: Шарифи Лоҳиҷӣ, Тафсир, 1373, ҷ.3, саҳ.16; Муғния, Тафсири ал-Кошиф, 1424ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.179
- ↑ Нависандагон, «Ҳақиқат ва осори эътикоф», саҳ.67
- ↑ Мискавайҳ, Таҳзиб-ул-ахлоқ, 1398ҳ.қ., саҳ.68–75; Ғазолӣ, Эҳёи улуми дин, Доруннадва, ҷ.2, саҳ.217–218 ва ҷ.3, саҳ.72–74
- ↑ Садиқ Аълам, Таърихи фарҳанги Эрон, 1351ҳ.ш., саҳ.139–166
- ↑ Пурҳусайнӣ Лайло Кӯҳӣ, Баррасии робитаи ҷиҳатгирии мазҳабӣ ва сабкҳои фарзандпарварӣ, 1390ҳ.ш., саҳ.37
- ↑ Пурҳусайнӣ Лайло Кӯҳӣ, Баррасии робитаи ҷиҳатгирии мазҳабӣ ва сабкҳои фарзандпарварӣ, 1390ҳ.ш., саҳ.38
- ↑ Пурҳусайнӣ Лайло Кӯҳӣ, Баррасии робитаи ҷиҳатгирии мазҳабӣ ва сабкҳои фарзандпарварӣ, 1390ҳ.ш., саҳ.38
- ↑ معرفی بهترین کتابهای تربیت کودک که هر والدینی باید بخواند!، сомонаи Китобраҳ
- ↑ تربیت دینی کودک، сомонаи Nashremaaref
- ↑ تربیت فرزند با رویکرد فقهی، сомонаи Потуқи китоби фардо
Сарчашма
- تربیت فرزند با رویکرد فقهی, сомонаи Потуқи китоби фардо, санаи боздид: 27 урдибиҳишти 1403ҳ.ш.
- تربیت دینی کودک, сомонаи Nashremaaref, санаи боздид: 27 урдибиҳишти 1403ҳ.ш.
- معرفی بهترین کتابهای تربیت کودک که هر والدینی باید بخواند!, сомонаи Китоброҳ, санаи боздид: 27 урдибиҳишти 1403ҳ.ш.
- Абӯдовуд, Сулаймон ибни Ашъас, Сунани Абӯдовуд, Бейрут, нашри Саид Муҳаммад Лоҳом, 1410ҳ.қ.
- Аллома Табатабоӣ, Саид Муҳаммадҳусайн, Тафсири ал-Мизон, нашри панҷум, Қум, китобхонаи интишори исломӣ, 1417ҳ.қ.
- Ансорӣ, Қудратуллоҳ, Аҳком ва ҳуқуқи кӯдакон дар Ислом, бе ҷой, нашри маркази фиқҳии Аиммаи Атҳор (а), 1391ҳ.ш.
- Бухорӣ, Муҳаммад ибни Исмоил, Саҳеҳи Бухорӣ, Истанбул, таҳрири Муҳаммад Зеҳни Афандӣ, 1401ҳ.қ.
- Вазирифард, Саид Муҳаммадҷавод; Қароӣ, Туктам, «Баррасии ҳуқуқи фарзанд бар волидайн ва иртиботи ин ҳуқуқ бо тарбият ва таъдиби ӯ», Конфронси байналмилалии ҳазораи сеюм ва улуми инсонӣ, 1395ҳ.ш.
- Ибни Моҷа, Сунани Ибни Моҷа, таҳрири Муҳаммад Фуод Абдулбоқӣ, Қоҳира 1373/1954 [., нашри офсет, Бейрут, бе таърих.]
- Ибни Шуъба, Ҳасан ибни Алӣ, Рисолаи ҳуқуқ, Машҳад, Остони Қудси Разавӣ, бе таърих.
- Ибни Ҳайюн, Нуъмон ибни Муҳаммад Мағрибӣ, Даоим-ул-Ислом, Қум, муассисаи Оли байт (а), 1385ҳ.қ.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, Кофӣ, таҳқиқи Алиакбари Ғаффорӣ, Охундӣ, Муҳаммад, Теҳрон, Дору-л-кутуби исломия, нашри чаҳорум, 1407ҳ.қ.
- Мададӣ, Наҷибаҳ, Таҳлили муҳтавои ривоёти тарбияи фарзанд дар китоби ал-Кофӣ, рисолаи магистрии улуми Қуръон ва ҳадис, Теҳрон, Донишгоҳи Аз-Заҳро, факултаи Илоҳиёт ва маорифи исломӣ, исфанди 1400ҳ.ш.
