Мураткиби кабира
Муртакиби кабира (форсӣ: مرتکب کبیره) ба касе гуфта мешавад, ки яке аз гуноҳони кабираро анҷом додааст. Ихтилофи назар дар бораи имони муртакиби кабира аз аввалин ихтилофҳо миёни мусалмонон будааст. Аксари уламои имомия, бо истинод ба оятҳои Қуръон ва ривоятҳои имомони шиа, муртакиби кабираро дорои имон, вале фосиқ медонанд, ки ба далели имонаш, азобаш муваққатӣ аст.
Дар дигар фирқаҳои исломӣ, хавориҷ муртакиби кабираро кофир ва сазояшро азоби абадӣ ва марҷиа чунин фардро муъмин ва дур аз азоб медонанд. Муътазила муртакиби кабоирро на муъмин ва на кофир, балки дар ҷойгоҳе байни ин ду ҳолат мешуморанд. Аҳли ҳадис чунин фардро муъмини заъифулимон талаққӣ мекунанд. Ашоира ва мотуридия низ иртикоби гуноҳони кабираро сабаби хориҷ шудан аз имон намедонанд ва имонро амре қалбӣ мешуморанд.
Аз назари фақеҳони шиа, иртикоби гуноҳони кабира осори фиқҳӣ низ дорад; аз ҷумла ин ки чунин шахс аз адолати фардӣ соқит мешавад. Ҳамчунин ҳокими исломӣ вазифадор аст муртакиби кабоирро дар мавридҳое ки ҳад мушаххас шудааст, ҳад бизанад ва дар ғайри он таъзир кунад.
Муаррифӣ ва ҷойгоҳ
Ҷаъфари Субҳонӣ, мутакаллими шиа, баҳс дар бораи муртакиби кабираро аввалин масъалаи каломии мусалмонон баъд аз масъалаи имомат донистааст, ки мусалмононро ба фирқаҳои мухталиф тақсим кард.[1] Ба ақидаи ӯ, дар ин робита, се саволи асосӣ матраҳ аст:
- Оё муртакиби кабира муъмин аст ё мушрик?
- Оё муртакиби кабира муъмин аст ё кофир?
- Оё муртакиби кабира ба сурати доимӣ дар азоб аст ё не?[2]
Асли ин масъала ба робитаи амал ва имон бармегардад.[3] Агар амал ҷузъе аз имон бошад, дар он сурат агар касе муртакиби гуноҳ шавад, аз доираи имон хориҷ мешавад; вале агар амал ҷудо аз имон бошад, гуноҳкор муъмини фосиқ хоҳад буд.[4]
Ба ақидаи Сайид Абдулҳусайн Дастғайб, гуноҳи кабира гуноҳест ки Қуръон ва ривоятҳо онро ба сурати сареҳ бузург шумурдаанд ё ба муртакиби он ваъдаи оташ додаанд.[5]
Дидгоҳи уламои шиа
Вақте бандае гуноҳи кабира ё сағиреро ки Худо аз он наҳй кардааст, муртакиб шавад, аз имон хориҷ ва номи имон аз ӯ бардошта мешавад ва номи ислом бар ӯ мемонад. Агар тавба кард ва омурзиш хост, ба хонаи имон бармегардад; магар он ки ҳалол ё ҳаромеро инкор кунад ё ҳалолеро ба ҳаром ва ҳаромеро ба ҳалол табдил диҳад ва ба он эътиқод пайдо кунад, ки дар ин сурат аз имон низ хориҷ мешавад ва ба водии куфр дохил мешавад.
Уламои шиа, бо вуҷуди таърифҳои мухталифе, ки аз имон баён кардаанд, иттифоқи назар доранд, ки муртакиби гуноҳи кабира кофир ё мушрик нест ва мусалмон маҳсуб мешавад. Ҳамчунин бар ин бовар ҳастанд ки Худованд метавонад азоби онҳоро бибахшад.
