Jump to content

Imom Hasani Muçtabo alajhissalom

Az wikishia
Hasan ibni Alī
duvvumin imomi şiajon
Maqbarai imomoni Baqi' dar soli 1308h.q.
Maqbarai imomoni Baqi' dar soli 1308h.q.
NaqşImomi duvvumi şiajon
KunijaAbumuhammad
Zodrūz15 ramazon, soli 3h.q.
Muddati imomat10 sol (40-50h.q.)
Şahodat28 safar, soli 50h.q.
MadfanMadina - mazori Baqi'
Mahalli zindagī
  • Madina
  • Kūfa
Laqabho
  • Muçtabo
  • Sajid
  • Zakī
  • Sibt
xeşu tabor
PadarImom Alī (a)
ModarHazrati Fotimai Zahro (s)
Hamsaron
Farzandon
Tūli umr48 sol
Imomoni şia
‌‌Imom Alī . Imom Hasani Muçtabo . Imom Husajn . Imom Saççod . Imom Boqir . Imom Sodiq . Imom Kozim . Imom Rizo . Imom Çavod . Imom Hodī . Imom Hasani Askarī alajhissalom . Imom Mahdī


Hasan ibni Alī ibni Abutolib (a) (arabī: حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)) maşhur ba Imom Hasani Muçtabo (forsī: امام حسن مجتبی) (3 – 50h.q.) dujumin imomi şiajon, ki 10 sol (40 – 50h.q.) imom va hududi 7 moh xalifai musulmonon bud. Ahli sunnat ūro oxirin xalifa az xulafoi roşidin donistaand.

Hasan ibni Alī naxustin farzandi Imom Alī (a) va Fotimai Zahro (s) va naxustin naberai Pajƣambari Xudo hazrati Muhammadi Mustafo (s) ast. Binobar guzorişhoi ta'rixī, nomi «Hasan»-ro Pajƣambar (s) baroi ū intixob kard va ūro bisjor dūst medoşt. Ū haft sol az umri xudro bo Pajƣambar (s) hamroh bud va dar baj'ati Rizvon va moçaroi Mubohala bo masehijoni Naçron huzur doşt.

Fazoili Imom Hasan (a) dar manobei şia va ahli sunnat omadaast. Ū jake az ashobi Kiso ast, ki ojati Tathir dar borai onon nozil şud va şiajon ononro ma'sum medonand. Ojati It'om va ojati Mavaddat va ojati Mubohala niz dar borai ū, padar, modar va barodaraş nozil şudaast. Ū du bor tamomi doroijaşro dar rohi Xudo baxşid va se bor nime az amvolaşro ba nijozmandon dod. Guftaand ba sababi hamin baxşandagiho, ūro «karimi Ahli Bajt» xondaand. Ū 20 jo 25 bor pijoda ba haç raft.

Az zindagiji ū dar davroni xalifai avval va duvvum xabari candone dar dastras nest. Ba dasturi xalifai duvvum ba unvoni şohid, dar şūroi şaşnafarai ta'jini xalifai sejum hozir bud. Guzorişhoe niz az şirkati ū dar barxe çangho dar davrai xalifai sejum vuçud dorad. Ū dar şūrişhoi avoxiri xilofati Usmon, ba dasturi Imom Alī (a) ba muhofizat az xonai xalifa pardoxt. Dar davrai xilofati Imom Alī (a) hamrohi ū ba Kūfa raft va dar çanghoi Çamal va Siffin az farmondehoni sipoh bud.

Hasan ibni Alī dar 21-umi ramazoni soli 40 qamarī, va pas az şahodati Imom Alī (a), ba imomat rasid va dar hamon rūz, beş az cihil hazor nafar bo ū baroi xilofat baj'at kardand. Muovija, xilofati ūro napaziruft va bo laşkare az Şom ba sūi Iroq harakat kard. Imomi Muçtabo (a) sipohe ba farmondehiji Ubajdulloh ibni Abbos ba samti Muovija firistod va xud hamrohi jak gurūhi digar ba Sobot raft. Muovija taloş kard bo tarhi şoe'ote bajni sipohijoni Imom Hasan (a), zaminaro baroi barqaroriji sulh faroham kunad. Dar in şaroit, Imom Hasan (a) mavridi sūiqasdi jake az xavoriç qaror girifta, zaxmī şud va baroi mudovo ba Madoin intiqol joft. Hamzamon, gurūhe az saroni Kūfa ba Muovija noma naviştand va qavl dodand Hasan ibni Alīro ba ū taslim kunand, jo ba qatl birasonand. Muovija niz nomahoi kūfijonro baroi Hasan ibni Alī (a) firistod va ba ū peşnihodi sulh dod. Imom Hasani Muçtabo (a) sulh va voguzoriji xilofat ba Muovijaro paziruft bo in şart, ki Muovija bar asosi kitobi Xudo va sunnati Pajƣambar (s) amal namojad va baroi xud çonişin ta'jin nakunad va hamai mardum az çumla, şiajoni Alī (a) dar amnijat boşand. Ba'dho Muovija ba heç jak az in şartho amal nakard. Sulh bo Muovija, norizojatiji şumore az joroni Imom Hasan (a)-ro dar paj doşt va hatto barxe, ūro «muzill-al-mu'minin» (xorkunandai mu'minon) xondand.

Ū pas az moçaroi sulh dar soli 41 qamarī, ba Madina bozgaşt va to pojoni umr dar on ço mond. Ū dar Madina, marça'ijati ilmiro bar ūhda doşt va binobar ba'ze guzorişho az çojgohi içtimoiji boloe barxūrdor bud.

Vaqte Muovija tasmim girift baroi vilojat'ahdiji pisaraş Jazid baj'at bigirad, sad hazor dirham baroi Ça'da (hamsari Imom Hasan (a)) firistod, to Imomro masmum kunad. Guftaand Hasan ibni Alī (a) 40 rūz pas az masmum şudan ba şahodat rasid. Binobar naqle, ū vasijat karda bud, kanori qabri Pajƣambar (s) dafn şavad, vale Marvon ibni Hakam va iddae az Banī Umajja mone'i in kor şudand. Pajkari ū dar qabristoni Baqi' ba xok supurda şud.

Maçmui suxanon va maktuboti Imom Hasani Muçtabo (a) va nomi 138 nafar az kasone, ki az ū rivojat kardaand, dar kitobi Musnad-ul-Imom-il-Muçtabo (a) girdovarī şudaast.

Oşnoiji içmolī

Hasan ibni Alī ibni Abutolib naxustin farzandi Imom Alī (a) va Fotimai Zahro (s) va naxustin naberai Pajƣambari Islom (s) ast.[1] Nasabi ū ba Banī Hoşim va Qurajş merasad.[2]

Nom, kunija, alqob

Naviştori aslī: Fehristi kunijaho va laqabhoi Imom Hasani Muçtabo (a)

Kalimai «hasan» ba ma'noi nekū ast. In nomro Pajƣambar (s) baroi ū intixob kard.[3] Dar rivojote omadaast, in nomguzorī ba farmoni Ilohī ançom şud.[4] Nomhoi Hasanu Husajn muodili Şabar va Şabbajr (jo Şubajr),[5] nomi pisaroni Horun ast,[6] ki qabl az Islom nazdi mardumi arab sobiqae nadoşt.[7]

Kunijai ūro «Abumuhammad» va «Abulqosim» guftaand[8] va baroi ū alqobe hamcun Muçtabo (barguzida) va Sajid (sarvar) va Zakij (pokiza) barşumurdaand.[9] Alqobe niz muştarak bajni Hasanajn ast az çumla «Sajidi şabobi ahli-l-çannat» va «rajhonatu nabijilloh»[10] va «sibt».[11] Dar rivojate az Pajƣambar (s) omadaast: «Hasan jake az asbot ast».[12] Kalimai sibtro dar rivojot va barxe ojoti Qur'on ba ma'noi imom va naqibe donistaand, ki az tarafi Xudovand barguzida şuda va az nasli pajƣambaron ast.[13]

Imomat

Hasan ibni Alī dujumin imomi şiajon ast. Ū ba'd az şahodati Imom Alī (a) dar 21-umi ramazoni soli 40 qamarī, ba imomat rasid va ba muddati 10 sol in maqomro bar ūhda doşt.[14] Şajx Kulajnī (vaf.329h.q.) dar kitobi Kofī, maçmu'ai rivojoti marbut ba nasabi Hasan ibni Alī ba imomatro girdovarī kardaast.[15] Bar asosi jake az in rivojot, Imom Alī (a) peş az şahodat va dar huzuri farzandoni xud va buzurgoni şia, kitob va siloh (az vadoe'i imomat)-ro ba farzandaş Hasan dod va e'lom kard, ki Pajƣambar ba ū farmon dodaast, ki Hasanro vasiji xud qaror dihad.[16] Binobar rivojati digare, Imom Alī (a) hangomi harakat ba tarafi Kūfa barxe az vadoe'i imomatro nazdi Ummusalama amonat guzoşt va Imom Hasan (a) pas az bozgaşt az Kūfa, onhoro az Ummusalama girift.[17] Şajxi Mufid (vaf.413h.q.) niz dar kitobi Irşod guftaast, Hasan (a) vasiji padaraş bajni farzandon va ashobi ū budaast.[18] Baroi visojati Imom Muçtabo (a) ba hadisi duvozdah xalifa[19] istidlol şudaast.[20] Imom Hasan (a) dar cand mohi avvalijai davroni imomat, sokini Kūfa va ūhdadori mansabi xilofat bud.

Davroni kūdakī va çavonī

Binobar qavli maşhur,[21] ta'rixi vilodati Imom Hasan (a), 15-umi ramazoni soli sejumi hiçrī ast. Barxe manobe' tavalludi ūro soli duvumi hiçrat donistaand.[22] Ū dar Madina ba dunjo omad[23] va Pajƣambar dar gūşi ū azon guft[24] va dar haftumin rūzi vilodataş, gūsfandero baroi ū aqiqa kard.[25]

Bar asosi porae az guzorişhoi ahli sunnat, Imom Alī (a) peş az on ki Pajƣambar (s) nomi Hasanro baroi farzandi ū intixob kunad, nomi Hamza[26] jo Harbro[27] baroi ū dar nazar girifta bud, vale vaqte Pajƣambar az nomi ū pursid, guft dar nomguzoriji farzandaş, bar Rasuli Xudo peşī namegirad.[28] Boqir Şarif Qaraşī az paƶūhişgaroni şia, daloile dar raddi in guzorişho ovardaast.[29]

Davrai kūdakī

Az davrai kūdakī va navçavoniji Hasan ibni Alī (a) ittilo'i candone dar dast nest.[30] Ū kamtar az haşt sol az umraşro dar davroni Pajƣambar siparī kard va az in çihat nomi ū dar zumrai oxirin tabaqai sahoba zikr şudaast.[31] Guzorişhoi marbut ba muhabbati bisjori Pajƣambar (s) ba ū va barodaraş Husajn (a) dar beştari manobei şia va ahli sunnat omadaast.[32]

Az muhimtarin havodisi in davra, huzuri ū hamrohi padaru modaru barodaraş dar moçaroi Mubohalai Pajƣambar (s) bo masehijoni Naçron ast. Ū va barodaraş, misdoqi kalimai «أَبْنَاءَنَا» dar ojati Mubohala budand.[33] Ba guftai Sajid Ça'far Murtazo ū dar baj'ati Rizvon niz huzur doşt va bo Pajƣambar baj'at kard.[34] Ojote az Qur'on dar borai ū va digari ashobi Kiso nozil şudaast.[35] Guftaand, ū dar haftsolagī dar maçlisi Pajƣambar (s) huzur mejoft va on ci bar Pajƣambar vahj meşudro baroi modaraş bozgū mekard.[36]

Az Sulajm ibni Qajs (vaf., avoxiri qarni avvali hiçrī) naql şudaast, pas az rehlati Rasuli Xudo (s) ki Abubakr xilofatro ba dast girift, Hasan ibni Alī, hamrohi padar, modar va barodaraş, şabona ba dari xonai ansor meraftand va ononro ba joriji Imom Alī (a), faro mexondand.[37] Hamcunin guftaand, ū ba nişastani Abubakr bar minbari Pajƣambar (s) e'tiroz doşt.[38]

Davrai çavonī

Guzorişho az davrai çavoniji Imom Hasan (a) mahdud ast, az çumla dar «al-Imomatu va-s-sijosat» omadaast, ki ba dasturi Umar ibni Xattob, Hasan ibni Alī dar şūroi şaşnafarai ta'jini xalifa ba unvoni şohid huzur doşt.[39]

Dar barxe manobei ahli sunnat omadaast, ki Hasanajn dar çangi Afriqija dar soli 26 qamarī[40] va çangi Tabariston dar soli 29 jo 30h.q.,[41] huzur doştaand. In guna rivojot, muvofiqon va muxolifone doştaast. Ça'far Murtazo Omilī bo tavvaçuh ba erodhoi sanadiji onho va niz muxolifati imomon (a) bo şevai futuhot, onhoro soxtagī donista va içozat nadodani Imom Alī (a) ba Hasanajn baroi vurud ba majdoni çang dar Sifajnro ta'jide bar on ovardaast.[42] Vilferd Madelung bar in bovar ast, ki Imom Alī (a) ehtimolan mexostaast farzandaş Hasanro dar sinni çavonī bo umuri çangī oşno kunad va ba taçribijoti çangiaş biafzojad.[43]

Az digar guzorişho az in davra on ast, ki har goh mardum az Usmon nazd Alī (a) şikojat meburdand, ū farzandaş Hasanro nazdi Usmon mefiristod.[44] Binobar naqli Balozurī, dar moçaroi şūrişi mardum dar avoxiri xilofati Usmon, ki ba muhosirai xonai ū va bastani ob bar ū va dar nihojat kuşta şudanaş ançomid, Hasan ibni Alī va barodaraş, ba dasturi Imom Alī (a), dar kanori iddae digar ba muhofizat az xonai Usmon pardoxtand.[45] Ba guftai Qozī Nu'moni Maƣribī (vaf., 363h.q.) va navisandai Daloil-ul-imomat, pas az on ki şūrişijon obro bar Usmon bastand, Imom Muçtabo (a) ba dasturi padar, ba xonai Usmon ob rasondaast.[46] Guzorişhoe az zaxmī şudani Hasan ibni Alī dar in moçaro hikojat dorad,[47] vale barxe ulamoi şia hamcun Alloma Aminī in guzorişhoro soxtagī donistaand.[48] Sajid Murtazo pas az tardid dar in ki Imom Alī (a), Hasanajn (a)-ro baroi difo' az Usmon firistoda boşad, illati in iqdomro çilavgirī az qatli amdiji xalifa va rasondani obu xurok ba xonavodai ū medonad, na çilavgirī az barkanoriji ū az xilofat, caroki ū ba xotiri korhoi noravojaş mustahaqqi xal' şudan az xilofat bud.[49]

Hamcunin bubined: Moçaroi qatli Usmon

Hamsaron va farzandon

Naviştori aslī: Hamsaroni Imom Hasan

Guzorişho dar borai şumori hamsaron va farzandoni Hasan ibni Alī (a) mutafovit ast. Bo vuçudi on ki manobei ta'rixī, haddiaksar nomi 18 hamsar baroi Imom Hasan (a) zikr kardaand,[50] raqamhoe monandi 250,[51] 200,[52] 90[53] va 70[54] baroi te'dodi hamsaroni on hazrat zikr şudaast.

Barxe manobe' bo işora ba kasrati izdivoç va taloq, ūro «mitloq» (bisjor taloqdihanda) xondaand.[55] Afzun bar on guftaand Hasan ibni Alī (a) kanizone doşta va az barxe onho sohibi farzand şudaast.[56]

Bahsi mitloq budani Imom Hasan (a) dar barxe manobei kuhan va muosir mavridi naqdi ta'rixī, sanadī va muhtavoī qaror giriftaast.[57] Ba guftai Madelung naxustin kase ki ovoza kard Imom Hasan (a) 90 hamsar doşta, «Muhammad ibni Kalbī» buda va in adadro niz «Madoinī» (vaf.225h.q.) soxtaast. Dar ajni hol, xudi Kalbī tanho az jozdah zan nom burda, ki izdivoçi panç nafar az onon bo Imom Hasan (a) maşkuk ast.[58] Qaraşī in axborro barsoxtai Abbosijon bo hadafi muqobila bo sodoti Hasanī donistaast.[59]

Dar te'dodi farzandoni Imomi Muçtabo (a) niz ixtilof ast. Şajxi Mufid te'dodi farzandon ūro 15 tan zikr kardaast.[60]

HAMSAR FARZANDON
Ça'da
-
Ummubaşir
Xula Hasani Musanno
Ummuishoq
Nafila jo Ramla
Cand hamsari digar

Tabarsī farzandoni Imom Hasan (a)-ro 16 nafar donista va Abubakrro niz az farzandoni ū barşumurdaast, ki dar voqeai Oşūro ba şahodat rasid.[61]

  • Nasli Imom Hasan
Naviştori aslī: Sodoti Hasanī

Nasli Imom Hasan (a) az Hasani Musanno, Zajd, Umar va Husajni Asram idoma joft. Nasli Husajn va Umar pas az muddate az bajn raft va tanho nasli Hasani Musanno va Zajd ibni Hasan boqī mond.[62] Farzandoni ūro sodoti Hasanī menomand.[63] Bisjore az onho dar tūli ta'rix taharrukoti içtimoī va sijosī doşta va dar sadai dujumu sejumi hiçrī, qijomhoe bar ziddi hukumati Abbosī ançom doda va hukumathoe dar nuqoti muxtalifi kişvarhoi islomī barpo kardaand. In silsila az sodot dar barxe manotiqe hamcun Marokiş ba Şurafo ma'rufand.[64]

Sukunat dar Kūfa, xilofati Imom Alī (a)

Imomi Muçtabo dar davrai pançsolai xilofati Imom Alī (a) dar hamai marohil dar kanori padar huzur doşt.[65] Tibqi naqli kitobi al-Ixtisos, Hasan ibni Alī (a) pas az baj'ati mardum bo Imom Alī, ba darxosti padar bar minbar raft va baroi mardum suxan guft.[66] Az guzorişi Vaq'atu Siffin dar mavridi naxustin rūzhoi vurudi Imom Alī (a) ba Kūfa barmeojad, ki Hasan ibni Alī niz hamrohi padar ba Kūfa amadaast.[67]

Dar çangi Çamal

Dar barxe guzorişho omadaast, pas az şūrişi nokisin va harakati Imom Alī (a) va sipohijonaş baroi muqobila bo onho, Hasan ibni Alī dar mijonai roh az padar xost, ki az in çang biparhezad.[68] Binobar naqli Şajx Mufid (vaf.413h.q.), Imom Hasan (a) az sūi padar ma'mur şud ba hamrohi Ammor ibni Josir va Qajs ibni Sa'd mardumi Kūfaro baroi pajvastan ba sipohi Imom Alī (a) basiç kunad.[69] Ū dar Kūfa baroi mardumi xutbae xond va pas az bajoni fazoili Imom Alī (a) va pajmonşikaniji Talha va Zubajr, ononro ba joriji Imom Alī (a) faroxond.[70]

Dar çangi Çamal, vaqte Abdulloh ibni Zubajr, Imom Alī (a)-ro ba kuştani Usmon muttaham kard, Hasan ibni Alī xutbae xond va ba naqşi Zubajru Talha dar kuştani Usmon işora kard.[71] Imomi Muçtabo (a) dar in çang farmondehiji çinohi rosti sipohro bar ūhda doşt.[72] Ibni Şahroşūb rivojat kardaast Imom Alī (a) dar in çang najzai xudro ba Muhammadi Hanafija dod va az ū xost şuturi Oişaro az poj darovarad, vale ū muvaffaq naşud, sipas Hasan ibni Alī najzaro girift va tavonist şuturro zaxmī kunad.[73] Naql şudaast pas az çangi Çamal, Imom Alī (a) bemor şud va iqomai namozi çum'a bo mardumi Basraro ba ūhdai farzandaş Hasan guzoşt. Ū dar xutbai namoz, bar çojgohi Ahli Bajt va oqibati badi kūtohī dar haqqi onon ta'kid kard.[74]

Çangi Siffin

Dar çangi Siffin vaqte Imom Alī (a) boxabar şud, ki Imom Hasan (a) ba majdon raftaast, farmud:

In çavonro nigah dored [to qasdi çang nakunad] va puşti maro naşikanad. Dareƣam ojad ki in du(Hasanu Husajn)-ro marg dar rasad va bo kuşta şudani onon dudmoni Rasuli Xudo (s) ba sar rasad.

[75]


Ba guftai Nasr ibni Muzohim (vaf.212h.q.) Hasan ibni Alī peş az harakati sipohi Imom Alī (a) ba sūi Siffin, xutbae xond va mardumro ba çihod tarƣib kard.[76] Binobar naqli ba'ze axbor, ū dar çangi Siffin ba hamrohi barodaraş Husajn ibni Alī (a) farmondehiji çinohi rosti laşkarro bar ūhda doşt.[77] Dar guzorişi Iskofī (vaf.240h.q.) omadaast vaqte Hasan ibni Alī dar mijoni çang bo jake az buzurgoni sipohi Şom rubarū şud, ū az çangidan bo Imom Hasan (a) xuddorī kardu guft man Rasuli Xudoro dida budam dar hole ki savor bar şuture meomad va tu niz hamrohi ū savor budī. Man namexoham dar hole Rasuli Xudoro muloqot kunam, ki xuni tu bar gardanam boşad.[78]

Dar kitobi Vaq'atu Siffin omadaast Ubajdulloh ibni Umar (farzandi Umar ibni Xattob) dar mijoni çang bo Hasan ibni Alī (a) muloqot kard va ba vaj peşnihod dod, ki ba çoi padaraş xilofatro bar ūhda girad, caro ki Qurajş, Alī (a)-ro duşman medorand. Imom Hasan (a) dar posux guft: ba Xudo savgand, hargiz cunin naxohad şud. Sipas ba ū guft: gujo mebinam, ki imrūzu fardo kuşta xohī şud va hamono şajton turo fireftaast. Binobar naqli Vaq'atu Siffin, Ubajdulloh ibni Umar dar on çang kuşta şud.[79] Pas az pojoni çang va peş omadani hakamijat, Hasan ibni Alī ba darxosti padar baroi mardum suxanronī kard.[80]

Dar masiri bozgaşt az Siffin, Imom Alī (a) nomae bo muhtavoi axloqī-tarbijatī xitob ba farzandaş Imom Hasan (a) naviştaast[81] ki dar Nahç-ul-baloƣa ƣoliban ba unvoni nomai 31 omadaast.[82]

Dar kitobi «al-Isti'ob» omadaast Hasan ibni Alī (a) dar çangi Nahravon niz huzur doştaast.[83] Niz dar barxe axbor omadaast Imom Alī (a) dar oxirin rūzhoi umri xud, ki baroi rūjorūiji dubora bo Muovija laşkaroroī mekard, farzandaş Hasanro ba farmondehiji sipohi dahhazornafarī gumoşt.[84]

Davroni kūtohi xilofat

Imom Hasani Muçtabo (a) az 21 ramazoni soli 40h.q.[85] ba muddati 6 to 8 moh xalifai musulmonon bud.[86] Ahli sunnat ūro bo tavvaçuh ba hadise mansub ba Pajƣambar (s), oxirin xalifa az xulafoi roşidin donistaand.[87] Xilofati ū bo baj'ati mardumi Iroq va hamrohiji digar sarzaminhoi atrof oƣoz şud.[88] Aholiji Şom ba rahbariji Muovija bo in xilofat muxolifat kardand.[89] Muovija bo hamrohiji sipohijone az Şom ba çangi ahli Iroq omad.[90] In çang dar nihojat ba sulh va voguzoriji xilofat ba Muovija, naxustin xalifai umavī ançomid.[91]

Baj'ati musulmonon va muxolifati ahli Şom

Binobar naqli manobei şia va ahli sunnat, pas az şahodati Imom Alī dar soli 40h.q., mardum bo Hasan ibni Alī (a) baroi xilofat baj'at kardand.[92] Ba gufta Balozurī (vaf.279h.q.), Ubajdulloh ibni Abbos pas az dafni pajkari Imom Alī (a), bajni mardum omada, xabari şahodati Imomro ba onon dodu guft: ū çonişini şoista va burdbore ba ço guzoştaast. Agar mexohed, bo ū baj'at kuned.[93] Dar kitobi al-Irşod omadaast subhi çum'ai 21 ramazon, Hasan ibni Alī dar masçid, xutbae xonda, şoistagiho va fazoili padari xeşro barşumurd va bar pajvandi xud bo Pajƣambar (s) ta'kid kard va bo işora ba imtijozoti xud, ba ojote az Qur'on dar borai mavqe'ijati xossi Ahli Bajt, istinod namud.[94] Pas az suxanoni ū, Abdulloh ibni Abbos barxosta ba mardum guft: bo farzandi Pajƣambaraton va vasiji imomaton baj'at kuned. Mardum niz bo ū baj'at kardand.[95] Manobe', te'dodi baj'atkunandagonro beş az cil hazor nafar şumoridaand.[96] Binobar naqli Tabarī, Qajs ibni Sa'd ibni Uboda farmondehi sipohi Imom Alī (a) naxustin kase bud, ki baj'at kard.[97]

Ba guftai Husajn Muhammadi Ça'farī dar kitobi Taşajju' dar masiri ta'rix, bisjore az ashobi Pajƣambar (s) ki ba'di soxti Kūfa dar in şahr sokin şuda jo dar davrai xilofati Imom Alī (a), hamrohi ū ba Kūfa omada budand, dar baj'at bo Imom Hasan (a) şirkat kardand jo xilofati ūro paziruftand.[98] Ça'farī bo takja bar nişonahoe mu'taqid ast, aholiji Makka va Madina niz bo xilofati Hasan ibni Alī muvofiq budand va mardumi Iroq ūro tanho şaxs baroi in maqom medonistand.[99] Ba guftai Ça'farī mardumi Jamanu Fors niz nisbat ba in baj'at, ta'jidi zimnī doşta jo haddiaqal, e'tiroz va muxolifate nakardaand.[100]

Dar barxe manobe' omadaast hangomi baj'at, şarthoe matrah şud; az çumla dar «al-Imomatu va-s-sijosat» omadaast Hasan ibni Alī ba mardum guft: ojo baj'at mekuned, ki farmonamro itoat kuned va bo har kas çangidam baçanged va bo har kas sulh kardam, sulh kuned? Onho bo şunidani in suxan ba şak aftodand va nazdi Husajn ibni Alī (a) raftand to bo ū baj'at kunand, vale ū guft: ba Xudo panoh mebaram, ki to Hasan zinda ast bo şumo baj'at kunam. Onon bozgaştand va bo Hasan ibni Alī baj'at kardand.[101] Tabarī (vaf.310h.q.) guftaast Qajs ibni Sa'd hangomi baj'at bo ū şart kard, ki bar asosi kitobi Xudo va sunnati Pajƣambar amal kunad va bo kasone ki xuni musulmononro halol meşumorand, biçangad, vale Imom Hasan (a), tanho kitobi Xudo va sunnati Pajƣambarro paziruft va har şarti digarero bargirifta az hamin du şart donist.[102] Iddae az in guna guzorişho cunin natiça giriftaand, ki Imom Hasan (a) farde sulhtalabu çanggurez buda, sira va manişi ū bo padaru barodaraş tafovut doştaast.[103]

Rasuli Ça'farijon mu'taqid ast, ki in şartho, ba in ma'no nabud, ki Hasan ibni Alī az oƣoz qasdi çang nadoşta, balki hadafi asliji ū, hifzi havzai iqtidori xud ba unvoni peşvoi çome'a baroi ozod budan dar tasmimgirī budaast va hatto iqdomoti ba'diji ū nişon medihad, ki bar çang isror doştaast.[104] Ba guftai Abulfaraçi Isfahonī jake az naxustin iqdomoti Hasan ibni Alī (a) pas az xilofat, afzoişi sad dar sadi dastmuzdi sarbozon bud.[105]

Baxşe az nomai Imom Hasan (a) ba Muovija

Vaqte ū (Pajƣambar) vafot joft, arab bar sari çonişiniji ū ba nizo' pardoxtand. Qurajş guftand: mo aşira va xeşoni ū hastem va ravo nest, ki şumo bar sari hukumati ū bo mo nizo' kuned. Arab in huççatro az Qurajş paziruft... ongoh mo ba Qurajşi hamonro guftem, ki Qurajş ba arab gufta bud, vale onho bar xilofi arab, bo mo ba insof raftor nakardand... Vale imrūz ço dorad, ki hama, az dastandoziji tu (Mu'ovija) ba in mansab dar şigiftī furū ravand, caroki tu şoistai on nestī.. Tu farzandi hizbe az ahzob [duşmani Islom] va farzandi duşmantarin fardi Qurajş bo Rasuli Xudo hastī.. Vaqte Alī (a) vafot joft.. musulmonon xilofatro ba man suporidand... pas, az pofişorī dar botil dast bardor va dar baj'ati man vorid şav va tu medonī, ki man nazdi Xudo baroi in amr sazovortaram.