- Маъданипур, Алӣ, Мутолиаи татбиқии арзишҳои тарбияи фарзанд дар Осиёи Марказӣ, Ховари Миёна ва Шимоли Африқо, маҷаллаи Хонаводапажӯҳӣ, №24, 1389ҳ.ш.
- Мискавайҳ, Аҳмад ибни Муҳаммад, Таҳзиб-ул-ахлоқ ва татҳир-ул-аъроқ, Бейрут, нашри Ҳасан Тамим, 1398ҳ.қ.
- Мусавӣ, Саид Ҳусайн, Мусбат се, Қум, Ҳайати Имрӯз, 1400ҳ.ш.
- Муғния, Муҳаммадҷавод, Тафсири ал-Кошиф, Теҳрон, Дору-л-кутуби исломия, 1424ҳ.қ.
- Нависандагон, Ҳақиқат ва осори эътикоф, نشریه تربیتی اخلاقی خلق, №29, хурдод ва тир 1391ҳ.ш.
- Нишобурӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Равзат-ул-воизин, Наҷаф, бе ношир, 1386ҳ.қ.
- Нурбахш Ҳабибободӣ, Райҳона, Равишҳои тарбиятии Аҳли Байт (а) дар тарбияти фарзанд, рисолаи магистрии улуми исломӣ, ихтисоси илмҳои Қуръон ва ҳадис, Исфаҳон, Донишгоҳи Паёми нур, 1396ҳ.ш.
- Пурҳусайнӣ Лайло Кӯҳӣ, Фотима, Баррасии иртиботи равияҳои мазҳабӣ ва сабкҳои тарбияи фарзанд бо модели тарбияи солим, факултети равоншиносии донишгоҳи Теҳрон, 1390ҳ.ш.
- Садиқи Аълам, Исо, Таърихи фарҳанги Эрон, Теҳрон, ширкати саҳомии табъу нашри китоб, 1351ҳ.ш.
- Содиқӣ, Мансураи Содот, Кайфияти робитаи волидфарзандӣ пешшарти тарбияи динии фарзандон, маҷаллаи Хонаводапажӯҳӣ, соли 3, №9, 1386ҳ.ш.
- Табарсӣ, Ҳасан ибни Фазл, Макорим-ул-ахлоқ, Қум, нашри Шарифи Разӣ, нашри чаҳорум, 1412ҳ.қ.
- Фарҳодиён, Ризо, Волидайн ва мураббиёни масъул, Қум, Бӯстони китоб, 1390ҳ.ш.
- Фарҳодиён, Ризо, Он чи волидайн ва мураббиён бояд бидонанд, Қум, Бӯстони китоб, 1391ҳ.ш.
- Шайх Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, таҳқиқ ва тасҳеҳ: Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, дафтари нашри исломӣ, нашри дуюм, 1413ҳ.қ.
- Шакӯҳии Якто, Маҳсон, Мутолиаи татбиқии сабкҳои фарзандпарварӣ, Тарбияи исломӣ, шумораи 3, тирамоҳ ва зимистони 1385ҳ.ш.
- Шариатмадорӣ, Алӣ, Таълим ва тарбияти исломӣ, Теҳрон, нашри Амиркабир, 1379ҳ.ш.
- Шарифи Лоҳиҷӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, Тафсири Шарифи Лоҳиҷӣ, Теҳрон, нашри Дод, 1373ҳ.ш.
- Ғазолӣ, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Эҳёи улуми дин, Бейрут, Доруннадваи Ҷадида, бе таърих.
- Ғуломии Ҷалиса, Сумайя, Нақши ҷиҳатгирии мазҳабии волидайн дар сабкҳои фарзандпарварӣ ва хушунат, рисолаи магистрӣ, илмҳои тарбиятӣ ва равоншиносӣ, Донишгоҳи Теҳрон, 1392ҳ.ш.
- Ҳиллӣ, Ибни Фаҳд, Уддат-уд-доъӣ ва наҷоҳ-ус-соъӣ, Қум, Мактабат-ул-виҷдонӣ, бе таърих.
- Ҳусайнзода, Саид Алӣ, Нақши ирсии модар дар тарбияи фарзанд аз дидгоҳи исломӣ, Тарбияи исломӣ, №22, баҳор ва тобистони 1395ҳ.ш.
- Baumrind ,D, The influence of parenting style on adolesceri compelence and substance uwe,* Journal of Early Adolescence, 1991.
- Luster, T, Rhoades, K & Haas, B, The relation between parental values and parenting behavior: A test of the Kohn hypothesis, Journal of Marriage and the Family, 51, 1989.
- Ellison. C. G, & Sherkat, D. E, Obedience and autonomy: Religion and parental values reconsidered, Journal for the Scientific Study of Religion, 32, 1993.