Шайхи Садуқ, бар асоси бардоште ки аз ривоятҳо дорад, имонро дорои се рукни иқрор бо забон, боварии қалбӣ ва амал бо аъзову ҷовареҳ, медонад.[6] Ӯ миёни ислом ва имон фарқ мегузорад ва амалро шарт дар имон муаррифӣ мекунад.[7] Ба назари ӯ, бар асоси ояти 49 сураи Нисо, Худо дар азоб кардани гуноҳкор ихтиёр дорад ва агар ӯро бибахшад, аз фазли Ӯст.[8]
Шайхи Муфид низ бар ин бовар аст ки ислом ғайр аз имон аст ва доираи он густардатар аст.[9] Ӯ муртакибони кабираро на мутлақан муъмин ва на мутлақан фосиқ медонад ва мегӯяд дар хусуси онҳо танҳо метавон исломро ба кор бурд.[10] Ба ақидаи ӯ, ҳамаи уламои имомия муътақиданд, ки муртакиби кабоир метавонад шомили шафоат шавад ва аз азоби Илоҳӣ раҳоӣ ёбад.[11]
Сайид Муртазо имонро амре медонад, ки ба худии худ, мустаҳаққи савоби абадӣ ва доимӣ аст ва бо дучори гуноҳони кабира шудан, ки муҷиби азоби мунқатеъ аст, аз байн намеравад.[12] Ӯ муртакиби кабираро дар сурате кофир медонад, ки ҳаром будани он гуноҳи кабираро инкор кунад; дар ғайри ин сурат, он шахсро муъмин медонад.[13]
Шайхи Тӯсӣ имонро тасдиқи қалбӣ медонад ва барои ҷорӣ кардани он ба забон, эътиборе қоил нест.[14] Ӯ бо нақли назари фирқаҳои мухталифи исломӣ дар бораи муртакиби кабира, зиёдӣ ва бузургии гуноҳро далели аз байн рафтани эътиқоди қалбӣ намедонад ва ба фосиқ будани муртакиби кабира ҳукм медиҳад.[15] Ба бовари Хоҷа Насируддини Тӯсӣ низ танҳо кофир азоби доимӣ дорад ва муртакиби кабира, ба далели имонаш, мустаҳаққи савоб аст ва аз ин ҷиҳат азоби ӯ муваққатӣ аст.[16]
Аллома Ҳиллӣ низ сухани Хоҷа Насирро таъйид мекунад ва фисқу гуноҳро муҷиби хориҷ шудан аз имон намедонад.[17] Ӯ ба ду далел азоби муртакиби кабираро муваққатӣ медонад:
- Муртакиби кабира ба далели имонаш, сазовори савоб аст ва ба далели гуноҳ, мустаҳаққи азоб. Аз сӯи дигар, ҳамаи мусалмонон иҷмоъ доранд, ки дар охират, азоб қабл аз подоши савоб аст. Пас агар уқубат доимӣ бошад, шахс подоши имони худро намебинад ва ин кор қабеҳ аст.[18]
- Агар азоби муртакиби кабира доимӣ бошад, лозимаи он, ин аст ки шахси як умр бо имон зиндагӣ карда ва дар охири умр дучори гуноҳ шудааст, доиман дар азоб бошад ва ин кор ба далели қабеҳ буданаш назди уқало маҳол аст.[19]
Назарияҳои гурӯҳҳои мухталифи аҳли суннат
Хавориҷ
Ҳукм ба куфри муртакиби кабираро аввалин масъалаи мавриди иттифоқи хавориҷ донистаанд.[20] Гурӯҳе аз онҳо ба номи Азорақа муътақид буданд, ки муртакиби кабира муртад ва ҷовидон дар оташи ҷаҳаннам аст ва имкони имони дубора надорад ва бояд ҳамроҳи фарзандонаш дар оташ сӯзонда шавад.[21]
Муътазила
Бар асоси назари муътазила, муртакиби кабоир аз имон хориҷ мешавад, аммо кофир нест.[22] Чунин фард на муъмин аст, на кофир, балки фосиқ аст ва фисқ ҷойгоҳест, ки на имон аст ва на куфр ва дар байни ин ду қарор дорад.[23] Бар асоси истидлоле ки Қозии Абдулҷаббори Муътазилӣ баён мекунад, муртакиби кабира муъмин нест; чун муъмин ба сабаби имонаш мустаҳаққи мадҳ аст; вале фосиқ ба далели гуноҳе ки кардааст, мустаҳаққи хорӣ аст.[24] Аз сӯи дигар, манзилат ва ҷойгоҳи кофирро ҳам надорад; зеро кофир аҳкоми хоссе монанди наҷосат дорад ки фосиқро шомил намешавад.[25]
Мурҷиа
Назари мурҷиаро дар муқобили назарияи хавориҷ дар бораи такфири муртакиби кабира, донистаанд.[26] Ба гуфтаи Ҷаъфари Субҳонӣ, ин гурӯҳ танҳо дар робита бо ҳақиқати имон ва амал, бо дигар мусалмонон тафовут доранд; ба ин сурат ки имонро ҷудо аз амал медонанд.[27] Ба ақидаи онҳо, имон танҳо тасдиқи қалбӣ ё забонӣ аст ва каму зиёд намешавад.[28] Муртакиби кабира низ ин имони қалбиро дорад ва аз ин ҷиҳат ҳақиқатан муъмин аст.[29] Ба далели ҳамин имон, муртакиби кабира, ҳарчанд тавба накунад, дар оташи ҷовидона нест ва ҳукм ба азоби ӯ нахоҳад шуд.[30]
Аҳли ҳадис
Бар хилофи мурҷиа ва хавориҷ, аҳли ҳадис имонро қобили шиддату заъф муаррифӣ мекунанд.[31] Ҳамчунин имонро қавли ҳамроҳ бо феъл ва амал медонанд.[32] Аҳли ҳадис муртакиби кабираро муъмини фосиқ медонистанд, ки камоли имонро аз даст додааст.[33]
Ашоира ва мотуридия
Аз назари ашоира, имон амре қалбӣ аст ва марбут ба амал нест; гарчи шарти амали солеҳ аст.[34] Бар ин асос, ашоира муртакиби кабираро муъмин мешуморанд ва азоби ӯро муваққатӣ медонанд ва мегӯянд чигунагии азобашро Худо медонад ва барои мо рӯшан нест.[35] Дар нигоҳи мотуридия низ муртакиби кабира кофир нест; вале ба қадри гуноҳонаш азоб хоҳад дид.[36] Аз нигоҳи Абӯмансури Мотуридӣ, имон тасдиқи қалбӣ ва куфр инкор аст.[37]
Муртакиби кабира дар фиқҳи шиа
Бар асоси фатвои фақеҳони шиа, дучори гуноҳони кабира нашудан шарти адолати фардӣ аст ва бо анҷоми гуноҳи кабира, адолати шахс аз байн меравад.[38] Ҳамчунин дар хусуси муртакиби гуноҳони кабира гуфта шудааст агар он гуноҳ ҷузъи гуноҳоне бошад ки барои он, дар дин, ҳад мушаххас шудааст, бояд он ҳад ҷорӣ шавад ва агар ҳадде мушаххас нашуда, ҳокими исломӣ он шахсро таъзир мекунад.[39]
Эзоҳ
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.443
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.443
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.443
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.443
- ↑ Дастғайб, Гуноҳони кабира, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.31–32
- ↑ Шайхи Садуқ, ал-Ҳидоя фи-л-усул ва-л-фуруъ, 1418ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.54
- ↑ Шайхи Садуқ, ал-Ҳидоя, 1418ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.54–55
- ↑ Шайхи Садуқ, Эътиқодот-ул-имомия, 1414ҳ.қ., саҳ.67
- ↑ Шайхи Муфид, Силсилату муаллифот аш-Шайх ал-Муфид, 1414ҳ.қ., ҷ.4 (Авоил-ул-мақолот), саҳ.48
- ↑ Шайхи Муфид, Силсилату муаллифот аш-Шайх ал-Муфид, 1414ҳ.қ., ҷ.4 (Авоил-ул-мақолот), саҳ.84
- ↑ Шайхи Муфид, Силсилату муаллифот аш-Шайх ал-Муфид, 1414ҳ.қ., ҷ.4 (Авоил-ул-мақолот), саҳ.47
- ↑ Сайид Муртазо, Расоил аш-Шариф ал-Муртазо, 1405ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.147–148
- ↑ Сайид Муртазо, Расоил аш-Шариф ал-Муртазо, 1405ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.155
- ↑ Шайхи Тӯсӣ, ал-Иқтисод, 1406ҳ.қ., саҳ.227
- ↑ Шайхи Тӯсӣ, ал-Иқтисод, 1406ҳ.қ., саҳ.227–235
- ↑ Хоҷа Насируддини Тӯсӣ, Таҷрид-ул-эътиқод, 1407ҳ.қ., саҳ.304
- ↑ Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1413ҳ.қ., саҳ.427
- ↑ Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1413ҳ.қ., саҳ.414–415
- ↑ Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1413ҳ.қ., саҳ.415
- ↑ Абуҳотами Розӣ, Китоб-уз-зина фи-л-калимот-ил-исломият-ил-арабия, 1988м, қисми 3, саҳ.282; Бағдодӣ, Усул-уд-дин, 1346ҳ.қ., саҳ.332; Бағдодӣ, ал-Фарқ байна-л-фирақ, 1367ҳ.қ., саҳ.73; Ибни Ҳазми Андалусӣ, ал-Фасл, 1317–1320ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.113; Ибни Абилҳадид, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, 1385–1387ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.113
- ↑ Ашъарӣ, ал-Мақолот ва-л-фирақ, 1341ҳ.ш., саҳ.85–86; Бағдодӣ, ал-Фарқ байна-л-фирақ, 1367ҳ.қ., саҳ.82–83; Шаҳрастонӣ, ал-Милал ва-н-ниҳал, 1415ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.140–141
- ↑ Қозии Абдулҷаббор, Шарҳ-ул-усул-ил-хамса, 1422ҳ.қ., саҳ.471
- ↑ Қозии Абдулҷаббор, Шарҳ-ул-усул-ил-хамса, 1422ҳ.қ., саҳ.471
- ↑ Қозии Абдулҷаббор, Шарҳ-ул-усул-ил-хамса, 1422ҳ.қ., саҳ.474
- ↑ Қозии Абдулҷаббор, Шарҳ-ул-усул-ил-хамса, 1422ҳ.қ., саҳ.481
- ↑ Гурӯҳе аз пажӯҳишгарон, «ал-Мурҷиа», Мавсуъат-ул-фирақ-ил-мунтасаба ли-л-Ислом, ҷ.3, саҳ.16
- ↑ Субҳонӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.110
- ↑ Субҳонӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.110; ал-Вардонӣ, Фирақу аҳл-ис-сунна, 1424ҳ.қ., саҳ.51
- ↑ Субҳонӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.110–111; ал-Усаймин, Шарҳ-ул-ақидат-ил-восития, 1421ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.69
- ↑ Субҳонӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, 1427ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.111; ал-Усаймин, Шарҳ-ул-ақидат-ил-восития, 1421ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.69
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, Нашри исломӣ, ҷ.1, саҳ.164
- ↑ Субҳонии Табрезӣ, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, Нашри исломӣ, ҷ.1, саҳ.164
- ↑ Тафтозонӣ, Шарҳ-ул-мақосид, 1422ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.463
- ↑ Ҷурҷонӣ, Шарҳ-ул-мавоқиф, 1325ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.324–325
- ↑ Ҷурҷонӣ, Шарҳ-ул-мавоқиф, 1325ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.309, 312, 334
- ↑ Абӯмансури Матрудӣ, ат-Тавҳид, Дор-ул-ҷомеот-ил-мисрия, саҳ.364
- ↑ Абӯмансури Матрудӣ, ат-Тавҳид, Дор-ул-ҷомеот-ил-мисрия, саҳ.380
- ↑ Шайхи Ансорӣ, Расоили фиқҳия, 1412ҳ.қ., саҳ.6–8; Наҷафӣ, Ҷавоҳир-ул-калом, 1362ҳ.ш., ҷ.41, саҳ.26
- ↑ Наҷафӣ, Ҷавоҳир-ул-калом, 1362ҳ.ш., ҷ.41, саҳ.448
Сарчашма
- Абуҳотами Розӣ, Аҳмад ибни Ҳамдон, Китоб-уз-зина фи-л-калимот-ил-исломит-ил-арабия, таҳқиқи Абдуллоҳ Салум Сомароӣ, Бағдод, 1988м.
- Абӯмансури Матрудӣ, Муҳаммад ибни Муҳаммад ибни Маҳмуд, ат-Тавҳид, Искандария, Дор-ул-ҷомеот-ил-мисрия, бе таърих.
- Аллома Ҳиллӣ, Ҳасан ибни Юсуф, کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد, Қум, Ҷомеаи мударрисини Ҳавзаи илмия, Муассисаи Нашри исломӣ, 1413ҳ.қ.
- Ашъарӣ, Саъд ибни Абдуллоҳ, ал-Мақолот ва-л-фирақ, таҳқиқи Муҳаммадҷаводи Машкур, Теҳрон, Маркази интишороти илмӣ-фарҳангӣ, 1341ҳ.ш.
- Бағдодӣ, Абдулқоҳир ибни Тоҳир, Усул-уд-дин, Истанбул, 1346ҳ.қ. / 1928м (афс, Бейрут, 1401ҳ.қ. / 1981м).
- Бағдодӣ, Абдулқоҳир ибни Тоҳир, ал-Фарқ байна-л-фирақ, таҳқиқи Муҳаммад Зоҳиди Кавсарӣ, Қоҳира, 1367ҳ.қ. / 1948м.
- Гурӯҳе аз пажӯҳишгарон, «المرجئه», Мавсуъат-ул-фирақ-ил-мунтасаба ли-л-Ислом, бе ҷой, бе ном, бе таърих.
- Дастғайб, Абдулҳусайн, Гуноҳони Кабира, Қум, Ҷомеаи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, Дафтари Интишороти исломӣ, 1388ҳ.ш.
- Ибни Абилҳадид, Абдулҳамид ибни Ҳиббатуллоҳ, Шарҳи Наҳҷ-ул-балоға, таҳқиқи Муҳаммад Абулфазли Иброҳим, Қоҳира, 1385–1387ҳ.қ. / 1965–1967м (афс, Бейрут, бе таърих).
- Ибни Ҳазми Андалусӣ, Алӣ ибни Аҳмад, ал-Фасл фи-л-милал ва-л-аҳво ва-н-ниҳал, Миср, 1317–1320ҳ.қ. (афс, Бейрут, бе таърих).
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, الکافی, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, 1407ҳ.қ.
- Наҷафӣ, Муҳаммадҳасан, جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام, Бейрут, Дор эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1362ҳ.ш.
- Сайид Муртазо Аламулҳудо, Алӣ ибни Ҳусайн, رسائل الشریف المرتضی, Қум, Дор-ул-Қуръон-ил-карим, 1405ҳ.қ.
- Субҳонии Табрезӣ, Ҷаъфар, بحوث فی الملل و النحل, Қум, Муассисаи Нашри исломӣ, бе таърих.
- Субҳонии Табрезӣ, Ҷаъфар, Буҳус фи-л-милал ва-н-ниҳал, Қум, Муассисаи Имом Содиқ(а), 1427ҳ.қ.
- Хоҷа Насируддини Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Муҳаммад, تجرید الاعتقاد, Теҳрон, Мактаби Иъломи Исломӣ, 1407ҳ.қ.
- Шайхи Ансорӣ, Муртазо, رسائل فقهیه, Қум, Маҷмаи фикри исломӣ, 1412ҳ.қ.
- Шайхи Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Силсилату муаллифот аш-Шайх ал-Муфид, Бейрут, Дор-ул-Муфид, 1414ҳ.қ.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, الهدایة فی الأصول و الفروع, Қум, Муассисаи Имом Ҳодӣ (а), 1418ҳ.қ.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, إعتقادات الإمامیة, Қум, Конгресси Шайхи Муфид, 1414ҳ.қ.
- Шайхи Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Иқтисод фимо ятааллақ би-л-эътиқод, Бейрут, Дор-ул-азвоъ, 1406ҳ.қ.
- Шаҳрастонӣ, Муҳаммад ибни Абдулкарим, ал-Милал ва-н-ниҳал, таҳқиқи Амиралӣ Маҳно ва Алӣ Ҳасан Фоур, Бейрут, Дор-ул-маърифа, 1415ҳ.қ. / 1995м.
- ал-Вардонӣ, Солеҳ, Фирақу аҳл-ис-сунна ҷамоот-ул-мозӣ ва ҷамоот-ул-ҳозир, Қум, Маркази таҳқиқоти ақоидӣ, чопи аввал, 1424ҳ.қ.
- ал-Усаймин, Муҳаммад ибни Солеҳ, Шарҳ-ул-ақидат-ил-восития, Арабистон, Дор Ибни Ҷавзӣ, чопи шашум, 1421ҳ.қ.
- Қозии Абдулҷаббор, Абдулҷаббор ибни Аҳмад, Шарҳ-ул-усул-ил-хамса, Бейрут, Дор эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1422ҳ.қ.
- Ҷурҷонӣ, Алӣ ибни Муҳаммад, Шарҳ-ул-мавоқиф, таҳқиқи Муҳаммад Бадруддини Наъсонӣ Ҳалабӣ, Қоