Имомони шиа

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Имомони Аҳли Байт)

Ин мақола дар бораи муаррифии имомони дувоздаҳгона аст. Барои ошноӣ бо имомати имомон ва далоили он, имомат ва имомати имомони шиаро бибинед.

Имомони шиа (форсӣ: امامان شيعه) дувоздаҳ тан аз Аҳли Байти Пайғамбар (с), ки бинобар ривоёт, ҷонишинони Пайғамбар ва пас аз ӯ имоми ҷомеъаи исломианд. Нахустин имом, ҳазрати Алӣ (а) ва дигар имомон фарзандон ва наводагони ӯ ва ҳазрати Заҳро (с) ҳастанд.

Ба эътиқоди шиаёни имомия, имомон (а) аз ҷониби Худованд ба имомат мансуб шудаанд ва хусусиятҳое ҳамчун исмат, афзалият, илми ғайб ва ҳаққи шафоат доранд. Имомон (а) тамоми вазоифи Пайғамбар (с) ба ҷуз дарёфти ваҳй ва овардани шариатро доро ҳастанд. Аҳли суннат, имомати имомони шиаро намепазиранд, аммо нисбат ба онҳо изҳори муҳаббату иродат карда, марҷаъияти динӣ ва илмии онҳоро мепазиранд.

Номи имомон дар Қуръон зикр нашудааст, аммо дар ривоёте аз Пайғамбар (с) ҳамчун ҳадиси Ҷобир ва ҳадиси дувоздаҳ халифа, номҳо ва адади имомон (а) омадааст. Бар асоси ин ривоёт, имомон ва ҷонишинони Пайғамбар (с), дувоздаҳ нафар ва ҳамагӣ аз Қурайш ва Аҳли Байти Пайғамбар (с) ҳастанд.

Аз назари шиаёни исноъашарӣ, Имом Алӣ (а) бо насси Пайғамбар (с) ба имомат мансуб шуд ва аз он пас, ҳар имоме, имоми баъд аз худро ба сурати ошкор ва бо нас муаррифӣ кардааст. Бар ин асос, ҷонишинони баъд аз Пайғамбар (с) 12 нафар ба ин тартиб ҳастанд: Алӣ ибни Абутолиб, Ҳасан ибни Алӣ, Ҳусайн ибни Алӣ, Алӣ ибни Ҳусайн, Муҳаммад ибни Алӣ, Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Мусо ибни Ҷаъфар, Алӣ ибни Мусо, Муҳаммад ибни Алӣ, Алӣ ибни Муҳаммад, Ҳасан ибни Алӣ ва Маҳдӣ (алайҳимуссалом). Бинобар дидгоҳи машҳури шиа, ёздаҳ имом шаҳид шуданд ва охирини онҳо, Маҳдии Мавъуд дар ғайбат ба сар мебарад, ӯ дар оянда зуҳур карда, заминро пур аз адлу дод мекунад.

Аҳли суннат имомони дувоздаҳгонаи шиаро ба унвони имом ва ҷонишинони билофасли Пайғамбар (с) намепазиранд, аммо нисбат ба онҳо муҳаббат доранд. Дар бораи шарҳи ҳоли имомони шиа ва фазоили онҳо китобҳои фаровоне аз сӯи шиаён монанди ал-Иршод ва Далоил-ул-имомат ва аз сӯи аҳли суннат монанди Янобиъ-ул-маваддат ва Тазкират-ул-хавос навишта шудааст.

Ҷойгоҳ ва вижагиҳо

Бовар ба имомати имомони дувоздаҳгона аз усули мазҳаби шиаи исноъашарӣ аст.[1] Аз дидгоҳи шиаён, имом аз сӯи Худованд ва ба василаи Пайғамбари Ислом (с) таъйин мешавад.[2]

Шиаён бар онанд ҳарчанд номи имомон дар Қуръон зикр нашудааст, аммо дар оёте ҳамчун ояти Улулъам, ояти Татҳир, ояти Вилоят, ояти Икмол, ояти Таблиғ ва ояти Содиқин ба имомати имомон ишора шудааст.[3] Албатта дар ривоёт ном ва теъдоди имомон (а) зикр шудааст.[4]

Ба бовари шиаён, имомон тамоми вазоифи Пайғамбар (с) ҳамчун табйини оёти Қуръон, баёни аҳкоми шаръӣ, тарбияти ҷомеъа, посухгӯӣ ба пурсишҳои динӣ, барқарории адолат дар ҷомеъа ва посдорӣ аз марзҳои Исломро доранд. Фарқи онҳо бо Пайғамбар (с) танҳо дар дарёфти ваҳй ва овардани шариат аст.[5]

Вижагиҳо

Аз дидгоҳи шиаёни имомия, бархе аз вижагиҳои имомони дувоздаҳгона аз ин қарор аст:

  • Исмат: имомон ҳамонанди Пайғамбар (с) аз ҳар гуна гуноҳу хато маъсум ҳастанд.[6]
  • Афзалият: аз дидгоҳи уламои шиа, имомон, пас аз ҳазрати Муҳаммад (с), афзал ва бартар аз пайғамбарон (а), малоика ва боқии мардум ҳастанд.[7] Ривоёте ки бар афзалияти имомон (а) бар ҳамаи махлуқот далолат мекунад, мустафиз ва балки мутавотир дониста шудааст.[8]
  • Илми ғайб: имомон аз ҷониби Худо дорои илм ғайб ҳастанд.[9]
  • Вилояти таквинӣ ва ташреъӣ: бештари уламои шиаи имомия бар исботи вилояти таквинии имомон (а) изъон доранд.[10] Дар исботи вилояти ташреъии имомон (а) ба маънои авлавият дар тасарруф бар амвол ва нуфуси мардум низ ихтилофе вуҷуд надорад.[11] Бар асоси ривоёти вогузории умур ба Паёмбар ва имомон,[12] вилояти ташреъӣ ба маънои ҳаққи ташреъ ва қонунгузорӣ низ барои имомон собит аст.[13]
  • Мақоми шафоат: ҳамаи имомон монанди Пайғамбар (с) дорои мақоми шафоат ҳастанд.[14]
  • Марҷаъияти динӣ ва илмӣ: бар асоси ривоёте ҳамчун ҳадиси Сақалайн[15] ва ҳадиси Сафина[16] имомон дорои марҷаъияти илмӣ ва динӣ ҳастанд ва мардум муваззафанд дар масоили динӣ ба онон муроҷиа кунанд.[17]
  • Раҳбарии ҷомеа: раҳбарӣ ва идораи ҷомеъаи исломӣ баъд аз Пайғамбари Ислом (с) бар уҳдаи имомон (а) аст.[18]
  • Вуҷуби итоат аз онҳо: бар асоси ояти Улулъамр, имомон (а) муфтараз-ут-тоъа (фарзул-итоъат) буда ва итоат аз онҳо ба таври мутлақ фарз баст; ҳамонгуна ки итоат аз Худованд ва итоат аз Пайғамбар (с) фарз аст.[19]

Аз дидгоҳи бештари уламои шиа, ҳамаи имомони шиа бо шаҳодат аз дунё рафта, ё хоҳанд рафт.[20] Далели онон, ривоёт[21] аз ҷумлаи ривояти «وَ اللهِ مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ شَهِيد»[22] аст, ки бинобар ин, ҳамаи имомон бо шаҳодат аз дунё хоҳанд рафт.[23]

Имомати имомон

Навиштори аслӣ: Имомати имомони шиа

Уламои шиа барои исботи имомати имомони дувоздаҳгона далелҳои ақлие монанди исмат ва афзалияти имомон (а) ва далелҳои нақлие монанди ҳадиси Ҷобир, ҳадиси Лавҳ ва ҳадиси 12 халифа ироа кардаанд.[24]

Ҳадиси Ҷобир

Навиштори аслӣ: Ҳадиси Ҷобир

Ҷобир ибни Абдуллоҳи Ансорӣ пас аз нузули ояти “يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ”[25] дар бораи маънои улулъамр аз Пайғамбар пурсид, Пайғамбар дар посухи ӯ фармуд: «Онон ҷонишинони ман ва имомони мусулмонони баъд аз ман ҳастанд, ки аввалашони Алӣ ибни Абутолиб аст ва баъд аз ӯ ба тартиб Ҳасан, Ҳусайн, Алӣ ибни Ҳусайн, Муҳаммад ибни Алӣ, Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Мусо ибни Ҷаъфар, Алӣ ибни Мусо, Муҳаммад ибни Алӣ, Алӣ ибни Муҳаммад, Ҳасан ибни Алӣ ва пас аз ӯ фарзандаш ҳамном ва ҳамкунияи ман аст...».[26]

Қитъаи хушнивисӣ: байте аз Абдурраҳмони Ҷомӣ дар васфи Пайғамбар (с), ки дар ҳарфи то дар маркази қитъа, нигораи имомони дувоздаҳгонаи шиа кашида шудааст. Ба сабки гулзор, асари Ҳусайни Зарринқалам дар 1312ҳ.қ.[27]