[106]

Baxşe az nomai Muovija ba Imom Hasan (a)

Agar medonistam, ki tu dar mardumdorī, havodorī az ummat, sijosat, tavonoī dar faroham ovardani mol va barxūrd bo duşman az man qavitar hastī, bo tu baj'at mekardam, ammo man hukumate tūlonī doştaam, taçribai beştare doram, az tu sijosatmadortaram va az nazari sinī niz az tu buzurgtaram. Pas sazovor ast, ki tu hokimijati maro bipazirī!

[107]

Çang va sulh bo Muovija

Muhimtarin rūjdodi sijosī dar zindagiji Hasan ibni Alī (a), çang bo Muovija ast, ki ba sulh ançomid.[108] Hamzamon bo baj'ati mardumi Iroq bo Hasan ibni Alī, va ta'jidi zimniji on az sūi mardumi Hiçoz, Jaman va Fors,[109] aholiji Şom bo Muovija baj'at kardand.[110] Muovija dar suxanronihoi xud va dar nomanigorihoe, ki bo Imom Hasan (a) doşt, bar tasmimi çiddiji xud baroi ba rasmijat naşinoxtani in baj'at ta'kid kard.[111] Ū ki az zamoni margi Usmon xudro baroi xilofat, omoda karda bud,[112] bo laşkare ba sūi Iroq harakat kard.[113] Bar asosi barxe guzorişho, Imom Hasan (a) to hududi pançoh rūz pas az şahodati padar va baj'ati mardum, heç iqdome dar zaminai çang jo sulh nakard.[114] Ū vaqte az harakati sipohi Şom boxabar şud, bo laşkarijonaş az Kūfa xoriç şud va sipohe ba farmondehiji Ubajdulloh ibni Abbos alajhi Muovija firistod.[115]

Çang bajni du sipoh

Pas az barxūrde, ki bajni du sipoh rux dod va ba şikasti şomijon ançomid, Muovija şabona ba Ubajdulloh pajƣom dod, ki Hasan ibni Alī ba man peşnihodi sulh doda va kori xilofatro ba man voguzor xohad kard. Muovija ba ū va'dai pardoxti jak million dirham dod va ū ba Muovija pajvast. Pas az on, Qajs ibni Sa'd farmondehiji sipohi Imomro bar ūhda girift.[116] Binobar naqli Balozurī (vaf.279h.q.) pas az pajvastani Ubajdulloh ba sipohi Şom, Muovija bo in gumon, ki sipohi Imom Hasan (a) notavon şuda, dastur dod bo tamomi tavon ba onho hamla kunand, vale sipohi Imom ba farmondehiji Qajs, şomijonro şikast dodand. Muovija dar sadad baromad Qajsro niz bo va'dae monandi va'dae ki ba Ubajdulloh va'da doda bud, az sari roh bardorad, vale muvaffaq naşud.[117]

Mavqe'ijati Imom Hasan (a) dar Sobot

Az sūe Imom Hasan (a) bo laşkarijoni xud ba Sobot raft. Ba guftai Şajxi Mufid, Imom Hasan (a) baroi on ki joroni xudro biozmojad va farmonbariji onhoro bisançad, xutbae xondu guft: «vahdat va hamdilī barojaton behtar az tafriqa va çudoī ast...; hamono tadbire, ki man baroi şumo meandeşam baroi şumo behtar az tadbire ast, ki baroi xudaton dored..». Pas az suxanoni ū, mardum bo jakdigar guftand ū qasd dorad bo Muovija sulh kunad va xilofatro ba ū voguzorad. Iddae ba xajmai ū huçum burda, ūro ƣorat kardand va hatto çojnamozi ūro az zeri pojaş kaşidand.[118] Vale binobar naqli Ja'qubī (vaf.292h.q.) illati in hodisa on bud, ki Muovija cand nafarro baroi guftugū nazdi Hasan ibni Alī firistod. Onho vaqte az nazdi ū barmegaştand, bo ovozi baland ba gunae, ki mardum şunavand, bo jakdigar meguftand: Xudo tavassuti pisari Rasuli Xudo, xuni musulmononro hifz va fitnaro xomūş kard; ū sulhro paziruft. Sipohijoni Imom bo şunidani in suxanon baroşuftand va ba xajmai ū hamla kardand.[119] Pas az in moçaro joroni nazdiki Imom Hasan (a) ba muhofizat az ū pardoxtand, vale dar torikiji şab jake az xavoriç[120] ba ū nazdik şudu guft: ej Hasan, muşrik şudī, hamonguna, ki padarat muşrik şud! Sipas bo xançare ba roni ū zad va Imom, ki savor bar asb bud bar zamin aftod.[121] Hasan ibni Alī (a)-ro bar taxte ba Madoin burdand va dar xonai Sa'd ibni Mas'udi Saqafī manzil dodand to darmon şavad.[122]

Çangi bajni Muovija va Imom Hasan (a), dar nihojat ba imzoi qarordodi sulh ançomid. Ba guftai Rasuli Ça'farijon, dalelhoe az çumla, sustiji mardum, şaroiti zamona va hifzi şiajon sabab şud, Imom Hasani Muçtabo (a) sulhro bipazirad.[123] Bar asosi in qarordod, xilofat ba Muovija voguzor şud.[124]

Moçaroi sulh bo Muovija

Naviştori aslī: Sulhi Imom Hasan (a)
Imom Hasan (a) dar xutbae bo huzuri Muovija farmud:

Mu'ovija ibni Saxr pindoşta ast, ki man ūro şoistai xilofat donista va xudro sazovori on nadidaam. Mu'ovija durūƣ megūjad. Ba Xudo savgand, mo dar kitobi Xudo va dar suxanoni Rasuli Xudo sazovortarini mardum ba mardum hastem, vale mo Ahli Bajt az zamone, ki Rasuli Xudo az dunjo raft, hamvora bimnoku sitamdida budaem. Xudo bajni mo va kasone ki bar mo sitam kardand, dovarī kunad.

[125]


Hamzamon bo rūjorūiji du sipohi Iroq va Şom, Imom Hasan mavridi sū'iqasd qaror girifta maçrūh şud va baroi mudovo ba Madoin raft.[126] Dar hole ki Imom Hasan (a) dar Madoin ba mudovo maşƣul bud, gurūhe az saroni qabilahoi Kūfa pinhonī ba Muovija noma naviştand va e'lomi itoat kardand. Onho Muovijaro ba omadan ba sūi xud tarƣib kardand va qavl dodand Hasan ibni Aliro ba ū taslim kunand, jo ba qatl birasonand.[127] Ba guftai Şajxi Mufid (vaf.413h.q.), Imom Hasan (a) vaqte in xabar va hamcunin xabari pajvastani Ubajdulloh ibni Abbos ba Muovijaro şunid va az sūe sustī va beraƣbatiji joroni xeşro muşohida kard, darjoft, ki tanho bo iddae andak az şiajonaş, nametavonad muqobili laşkari anbūhi Şom muqovimat kunad.[128] Zajd ibni Vahbi Çuhanī naql kardaast, ki Imom Hasan (a) dar muddati mudovoi xud dar Madoin ba ū guft: «ba Xudo savgand, agar bo Muovija biçangam, mardumi Iroq gardani maro girifta, ba ū taslim mekunand. Ba Xudo savgand, agar dar holi izzat bo Muovija sulh kunam, behtar ast, ki dar asorat ba dasti ū kuşta şavam, jo bar man minnat guzorad va az kuştanam sarfi nazar kunad va baroi hameşa nange bar Banī Hoşim boqī bimonad!»[129]

Peşnihodi sulh az sūi Muovija

Binobar naqli Ja'qubī az çumlai tarfandhoi Muovija baroi on ki çangro ba sulh bikaşonad, in bud, ki kasonero bajni sipohijoni Imom Hasan (a) firistod, to ovoza kunand, ki Qajs ibni Sa'd niz ba Muovija pajvasta, va az sūe kasonero bajni sipohijoni Qajs firistod, to ovoza kunand, ki Hasan ibni Alī, sulhro paziruftaast.[130] Ū hamcunin nomahoi kūfijon dar e'lomi farmonbardorī az ūro baroi Hasan ibni Alī (a) firistod va ba ū peşnihodi sulh dod va şarthoe niz bar ūhdai xud guzoşt. Ba guftai Şajxi Mufid, Imom Hasan (a) bo vuçudi on ki ba Muovija e'timod nadoşt va az najrangi ū ogoh bud, corae çuz pazirişi sulh nadid.[131] Dar guzorişi Balozurī omadaast Muovija, varaqi safedu muhrşuda baroi Hasan ibni Alī (a) firistod, to har şarte, ki mexohad dar on binavisad.[132] Imom Hasan (a) ki şaroitro cunin did, baroi mardum suxan guft va az onon xost nazaraşonro dar mavridi çang jo sulh bigūjand. Mardum bo şiori «albaqijja albaqijja; البَقِيَّةُ البَقِيَّةُ» (ja'ne mo zindagī kardan va zinda mondanro mexohem) darxosti paziriş sulh kardand.[133] Va bad-in tartib Imom Hasan (a) sulhro paziruft. Ta'rixi barqaroriji sulh, 25 rabiulavval[134] va dar barxe manobe', rabiuloxar jo çamodijulavvali[135] soli 41 hiçriji qamarī sabt şudaast.

Mazmuni sulhnoma

Guzorişho dar borai mafodi sulhnoma gunogun ast.[136] Az çumla mafode, ki dar manobe' naql şuda, in ast, ki xilofat ba Muovija voguzor şavad ba in şart, ki bar asosi kitobi Xudo va sunnati Pajƣambar (s) va sirai xulafoi roşidin amal namojad va baroi xud çonişin ta'jin nakunad va hamai mardum az çumla şiajoni Alī (a) dar amnijat boşand.[137] Şajx Saduq guftaast, ki Imom Hasan (a) hangomi voguzoriji xilofat ba Muovija, ba in şart bo ū baj'at kard, ki ūro amirulmu'mnin naxonad.[138]

Dar barxe manobe' omadaast Imom Hasan (a) şart kard, xilofat pas az Muovija, ba ū voguzor şavad va afzun bar on, Muovija panç million dirham ba ū bipardozad.[139] Ba guftai Ça'farī, in du şartro namojandai Imom Hasan (a) dar moçaroi sulh qaror dod, vale Imom napaziruft va ta'kid kard, ki ta'jini xalifai pas az Muovija, bo şūroi musulmonon boşad va dar mavridi şarti molī niz guft Muovija haq nadorad cunin tasarrufe dar bajtulmoli musulmonon kunad.[140] Barxe niz guftaand şarti moliro xudi Muovija jo namojandagoni ū qaror doda budand.[141]

Imom Hasan (a) bo vuçudi kanoragirī az xilofat, hamcunon imomi şiajon ba şumor meraft va hatto şiajone, ki ba sulhi Imom e'tiroz doştand, hargiz imomati ūro inkor nakardand va ū to pojoni umr, rais va buzurgi xonadoni Pajƣambar bud.[142]

Vokunişho va pajomadho

Imom Hasan (a):

Ej mardum! Agar az maşriq to maƣribro bigarded, çuz manu barodaram kasero naxohed joft, ki çaddaş Rasuli Alloh boşad. Hamono Mu'ovija dar cize (xilofat) ki haqqi man ast, bo man ba nizo' barxost va man baroi maslihati ummat va hifzi xuni mardum, az on caşmpūşī kardam.

[143]


Dar guzorişho omadaast pas az sulhi Imom Hasan, gurūhe az şiajon ibrozi taassufu noxuşnudī mekardand[144] va hatto iddae Imomro sarzaniş karda ūro «muzill-ul-mu'mnin» (xorkunandai mu'minon) xondand.[145] Imom dar posuxi pursişhovu e'tirozho, bar zarurati iltizom ba tasmimi «Imom» ta'kid kard va illati sulhi xudro hamon illati sulhi Hudajbija xonda, hikmati in korro az sinxi hikmati korhoi Xizr (a) dar moçaroi hamsafar şudan bo Muso (a) donist.[146]

Dar bisjore az sarcaşmahoi ta'rixī omadaast, ki Muovija ba mafodi sulhnoma amal nakard[147] va bisjore az şiajoni Imom Alī (a) az çumla Huçr ibni Adiro[148] ba qatl rasond. Naql şudaast Muovija pas az sulh voridi Kūfa şuda, baroi mardum xutba xondu guft: har şarte, ki kardam, pas megiram va har va'dae, ki dodam zeri po meguzoram.[149] Hamcunin guft: man bo şumo naçangidam, to namozu rūzavu haç ançom dihed, balki çangidam, to bar şumo hukmronī kunam.[150]

Davroni sukunat dar Madina va marça'ijati dinī

Hasan ibni Alī (a) pas az sulh bo Muovija, bo vuçudi darxosti iddae az şiajonaş baroi mondan dar Kūfa, ba Madina bozgaşt[151] va to pojoni umr hamonço mond va tanho safarhoe ba Makka[152] va Şom[153] doştaast. Imom Hasani Muçtabo (a) pas az şahodati Imom Alī (a) va ba vasijati ū, mutavalliji avqof va sadaqoti on hazrat budaast. Binobar naqli Kofī in vasijat dar 10 çamodijulavvali soli 37h.q., navişta şudaast.[154]

Marça'ijati ilmī

Guzorişhoe az çalasoti pajvastai Imom Hasan (a) dar Madina baroi ta'lim va hidojati mardum vuçud dorad, az çumla Ibni Sa'd (vaf.230h.q.), Balozurī (vaf.279h.q.) va Ibni Asokir (vaf.571h.q.) naql kardaand, ki Hasan ibni Alī namozi subhro dar Masçid-un-nabī mexond va to tulū'i oftob ba ibodat mepardoxt va sipas buzurgon va hozironi dar masçid nazdi ū menişastand va ba bahsu guftugū mepardoxtand. Ū ba'd az peşin niz hamin barnomaro doştaast.[155] Dar kitobi al-Fusul-ul-muhimma niz omadaast Hasan ibni Alī dar masçidi Pajƣambar menişast va mardum bar girdi ū halqa zada, ū ba pursişhoi onon posux meguft.[156] Dar ajni hol ba guftai Mahdiji Peşvoī, Hasan ibni Alī (a) dar in davra bo nav'e inzivoi noxosta va hamcunin betavaççuhiji mardum rūbarū budaast, ki dar ba inhirof raftani axloqiji çome'ai on rūz naqş doşt.[157] Alloma Tehronī mu'taqid ast, ki davroni imomati Imomi Muçtabo (a) va Imom Husajn (a) cun az saxttarinu toriktarini davraho ba vositai hukumati zolimonai Banī Umajja buda va bo tavvaçuh ba tūli muddati hajoti in du va niz muddati imomatu vilojataşon bojad ba tavri tabi'ī hazoron hadis, xutba va mav'iza dar tafsiri Qur'on dar dast boşad, vale xutbaho va mav'izaho va kalimoti onon nihojat muxtasar va kam andar kam ast.[158]

Çojgohi içtimoī

Az axbori ta'rixī barmeojad, ki Imom Hasan (a) doroi çojgohi içtimoiji xos budaast. Binobar guzorişi Ibni Sa'd (vaf.230h.q.) vaqte mardum dar marosimi haç, Hasan ibni Aliro medidand, baroi tabarruk çustan ba tarafi ū huçum meburdand, to çoe, ki Husajn ibni Alī (a) ba kumaki cand nafari digar, çam'ijatro az ū dur mekardand.[159] Hamcunin naql şuda, ki Ibni Abbos bo vuçudi on ki az buzurgoni ashob bud[160] va az nazari sinnu sol niz buzurgtar az Imom Hasan (a) bud, hangomi savor şudani Imom Hasan (a) bar asb, liçomi markabro baroi ū megirift.[161]

Daxolat nakardan dar umuri sijosī va hamkorī nakardan bo Muovija

Guftaand pas az xuruçi Imom Hasan (a) az Kūfa, gurūhe az xavoriç dar Nuxajla çam' şudand to ba çangi Muovija biravand. Muovija nomae ba Hasan ibni Alī navişt va az ū xost bargardad va bo onho biçangad. Imom napaziruft va dar posuxi ū navişt: agar mexostam bo kase az ahli qibla biçangam, bo tu meçangidam.[162]

Dar barxe rivojot omadaast, ki Imom Hasani Muçtabo (a) bo vuçudi hamrohī nakardan bo Muovija va e'tiroz ba iqdomoti ū, hadjahoi ūro mepaziruft.[163] Mablaƣe, ki Muovija dar kanori hadojoi digar baroi ū mefiristodro solona jak million dirham[164] jo sad hazor dinor[165] guftaand. Az barxe naqlho barmeojad, ki ū goh qarzhoi xudro mepardoxt va baqijaro bajni xeşon va zerdastoni xud taqsim mekard[166] va goh hamai on hadojoro ba digaron mebaxşid.[167] Axbore niz vuçud dorad, ki Hasan ibni Alī (a) dar mavoride hadojoi Muovijaro namepaziruftaast.[168] In guna axbor, vokunişho va tardidhoero dar paj doşta[169] va az çumla dar manzari kalomī, bahshoe, peromuni on matrah şudaast. Baroi namuna Sajid Murtazo darjofti molu pul az Muovijaro baroi Imom Hasan (a) çoiz va balki voçib şumorida va onro az in bob donista, ki bojad amvoli hokime, ki bo istifoda az quvvatu zur bar ummat hukmfarmo şuda, girifta şavad.[170]

Barxūrdi umavijon

Guzorişhoe az barxūrdi nomunosibi umavijon bo Imom Hasan (a) vuçud dorad.[171] Hamcunin dar kitobi Ehtiçoç, munozirote bajni Imom Hasan (a) va Muovijavu atrofijonaş naql şudaast. Ū dar in munozirot az çojgohi Ahli Bajt difo' karda va mohijati duşmanoni xudro nişon dodaast.[172] Az çumla, binobar guzorişe, ki dar Ehtiçoç naql şudaast, dar maçlise, ki homijoni hukumati Muovija monandi Amr ibni Usmon, Amr ibni Os, Utba ibni Abisufjon, Valid ibni Uqba va Muƣajra ibni Şu'ba dar huzuri Muovija budand, Imomi Muçtabo (a) bo istinod ba ojoti Qur'on va rivojot va guzorişhoi ta'rixī ononro mahkum kard va haqqu çojgohi Imom Alī va Ahli Bajtro cunon bajon kardu fahmond, ki peşgūiji Muovija peş az barguzoriji maçlisi munozira (bar rūsijohī, rasvoī va mahkumijati mutolibakunandagoni munozira) tahaqquq pajdo kard.[173]

Şahodat va moçaroi çanoza

Imom Hasan (a) dar bistari şahodat, nusxai «Hadiqat-us-suado» dar qarni 16 melodī

Dar bisjore az manobei şia va ahli sunnat omadaast, ki Imom Hasan (a) bo xūrondani zahr ba şahodat rasid.[174] Tibqi barxe guzorişho, ūro cand bor masmum karda budand, ammo az marg naçot jofta bud.[175] Dar mavridi masmumijati oxir, ki ba şahodati on hazrat ançomid, Şajx Mufid guftaast, Muovija vaqte tasmim girift baroi vilojat'ahdiji pisaraş Jazid baj'at bigirad, sad hazor dirham baroi Ça'da duxtari Aş'as ibni Qajs (hamsari Imom Hasan (a)) firistod va ba ū va'da dod, ki agar şavharaşro masmum kunad, ūro ba izdivoçi Jazid darxohad ovard.[176] Nomi Ça'da ba unvoni qotili Hasan ibni Alī (a) dar manobei ahli sunnat niz omadaast.[177] Madelung mu'taqid ast mas'alai çonişiniji Muovija va taloşi ū baroi vilojat'ahdiji Jazid, rivojoti masmum şudani Imom Hasan bo farmoni Muovija va ba dasti Ça'daro ta'jid mekunad.[178] Guzorişhoi digare, Hind (jake az hamsaroni Imom Hasan (a))[179] jo jake az xodimoni ūro[180] omili masmum kardani ū donistaand. Guftaand Hasan ibni Alī (a) 3 rūz[181] jo 40 rūz[182] jo du moh[183] pas az masmum şudan ba şahodat rasid.

Naql şudaast, pas az şahodati Imom Hasani Muçtabo (a), şahri Madina jakporca şevanu girja şud.[184] Niz guftaand hangomi xoksuporī, qabristoni Baqi' pur az çam'ijat şud va to haft rūz bozorho basta bud.[185] Az barxe manobei ahli sunnat naql şudaast, ki naxustin xorī baroi arab, darguzaşti Hasan ibni Alī (a) bud.[186]

Çilavgirī az dafn şudan dar kanori Pajƣambar

Dar barxe manobe' omadaast Imom Hasan (a) ba barodaraş vasijat kard, ki ūro pas az darguzaşt, kanori qabri çaddaş Rasuli Xudo (s) dafn kunad.[187] Binobar naqle, Hasan ibni Alī xostai xudro bo Oişa dar mijon guzoşta va ū niz muvofiqat karda bud.[188] Binobar rivojati kitobi «Ansob-ul-aşrof» vaqte Marvon ibni Hakam az in vasijat boxabar şud, ba Muovija guzoriş dod va Muovija az ū xost, ba şiddat az in kor çilavgirī kunad.[189]

Dar guzorişi Şajxi Mufid (vaf.413h.q.) va Tabarsī (vaf.548h.q.) va Ibni Şahroşub (vaf.588h.q.) omadaast Imom Hasani Muçtabo (a) vasijat kard, ki tobuti ūro baroi taçdidi ahd, nazdi qabri Pajƣambar (s) bibarand va sipas kanori qabri çaddaaş Fotima binti Asad dafn kunand.[190] Dar in naqlho omadaast, ki Hasan ibni Alī suforiş kard, ki hangomi çanoza va dafni ū az harguna dargirī parhez şavad,[191] to mabodo xune rexta şavad.[192]

Vaqte Banī Hoşim, tobuti Imom Hasani Muçtabo (a)-ro ba tarafi qabri Pajƣambar (s) burdand, Marvon hamrohi iddae az Banī Umajja, siloh ba dast giriftand va rohro bastand, to az dafn şudani ū kanori qabri Pajƣambar (s) çilavgirī kunand.[193] Abulfaraçi Isfahonī (vaf.356h.q.) ovardaast, ki Oişa savor bar astare şud va Marvonu Banī Umajjaro ba jorī talabid.[194] Dar guzorişi Balozurī omadaast vaqte Oişa did nizo' rux doda va nazdik ast ba xunrezī biançomad, guft: xona, xonai man ast va içoza namediham kase dar on dafn şavad.[195] Ibni Abbos ba Marvon, ki musallah va ba manzuri fitna hozir şuda bud, guft mo qasd nadorem Imom Hasan (a)-ro kanori Pajƣambar (s) ba xok bisuporem, faqat qasdi taçdidi ahd va vido' dorem, vale agar Imom vasijat karda bud, ki ūro kanori Pajƣambar dafn kunem, in korro mekardem va kase nametavonist mone'i mo şavad. Ibni Abbos pas az on niz bo kinoja işorae ba huzuri Oişa dar çangi Çamal kardu bo kinoja ūro mazammat kard.[196]

Namoe az quburi aimmai Baqi' ba'di taxrib

Hamcunin naql şudaast, ki Marvon guft namepazirem, ki Usmon dar oxiri şahr dafn şuda boşad, vale Hasan ibni Aliro kanori Pajƣambar dafn kuned.[197] Nazdik bud bajni Banī Hoşim va Banī Umajja dargirī rux dihad,[198] vale Imom Husajn (a) binobar vasijati barodaraş, az dargirī çilavgirī kard. Pajkari Hasan ibni Aliro ba Baqi' burdand va kanori qabri bibijaş Fotima binti Asad ba xok supurdand.[199]

Dar guzorişi Ibni Şahroşub omadaast Banī Umajja, ba samti çasadi Imom Hasani Muçtabo (a) tir partob kardand. Tibqi in naql, 70 tir az çasadi beçoni Hasan ibni Alī (a) berun kaşidand.[200]

Sanai şahodat

Manobei ta'rixī, soli şahodati Imom Hasan (a)-ro ba ixtilof, 49 jo 50 jo 51 hiçrī zikr kardaand.[201] Naqlhoi digare niz vuçud dorad.[202] Barxe paƶūhişgaron bo istinod ba qaroine, soli 50 hiçriro durust donistaand.[203]

Visoli Şerozī:
Dar tob raftu taşt talab kardu nola kard,
V-on taştro zi xuni çigar daşti lola kard.
Xune, ki xūrd dar hama umr az gulū birext,
Xudro tihī zi xuni dili candsola kard.

[204]



Dar mavridi mohi vuqu'i on, manobei şia, mohi safar[205] va aksari manobei ahli sunnat, mohi rabiulavvalro[206] guzoriş dodaand.[207] Rūzi şahodat niz dar manobei şi'ī gunogun naql şudaast: bisjore hamcun Şajxi Mufid[208] va Şajxi Tūsī[209] (vaf.460h.q.) va Tabarsī[210] (vaf.548h.q.) va Ibni Şahroşub[211] (vaf.588h.q.), rūzi 28 safarro zikr kardaand. Dar muqobil, Şahidi Avval (vaf.786h.q.) rūzi 7 safar[212] va Kulajnī[213] rūzi oxiri safarro zikr kardaast. Jadullohi Muqaddasī bo tahqiq dar mavridi sanadi aqvoli muxtalif, qavli 28 safarro mu'tabar donistaast.[214]

Dar Eron, rūzi 28 safar ba unvoni rehlati Pajƣambar (s) va şahodati Imom Hasani Muçtabo (a) ta'tili rasmī ast va mardum ba azodorī mepardozand, vale dar barxe az kişvarho az çumla Iroq, rūzi 7 safar baroi Imom Hasan (a) azodorī meşavad.[215] Dar havzai ilmijai Naçaf az zamonhoi dur, 7 safarro rūzi şahodat medonistaand va dar havzai ilmijai Qum niz az zamoni Şajx Abdukarimi Hoirī, in rūz baroi iqomai azo ta'til budaast.[216]

Bo tavvaçuh ba ixtilof dar ta'rixi şahodati Hasan ibni Alī (a), sinni ūro dar hangomi şahodat 46[217] jo 47[218] jo 48[219] sol donistaand.

Fazoil va viƶagiho

Ba guftai Ja'qubī (vaf.292h.q.), Hasan ibni Alī (a) az nazari zohirī va raftorī, monandtarin kas ba Rasuli Xudo (s) bud.[220] Ū mijonqod budu rişi pahn doşt[221] va ba rangi sijoh xazob mekard.[222] Fazoili fardī va içtimoiji ū dar manobei islomī guzoriş şudaast:

Fazoili fardī

Dar zaminai xususijathoi fardiji Hasan ibni Alī rivojathoe dar manobe' omadaast:

Pajƣambar (s) ūro bisjor dūst medoşt

Rivojoti farovone az muhabbati Rasuli Xudo (s) ba naberai xud Hasan ibni Alī (a) vuçud dorad. Naql şuda, ki Pajƣambar (s) dar hole ki Hasan (a)-ro bar dūşi xud haml mekard, meguft: Xudojo, man ūro dūst medoram, pas Tu niz ūro dūst bidor![223] Goh ki Pajƣambar (s) dar namozi çamoat ba saçda meraft, ū bar puşti eşon savor meşud va Pajƣambar sar az saçda barnamedoşt to ū poin ojad va vaqte ashob az illati tūlonī şudani saçda mepursidand, meguft mexostam ba dilxohi xud poin ojad.[224]

Dar Faroid-us-simtajn omadaast, ki Pajƣambar (s) dar borai ū farmud: Ū sarvari çavononi bihişt va huççati Xudo bar ummat ast... har kase az ū pajravī kunad, az man ast va har kase az ū sarpecī kunad, az man nest.[225]

Cand ojat az Qur'on dar borai ūst

Hasan ibni Alī (a) çuzvi Ahli Bajti Pajƣambar (s) ast, ki ba guftai muffasiron, ojote az Qur'on dar borai onon nozil şudaast, az çumla ojati It'om, ki binobar rivojoti şia va ahli sunnat, dar borai Ahli Bajt nozil şuda va jake az fazoili onon ba şumor meojad.[226] Hamcunin bisjore az muffasiron bo istinod ba rivojote guftaand, ki şa'ni nuzuli ojati Mavaddat, Ahli Bajti Pajƣambar (s) hastand.[227] In ojat, muzdi risolati Pajƣambarro mavaddati Ahli Bajt donistaast. Dar ojati Mubohala niz, ki dar moçaroi mubohalai Pajƣambar bo masehijoni Naçron nozil şud, Imom Hasan (a) va barodaraş, misdoqi kalimai «abnoano; اَبناءنا» muarrifī şudaand.[228]

Hamcunin ojati Tathir dar mavridi ashobi Kiso nozil şuda, ki Imom Hasani Muçtabo (a) jake az onon budaast. Ba in ojat baroi isboti ismati Ahli Bajt istidlol şudaast.[229]

Ibodat va irtibot bo Xudo

Imom hangomi tahorat va omoda şudan baroi namoz, tamomi pohojaş larzida va rangaş zard meşud, dar in bora az hazrat suol kardand, farmud: baroi kase ki dar muqobili Parvardigoraş istoda, sazovor ast rangaş parida va pohojaş bilarzand.[230] Abuxajsama gūjad: Imom Hasan alajhissalom vaqte ba namoz meistod, behtarin liboshojaşro mepūşid, suol şud, caro behtarin liboshojatro mepūşī? farmud: Xudovand zebost va zeboiro dūst medorad va man dūst medoram, ki behtarin libosamro bipūşam va va xudamro baroi Parvardigoram biorojam.[231] Az Imom Saççod (a) rivojat şudaast, ki Imom Hasan dar heç hole dida naşud, magar in ki Xudoi Subhonro jod mekard.[232]

Candin bor pijoda ba haç raft

Imom Hasani Muçtabo (a) borho pijoda ba haç raft va az ū naql şudaast, ki meguft az Parvardigoram şarm medoram, ki Ūro muloqot kunam, vale ba sūi xonai Ū gom bar nadoşta boşam.[233] Guftaand ū 15[234] jo 20[235] jo 25[236] bor pijoda ba haç raft, dar hole ki behtarin şuturon ba dunboli ū dar harakat budand.[237]

Fazoili içtimoī

Dar manobe' ba xususijathoi içtimoiji ū niz pardoxta şudaast:

Burdboriji ūro sutudaand

Dar manobei islomī guzorişhoe dar borai burdboriji ū omada va ūro «halim» xondaand.[238] Dar barxe manobei ahli sunnat omadaast Marvon ibni Hakam, ki bo ū duşmanī mevarzid va mone' az dafni ū kanori Pajƣambar şud, dar taşji'i çanozaaş şirkat kard va zeri tobutro girift. Vaqte ba ū e'tiroz şud, ki tu Hasan ibni Aliro dar zamoni hajotaş meozurdī, guft man kasero meozurdam, ki burdboriaş hamsangi kūhho bud.[239] Naql şudaast, ki mardi şomie Imom Hasan (a)-ro did va şurū' kard ba nosazogūī. Imom Hasani Muçtabo (a) pas az on ki on mard sokit şud, ba ū salom kard va bo labxand guft: gujo dar in şahr, ƣarib hastī. Sipas ba ū guft har nijoze, ki doşta boşī, mo barovarda mekunem. On mard giristu guft Xudo behtar medonad risolataşro kuço qaror dihad.[240] Dar salavoti mansub ba Xoça Nasiruddini Tūsī niz, ki viƶagihoi Imom Mahdī (a)-ro barşumurda, ūro bahramand az hilmi Imom Hasan (a) donistaast. [nijozmandi manba']

Ba baxşandagī dar rohi Xudo va kumak ba mardum şuhrat doşt

Manobei islomī, Imomi duvvumi şiajonro farde baxşanda va kuşodadast muarrifī karda va ūro «karim», «saxī» va «çavod» xondaand.[241] Naql şudaast, ki ū, du bor hamai doroijaşro dar rohi Xudo baxşid va se bor niz amvolaşro du qismat kard: nime baroi xud va nime baroi nijozmandon.[242] Dar Manoqibi Ibni Şahroşub omadaast dar safari Imom Hasan (a) ba Şom, Muovija bornomae az amvoli farovone ba ū taqdim kard. Vaqte az nazdi Muovija berun omad, xidmatkore kafşi ūro ta'mir kard, Imom on bornomaro ba ū baxşid.[243] Niz guftaand rūze Imom Hasan (a) şunid, marde duo mekunad, ki Xudo ba ū dah hazor dirham bidihad. Pas ba xona raft va on mablaƣro baroi ū firistod.[244] Guftaand ba xotiri hamin baxşandagiji farovon, ūro «karimi Ahli Bajt» laqab dodaand,[245] vale cunin ta'bire dar rivojot vuçud nadorad.

Hamcunin guzorişhoe az kumak kardani ū ba mardum vuçud dorad, hatto naql şudaast, ki e'tikof va tavofro nimakora raho mekard, to nijozi digaronro barovarda kunad va daleli in korro hadise az Pajƣambar (s) barmeşumurd, ki har kase hoçate az barodari mu'minaşro barovarda kunad, monandi kase ast, ki solijoni daroz ba ibodat maşƣul budaast.[246]

Dar borai ibodati ū guftaand:

Hangome, ki tahorat megirift, mafosili ū ba larza meaftod va rangi cehraaş zard meşud... va cun ba dari masçid merasid, meguft: ej Nekūkor! xatokore ba dargohi Tu omada, pas badihojamro bo xubihojat nodida bigir!

[247]



Bo zerdaston bo furutanī barxūrd mekard

Guftaand rūze guzaraş ba tihidastone aftod, ki tikkahoi non mexūrdand. Vaqte ūro didand da'vataş kardand, to bo onon hamsufra şavad. Ū az asb faromada, hamrohi onon non xūrd va hamagī ser şudand. Sipas ononro ba mehmoniji xud da'vat kard va ba onon ƣizo va libos baxşid.[248] Niz rivojat şudaast xidmatkoraş xatoe kard, ki sazovori muçozot bud. On xidmatkor ba Imom Hasan (a) guft: “و العافین عن الناس” Hasan ibni Alī (a) guft: az tu guzaştam. Xidmatkor idoma dod: “و الله یحب المحسنین” Imom Hasani Muçtabo (a) farmud: tu dar rohi Xudo ozod hastī va du barobari dastmuzde, ki ba tu medodam, ba tu mebaxşam.[249]

Merosi ma'navī

Maçmu'ai suxanoni Hasan ibni Alī (a) dar kitobi Musnad-ul-imom-il-Muçtabo girdovarī şudaast.

Maçmui rivojoti naqlşuda az ū dar zaminahoi gunogunro nazdik ba 250 hadis barşumurdaand.[250] Baxşe az in rivojot, marbut ba xudi Imom Hasan (a) ast va baxşero ū az Rasuli Xudo (s) va Imom Alī (a) va Fotimai Zahro (s) rivojat kardaast.[251]

Dar kitobi Musnad-ul-imom-il-Muçtabo (a) suxanon va nomahoi naqlşuda az Hasan ibni Alī girdovarī şudaast. In suxanon dar qolabi xutba, mav'iza, guftugū, duo, munozira va masoili e'tiqodī va fiqhī, hamroh bo sanad zikr şudaast.[252] Dar kitobi Baloƣat-ul-imom-il-Hasan niz in rivojot hamroh bo aş'ori mansub ba Imomi Muçtabo (a) girdovarī şudaast.

Ahmadiji Mijonaçī dar kitobi Makotib-ul-aimma, 15 noma az Hasan ibni Alī (a) barşumurda, ki az in te'dod, 6 noma ba Muovija, 3 noma ba Zijod ibni Abih, jak noma ba ahli Kūfa va jak noma baroi Hasani Basrī ast.[253] Mijonaçī hamcunin 7 vasijat az Imom Hasan (a) ba Imom Husajn (a), Muhammadi Hanafija, Qosim ibni Hasan va Çunoda ibni Abiumajja çam'ovarī kardaast.[254]

Azizulloh Utoridī nomi 138 nafar az kasone, ki az Imomi Muçtabo (a) rivojat kardaand, çam'ovarī kardaast.[255] Şajxi Tūsī niz 41 nafarro ba unvoni ashobi ū nom burdaast.[256]

Az suxanoni ūst:
  • Kase ki aql nadoşta boşad, adab nadorad, va çavonmardī nadorad kase ki himmat nadoşta boşad. Va hajo nest baroi kase ki din nadorad, asli aql, muoşirati nekū bo mardum ast, ba vasilai aql inson ba tamomi har du çahon merasad va har ki aql nadoşta boşad, az tamomi har du çahon mahrum ast.[257]
  • Bo mardum cunon raftor kun, ki mexohī bo tu raftor kunand![258]
  • Bo kase barodarī makun, magar on ki bidonī az kuço meojad va ba kuço meravad.[259]
  • Har kase peş az salom kardan suxan guft, posuxaşro nadihed.[260]
  • Dar posuxi marde, ki az fosilai bajni haqqu botil pursid, farmud: cahor anguşt: on ci bo caşmonat didī haq ast va ci baso bo gūşhoja botilhoi bisjore bişunavī.[261]

Dar farhang va hunar

Çojgohi Imomi duvumi şiajon dar arsahoi farhangī az çumla marosimhoi oinī va osori hunarī giromī doşta meşavad:

Sufrai Imom Hasan (a)

Jake az oinhoi mazhabī dar Eron, sufrai Imom Hasan (a) ast, ki dar on, baroi giriftani hoçat, nazrī doda meşavad. Peşinai in sufraro qabl az asri Safavija donistaand. Rangi aşjoi mavçud dar in sufra, bojad sabz boşad va dar kanori on, ravzai Imom Hasan (a) xonda meşavad. Dar in sufra, ki beştar bajni bonuvon rivoç dorad, guzaşta az xūrokihoi sodaju mutanavve', ma'mulan Qur'on, şam', çojnamoz va tasbeh niz guzoşta meşavad.[262]

Kongressi Sibt-un-nabī

Kongressi bajnalmilaliji Sibt-un-nabī dar tiramohi 1393 hiçriji şamsī az sūi Maçma'i çahoniji Ahli Bajt va cand sozmoni digar dar Tehron barguzor şud. Dar in kongress az hududi 130 maqolai darjoftī, 70 maqola baroi cop, intixob şud.[263]

Seriali Tanhotarin sardor

Seriali Tanhotarin sardor, ki dar soli 1375 h.ş., az şabakai jakumi sadovu simoi Çumhuriji islomiji Eron paxş şud, zindagiji Imom Hasan (a) va moçaroi sulh bo Muovija va şaroiti çome'ai islomī va şiajon dar davrai hajot va andake pas az şahodati vajro ba tasvir kaşidaast.[264]

Maqoloti kongressi Sibt-un-nabī dar se çild ba cop rasidaast.

Kitobşinosī

Naviştori aslī: Fehristi kitobho dar borai Imom Hasan (a)

Dar borai Imom Hasan (a) kitobho va maqoloti bisjore muntaşir şudaast. Dar maqolote, ki bo mavzui «Kitobşinosiji Imom Muçtabo (a)» nigoşta şudaand, hududi 130 kitobi coppī va xattī ba zabonhoi forsī, arabī, turkī va urdu nom burda şudaast.[265]

Barxe az muhimtarini in osor iboratand az:

  • Axbor-ul-Hasan ibni Alī, naviştai Sulajmon ibni Ahmadi Tabaronī‏ (vaf.360h.q.)
  • al-Hajt-us-sijosijatu li-l-Imom-il-Hasan, naviştai Ça'far Murtazo Omilī
  • Hajot-ul-Imom-il-Hasan ibni Alī, naviştai Boqirşarifi Qaraşī
  • Sulh-ul-Hasan, naviştai Rozī Oli Josin, ki Ojatulloh Sajid Aliji Xomanaī onro dar soli 1348 h.ş., ba «Sulhi Imom Hasan (a): purşukūhtarin narmişi qahramononai ta'rix» ba zaboni forsī tarçuma kardaast.[266]
  • Zindagoniji Imom Hasan, naviştai Hoşimi Rasuliji Mahallotī
  • al-Hasan ibni Alī dirosatun va tahlilun, naviştai Komil Sulajmon
  • al-Imom-ul-Hasan va nahç-ul-bino-il-içtimo'ī, naviştai Hasan Muso as-Saffor
  • Halimu Ahl-il-Bajt, naviştai Muso Muhammad Alī
  • al-Imom-ul-Muçtabo (a) muhçatu qalb-il-Mustafo (s)» naviştai Ahmad Rahmoniji Hamadonī va tarçumai va talxisi Husajn Ustodvalī, naşri Munir 1392 h.ş.
  • Farhangi çome'i suxanoni Imom Hasani Muçtabo (a) tadvini gurūhi hadisi paƶūhişkadai Boqir-ul-'ulum (a) va tarçumai Alī Muajjidī.
  • Hamcunin maçmu'ai maqoloti barguzida dar «kongressi sibt-un-nabī» dar se çild ba cop rasida ast.
  • Haqoiqi pinhon: paƶūhişe dar zindagoniji sijosiji Imom Hasani Muçtabo (a) naviştai Ahmadi Zamonī, noşir: Bustoni kitobi Qum, copi haştum 1394 h.ş.

Çustorhoi vobasta

Ezoh

  1. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.5
  2. ↑ Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.1, sah.383
  3. ↑ Ibni Hanbal, al-Musnad, Doru sodir, ç.1, sah.98, 118; Kulajnī, al-Kofī, Bejrut, 1401, ç.6, sah.33-34.
  4. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.3, sah.397; Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.244
  5. ↑ Ibni Manzur, Lison-ul-arab, 1414 h.q., ç.4, sah.393; Zubajdī, Toç-ul-arus, 1414 h.q., ç.7, sah.4
  6. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.171
  7. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1968 m, ç.6, sah.357; Ibni Asir, Usud-ul-ƣoba, Bejrut, ç.2, sah.10
  8. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.29; Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.44, sah.35
  9. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.29
  10. ↑ Ibni Sabboƣi Molikī, al-Fusul-ul-muhimma, 1422 h.q., ç.2, sah.759
  11. ↑ Qunduzī, Janobi'-ul-mavaddat, 1422 h.q., ç.3, sah.148
  12. ↑ Ibni Asir, Usud-ul-ƣoba, 1409 h.q., ç.1, sah.490
  13. ↑ Rejşahrī, Donişnomai Imom Husajn, 1388 h.ş., ç.1, sah.474 - 477
  14. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15
  15. ↑ Kulajnī, Kofī, ç.1, 1362 h.ş., sah.297 - 300
  16. ↑ Kulajnī, Kofī, ç.1, 1362h.ş., sah.298
  17. ↑ Kulajnī, Kofī, ç.1, 1362 h.ş., sah.298
  18. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.7 va 30
  19. ↑ Şajx Saduq, Kamol-ud-din va tamom-un-ne'mat, 1395 h.q., ç.1, sah.253
  20. ↑ Tabarsī, E'lom-ul-varo, 1417 h.q., ç.1, sah.407; Şuştarī, Ehqoq-ul-haq, 1409 h.q., ç.7, sah.482
  21. ↑ Şajxi Mufid, al-Irşod, 1413h.q., ç.2, sah.3; Irbilī, Kaşf-ul-ƣummati fi ma'rifai-il-aimma, 1421h.q., ç.2, sah.80; Xatibi Baƣdodī, Ta'rixi Baƣdod, 1417h.q., ç.1, sah.141; Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1387h.q., ç.2, sah.537
  22. ↑ Kulajnī, al-Kofī, 1401, ç.1, sah.461; Şajx Tūsī, Tahzib-ul-ahkom, 1390 h.ş., ç.6, sah.39
  23. ↑ Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.5; Şajx Tūsī, Tahzib-ul-ahkom, 1390 h.ş., ç.6, sah.40
  24. ↑ Ibni Hanbal, Musnad, Doru sodir, ç.6, sah.391; Tirmizī, Sunan-ut-Tirmizī, 1403 h.q., ç.3, sah.36; Ibni Bobavajh, Alī ibni Husajn, al-Imomatu va-t-tabsiratu min-al-hijara, 1363 h.ş., ç.2, sah.42
  25. ↑ Nasoī, Sunan-un-Nasoī, Dor-ul-kutub-il-ilmija, ç.4, sah.166; Kulajnī, al-Kofī, 1401, ç.6, sah.32 – 33; Hokimi Nişoburī, al-Mustadraku ala-s-sahehajn, 1406 h.q., ç.4, sah.237
  26. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, ç.13, sah.170
  27. ↑ Hokimi Nişoburī, al-Mustadraku ala-s-sahehajn, 1406 h.q., ç.3, sah.165
  28. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.239 – 244; Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.39, sah.63
  29. ↑ Qaraşī, Hajot-ul-imom-il-Husajn, 1413 h.q., ç.1, sah.52 - 53
  30. ↑ Mahdaviji Domƣonī, «Hasan ibni Alī, Imom», sah.304
  31. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418, ç.10, sah.369
  32. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.43, sah.261 – 317; Tirmizī, Sunani Tirmizī, 1403 h.q., ç.5, sah.323 – 322; Ahmad ibni Hanbal, al-Musnad, Doru sodir, ç.5, sah.354; Ibni Hibon, Sahihu Ibni Hibon, 1993 m, ç.13, sah.402; Hokimi Nişoburī, al-Mustadrak, 1406 h.q., ç.1, sah.287
  33. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1968, ç.6, sah.406-407; Şajx Saduq, Ujunu axbor-ir-Rizo, 1363 h.ş., ç.1, sah.85; Şajxi Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.1, sah.168
  34. ↑ Omilī, as-Saheh min-as-sirat-in-nabij-il-a'zam, 1426 h.q., ç.21, sah.116
  35. ↑ Zamaxşarī, al-Kaşşof, 1415 h.q., zeri ojati 61 Oli Imron; Faxri Rozī, at-Tafsir-ul-kabir, 1405 h.q., zeri ojati 61 surai Oli Imron; Ahmad ibni Hanbal, Dorusodir, Musnadi Ahmad, ç.1, sah.331; Ibni Kasir, Tafsir-ul-Qur'on, 1419 h.q., ç.3, sah.799; Şavkonī, Fath-ul-qadir, Alimi alktb, ç.4, sah.279
  36. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.7
  37. ↑ Sulajm ibni Qajs, kitobi Sulajm ibni Qajsi Hiloli‏, 1405 h.q., sah.665 va 918
  38. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.26 – 27; Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.300
  39. ↑ Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1410 h.q., ç.1, sah.42
  40. ↑ Ibni Xaldun, al-Ibar, 1401 h.q., ç.2, sah.573 - 574
  41. ↑ Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1387 h.q., ç.4, sah.269
  42. ↑ Ça'far Murtazo, al-Hajot-us-sijosija li-l-Imom-il-Hasan, Dor-us-sira, sah.158
  43. ↑ «ḤASAN B. ʿALI B. ABI ṬĀLEB» iranicaonline
  44. ↑ Ibni Abdurabih, al-Iqd-ul-farid, Dor-ul-kutub-il-ilmija, ç.5, sah.58 - 59
  45. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.5, sah.558 - 559
  46. ↑ Qozī Nu'mon, al-Manoqib va-l-masolib, 1423 h.q., sah.251; Tabarī, Daloil-ul-imomat, 1413 h.q., sah.168
  47. ↑ Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Dor-us-sodir, ç.2, sah.262
  48. ↑ Aminī, al-Ƣadir, 1416 h.q., ç.9, sah.324
  49. ↑ Sajid Murtazo, aş-Şofī fi-l-imomat, 1410 h.q., ç.4, sah.242
  50. ↑ Şuştarī, Risolatun fi tavorix-in-nabiji va-l-ol, sah.71 – 72; Haqoiqi pinhon, paƶūhişe dar zindagoniji sijosiji Imom Hasan, sah.339 – 340; niz bibined : Qaraşī, Hajoat-ul-Imom-il-Hasan ibni Alī, 1413 h.q., ç.2, sah.455 – 460
  51. ↑ Ibni Şahroşūb, Manoqibu oli Abitolib, 1379 h.q., ç.4, sah.30
  52. ↑ Maqdisī, al-Bad'u va-t-ta'rix, Maktabat-us-saqofat-id-dinijja, ç.5, sah.74
  53. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.25
  54. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, Bejrut 1363 h.ş., ç.44, sah.173
  55. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1417 h.q., ç.10, sah.290 va 302; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.25; Kulajnī, al-Kofī, 1362 h.ş., ç.6, sah.56
  56. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.73
  57. ↑ Mahdaviji Domƣonī, «Hasan ibni Alī, Imom», sah.309
  58. ↑ Modelung, Çonişiniji Muhammad, 1377 h.ş., sah.514 - 515
  59. ↑ Qaraşī‏, Hajot-ul-imom-il-Husajn ibni alī, 1413 h.q., ç.2, sah.453 - 454
  60. ↑ Al-Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.20
  61. ↑ Tabarsī, E'lom-ul-varo, 1417 h.q., ç.1, sah.416
  62. ↑ Al-Maçdī fi ansob-it-tolibijin, sah.202
  63. ↑ Al-Ansob, ç.4, sah.159
  64. ↑ Jamonī, Mavsu'atu Makkat-il-mukarrama, 1429 h.q., ç.2, sah.589
  65. ↑ Domƣonī, «Hasan ibni Alī, Imom», sah.304
  66. ↑ Şajx Mufid, al-Ixtisos, 1413 h.q., sah.238
  67. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404 h.q., sah.6
  68. ↑ Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1378 h.q., ç.4, sah.458; Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.32, sah.104
  69. ↑ Şajx Mufid, al-Çamal, 1413 h.q., sah.244 va 261
  70. ↑ Şajx Mufid, al-Çamal, 1413 h.q., sah.263
  71. ↑ Ibni A'sam, al-Futuh, 1411 h.q., ç.2, sah.466 – 467; Şajxi Mufid, al-Çamal, 1413 h.q., sah.327
  72. ↑ Şajx Mufid, al-Çamal, 1413 h.q., sah.348; Zahabī, Ta'rix-ul-Islom, 1409 h.q., ç.3, sah.485
  73. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.21
  74. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.431; Şajx Tūsī, al-Amolī, 1414 h.q., sah.82; Irbilī, Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.536
  75. ↑ Nahç-ul-baloƣa, tarçumai Şahidī, sah.240
  76. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404 h.q., sah.113 - 114
  77. ↑ Ibni A'sam, al-Futuh, 1411, ç.3, sah.24; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.3, sah.168
  78. ↑ Iskofī, al-Me'jor va-l-muvozina, 1402 h.q., sah.150 - 151
  79. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404 h.q., sah.297 - 298
  80. ↑ Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1410 h.q., ç.1, sah.158; Ibni Şahroşub, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.3, sah.193
  81. ↑ Sajidi Razī, Nahç-ul-baloƣa, tarçumai Şahidī, 1378 h.ş., sah.295
  82. ↑ Muhammadī, al-Mu'çam-ul-mufahras li alfozi Nahç-ul-baloƣa, çadvali ixtilofi nusaxi intihoi kitob, 1369 h.ş., sah.238
  83. ↑ Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.3, sah.939
  84. ↑ Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1404 h.q., ç.7, sah.93 – 94; Qunduzī, Janobi'-ul-mavaddat, 1422 h.q., ç.3, sah.444
  85. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.9
  86. ↑ Sanai voguzoriji xilofat ba Mu'ovijaro 25 rabi'-ul-avval (Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.426.) jo rabi'-ul-oxar jo çamodi-al-avvali (Zahabī, Ta'rix-ul-Islom, 1409 h.q., ç.4, sah.5. ) soli 41 h.q. sabt kardaand
  87. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.429; Maqdisī, al-Bad'u va-t-ta'rix, Maktabat-us-saqofat-id-dinija, ç.5, sah.238; Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.6, sah.250
  88. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.158 - 161
  89. ↑ Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.8, sah.21
  90. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.11; Ibni A'sam, al-Futuh, 1411 h.q., ç.4, sah.286
  91. ↑ Ça'farijon, Hajoti fikrī va sijosiji aimma, 1381 h.ş., sah.147 - 148
  92. ↑ Ja'qubī, Ta'rixi Ja'qubī, Doru sodir, ç.2, sah.214; Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1378 h.q., ç.5, sah.158; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.426
  93. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.28
  94. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.7 – 9; Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.62
  95. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.8 - 9
  96. ↑ Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, sah.358; Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.1, sah.385; Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Doru sodir, ç.2, sah.289; Nuvajrī, Nihojat-ul-arab, 1423 h.q., ç.20, sah.229
  97. ↑ Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1378 h.q., ç.5, sah.158
  98. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.158
  99. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.158 – 160
  100. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.161
  101. ↑ Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1410 h.q., ç.1, sah.184
  102. ↑ Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1387 h.q., ç.5, sah.158
  103. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1382 h.ş., sah.161
  104. ↑ Ça'farijon, Hajoti fikrī va sijosiji aimma, 1381 h.ş., sah.132
  105. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, 1408 h.q., sah.64
  106. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.64
  107. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.67
  108. ↑ Hoşiminaƶod, Darse ki Husajn ba insonho omuxt, 1382 h.ş., sah.40
  109. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.161
  110. ↑ Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.8, sah.21
  111. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.67 ba ba'd; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1404 h.q., ç.16, sah.25 ba ba'd
  112. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.161
  113. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.11; Ibni A'sam, al-Futuh, 1411 h.q., ç.4, sah.286
  114. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1397 h.q., ç.3, sah.29
  115. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.71
  116. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.73 - 74
  117. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.38
  118. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.11
  119. ↑ Ja'qubī, Ta'rixi Ja'qubī, Doru sodir, ç.2, sah.214
  120. ↑ Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1368 h.ş., sah.217
  121. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.12
  122. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.12; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.35
  123. ↑ Ça'farijon, Hajoti fikrī va sijosiji aimma, 1381 h.ş., sah.148 - 155
  124. ↑ Olijosin, Sulh-ul-Hasan, 1412 h.q., sah.259 - 261
  125. ↑ Tabarsī, al-Ihtiçoç, 1403 h.q., ç.2, sah.288
  126. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.12; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.35
  127. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.12
  128. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.13
  129. ↑ Tabarsī, al-Ihtiçoç, 1403 h.q., ç.2, sah.290
  130. ↑ Ja'qubī, Ta'rixi Ja'qubī, Doru sodir, ç.2, sah.214
  131. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.13 - 14
  132. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.41
  133. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Damişq, 1415 h.q., ç.13, sah.268
  134. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.426
  135. ↑ Zahabī, Ta'rix-ul-Islom, 1409 h.q., ç.4, sah.5
  136. ↑ Oli Josin, Sulh-ul-Hasan, 1412 h.q., sah.258 - 259
  137. ↑ Olijosin, Sulh-ul-Hasan, 1412 h.q., sah.259 - 261
  138. ↑ Şajx Saduq, Ilal-uş-şaroe', 1385 h.ş., ç.1, sah.212
  139. ↑ Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, sah.358
  140. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.180 - 181
  141. ↑ Ça'farijon, Hajoti fikrī va sijosiji aimma, 1381 h.ş., sah.162
  142. ↑ Ça'farī, Taşajju' dar masiri ta'rix, 1380 h.ş., sah.185
  143. ↑ Ibni Şahroşūb‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.34
  144. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.44, sah.29
  145. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.45 va 48
  146. ↑ Şajx Saduq, Ilal-uş-şaroe', 1385 h.ş., ç.1, sah.211
  147. ↑ Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, sah.360; Amin, A'jon-uş-şi'a, 1403 h.q., ç.1, sah.27
  148. ↑ Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1387 h.ş., ç.5, sah.275
  149. ↑ Maqdisī, al-Bad'u va-t-ta'rix, Maktabat-us-saqoft-id-dinija, ç.5, sah.237
  150. ↑ Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.8, sah.131
  151. ↑ Ibni Abilhadid, şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1404 h.q., ç.16, sah.16
  152. ↑ Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.8, sah.37; Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.43, sah.331
  153. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.18
  154. ↑ Kulajnī, al-Kofī, 1363 h.ş., ç.7, sah.49 - 51
  155. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.297; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.21; Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.241
  156. ↑ Ibni Sabboƣi Molikī, al-Fusul-ul-muhimma, 1422 h.q., ç.2, sah.702
  157. ↑ Peşvoī, Ta'rixi Islom, 1393 h.ş., ç.2, sah.440
  158. ↑ Husajniji Tehronī, Sajid Muhammadhusajn, Lama'ot-ul-Husajn, sah.2 va 3, intişoroti Boqir-ul-ulum, 1402 h.q
  159. ↑ Ibni Sa'd, Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, 406
  160. ↑ Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.935
  161. ↑ Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.239
  162. ↑ Ibni Asir, al-Komilu fi-t-ta'rix, 1385 h.ş., ç.3, sah.409
  163. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.44, sah.41
  164. ↑ Qozī Abdulçabbor, Tasbitu daloil-in-nubuvvat, Dor-ul-Mustafo, ç.2, sah.567
  165. ↑ Mavsilī, Manoqibu Oli Muhammad, 1424 h.q., sah.93
  166. ↑ Qutbi Rovandī, al-Xaroiç va al-çaroih, 1409 h.q., ç.1, sah.238 - 239
  167. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.18
  168. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.18
  169. ↑ Rejşahrī, Donişnomai Imom Husajn, 1388, ç.3, sah.38 - 39
  170. ↑ Sajid Murtazo, Tanzih-ul-anbijo', aş-Şarif ar-Razī, ç.1, sah.173 - 174
  171. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.8
  172. ↑ Tabarsī, al-Ihtiçoç, 1403 h.q., ç.1, sah.270 - 284
  173. ↑ Tabarsī, al-Ihtiçoç, ç.1, sah.270
  174. ↑ Mufid, al-Irşod, 1414, ç.2, sah.15; Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, 1408 h.q., sah.80 – 81; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.427; Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.335 va 352
  175. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.55; Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, 1408 h.q., sah.81
  176. ↑ Al-Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15
  177. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.55; Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, Dor-ul-fikr, ç.8, sah.43; Maqdisī, al-Bad'u va-t-ta'rix, Maktabat-us-saqoft-id-dinija, ç.6, sah.5
  178. ↑ Modelung, Çonişiniji hazrati Muhammad, 1377 h.ş., sah.453. (manbai aslī : Madelung, The Succession T0 Muhamad, p. 331)
  179. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.59
  180. ↑ Ibni Sa'd, Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.335
  181. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409 h.q., ç.2, sah.427
  182. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.341; Şajxi Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.29
  183. ↑ Ibni Xallikon, Vafajot-ul-a'jon, 1364 h.ş., ç.2, sah.66
  184. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.342; Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.291
  185. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.351 - 352
  186. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.353; Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.295; niz muroçia kuned ba Tabarī, Ta'rixi Tabarī, 1387 h.q., ç.5, sah.279
  187. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.60 – 62; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1368 h.ş., sah.221; Şajx Tūsī, Amolī, 1414 h.q., sah.160
  188. ↑ Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.1, sah.388; Halabī, as-Sirat-ul-halabijja, 1427 h.q., ç.3, sah.517
  189. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.62
  190. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.17; Tabarsī, E'lom-ul-varo, 1417 h.q., ç.1, sah.414; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.44
  191. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.60 - 62
  192. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.17
  193. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.18; Niz muroçia kuned ba: Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.64 – 65; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1368 h.ş., sah.221; Şajx Tūsī, Amolī, 1414 h.q., sah.160 - 161
  194. ↑ Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Dor-ul-ma'rifat, sah.82
  195. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.61
  196. ↑ Şajx Mufid, Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.18
  197. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.18 – 19; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.44
  198. ↑ Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.18
  199. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.64 – 65; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1368 h.ş., sah.221; Şajx Tūsī, Amolī, 1414 h.q., sah.160 - 161; Şajx Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.18 – 19; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.44
  200. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.44
  201. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.64; Kulajnī, Kofī, 1363 h.ş., ç.1, sah.461 va 462; Şajxi Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15; Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, 361; Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Doru sodir, ç.2, sah.293; Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.1, sah.389
  202. ↑ Muqaddasī, Bozpaƶūhiji ta'rixi vilodat va şahodati ma'sumon, 1391 h.ş., sah.260
  203. ↑ Muqaddasī, Bozpaƶūhiji ta'rixi vilodat va şahodati ma'sumon, 1391 h.ş., sah.255 - 259
  204. ↑ Iffatī, Visoli Şerozī, şoiri nobinoi Ahli Bajt, 1390 h.ş., sah.27, ba naql az devoni Visoli Şerozī, 898 - 901
  205. ↑ Kulajnī, Kofī, 1363 h.ş., ç.1, sah.461; Şajxi Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15; Tabarsī, E'lom-ul-varo, 1417 h.q., ç.1, sah.403; Irbilī, Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.486
  206. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.66; Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, 361; Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Doru sodir, ç.2, sah.293; Ibni Abdulbar, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, 1412 h.q., ç.1, sah.389
  207. ↑ Baroi oşnoiji beştar bo manobei mazbur muroçia kuned ba: Muqaddasī, Jadulloh, Barrasī va naqdi guzorişhoi ta'rixi şahodati Imom Hasani Muçtabo (a), 1389 h.q., sah.94 - 95
  208. ↑ Şajx Mufid, Masorr-uş-şi'a, Qum, 46 - 47
  209. ↑ Şajx Tūsī, Misboh-ul-mutahaççid, 1411 h.q., ç.2, sah.790
  210. ↑ Tabarsī, E'lom-ul-varo, 1417 h.q., ç.1, sah.403
  211. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.29
  212. ↑ Şahidi avval, ad-Durus-uş-şar'ijja, 1417 h.q., ç.2, sah.7
  213. ↑ Kulajnī, Kofī, 1363 h.ş., ç.1, sah.461
  214. ↑ Muqaddasī, Jadulloh, Barrasī va naqdi guzorişhoi ta'rixi şahodati Imom hasani Muçtabo (a), 1389 h.q., sah.109 - 110
  215. ↑ «7 safar rūzi motam jo şodiji şiajon + fatvoi maroçe'», Xabarguzoriji Tasnim.
  216. ↑ Baxşī Surakī, «Haftumi safar bar asosi qavli maşhur solrūzi şahodati Imom Muçtabo (a) ast», xabarguzoriji Mehr
  217. ↑ Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, 361; Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Doru sodir, ç.2, sah.293
  218. ↑ Kulajnī, Kofī, 1363 h.ş., ç.1, sah.461 va 462; Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420 h.q., ç.5, 361; Dijorbakrī, Ta'rix-ul-xamis, Doru sodir, ç.2, sah.293; Irbilī, Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.486
  219. ↑ Al-Mufid, al-Irşod, 1413 h.q., ç.2, sah.15; Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.29
  220. ↑ Ja'qubī, Ta'rixi Ja'qubī, Doru sodir, ç.2, sah.226
  221. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.28
  222. ↑ Ibni Sa'd, Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.314
  223. ↑ Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, sah.261
  224. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.43, sah.294
  225. ↑ Hamuviji Şofeī, Faroid-us-simtajn, 1400 h.q., ç.2, sah.35
  226. ↑ Makorimi Şerozī, barguzidai Tafsiri namuna, 1386ş, ç.5, sah.354
  227. ↑ Tabarsī, Maçma'-ul-bajon, Dor-ul-ma'rifat, ç.9, sah.43 – 44; Zamaxşarī, tafsiri al-Kaşşof, 1415 h.q., zajli ojati 61 Oli Imron; Faxri Rozī, at-Tafsir-ul-kabir, 1405 h.q., zajli ojati 61 Oli Imron; Bajzovī, Anvor-ut-tanzil va asror-ut-ta'vil, 1429 h.q., zajli ojati 61 Oli Imron
  228. ↑ Şajx Mufid, al-Masoil-ul-akbarijja, 1413 h.q., sah.27; Tabotaboī, al-Mizon, 1374 h.ş., ç.16, sah.309 - 313
  229. ↑ Ibni Şahroşub, Manoqib, 1376 h.q., ç.3, sah.180
  230. ↑ Ibni Şahroşub, Manoqib, 1376 h.q., ç.3, sah.180
  231. ↑ Alloma Maçlisī, Bihor-ul-anvor, ç.80, sah.175
  232. ↑ Şajx Saduq, Amolī, 1417 h.q., ç.1, sah.234
  233. ↑ Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.242; Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.14
  234. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.9
  235. ↑ Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.242; Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.14; Kulajnī, al-Kofī, 1362 h.ş., ç.6, sah.461
  236. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.244; Irbilī, Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.516
  237. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.243; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.9
  238. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.6; Ibni Asir, Usud-ul-ƣoba, 1409 h.q., ç.1, sah.490
  239. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.67; Ibni Sa'd, Tabaqot-ul-kubro, 1418 h.q., ç.10, 354
  240. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.19
  241. ↑ Ja'qubī, Ta'rixi Ja'qubī, Doru sodir, ç.2, sah.226; Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.6; Ibni Asir, Usud-ul-ƣoba, 1409 h.q., ç.1, sah.490
  242. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1417 h.q., ç.3, sah.9; Ibni Asir, Usud-ul-ƣoba, 1409 h.q., ç.1, sah.490
  243. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.18
  244. ↑ Irbilī, Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.523
  245. ↑ «Caro ba Imom Hasan (a) karimi Ahli Bajt megūjand?», markazi milliji posuxguī ba suoloti dinī
  246. ↑ Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, 1415 h.q., ç.13, sah.248 – 249; Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.94, sah.129
  247. ↑ Ibni Şahroşub, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.14
  248. ↑ Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.23
  249. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.43, sah.352
  250. ↑ Peşvoī, Ta'rixi Islom, 1393 h.ş., ç.2, sah.440
  251. ↑ Mahdaviji Domƣonī, «Hasan ibni Alī, Imom», sah.312
  252. ↑ Atorudī, Musnad-ul-Imom-il-Muçtabo, 1373 h.ş., sah.483 - 733
  253. ↑ Mijonaçī, Makotib-ul-aimma, 1426 h.q., ç.3, sah.11 - 58
  254. ↑ Mijonaçī, Makotib-ul-aimma, 1426 h.q., ç.3, sah.50 - 80
  255. ↑ Atorudī, Musnad-ul-Imom-il-Muçtabo, 1373 h.ş., sah.735 - 790
  256. ↑ Şajx Tūsī, Riçol-ut-Tūsī, 1415 h.q., sah.93 - 96
  257. ↑ Alloma Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1403 h.q., ç.78, sah.111
  258. ↑ Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, 521
  259. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1363 h.ş., ç.75, sah.105 - 106
  260. ↑ Kaşf-ul-ƣumma, 1421 h.q., ç.1, sah.538
  261. ↑ Ibni Şahroşub‏, al-Manoqib, 1379 h.q., ç.4, sah.13
  262. ↑ «Sufrai Imom Hasan (a)», sajti Sozmoni merosi farhangī, sanoe'i dastī va gardişgarī
  263. ↑ Guzorişi kongressi bajnalmilaliji Sibt-un-nabī, hazrati Imom Hasani Muçtabo (alajhissalom), sah.17
  264. ↑ Filmi Tanhotarin sardor, sajti Rosixun
  265. ↑ Kitobşinosiji Imom Muçtabo, pojgohi maçalloti taxassusiji nur; Kitobşinosiji Imom Hasan, pojgohi maçalloti taxassusiji nur
  266. ↑ Sulhi Imom Hasan (a): purşukūhtarin narmişi qahramononai ta'rix, potuqi kitobi fardo

Sarcaşma

  • Abulfaraçi Isfahonī, Alī ibni Husajn, Maqotil-ut-tolibin, Bejrut, Dor-ul-ma'rifat, be to.
  • Abulfaraçi Isfahonī, Maqotil-ut-tolibin, Bejrut, copi Ahmad Saqr, 1408 h.q.
  • Abūjaqub Siçistonī, Kitob-ul-iftixor, Bejrut, copi Ismoil Qurbon Husajn Punovolo, 2000 m.
  • Alloma Maçlisī, Bihor-ul-anvor, Bejrut, 1403 h.q., Muassisat-ul-vafo.
  • Amin, Muhsin, A'jon-uş-şi'a, Bejrut, Dor-ut-ta'oruf, ‏1403 h.q.
  • Amin, Sajid Muhsin, A'jon-uş-şi'a, Bejrut, Dor-ut-ta'oruf, 1403 h.q.
  • Aminī, Abdulhusajn, al-Ƣadir fi-l-kitob va-s-sunnati va-l-adb‏, Qum, Markaz-ul-ƣadir li-d-dirosot-il-islomija, 1416 h.q.
  • Atorudī, Azizulloh, Musnad-ul-Imom-il-Muçtabo, Qum, Atorud, 1373 h.ş.
  • Atorudī, Azizulloh, Musnad-ul-Imom-il-Muçtabo, Tehron, Atorud, 1373 h.ş.
  • Ahmad ibni Hanbal, Musnadi Ahmad, Bejrut, Doru sodir, be to.
  • Bajzovī, Abdulloh ibni Umar, tafsiri Anvor-ut-tanzil va asror-ut-ta'vil, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1429 h.q.
  • Balozurī, Ansob-ul-aşrof, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1417 h.q.
  • Balozurī, Ansob-ul-aşrof, Bejrut, Dor-ut-ta'oruf, 1397 h.q.
  • Dijorbakrī, Husajn, Ta'rix-ul-xamis fi ahvoli anfus-in-nafis‏, Bejrut, Dor-us-sodir, be to.
  • Dinavarī, Ahmad ibni Dovud, al-Axbor-ut-tivol, Qum, manşurot-ur-Razī, 1368 h.ş.
  • Donişnomai Imom Husajn (a), Muhammadiji Rejşahrī va..., ç.10, mutarçim, Muhammadi Murodī, Qum, Dor-ul-hadis, 1430 h.q./1388 h.ş.
  • Zamaxşarī, Mahmud, al-Kaşşof an haqoiqi ƣavomiz-it-tanzil, Qum, naşri al-Baloƣa, duvvum, 1415 q.
  • Zamonī, Ahmad, Haqoiqi pinhon, paƶūhişe dar zindagoniji sijosiji Imom Hasani Muçtabo (a), sejum, Qum, markazi intişoroti daftari tabliƣoti islomī, 1380 h.ş.
  • Zahabī, Şamsiddin, Ta'rix-ul-Islom va vafajot-ul-maşohiri va-l-a'lom‏, Bejrut, Dor-ul-kitob-il-arabī, duvvum, 1409 h.q.
  • Ibni Abdulbar, Jusuf ibni Abdulloh, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, tahqiqi Alimuhammad al-Baçovī, Bejrut, Dor-ul-çil, 1412 h.q.
  • Ibni Abdurabih, al-Iqd-ul-farid, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, be to.
  • Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, Qum, Maktabatu ojatulloh Mar'aşiji Naçafī, 1404 h.q.
  • Ibni Asir, Alī ibni Muhammad, Usud-ul-ƣoba, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1409 h.q.
  • Ibni Asir, al-Komilu fi-t-ta'rix, Bejrut, Dor-ul-sodr, 1385 h.ş.
  • Ibni Asokir, Ta'rixu madinati Dimaşq, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1415 h.q.
  • Ibni A'sami Kūfī, Muhammad ibni Alī, al-Futuh, Bejrut, Dor-ul-avzo', 1411 h.q.
  • Ibni Bobavajh, Alī ibni Husajn, al-Imomatu va-t-tabsiratu min-al-hijara, Qum, 1363 h.ş.
  • Ibni Kasir, Ismoil ibni Umar, al-Bidoja va-n-nihoja, Bejrut, Dor-ul-fikr, be to.
  • Ibni Kasir, Ismoil ibni Umar, Tafsir-ul-Qur'on-il-azim, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, 1419 h.q.
  • Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, tahqiqi Aliji Şirī, Bejrut, Dor-ul-azvo', 1410 h.q.
  • Ibni Sabboƣi Molikī, al-Fusul-ul-muhimma, Qum, Dor-ul-hadis, 1422 h.q.
  • Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, duvvum, 1418 h.q.
  • Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, copi Ehson Abbos, Bejrut 1968 - 1977
  • Ibni Xallikon, Ahmad ibni Muhammad, Vafajot-ul-a'jon va anbou abno'-iz-zamon, Qum, aş-Şarif ar-Razī, 1364 h.ş.
  • Ibni Hanbal, Ahmad, Musnad-ul-imom Ahmad ibni Hanbal, Bejrut, Dorusodir, be to.
  • Ibni Şahroşūb, al-Manoqib, Qum, Alloma, 1379 h.q.
  • Irbilī, Alī ibni Iso, Kaşf-ul-ƣumma, Qum, Razī, 1421 h.q.
  • Iskofī, Muhammad ibni Abdulloh, al-Me'jor va-l-muvozina, Bejrut, be ço, 1402 h.q.
  • Iffatī, Qudratulloh, Visoli Şerozī, şoiri nobinoi Ahli Bajt, Qum, Daftari farhangi ma'lulin, 1390 h.ş.
  • Kulajnī, Muhammad ibni Ja'qub, al-Kofī, Tehron, Islomija, duvvum, 1362 h.ş.
  • Kulajnī, Muhammad ibni Ja'qub, al-Kofī, copi Aliakbari Ƣafforī, Bejrut 1401.
  • Qozī Abdulçabbor, Tasbitu daloil-in-nubuvvat, Şabro - Qohira, Dor-ul-Mustafo, be to.
  • Qozī Nu'mon, Şarh-ul-axbor fi fazoil-il-aimmat-il-athor, Muassisat-un-naşr-il-islomī, be to.
  • Qozī Nu'moni Maƣribī, al-Manoqib va-l-masolib, Bejrut, A'lamī, 1423 h.q.
  • Qumī, Şajx Abbos, Muntaha-l-omol, Qum, Daleli mo, 1379 h.ş.
  • Qunduzī, Sulajmon ibni Ibrohim, Janobi'-ul-mavaddat, Qum, Usva, duvvum, 1422 h.q.
  • Qaraşī, Boqirşarif, Hajot-ul-imom-il-Husajn ibni Alī, Bejrut, Dor-ul-baloƣa, 1413 h.q.
  • Qutbi Rovandī‏, al-Xaroiç va al-çaroih‏, Qum, Madrasat-ul-imom-il-Mahdī, 1409 h.q.
  • Mavsilī, Muhammad ibni Abdulvohid, Manoqibu Oli Muhammad al-musammo bi-n-na'im-il-muqim li'itrat-in-naba'-il-azim‏, Bejrut, Muassisat-ul-a'lamī, 1424 h.q.
  • Makorimi Şerozī, Nosir, barguzidai tafsiri Namuna, Tehron, Dor-ul-kutub-il-islomija, 1386 h.ş.
  • Maqdisī, Mutahhar ibni Tohir, al-Bad'u va-t-ta'rix, Bur Said, Maktabat-us-saqofat-id-dinija, be to.
  • Maqrizī, Taqijuddin, Imto'-ul-asmo', Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, 1420 h.q.
  • Mas'udī, Alī ibni Husajn, Kitobi at-Tanbihu va-l-işrof, copi Dixuja, Lidan 1894
  • Mas'udī, Alī ibni Husajn, Muruç-uz-zahab va maodin-ul-çavhar, tahqiqi As'ad Doƣir, Qum, Dor-ul-hiçrat, duvvum, 1409 h.q.
  • Mahdaviji Domƣonī, Mahmud va Boƣistonī, Ismoil, «Hasan ibni Alī, Imom», dar donişnomai çahoni Islom, ç.13, Tehron, Bunjodi doirat-ul-ma'orifi islomī, 1388 h.ş.
  • Maçlisī, Bihor-ul-anvor, Tehron, Islomija, duvvum, 1363 h.ş.
  • Modelung, Vilfred, tarçumai Ahmadi Namoī va digaron, Çonişiniji hazrati Muhammad, Maşhad, ostoni qudsi Razavī: bunjodi paƶūhişhoi islomī, 1377 h.ş.
  • Muqaddasī, Jadulloh, «Barrasī va naqdi guzorişhoi ta'rixi şahodati Imom Hasani Muçtabo alajhi salom», Ta'rix-ul-Islom, soli jozdahum, pojiz va zimistoni 1389 h.q.
  • Muqaddasī, Jadulloh, Bozpaƶuhiji ta'rixi vilodat va şahodati ma'sumon, Qum, paƶūhişgohi ulum va farhangi islomī, 1391 h.ş.
  • Muhammadī, Sajidkozim, Daştī, Muhammad, al-Mu'çam-ul-mufahras li alfozi Nahç-ul-baloƣa, Qum: Naşri Imom Alī (a), 1369 h.ş.
  • Nasoī, Ahmad ibni Alī, Sunan-un-Nasoī, bi şarhi Çaloliddin Sujutī, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, be to.
  • Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, Qum, manşuroti Maktabatu ojatulloh al-Mar'aşī an-Naçafī, 1404 h.q.
  • Nuvajrī‏, Ahmad ibni Abdulvahhob, Nihojat-ul-arab fi funun-il-adab‏, Qohira, Dor-ul-kutub va-l-vasoiq-il-qavmijja, 1423 h.q.
  • Olijosin, Rozī, Sulh-ul-Hasan (a), Bejrut, A'lamī, 1412 h.q.
  • Omilī, Ça'far Murtazo, al-Hajot-us-sijosija li-l-Imom-il-Hasan, Bejrut, Dor-ul-sira, be to.
  • Omilī, Ça'far Murtazo, as-Saheh min-as-sirat-in-nabij-il-a'zam, Qum, Dor-ul-hadis, 1426 h.q.
  • Peşvoī, Mahdī, Ta'rixi Islom az saqifa to Karbalo, Qum, daftari naşri maorif, 1393 h.ş.
  • Sajid ibni Tovus, Kaşf-ul-mahaçça lisamarat-il-muhça, Naçaf, al-Matba'at-ul-Hajdarijja, 1370 h.q.
  • Sajid Murtazo, aş-Şofī fi-l-imomat, Qum, muassisai Ismoilijon, copi duvvum, 1410 h.q.
  • Sajid Murtazo, Tanzih-ul-anbijo', Qum, aş-Şarif ar-Razī, be to.
  • Sajidi Razī, Nahç-ul-baloƣa, tarçumai Sajidça'fari Şahidī, Tehron, intişoroti ilmī va farhangī, cahordahum, 1378 h.ş.
  • Sulajm ibni Qajs, kitobi Sulajm ibni Qajsi Hilolī‏, Qum, Hodī, 1405 h.q.
  • Tabarī, Muhammad ibni Çarir, Ta'rixi Tabarī, Bejrut, Dor-ut-turos, duvvum, 1387 h.q.
  • Tabarsī, al-Ihtiçoç, intişoroti Usva 1413 h.q.
  • Tabarsī, Ahmad ibni Alī, al-Ihtiçoçu alo ahl-il-laççoç‏, Maşhad, Murtazo, 1403 h.q.
  • Tabarsī, Fazl ibni Hasan, Maçma'-ul-bajon fi tafsir-il-Qur'on, Dor-ul-ma'rifat, be to.
  • Tabarsī, Fazl ibni Hasan, E'lom-ul-varo bia'lom-il-hudo, Qum, Ol-ul-bajt, 1417 h.q.
  • Tabotaboī, Sajid Muhammadhusajn, tarçumai tafsiri al-Mizon, mutarçim, Muhammadboqiri Musaviji Hamadonī, Qum, Daftari intişoroti islomī, 1374 h.ş.
  • Tirmizī, Muhammad ibni Iso, Sunan-ut-Tirmizī, copi Abdulvahhob Abdullatif, Bejrut, 1403 h.q.
  • Faxri Rozī, Muhammad ibni Umar, at-Tafsir-ul-kabir, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1405 h.q.
  • Halabī, Abulfaraç, as-Sirat-ul-halabijja, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, duvvum, 1427 h.q.
  • Hamuviji Şofeī, Ibrohim ibni Sa'diddin, Faroid-us-simtajn, Bejrut, Muassisat-ul-Mahmud, 1400 h.q.
  • Hokimi Nişopurī, al-Mustadraku ala-s-sahehajn, tahqiqi Jusuf Abdurrahmon al-Mar'aşī, Bejrut, 1406 h.q.
  • Hokimi Nişopurī, Muhammad ibni Abdulloh, al-Mustadraku ala-s-sahehajn, copi Jusuf Abdurahmoni Mar'aşī, Bejrut 1406.
  • Ça'farī, Abbos, guzorişi kongressi bajnalmilaliji Sibt-un-nabī, hazrati Imom Hasani Muçtabo (alajhi salom), Xotam-ul-anbijo, Qum, 1393 h.ş.
  • Ça'farī, Husajn Muhammad, Taşajju' dar masiri ta'rix, tarçuma: Muhammadtaqiji Ojatullohī, Tehron, daftari naşri farhangi islomī, jozdahum, 1382 h.ş.
  • Ça'farijon, Rasul, Hajoti fikrī va sijosiji aimma, Qum, Ansorijon, şaşum, 1381 h.ş.
  • Şavkonī, Fath-ul-qadir, Bejrut, Olam-ul-kutub, be to.
  • Şajx Mufid, al-Irşod, Qum, naşri kongressi Şajx Mufid, copi avval, 1413 h.q.
  • Şajx Mufid, al-Ixtisos, Qum, kongressi Şajx Mufid, 1413 h.q.
  • Şajx Mufid, Masorr-uş-şi'a fi muxtasari tavorix-iş-şari'at, tahqiqi Mahdiji Naçaf, Qum, al-Mu'tamar-ul-olamī lialfijat-iş-Şajx-il-Mufid, be to.
  • Şajx Mufid, Muhammad ibni Muhammad ibni Nu'mon, al-Irşodu fi ma'rifati huçaç-il-lohi ala-l-ibod, Qum, kongressi Şajx Mufid, 1413 h.q.
  • Şajx Mufid, Muhammad ibni Muhammad, al-Masoil-ul-ukbarijja, tahqiqi Aliakbari Ilohiji Xurosonī, Qum, al-Mu'tamar-ul-olamī lialfijat-iş-Şajx-il-Mufid, 1413 h.q.
  • Şajx Mufid, Muhammad ibni Nu'mon, al-Çamalu va-n-nusratu lisajid-il-itrat fi harb-il-Basra, Qum, kongressi Şajx Mufid, 1413 h.q.
  • Şajx Saduq, Amolī, Qum, Be'sat, 1417 h.q.
  • Şajx Saduq, Kamol-ud-din va tamom-un-ne'mat, Tehron, islomija, duvvum, 1395 h.q.
  • Şajx Saduq, Muhammad ibni Alī, Ilal-uş-şaroe', Qum, Dovarī, 1385 h.ş.
  • Şajx Tūsī, al-Amolī, Qum, Dor-us-saqofa, 1414 h.q.
  • Şajx Tūsī, Muhammad ibni Hasan, Tahzib-ul-ahkom, copi Hasan Musaviji Xirson, Tehron, 1390 h.ş.
  • Şajx Tūsī, Riçol-ut-Tūsī, tahqiqi Çavod Qajumī, Qum, muassisai an-Naşr-ul-islomī, 1415 h.q.
  • Şahidi Avval, Muhammad ibni Makkī, ad-Durus-uş-şar'ijja fi fiqh-il-imomijja, Qum, intişoroti islomiji vobasta ba çome'ai mudarrisin, duvvum, 1417 h.q.
  • Şuştarī, Qozī Nurulloh, Ehqoq-ul-haq va izhoq-ul-botil‏, Qum, Maktabatu ojatulloh al-Mar'aşī an-Naçafī, 1409 h.q.
  • Şuştarī, Muhammadtaqī, Risolatun fi tavorix-in-nabiji va-l-ol, Qum, Çome'ai mudarrisin, 1423 h.q.
  • Jamonī, Ahmad Zakī, Mavsu'atu Makkat-il-mukarrama va-l-Madinat-il-munavvara, Muassisat-ul-furqon, 1429 h.q.
  • Ja'qubī, Ahmad ibni Abija'qub, Ta'rix-ul-Ja'qubī, Bejrut, Doru sodir, be to.
Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Имом_Ҳасани_Муҷтабо_алайҳиссалом&oldid=29689"