Ҳадиси 12 халифа

Навиштори аслӣ: Ҳадиси 12 халифа

Ривоёте аз тариқи аҳли суннат нақл шуда, ки дар онҳо теъдоди хулафои Пайғамбар (с) ва бархе аз вижагиҳояшон монанди қурайшӣ будан баён шудааст. Ҷобир ибни Самура аз Расули Худо (с) нақл карда ки «Ин дин ҳамеша то қиёми қиёмат ва то ҳангоме, ки дувоздаҳ нафар халифа бар сари шумо бошанд, устувору побарҷост. Ин хулафо ҳамагӣ аз Қурайш ҳастанд!».[28] Ҳамчунин дар ҳадисе ба нақл аз Ибни Масъуд, шумори нақибони баъд аз Пайғамбар (с), 12 тан ба теъдоди нақибони Банӣ Исроил гуфта шудааст.[29] Ба гуфтаи Сулаймон ибни Иброҳими Қундузӣ аз олимони аҳли суннат, манзур аз дувоздаҳ халифа дар аҳодиси набавӣ, имомони дувоздаҳгонаи шиа ҳастанд; зеро ин аҳодис бар дигарон мутобиқат намекунад.[30]

Муаррифии имомон

Шиаёни имомия бар ин боваранд, ки бо истинод ба далоили ақлӣ[31] ва нақлие ҳамчун ҳадиси мутавотири Ғадир ва Манзалат, халифаи барҳаққ ва билофасли Пайғамбари Ислом (с), Алӣ ибни Абутолиб (а) аст.[32] Пас аз Имом Алӣ (а) низ ба тартиб Имом Ҳасан (а), Имом Ҳусайн (а), Имом Саҷҷод (а), Имом Боқир (а), Имом Содиқ (а), Имом Мусои Козим (а), Имом Ризо (а), Имом Ҷавод (а), Имом Ҳодӣ (а), Имом Ҳасани Аскарӣ (а) ва Имом Маҳдӣ (аҷ), имомати ҷомеъаи исломиро бар уҳда доранд.[33]

Ном алқоб куния рӯзи таваллуд соли
таваллуд 		маҳалли
таваллуд 		рӯзи
шаҳодат 		соли
шаҳодат 		маҳалли
шаҳодат 		имомат муддати
имомат 		номи модар
Алӣ ибни Абутолиб амирулмуъминин Абулҳасан 13 раҷаб 30 омулфил Каъба 21 рамазон 40ҳ.қ. Кӯфа 11 – 40ҳ.қ. 29 сол Фотима бинти Асад
Ҳасан ибни Алӣ Муҷтабо Абумуҳаммад 15 рамазон 2ҳ.қ. Мадина 28 сафар 50ҳ.қ. Мадина 40 – 50ҳ.қ. 10 сол Фотима (с)
Ҳусайн ибни Алӣ Сайидушшуҳадо Абуабдуллоҳ 3 шаъбон 3ҳ.қ. 10 муҳаррам 61ҳ.қ. Карбало 61 – 50ҳ.қ. 10 сол
Алӣ ибни Ҳусайн Саҷҷод, Зайнулъобидин Абулҳасан 5 шаъбон 38ҳ.қ. 25 муҳаррам 95ҳ.қ. Мадина 61 - 94ҳ.қ. 35 сол Шаҳрбону
Муҳаммад ибни Алӣ Боқирулъулум Абуҷаъфар 1 раҷаб 57ҳ.қ. 7 зилҳаҷҷа 114ҳ.қ. 94 - 114ҳ.қ. 19 сол Фотима
Ҷаъфар ибни Муҳаммад Содиқ Абуабдуллоҳ 17 рабиулаввал 83ҳ.қ. 25 шаввол 148ҳ.қ. 114 - 148ҳ.қ. 34 сол Фотима
Мусо ибни Ҷаъфар Козим Абулҳасан 7 сафар 128ҳ.қ. 25 раҷаб 183ҳ.қ. Козимайн 148 - 183ҳ.қ. 35 сол Ҳамидаи Барбария
Алӣ ибни Мусо Ризо Абулҳасан 11 зилқаъда 148ҳ.қ. охири сафар 203ҳ.қ. Машҳад 203 - 183ҳ.қ. 20 сол Тактум
Муҳаммад ибни Алӣ Тақӣ, Ҷавод Абуҷаъфар 10 раҷаб 195ҳ.қ. охири зилқаъда 220ҳ.қ. Козимайн 220 - 203ҳ.қ. 17 сол Сабика
Алӣ ибни Муҳаммад Ҳодӣ, Нақӣ Абулҳасан 15 зилҳаҷҷа 212ҳ.қ. 3 раҷаб 254ҳ.қ. Сомирро 220 - 254ҳ.қ. 34 сол Самонаи Мағрибия
Ҳасан ибни Алӣ Закӣ, Аскарӣ Абумуҳаммад 10 рабиуссонӣ 232ҳ.қ. 8 рабиулаввал 260ҳ.қ. 260 - 254ҳ.қ. 6 сол Савсан
Ҳуҷҷат ибни Ҳасан Қоим Абулқосим 15 шаъбон 255ҳ.қ. Сомирро Имомат аз соли 260ҳ.қ. то кунун (1446) Нарҷисхотун

Имом Алӣ (а)

Навиштори аслӣ: Имом Алӣ (а)

Алӣ ибни Абутолиб, машҳур ба Имом Алӣ (а) ва мулаққаб ба амирулмуъминин (а), имоми аввали шиаён, фарзанди Абӯтолиб ва Фотима бинти Асад, дар сездаҳуми раҷаби соли 30 омулфил дар Каъба таваллуд шуд.[34] Ӯ нахустин марде буд, ки ба Пайғамбар (с) имон овард[35] ва пайваста мулозими Пайғамбар (с) буд ва бо Фотима (с) духтари Расули Худо издивоҷ кард.[36]

Бо ин ки Пайғамбар борҳо аз ҷумла дар рӯзи Ғадир, Алӣ (а)-ро ба унвони ҷонишини бевоситаи худ муаррифӣ карда буд,[37] аммо пас аз даргузашти ӯ, дар воқеаи Сақифаи Банӣ Соида бо Абубакр ибни Абиқаҳофа ба унвони халифаи мусулмонон байъат шуд.[38] Пас аз давраи мудорои 25-сола ва парҳез аз қиёми мусаллаҳона барои мурооти маслиҳат ва ваҳдати ҷомеъаи исломӣ (даврони ҳукумати хулафои сегона) дар соли 35 қамарӣ, мардум бо Алӣ (а) байъат карданд ва ӯро ба хилофат интихоб намуданд.[39] Дар хилофати Алӣ ки тақрибан чор солу нуҳ моҳ тӯл кашид, се ҷанги дохилӣ (ҷанги Ҷамал, ҷанги Сиффин ва ҷанги Наҳравон) рух дод. Аз ин рӯ, бештари даврони ҳукумати он ҳазрат, сарфи рафъи ихтилофоти дохилӣ шуд.[40]

Имом Алӣ (а) дар 19-уми рамазони соли 40 қамарӣ дар меҳроби масҷиди Кӯфа дар ҳоли намоз ба дасти Ибни Мулҷами Муродӣ зарбати шамшер хӯрд ва дар 21-уми рамазон ба шаҳодат расид ва дар Наҷаф дафн шуд.[41] Ӯ дорои фазоили бешуморе буд.[42] Аз Ибни Аббос нақл шудааст, ки беш аз 300 оят дар мадҳи Алӣ (а) нозил шудааст.[43] Ҳамчунин аз ӯ нақл шуда, ки Худо оятеро нозил накард, ки дар он «یا أیها الذین آمنوا; Ё айюҳаллазина оману» бошад, магар он ки Алӣ (а) дар раъси муъминон ва амири онон аст.[44]

Имом Ҳасан (а)

Навиштори аслӣ: Имом Ҳасани Муҷтабо (а)

Ҳасан ибни Алӣ (а) машҳур ба Имом Ҳасани Муҷтабо, фарзанди Имом Алӣ (а) ва ҳазрати Фотима (с) дар понздаҳуми рамазони соли сеюми қамарӣ дар Мадина таваллуд шуд.[45]

Имоми Ҳасан (а) пас аз шаҳодати падар, ба амри Худо ва тибқи васияти падараш, ба имомат расид ва ҳудуди шаш моҳ ба унвони халифаи мусулмонон ба идораи умури ҷомеъа пардохт.[46] Дар ин муддат Муъовия ибни Абусуфён, ба Ироқ, ки мақарри хилофати Имом Ҳасан (а) буд лашкар кашид ва сардорони лашкари Имом Ҳасан (а)-ро фиреб дода, ононро алайҳи он ҳазрат таҳрик кард, то он ҷо ки Имом Ҳасан (а) маҷбур ба сулҳ шуд ва хилофати зоҳириро бо шароите (ба шарти ин ки пас аз даргузашти Муъовия дубора хилофат ба Имом Ҳасан (а) баргардад ва хонадону шиаёнаш аз озору азият дар амон бошанд) ба Муъовия вогузор намуд.[47] Имом Ҳасан (а) 10 сол имомат кард[48] ва дар 28 сафари соли 50ҳ.қ., ба таҳрики Муъовия ба дасти ҳамсари худ, Ҷаъда масмум ва шаҳид шуд ва дар қабристони Бақиъ дафн шуд.[49]

Имом Ҳасан (а) аз асҳоби Кисоъ[50] ва аз ҳозирон дар моҷарои Мубоҳала[51] ва яке аз Аҳли Байти Пайғамбар (с) аст, ки ояти Татҳир дар бораи онон нозил шудааст.[52]

Имом Ҳусайн (а)

Навиштори аслӣ: Имом Ҳусайн (а)

Ҳусайн ибни Алӣ (а), машҳур ба Абоабдиллоҳ ва Сайидушшуҳадо ва имоми сеюми шиаён, фарзанди дувуми Алӣ (а) ва Фотима (с), дар сеюми шаъбони соли чаҳоруми ҳиҷрӣ дар Мадина таваллуд шуд.[53] Ӯ пас аз шаҳодати бародараш Имом Ҳасан (а), тибқи тасреҳи Пайғамбар (с) ва Имом Алӣ (а) ва васияти бародараш, ба имомат расид.[54]

Имом Ҳусайн (а) даҳ сол имомат намуд.[55] Даврони имоматаш ба ҷуз шаш моҳи охир, мусодиф бо хилофати Муъовия буд.[56] Муъовия дар соли 60 қамарӣ даргузашт ва писараш Язид ба ҷои ӯ нишаст.[57] Язид ба волии Мадина дастур дод, ки аз Имом Ҳусайн барояш байъат бигирад вагарна сарашро ба Шом бифиристад. Пас аз он ки волии Мадина дархости Язидро ба Имом Ҳусайн (а) иблоғ кард, он ҳазрат шабона бо хонадони худ ба сӯи Макка ҳаракат кард.[58] Пас аз муддате, бо даъвати мардуми Кӯфа, бо хонадон ва гурӯҳе аз ёрони худ раҳсипори Кӯфа шуд.[59] Имом ва ҳамроҳонаш дар Карбало ба муҳосираи лашкариёни Язид даромаданд ва рӯзи даҳуми муҳаррам байни онҳо ва сипоҳи Язид ба фармондеҳии Умар ибни Саъд, ҷанг даргирифт ва Имом (а), хонадон ва ёрони ӯ шаҳид ва занону кӯдакон ва Имом Саҷҷод (а) ки бемор буд, асир шуданд.[60]

Имом Ҳусайн (а) аз асҳоби Кисоъ[61] ва аз ҳозирон дар моҷарои Мубоҳала[62] ва яке аз Аҳли Байти Пайғамбар (с) аст, ки ояти Татҳир дар бораи онон нозил шудааст.[63]

Имом Саҷҷод (а)

Навиштори аслӣ: Имом Саҷҷод (а)

Алӣ ибни Ҳусайн (а), мулаққаб ба Саҷҷод ва Зайнулъобидин, чаҳорумин имоми шиаён, фарзанди Имом Ҳусайн (а) буд, ки аз Шаҳрибону духтари Яздгирди сеюм, дар соли 38 ҳиҷрӣ дар Мадина таваллуд шуд.[64]

Имом Саҷҷод (а) дар воқеаи Карбало асир шуд ва ба ҳамроҳи асирони Карбало ба Кӯфа[65] ва Шом[66] эъзом шуд. Ӯ хутбае дар Шом дар муаррифии худ ва падаронаш эрод кард, ки мардумро таҳти таъсир қарор дод.[67] Ӯ пас аз гузарондани даврони асирӣ, ба Мадина бозгардонда шуд ва дар Мадина, машғули ибодат буд ва бо касе ҷуз хоссони шиа монанди Абуҳамзаи Сумолӣ ва Абухолиди Кобулӣ иртибот надошт. Хавос низ маориферо ки аз он ҳазрат ёд мегирифтанд, байни шиа нашр медоданд.[68]

Имоми чаҳорум пас аз 34 сол имомат,[69] дар 57 солагӣ дар соли 95ҳ.қ.,[70] ба дасти Валид ибни Абдулмалик масмум шуд ва ба шаҳодат расид[71] ва дар қабристони Бақиъ канори амакаш Имом Ҳасан (а) дафн шуд.[72]

Маҷмуъаи дуъоҳо ва муноҷоти Имом Саҷҷод (а) ки бисёре аз маорифи диниро дарбар дорад, дар китоби Саҳифаи саҷҷодия гирд омадааст.[73]

Имом Боқир (а)

Навиштори аслӣ: Имом Боқир (а)

Муҳаммад ибни Алӣ машҳур ба Имом Муҳаммади Боқир (а) ва имоми панҷуми шиаён, фарзанди Имом Саҷҷод (а) ва Фотима духтари Имом Ҳасан (а)[74] дар соли 57ҳ.қ., дар Мадина таваллуд шуд.[75] Ӯ пас аз падараш ба амри Худо ва муаррифии Пайғамбар (с) ва имомони пеш аз худ, ба имомат расид[76] ва дар соли 114 ҳиҷрии қамарӣ[77] тавассути Иброҳим ибни Валид ибни Абдулмалик бародарзодаи Ҳишом халифаи умавӣ масмум ва шаҳид шуд[78] ва дар қабристони Бақиъ канори падараш ба хок супурда шуд.[79] Имом Боқир (а) дар Карбало ҳузур дошт, ӯ дар он замон чорсола буд.[80]

Дар даврони имомати имоми панҷум, ки 18 ё 19 сол ба тӯл анҷомид,[81] аз тарафе дар асари зулмҳои Банӣ Умайя, ҳар рӯз инқилоб ва ҷанге рух медод ва ин гирифториҳо дастгоҳи хилофатро машғул ва аз таъарруз ба Аҳли Байт дур мекард.[82] Аз тарафи дигар, вуқуъи воқеаи Карбало ва мазлумияти Аҳли Байт, мусулмононро маҷзуби ӯ сохт ва имконоте дар нашри ҳақоиқи исломӣ ва маорифи Аҳли Байт барои он ҳазрат ба вуҷуд овард, ки барои ҳеҷ як аз имомони гузашта муяссар нашуда буд. Аз ин рӯ, аҳодиси бешуморе аз ӯ нақл шудааст.[83] Ба гуфтаи Шайхи Муфид, аҳодиси ӯ дар маорифи дин ба ҳадде аст, ки аз ҳеҷ як аз фарзандони Имом Ҳасан (а) ва Имом Ҳусайн (а) ин миқдор ривоёт ба ҷо намондааст.[84]

Имом Содиқ (а)

Навиштори аслӣ: Имом Содиқ (а)

Ҷаъфар ибни Муҳаммад маъруф ба Имом Ҷаъфари Содиқ (а) ва шашумин имоми шиаён, фарзанди Имом Боқир (а) ва Уммуфарва духтари Қосим ибни Муҳаммад ибни Абубакр, дар 17 рабиулаввали соли 83 қамарӣ дар Мадина таваллуд шуд.[85] Ӯ дар соли 148 қамарӣ[86] тавассути Мансур, халифаи Аббосӣ масмум ва шаҳид шуд[87] ва дар қабристони Бақиъ ба хок супорида шуд.[88]

Имом Содиқ, дар муддати 34 соли имоматаш[89] ба хотири заъфи ҳукумати умавӣ бистари муносибе барои нашри таълимоти исломӣ ба даст овард, аз ин рӯ ба нашри он ва тарбияти шахсиятҳои илмии бисёре дар фунуни мухталиф пардохт.[90] Шумори шогирдон ва ровиёни ӯро 4000 нафар донистаанд.[91] Афроде ҳамчун Зурора, Муҳаммад ибни Муслим, Муъмини Тоқ, Ҳишом ибни Ҳакам, Абон ибни Тағлиб, Ҳишом ибни Солим, Ҷобир ибни Ҳаён[92] ва аз аҳли суннат низ афроде ҳамчун Суфёни Саврӣ, Абуҳанифа (раиси мазҳаби ҳанафия), Молик ибни Анас (имоми мазҳаби моликӣ) аз ҷумлаи тарбиятёфтагони он ҳазрат буданд.[93]

Ба гуфтаи Шайхи Муфид дар байни Аҳли Байт (а) бештарин ривоёт аз Имом Содиқ (а) нақл шудааст.[94] Гуфта шудааст ба ҳамин далел, мазҳаби шиаро мазҳаби Ҷаъфарӣ номидаанд.[95]

Имом Козим (а)

Навиштори аслӣ: Имом Мусои Козим (а)

Мусо ибни Ҷаъфар маъруф ба Имом Мусои Козим ва мулаққаб ба Козим ва Боб-ул-ҳавоиҷ ҳафтумин имоми шиаёни имомӣ, фарзанди Имом Содиқ ва Ҳамида дар соли 128 қамарӣ дар Абвоъ, минтақае байни Маккаву Мадина, таваллуд шуд.[96]

Имом Козим (а) пас аз падараш, ба тасреҳи Имом Содиқ (а) ба имомат расид.[97] Даврони имомати 35 солаи имоми ҳафтум,[98] бо Мансур, Ҳодӣ, Маҳдӣ ва Ҳорун аз хулафои Аббосӣ, ҳамзамон буд.[99] Ин даврон бо авҷи қудрати хилофати Аббосӣ ҳамзамон буд ва даврони сахте барои Имом Козим (а) ва шиаён буд. Аз ин рӯ, ӯ дар баробари ҳукумати вақт, тақия мекард ва шиаёнро низ ба ин кор супориш менамуд.[100]

Имоми ҳафтум дар 20 шавволи соли 179ҳ.қ., замоне, ки Ҳорун дар сафари ҳаҷ ба Мадина рафт, дастур дод Имомро дар Мадина зиндонӣ карданд ва аз Мадина ба Басра ва аз Басра ба Бағдод интиқол доданд.[101] Ӯ дар соли 183ҳ.қ., дар зиндони Бағдод тавассути Синдӣ ибни Шоҳик бо заҳр шаҳид шуд ва дар маҳалле ба номи «мақобири Қурайш»[102] ки акнун дар Козимайн аст,[103] дафн гардид.

Имом Ризо (а)

Навиштори аслӣ: Имом Ризо (а)

Алӣ ибни Мусо ибни Ҷаъфар маъруф ба Имом Ризо (а) ва ҳаштумин имоми шиаён, фарзанди Имом Козим (а) ва Наҷмахотун дар соли 148ҳ.қ., дар Мадина таваллуд ва дар соли 203ҳ.қ., дар 55 солагӣ дар Тӯс (Машҳад) ба шаҳодат расид.[104]

Имом Ризо (а) пас аз падараш, ба амри Худо ва ба тасреҳи Имом Козим (а) ба имомат расид.[105] Муддати имомати ӯ 20 сол (183 – 203ҳ.қ.) буд,[106] ки бо хилофати Ҳорунаррашид ва писаронаш Амину Маъмун ҳамзамон буд.[107]

Пас аз Ҳорунаррашид, Маъмун ба хилофат расид.[108] Маъмун ба хотири машруият бахшидан ба хилофати худ, назорати фаъолиятҳои Имом Ризо (а) ва костани мақому манзалати имомат, тасмим гирифт, имоми ҳаштумро валиъаҳди худ қарор диҳад.[109] Ба ҳамин далел, ӯ Имомро дар соли 201ҳ.қ.,[110] аз Мадина ба Марв эҳзор кард.[111] Маъмун нахуст, асли хилофат ва сипас валиъаҳдии худро ба Имом Ризо пешниҳод дод, ки бо мухолифати ӯ рӯбарӯ шуд, аммо саранҷом, Маъмун имомро водор ба пазириши валиъаҳдии худ кард. Имом низ ба ин шарт, ки дар корҳои ҳукуматӣ ва азлу насбҳо мудохила накунад, вилоятъаҳдиро пазируфт.[112] Пас аз муддате, Маъмун бо мушоҳидаи пешрафти сариъи шиа ва ба хотири ҳифзи хилофати худ, Имом Ризо (а)-ро масмум ва шаҳид кард.[113]

Ҳадиси маъруфи Силсилат-уз-заҳаб ҳангоми гузар аз Нишопур ба тарафи Марв аз Имом нақл шудааст.[114] Ҳангоми ҳузури Имом Ризо (а) дар Марв, Маъмун байни ӯ ва бузургони дигар адёну мазоҳиб ҷаласоти мунозира ташкил медод, ки сабаби изҳори бартарии Имом дар илму дониш шуд.[115]

Имом Ҷавод (а)

Навиштори аслӣ: Имом Ҷавод (а)

Муҳаммад ибни Алӣ машҳур ба Имом Ҷавод ва Имом Муҳаммади Тақӣ (а) ва нуҳумин имоми шиаёни исноашарӣ, фарзанди имоми ҳаштум ва Сабикаи Нубийя дар моҳи рамазони соли 195ҳ.қ., дар Мадина таваллуд шуд[116] ва дар соли 220ҳ.қ., дар Бағдод ба шаҳодат расид.[117] Ӯ дар канори ҷадди худ имоми ҳафтум дар мақбараи Қурайш дар Козимайн дафн гардид.[118]

Имом Ҷавод (а) дар ҳаштсолагӣ[119] ва ба тасреҳи падараш ба имомат расид.[120] Хурдсолии ӯ сабаб шуд, то шуморе аз шиаён, дар имомати ӯ шак кунанд; бархе, бародари Имом Ризо, Абдуллоҳ ибни Мӯсоро имом хонданд ва бархеи дигар ба воқифия пайвастанд, аммо бештари онон бо тавваҷуҳ ба насси имомат ва озмоиши илмии Имом Ҷавод (а), имомати ӯро пазируфтанд.[121] Даврони 17 соли имоматаш[122] бо хилофати Маъмун ва Муътасим ҳамзамон буд.[123]

Маъмун дар соли 204ҳ.қ., ба хотири таҳти назар қарор додани ӯ ва шиаёнаш, Имом Ҷаводро ба Бағдод - ки он рӯз пойтахти хилофат буд - эҳзор кард ва духтараш Уммулфазлро ба издивоҷи ӯ даровард.[124] Пас аз муддате ӯ ба Мадина бозгашт ва то охири аҳди Маъмун дар Мадина монд. Пас аз даргузашти Маъмун, Муътасим зимоми хилофатро ба даст гирифт ва дар соли 220ҳ.қ., Имомро ба Бағдод эҳзор карда, таҳти назар гирифт ва саранҷом он ҳазрат бо таҳрики Муътасим ва ба дасти ҳамсари худ масмум ва шаҳид шуд.[125]

Имом Ҳодӣ (а)

Навиштори аслӣ: Имом Ҳодӣ (а)

Алӣ ибни Муҳаммад машҳур ба Имом Ҳодӣ ё Имом Алии Нақӣ (а), имоми даҳуми имомия, фарзанди Имом Ҷавод ва Самонаи Мағрибия дар соли 212ҳ.қ., дар минтақае ба номи Сариё дар наздикии Мадина таваллуд[126] ва дар соли 254ҳ.қ., дар Сомирро[127] ба дасти ал-Муътаззу биллоҳ, халифаи Аббосӣ масмум ва шаҳид шуд.[128]

Имом Ҳодӣ (а) 33 сол (220ҳ.қ. – 254ҳ.қ.) имомати шиаёнро бар ӯҳда дошт[129] ва дар ин муддат бо шаш халифаи Аббосӣ монанди Муътасим, Восиқ, Мутаваккил, Мунтасир, Мустаин ва Муътазз муосир буд.[130]

Мутаваккил дар соли 233ҳ.қ., ба хотири таҳти назар қарордодани Имом Ҳодӣ (а),[131] ӯро аз Мадина ба Сомирро - ки он рӯз маркази хилофат буд[132] - эҳзор кард[133] ва ӯ бақияи умри худро дар ин шаҳр ба сар бурд.[134] Баъд аз даргузашти Мутаваккил, Мунтасир, Мустаъин ва Муътазз бар сари қудрат омаданд ва Имом Ҳодӣ (а) дар даврони Муътазз, масмум ва шаҳид шуд.[135]

Имом Ҳодӣ (а) аз тариқи дуову зиёрот ба тарбияти шиаён ва ошноӣ бо маорифи шиъӣ мепардохт.[136] Зиёрати Ҷомеъаи кабира аз зиёратномаҳои муҳимми шиаён, аз ӯ нақл шудааст.[137]

Имом Ҳасани Аскарӣ (а)

Дирҳами нуқраи Улҷойту бо номи дувоздаҳ имоми шиа (а)
Навиштори аслӣ: Имом Аскарӣ (а)

Ҳасан ибни Алӣ (а) машҳур ба Имом Ҳасани Аскарӣ (а) имоми ёздаҳуми шиаёни исноашарӣ, фарзанди Имом Ҳодӣ (а) ва Ҳудайс дар соли 232ҳ.қ., дар Мадина таваллуд[138] ва дар соли 260ҳ.қ.,[139] ба дасисаи Муътамид, халифаи Аббосӣ масмум ва шаҳид шуд.[140] Ӯро дар хонааш дар Сомирро, канори марқади падараш, ба хок супурданд.[141]

Имоми ёздаҳум ба тасреҳи падараш, пас аз ӯ ба имомат расид ва дар даврони шашсолаи имоматаш[142] бо Муътазз, Муҳтадӣ ва Муътамиди Аббосӣ муосир буд.[143] Имом дар Сомирро таҳти назари хулафои Аббосӣ қарор дошт ва чанд боре ба зиндон афтод.[144] Ба гуфтаи бархеҳо, иқомати тӯлонии ӯ дар Сомирро навъе зиндонӣ будан ва боздошт аз сӯи халифаи вақт буд.[145] Аз ин рӯ, ӯ бо тақия рафтор мекард[146] ва ҳамонанди чанд имоми пеш аз худ аз тариқи созмони ваколат бо шиаён дар иртибот буд.[147] Гуфта шудааст, сабаби фишор ва сахтгирии хулафо, аз як сӯ афзоиши ҷамъият ва қудрати шиаён ва тарси хулафо аз онон буд ва аз сӯи дигар шавоҳиде буд, ки аз вуҷуди фарзанде барои имоми ёздаҳум хабар медод, ки ӯро Маҳдии Мавъуд медонистанд.[148]

Имом Аскарӣ ва падараш ба хотири сукунат дар Сомирро (Аскар) ба Аскарияйн машҳуранд.[149]

Имом Маҳдӣ (аҷ)

Навиштори аслӣ: Имом Маҳдӣ (аҷ)

Муҳаммад ибни Ҳасан машҳур ба Имом Маҳдӣ ва Имоми Замон (а), дувоздаҳумин ва охирин имоми шиаёни дувоздаҳимомӣ, фарзанди Имом Аскарӣ (а) ва Нарҷисхотун дар нимаи шаъбони соли 255ҳ.қ., дар Сомирро таваллуд ёфт.[150]

Имом Маҳдӣ дар панҷсолагӣ ба имомат расид.[151] Пайғамбар (с) ва ҳамаи имомон (а) ба имомати ӯ тасреҳ кардаанд.[152] Ӯ то замони шаҳодати падараш (260ҳ.қ.) аз мардум пинҳон буд ва ҷуз иддае аз хоссони шиа касе наметавонист ӯро мулоқот кунад.[153] Пас аз шаҳодати падараш ба амри Худо аз умуми мардум ғоиб шуд. Ҳудуди ҳафтод сол дар Ғайбати Суғро ба сар бурд ва дар ин муддат аз тариқи чор ноиби хос бо шиаён дар иртибот буд, аммо бо оғози Ғайбати Кубро дар соли 329ҳ.қ., иртиботи шиаён бо Имом тавассути ноибони хос, поён ёфт.[154]

Тибқи ривоёт, шиаён дар даврони ғайбат ба интизори фараҷ ва зуҳури Имоми Замон тарғиб шуда ва он аз бартарин аъмол ба шумор омадааст.[155] Шиаён бар онанд бар асоси ривоёт,[156] баъд аз зуҳур, ҷомеъаи исломӣ пур аз адлу дод мешавад.[157] Дар бисёре аз ривоёт нишонаҳои зуҳур баён шудааст.[158]

Ҷойгоҳи имомони шиа назди аҳли суннат

Аҳли суннат имомони дувоздаҳгонаи шиаро ба унвони имом ва ҷонишинони билофасли Пайғамбар (с) намепазиранд,[159] аммо нисбат ба онҳо муҳаббат доранд.[160] Бинобар ривояте аз Пайғамбар (с) ки дар манобеи онҳо нақл шуда хешовандоне, ки бар асоси ояти Маваддат,[161] маваддати онҳо фарз аст, Алӣ (а) ва Фотима (с) ва фарзандони он ду ҳастанд.[162] Фахриддини Розӣ, муффасир ва мутакаллими аҳли суннат дар қарни шашуми ҳиҷрӣ, бо истинод ба ояти Маваддат, салавоти ташаҳҳуд ва сираи Пайғамбар (с), муҳаббат ва дӯстии Алӣ (а) ва Фотима (с) ва фарзандони онҳоро фарз донистааст.[163]

Бархе аз олимони аҳли суннат ба зиёрати марқади имомони шиа мерафтанд ва ба онҳо мутавассил мешуданд. Аз ҷумла Абуалии Халлол аз уламои аҳли суннат дар қарни сеюми ҳиҷрӣ, гуфтааст ҳар гоҳ бароям мушкиле пеш меомад, ба зиёрати қабри Мӯсо ибни Ҷаъфар мерафтам ва ба ӯ мутавассил мешудам, мушкилам бартараф мешуд.[164] Аз Абубакр Муҳаммад ибни Хузайма, фақиҳ, муҳаддис ва муффасири аҳли суннат дар қарни сеюму чаҳоруми ҳиҷрӣ, нақл шуда ки борҳо ба зиёрати қабри Имом Ризо (а) мерафт ва таъзиму тазарруаш дигаронро ба ҳайрат во медошт.[165] Ибни Ҳиббон, муҳаддиси аҳли суннат дар қарни сеюму чаҳорум, гуфтааст замоне ки дар Тӯс будам ҳар гоҳ мушкилие бароям пеш меомад, ба зиёрати Алӣ ибни Мусарризо (а) мерафтаму дуо мекардам, дуоям мустаҷоб ва мушкилам бартараф мешуд.[166]

Ба гуфтаи Ҷаъфари Субҳонӣ, бисёре аз уламои аҳли суннат марҷаъияти динӣ ва илмии имомони шиа (а)-ро пазируфтаанд.[167] Ба унвони намуна аз Абуҳанифа, поягузори мазҳаби ҳанафӣ, нақл шудааст, ки аҳаде фақеҳтар аз Ҷаъфар ибни Муҳаммад (а) надидам.[168] Ин ҷумла аз Муҳаммад ибни Муслим ибни Шаҳоби Зуҳрӣ, аз тобеъин, фақеҳ ва муҳаддиси аҳли суннати қарни аввалу дувуми ҳиҷрӣ, дар бораи Имом Саҷҷод (а) нақл шудааст.[169] Абдуллоҳ ибни Атои Маккӣ, аз муҳаддисони аҳли суннат ва аз ёрони Имом Боқир (а) гуфтааст: «Ман уламоро дар назди ҳеҷ кас ба лиҳози илмӣ поинтару кучактар надидам, чунонки дар назди Муҳаммад ибни Алӣ (а) дидам. Ҳукайм ибни Утайба (аз фуқаҳои бузурги Кӯфа)-ро назди ӯ басони шогирде дидам».[170]

Китобшиносӣ

Навиштори аслӣ: Феҳристи китобҳо дар бораи имомони шиа

Дар бораи шарҳи ҳоли имомони шиа ва фазоили онҳо китобҳои фаровоне аз сӯи шиаён ва аҳли суннат нигориш шудааст.

Китобҳои шиа

Аз ҷумлаи китобҳои уламои шиа дар бораи имомон ва фазоили онҳо метавон ба ин маворид ишора кард:

  1. Далоил-ул-имомат, китобе ба забони арабӣ мансуб ба Муҳаммад ибни Ҷарири Табарии Сағир (ваф.310ҳ.қ.) дар бораи зиндагонӣ, муъҷизот ва фазоили ҳазрати Заҳро (а) ва имомони маъсумин алайҳимуссалом.
  2. Ал-Ирошду фи маърифати ҳуҷаҷиллоҳи ала-л-ибод, китоби каломӣ ва таърихӣ ба забони арабӣ, навиштаи Шайхи Муфид (ваф.413ҳ.қ.) фақиҳ ва мутакаллими шиъӣ. Ин китоб, бо тавваҷуҳ ба ривоёт, ба таърихи зиндагонӣ ва фазоили аиммаи атҳор (а) мепардозад. Муҳаммадбоқир Соидии Хуросонӣ ин китобро ба форсӣ тарҷума кардааст.
  3. Маноқиби Оли Абитолиб, китоби арабӣ дар бораи фазоили чордаҳ маъсум (а), навиштаи Ибни Шаҳрошӯби Мозандаронӣ (ваф.588ҳ.қ.).
  4. Эълом-ул-варо биаълом-ил-ҳудо, китобе ба забони арабӣ, навиштаи Фазл ибни Ҳасани Табарсӣ (ваф.548ҳ.қ.) дар бораи сира ва зиндагонии Расули Худо (с) ва имомони маъсум (а).
  5. Кашф-ул-ғумма фи маърифат-ил-аимма (а), асаре ба забони арабӣ дар шарҳи ҳол, фазоил ва муъҷизоти чордаҳ маъсум (а) навиштаи Алӣ ибни Исои Ирбилӣ (ваф.692ҳ.қ.).
  6. Равзат-ул-воизин ва басират-ул-муттаизин, навиштаи Фаттоли Нишопурӣ (ваф.508ҳ.қ.) дар бораи таърихи зиндагонии Пайғамбари акрам (с) ва Аҳли Байт (а) аст. Ин китоб тавассути Маҳмуд Маҳдавии Домғонӣ ба форсӣ тарҷума шуда аст.
  7. Ҷало-ул-уюн, китобе ба забони форсӣ навиштаи Муҳаммадбоқири Маҷлисӣ (1037ҳ.қ. – 1110ҳ.қ.) ки дар чаҳордаҳ боб дар бораи таърихи зиндагии чаҳордаҳ маъсум (а) нигошта шудааст.
  8. Мунтаҳа-л-омол фи таворих-ин-набийи ва-л-ол, асари Шайх Аббоси Қумӣ (1294 – 1359ҳ.қ.) ба тафсил аз зиндагии чаҳордаҳ маъсум (а) сухан гуфтааст.

Кутуби аҳли суннат

Бархе аз китобҳои аҳли суннат дар бораи шарҳи ҳол ва фазоили имомони дувоздаҳгона аз ин қарор аст:

  1. Матолиб-ус-саул фи маноқиби ол-ир-Расул, китобе ба забони арабӣ, таълифи Муҳаммад ибни Талҳаи Шофеӣ (582 – 652ҳ.қ.) ки дар дувоздаҳ боб ба шарҳи ҳоли дувоздаҳ Имом (а) пардохтааст.[171]
  2. Тазкират-ул-хавос мин-ал-уммати фи зикри хасоис-ил-аимма, асари Юсуф ибни Қазоуғли маъруф ба Сибт ибни Ҷавзӣ муаррих ва олими ҳанафимазҳаби аҳли суннат (ваф.654ҳ.қ.), ки дар дувоздаҳ боб ба адади имомон (а) дар бораи шарҳи ҳоли имомон (а) ва фазоили онҳо нигориш шудааст.[172]
  3. Ал-Фусул-ул-муҳимма фи маърифат-ил-аимма, аз Ибни Саббоғи Моликӣ (ваф.855ҳ.қ.), нависандаи суннимазҳаби қарни нуҳум, ки ба зиндагонӣ ва фазоили имомони дувоздаҳгона пардохта аст.[173] Олимони шиа ва суннӣ аз ин китоб фаровон нақл кардаанд.[174]
  4. Ал-Аиммат-ул-исноашар ё аш-Шазарот-уз-заҳабийя, аз Ибни Тулун, олими ҳанафии димишқӣ (ваф.953ҳ.қ.).[175]
  5. Ал-Итиҳофу биҳубб-ил-ашроф, асари Ҷамолиддини Шабровӣ (1092 – 1172ҳ.қ.), аз уламои аҳли суннати шофеии мисрӣ, дар шарҳи ҳоли хонадони Пайғамбар ва имомон (а).[176]
  6. Нур-ул-абсори фи маноқиби оли байт-ин-набий-ил-мухтор, навиштаи Муъмин Шабланҷӣ, аз уламои аҳли суннат дар қарни 13 қамарӣ, ки ба зиндагонии Пайғамбар (с) ва имомони шиа ва хулафои аҳли суннат мепардозад.
  7. Янобиъ-ул-маваддат лизав-ил-қурбо, китобе дар зиндагонӣ, маноқиб ва фазоили махсуси Аҳли Байти Пайғамбар (с),[177] ки тавассути Сулаймон ибни Иброҳими Қундузӣ (ваф.1294ҳ.қ.) аз олимони аҳли суннати ҳанафимазҳаб,[178] навишта шудааст.

Эзоҳ

  1. ↑ Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.403; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.178.
  2. ↑ Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.425; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.181 ва 182.
  3. ↑ Ниг.: Макорими Шерозӣ, Паёми Қуръон, 1386ҳ.ш., ҷ.9, саҳ.170 -171 ва 369 -370.
  4. ↑ Ниг.: Ҳаким, ал-Имомату ва Аҳл-ул-Байт, 1424ҳ.қ., саҳ.305 - 338.
  5. ↑ Субҳонӣ, Маншури ақоиди имомийя, 1376ҳ.ш., саҳ.165 ва 166.
  6. ↑ Ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1382ҳ.ш., саҳ.184; Файёзи Лоҳиҷӣ, Сармояи имон дар усули эътиқодот, 1372ҳ.ш., саҳ.114 ва 115.
  7. ↑ Ниг.: Садуқ, ал-Эътиқодот, 1414ҳ.қ., саҳ.93; Муфид, Авоил-ул-мақолот, 1413ҳ.қ., саҳ.70 ва 71; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.26, саҳ.297; Шуббар, Ҳаққ-ул-яқин, 1424ҳ.қ., саҳ.149.
  8. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.26, саҳ.297; Шуббар, Ҳаққ-ул-яқин, 1424ҳ.қ., саҳ.149.
  9. ↑ Ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.255, 256, 260 ва 261; Субҳонӣ, Илми ғайб, 1386ҳ.ш., саҳ.63 - 79.
  10. ↑ Ҳаммуд, ал-Фавоид-ул-баҳийя, 1421ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.117 ва 119.
  11. ↑ Хуӣ, Мисбоҳ-ул-фақоҳат, 1417ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.38; Софии Гулпойгонӣ, Вилояти таквинӣ ва вилояти ташриъӣ, 1392ҳ.ш., саҳ.133, 135 в141.
  12. ↑ Ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.265 – 268; Саффор, Басоир-уд-дараҷот, 1404ҳ.қ., саҳ.383 - 387.
  13. ↑ Барои намуна Ниг.: Омилӣ, ал-Вилоят-ут-таквинийя ва-т-ташриъийя, 1428ҳ.қ., саҳ.60 – 63; Муъмин, «Вилоияту валий-ил-маъсум (а)», саҳ.100 – 118; Ҳусайнӣ, Милонӣ, Исбот-ул-вилоят-ил-омма, 1438ҳ.қ., саҳ.272, 273, 311 ва 312.
  14. ↑ Тӯсӣ, ат-Тибён, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.1, саҳ.214.
  15. ↑ Саффор, Басоир-уд-дараҷот, 1404ҳ.қ., саҳ.412 - 414.
  16. ↑ Саффор, Басоир-уд-дараҷот, 1404ҳ.қ., саҳ.297, ҳадиси 4.
  17. ↑ Ниг.: Субҳонӣ, Симои ақоиди шиъа, 1386ҳ.ш., саҳ.231 – 235; Субҳонӣ, Маншури ақоиди имомийя, 1376ҳ.ш., саҳ.157,158; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.180-181.
  18. ↑ Субҳонӣ, Маншури ақоиди имомийя, 1376ҳ.ш., саҳ.149-150.
  19. ↑ Тӯсӣ, ат-Тибён, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.3, саҳ.236; Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.415.
  20. ↑ Барои намуна ниг.: Садуқ, ал-Хисол, 1362ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.528; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.209; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.209 ва 216.
  21. ↑ Ниг.: Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.207 - 217.
  22. ↑ Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.585; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  23. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.209.
  24. ↑ Ниг.: Ҳаким, ал-Имомату ва Аҳл-ул-Байт, 1424ҳ.қ., саҳ.305 – 351; Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., 495 ва 496.
  25. ↑ Сураи Нисо, ояти 59.
  26. ↑ Хаззози Розӣ, Кифоят-ул-асар, 1401ҳ.қ., саҳ.53 – 55; Садуқ, Камол-уд-дин, 1395ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.254 - 253.
  27. ↑ "Gulzar calligraphic panel ", Library of Congress.
  28. ↑ Ниг.: Бухорӣ, Саҳеҳ Бухорӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.127; Муслими Нишопурӣ, Саҳеҳ Муслим, Дор-ул-фикр, ҷ.6, саҳ.3-4; Аҳмад ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмад, Дорусодир, ҷ.5, саҳ.90, 93, 98, 99, 100 в106; Тирмизӣ, Сунани Тирмизӣ, 1403ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.340; Сиҷистонӣ, Сунани Абидовуд, 1410ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.309.
  29. ↑ Ниг.: Ҳокими Нишопурӣ, ал-Мустадраку ала-с-саҳеҳайн, 1334ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.501; Нуъмонӣ, Китоб-ул-ғайбат, 1403ҳ.қ., 74 - 75.
  30. ↑ Қундузӣ, Янобиъ-ул-маваддат лизави-л-қурбо, Дор-ул-усва, ҷ.3, саҳ.292-293.
  31. ↑ Ниг.: Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.427 – 441; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.7-8.
  32. ↑ Ниг.: Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.427 – 441; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.7 - 15.
  33. ↑ Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.495; Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.179-180.
  34. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.5; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.153.
  35. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.6.
  36. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.200.
  37. ↑ Муҳаммадӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, 1378ҳ.ш., саҳ.427 - 436.
  38. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.138-139.
  39. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.201.
  40. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.201 - 202.
  41. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.9; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.154.
  42. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.29 – 66; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.182; Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.21 - 31.
  43. ↑ Қундузӣ, Янобиъ-ул-маваддат, Дор-ул-усва, ҷ.1, саҳ.337.
  44. ↑ Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.63 - 71.
  45. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.5; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., с.205.
  46. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., с.205; Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.205.
  47. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.205 - 206.
  48. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.206.
  49. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.206.
  50. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.287; Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.38, 52 - 55.
  51. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.1, саҳ.168.
  52. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.287; Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.29 - 139.
  53. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.214-215.
  54. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.27.
  55. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.215.
  56. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.208.
  57. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.32; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.222.
  58. ↑ Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.148-149.
  59. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.209-210.
  60. ↑ Мусавии Занҷонӣ, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.150.
  61. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.287; Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.38, 52 - 55.
  62. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413, ҷ.1, саҳ.168.
  63. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.287; Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.29 - 139.
  64. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.137; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.256; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.175-176.
  65. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.114.
  66. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.119.
  67. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.45, саҳ.138-139.
  68. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.216.
  69. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.138; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.256; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.175.
  70. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.256; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.137-138.
  71. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.176.
  72. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.138; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.256; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.176.
  73. ↑ Саҳифаи Саҷҷодия, тарҷума ва шарҳи Файзул-ислом, 1376ҳ.ш., саҳ.3.
  74. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.155.
  75. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.157 ва 158; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.210.
  76. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.158-159.
  77. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.157 ва 158; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.264.
  78. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.210.
  79. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.157 ва 158; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.264.
  80. ↑ Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Дорусодир, ҷ.2, саҳ.320.
  81. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.265; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.210.
  82. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.217.
  83. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.217 - 218.
  84. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.157.
  85. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.179-180; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.271.
  86. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.180; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.271.
  87. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.280; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.326.
  88. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.180; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.272.
  89. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.180; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.280.
  90. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.218-219.
  91. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.179; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247.
  92. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.219.
  93. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247-248; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.327 - 329.
  94. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.179.
  95. ↑ Шаҳидӣ, Зиндагонии Имом Содиқ, 1377ҳ.ш., саҳ.61.
  96. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.215; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.294; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.323-324.
  97. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.215.
  98. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.215; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.294; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.324.
  99. ↑ Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.323; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.294.
  100. ↑ Ниг.: Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.384, 385, 398.
  101. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.476; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.402 - 404.
  102. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.215; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.323-324; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.294.
  103. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.221.
  104. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.313-314.
  105. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247.
  106. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.314.
  107. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.314; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.367.
  108. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.222.
  109. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.433 - 435.
  110. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.326.
  111. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.223-224.
  112. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.259-260; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.363.
  113. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.445; Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.224.
  114. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135.
  115. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.442-443.
  116. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.344.
  117. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.344-345; Ибни Шаҳрошуб, Маноқибу оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.379.
  118. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.344-345.
  119. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.472.
  120. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.345.
  121. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.472 - 474.
  122. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.344.
  123. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.344.
  124. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.478.
  125. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.225; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.480 - 482.
  126. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.297; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355.
  127. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.497; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.297и в312; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355.
  128. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355; Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.225 - 226.
  129. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.297; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355.
  130. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.502.
  131. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.503.
  132. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.538.
  133. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.498; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.355.
  134. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.506.
  135. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.227; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.500-502.
  136. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.522.
  137. ↑ Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.609.
  138. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.503; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.313.
  139. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.503; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.313, 336; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  140. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.227 - 228; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  141. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.503; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.313-336; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  142. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.313-314; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  143. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.367.
  144. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.538, 539-542.
  145. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.538-542.
  146. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.228.
  147. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.547 - 550.
  148. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.228-229.
  149. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.500-536.
  150. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.514; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.339; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.418.
  151. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.339; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1390ҳ.қ., саҳ.418.
  152. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.339-340.
  153. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.336.
  154. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.230-231.
  155. ↑ Ниг.: Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.52, саҳ.122.
  156. ↑ Ба унвони намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.25, ҳадиси 21; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.52, саҳ.336.
  157. ↑ Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.231-232.
  158. ↑ Ба унвони намуна ниг.: Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.52, саҳ.181 - 278.
  159. ↑ Ба унвони намуна ниг.: Қозӣ Абдулҷаббор, Шарҳи ал-Усул-ул-хамса, 1422ҳ.қ., саҳ.514; Тафтозонӣ, Шарҳ-ул-мақосид, 1409ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.263-290.
  160. ↑ Ба унвони намуна ниг.: Бағдодӣ, ал-Фарқу байн-ал-фирақ, 1977м, саҳ.353-354.
  161. ↑ “قُلْ لاأَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی” Бигӯ: дар ивази он [рисолат] аҷре аз шумо хостор нестам, магар маваддати хешовандонам!» сураи Шуро, ояти 23.
  162. ↑ Ҳокими Ҳасконӣ, Шавоҳид-ут-танзил, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.189 - 196; Замахшарӣ, ал-Кашшоф, 1407ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.219-220.
  163. ↑ Фахри Розӣ, ат-Тафсир-ул-кабир, 1420ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.595.
  164. ↑ Бағдодӣ, Таърихи Бағдод, 1417ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.133.
  165. ↑ Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, 1326ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.388.
  166. ↑ Ибни Ҳибон, ас-Суқот, 1393ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.457.
  167. ↑ Субҳонӣ, Симои ақоиди шиъа, 1386ҳ.ш., саҳ.234.
  168. ↑ Заҳабӣ, Сияру аълом-ин-нубало, 1405ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.257.
  169. ↑ Абузаръа Димишқӣ, Таъриху Абизаръа ад-Димишқӣ, Маҷмаъ-ул-луғат-ил-арабийя, саҳ.536.
  170. ↑ Ибни Асокир, Таърихи Димишқ, 1415ҳ.қ., ҷ.54, саҳ.278.
  171. ↑ Таботабоӣ, Аҳл-ул-байт алайҳим-ус-салом фи-л-мактабат-ил-арабийя, Муассисаи Олул-байт, саҳ.481 - 483.
  172. ↑ Ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1426ҳ.қ., саҳ.102-103.
  173. ↑ Ибни Саббоғ, ал-Фусул-ул-муҳимма, Дор-ул-ҳадис, ҷ.1, саҳ.6,683,684.
  174. ↑ Ибни Саббоғ, ал-Фусул-ул-муҳимма, Дор-ул-ҳадис, ҷ.1, муқаддимаи муҳаққиқ, саҳ.24.
  175. ↑ Таботабоӣ, Аҳл-ул-байт алайҳим-ус-салом фи-л-мактабат-ил-арабийя, саҳ.235.
  176. ↑ Шабровӣ, ал-Иттиҳоф биҳубб-ил-ашроф, 1423ҳ.қ., саҳ.5 - 7.
  177. ↑ Шоҳмуҳаммадӣ, Алӣ ва шикваи Ғадири Хум, 1384ҳ.ш., саҳ.45.
  178. ↑ Шоҳмуҳаммадӣ, Алӣ ва шикваи Ғадири Хум, 1384ҳ.ш., саҳ.43.

Сарчашма

  • Аҳмад ибни Ҳанбал, Аҳмад ибни Муҳаммад ибни Ҳанбал, Муснади Аҳмад, Бейрут, Дорусодир, бе то.
  • Абузаръа Димишқӣ, Абдурраҳмон ибни Амр, Таъриху Абизаръа ад-Димишқӣ, Димишқ, Маҷмаъ-ул-луғат-ил-арабийя, бе то.
  • Ибни Ҷавзӣ, Юсуф ибни Қизоғлӯ, Тазкират-ул-хавос мин-ал-умма фи зикри хасоис-ил-аимма, таҳқиқи Ҳусайни Тақизода, Қум, Маҷмаъ-ул-оламӣ лиаҳл-ил-Байт (а), 1426ҳ.қ.
  • Ибни Ҳибон, Муҳаммад ибни Ҳибон, ас-Суқот, Ҳайдаробод, Доират-ул-маъориф-ил-усмонийя, чопи аввал, 1393ҳ.қ.
  • Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Ҳинд, Доират-ул-маъориф-ин-низомия, чопи аввал, 1326ҳ.қ.
  • Ибни Шаҳрошуб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу оли Абитолиб, Қум, Аллома, чопи аввал, 1379ҳ.қ.
  • Ибни Саббоғ, Алӣ ибни Муҳаммад, ал-Фусул-ул-муҳимма фи маърифат-ил-аимма, таҳқиқи Сомии Ғарӣзӣ, Қум, Дор-ул-ҳадис, бе то.
  • Ибни Асокир, Алӣ ибни Ҳасан, Таърихи Димишқ, таҳқиқи Амр ибни Ғаромат ал-Амравӣ, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1415ҳ.қ. - 1995м.
  • Бухорӣ, Муҳаммад ибни Исмоил, Саҳеҳ ал-Бухорӣ, Бейрут, Дор-ул-фикр, 1401ҳ.қ. - 1981м.
  • Бағдодӣ, Хатиб, Таърихи Бағдод, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1417ҳ.қ.
  • Бағдодӣ, Абдулқоҳир, ал-Фарқу байн-ал-фирақ ва баён-ул-фирқат-ин-ноҷия, Бейрут, Дор-ул-офоқ, чопи дувум, 1977м.
  • Тирмизӣ, Муҳаммад ибни Исо, Сунан-ут-Тирмизӣ, таҳқиқ ва тасҳеҳи Абдурраҳмон Муҳаммад Усмон, Бейрут, Дор-ул-фикр, чопи дувум, 1403ҳ.қ. - 1983м.
  • Тафтозонӣ, Саъдиддин, Шарҳ-ул-мақосид, офсети Қум, Шарифи Разӣ, 1409ҳ.қ.
  • Ҷурҷонӣ, Мирсайид Шариф, Шарҳ-ул-мавоқиф, тасҳеҳи Бадриддин Наъсонӣ, Қум, Шарифи Разӣ, чопи аввал, 1325ҳ.қ.
  • Ҷаъфариён, Расул, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, Қум, Ансориён, чопи ёздаҳум, 1387ҳ.ш.
  • Ҳокими Ҳасконӣ, Убайдуллоҳ ибни Абдуллоҳ, Шавоҳид-ут-танзил лиқавоъид-ит-тафзил, таҳқиқи Муҳаммадбоқири Маҳмудӣ, Теҳрон, Вазорати фарҳанг ва иршоди исломӣ, чопи аввал, 1411ҳ.қ.
  • Ҳокими Нишопурӣ, Муҳаммад ибни Абдуллоҳ, ал-Мустадраку ала-с-саҳеҳайн, Ҳайдаробод, бе но, 1334ҳ.қ.
  • Ҳусайнии Милонӣ, Сайидалӣ, Исбот-ул-вилоят-ил-омма ли-н-набӣ ва-л-аимма (а), Қум, Нашр-ул-ҳақоиқ, чопи аввал, 1438ҳ.қ.
  • Ҳаким, Сайид Муҳаммадбоқир, ал-Имомату ва Аҳл-ул-Байт (а) назария ва-л-истидлол, Қум, Марказ-ул-исломийят-ул-муъосир, чопи аввал, 1424ҳ.қ.
  • Ҳаммуд, Муҳаммадҷамил, ал-Фавоид-ул-баҳийя фи шарҳи ақоид-ил-имомийя, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ, чопи дувум, 1421ҳ.қ.
  • Хаззози Розӣ, Али ибни Муҳаммад, Кифоят-ул-асар фи-н-наси ала-л-аиммат-исноъашар, тасҳеҳ: Абдуллатиф Ҳусайнии Куҳкамарӣ, Қум, Бедор, 1401ҳ.қ.
  • Хуӣ, Сайид Абулқосим, Мисбоҳ-ул-фақоҳат (табъи қадим), тақрири Муҳаммадалии Тавҳидӣ, Қум, Ансориён, 1417ҳ.қ.
  • Заҳабӣ, Шамсиддин Муҳаммад ибни Аҳмад, Сияру аълом-ин-нубало, Муассисат-ур-рисолат, чопи сеюм, 1405ҳ.қ.
  • Замахшарӣ, Маҳмуд ибни Умар, ал-Кашшоф ан ҳақоиқи ғавомиз-ит-танзил, тасҳеҳи Мустафо Ҳусайн Аҳмад, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-арабӣ, чопи аввал, 1407ҳ.қ.
  • Субҳонӣ, Ҷаъфар, Симои ақоиди шиъа, тарҷумаи Ҷаводи Муҳаддисӣ, Теҳрон, нашри Машъар, чопи аввал, 1386ҳ.ш.
  • Субҳонӣ, Ҷаъфар, Илми ғайб (огоҳии сеюм), Қум, муассисаи Имом Содиқ (а), чопи аввал, 1386ҳ.ш.
  • Субҳонӣ, Ҷаъфар, Маншури ақоиди имомийя, Қум, муассисаи Имом Содиқ (а), чопи аввал, 1376ҳ.ш.
  • Сиҷистонӣ, Сулаймон ибни Ашъас, Синани Абудовуд, таҳқиқи ва таълиқи Саид Муҳаммад ал-Лаҳом, Бейрут, Дор-ул-фикр, чопи аввал, 1410ҳ.қ. - 1990м.
  • Шоҳмуҳаммадӣ, Муҳаммадалӣ, Алӣ ва шикваи Ғадири Хум бар фарози ваҳй ва рисолат дар тарҷумаи Янобиъ-ул-маваддат, Қум, Меҳри Амирулмуъмнин (а), 1384ҳ.ш.
  • Шуббар, Сайидабдуллоҳ, Ҳаққ-ул-яқин фи маърифати усул-иддин, Қум, Анвор-ул-ҳудо, чопи дувум, 1424ҳ.қ.
  • Шабровӣ, Абдуллоҳ ибни Муҳаммад, ал-Иттиҳофу биҳубб-ил-ашроф, тасҳеҳи Сомии Ғарирӣ, Қум, Дор-ул-китоб, 1423ҳ.қ.
  • Шаҳидӣ, Сайидҷаъфар, Зиндагонии Имом Содиқ Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Теҳрон, Дафтари нашри фарҳанги исломӣ, чопи аввал, 1377ҳ.ш.
  • Софии Гулпойгонӣ, Лутфуллоҳ, Вилояти таквинӣ ва вилояти ташриъӣ (виросати ҷадид), Қум, Дафтари танзим ва нашри осори оятуллоҳилъузмо Софии Гулпойгонӣ, чопи аввал, 1392ҳ.ш.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, ал-Эътиқодот, Қум, ал-Муътамар-ул-оламӣ ли-ш-Шайх-ил-Муфид, чопи дувум, 1414ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, ал-Хисол, тасҳеҳ ва таҳқиқи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Ҷомеъаи мударрисини ҳавзаи илмияи Қум, чопи аввал, 1362ҳ.ш.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), таҳқиқи Маҳдии Лоҷвардӣ, Теҳрон, нашри Ҷаҳон, чопи аввал, 1378ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавайҳ, Камол-уд-дин ва тамом-ун-неъмат, тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Теҳрон, Исломйя, 1395ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Али ибни Бобавайҳ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, чопи дувум, 1413ҳ.қ.
  • Саффор, Муҳаммад ибни Ҳасан, Басоир-уд-дараҷот фи фазоили Оли Муҳаммад, Қум, Мактабату оятуллоҳ ал-Маръашӣ ан-Наҷафӣ, чопи дувум, 1404ҳ.қ.
  • Таботабоӣ, Сайид Абдулазиз, Аҳл-ул-Байт (а) фи-л-мактабат-ил-арабия, Қум, Муассисаи Ол-ул-Байт (а) лиэҳё-ит-турос, бе то.
  • Таботабоӣ, Сайидмуҳаммадҳусайн, Шиа дар Ислом, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, 1383ҳ.ш.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Эълом-ул-варо биаълом-ил-ҳудо, Теҳрон, исломийя, чопи чаҳорум, 1390ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ат-Тибён фи тафсир-ил-Қуръон, тасҳеҳи Аҳмад Ҳабиб Омилӣ, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, бе то.
  • Омилӣ, Сайидҷаъфар Муртазо, ал-Вилоят-ут-таквинийя ва-т-ташриъийя, Марказ-ул-исломӣ ли-д-диросот, чопи дувум, 1428ҳ.қ.
  • Аллома Ҳиллӣ, Ҳасан ибни Юсуф, Кашф-ул-мурод фи шарҳи таҷрид-ил-эътиқод қисми илоҳиёт, таълиқаи Ҷаъфари Субҳонӣ, Қум, муассисаи Имом Содиқ (а), чопи дувум, 1382ҳ.ш.
  • Алӣ ибни Ҳусайн (а), Саҳифаи Саҷҷодийя, тарҷума ва шарҳи Файзулислом, Теҳрон, Фақиҳ, чопи дувум, 1376ҳ.ш.
  • Фахри Розӣ, Муҳаммад ибни Умар, ат-Тафсир-ул-кабир (Мафотиҳ-ул-ғайб), Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи сеюм, 1420ҳ.қ.
  • Қозӣ Абдулҷаббор, Абдулҷаббор ибни Аҳмад, Шарҳи ал-Усул-ул-хамса, таълиқаи Аҳмад ибни Ҳусайн Абиҳошим, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи аввал, 1422ҳ.қ.
  • Қундузӣ, Сулаймон ибни Иброҳим, Янобиъ-ул-маваддат лизави-л-қурбо, Бейрут, Дор-ул-усва, бе то.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, ал-Исломийя, чопи сеюм, 1407ҳ.қ.
  • Муъмини Қумӣ, Муҳаммад, «Вилоияту валий-ил-маъсум (а)», дар маҷмуъат-ул-осор-ил-муътамар-ил-олами-ис-сонӣ ли-л-Имом-ир-Ризо (а), Машҳад, ал-Муътамар-ул-оламӣ ли-л-Имом-ир-Ризо (а), 1409ҳ.қ.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор-ил-ҷомеъа лидурар-ил-ахбор-ил-аиммат-ил-атҳор, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи дувум, 1403ҳ.қ.
  • Муҳаммадӣ, Алӣ, Шарҳи Кашф-ул-мурод, Қум, Дор-ул-фикр, чопи чаҳорум, 1378ҳ.ш.
  • Муслими Нишопурӣ, Муслим ибни Ҳаҷҷоҷ, Саҳеҳ Муслим, Бейрут, Дор-ул-фикр, бе то.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Иршод фи маърифати ҳуҷаҷиллоҳи ала-л-ибод, Қум, конгресси Шайхи Муфид, чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Авоил-ул-мақолот, фи-л-мазоҳиб ва-л-мухторот, Қум, ал-Муътамар-ул-оламӣ ли-ш-Шайх-ил-Муфид, чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Паёми Қуръон, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, чопи нуҳум, 1386ҳ.ш.
  • Мусавии Занҷонӣ, Сайидиброҳим, Ақоид-ул-имомийят-ил-исноъашарийя, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ, чопи сеюм, 1413ҳ.қ.
  • Нуъмонӣ, Муҳаммад ибни Иброҳим, Китоб-ул-ғайбат, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуъот, 1403ҳ.қ./1983м.
  • Яъқубӣ, Аҳмад ибни Исҳоқ, Таърих-ул-Яъқубӣ, Бейрут, Дорусодир, бе то.
  • "Gulzar calligraphic panel ", Library of Congress, таърихи боздид: 11 Исфанди 1400ҳ.ш.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Имомони_шиа&oldid=24696"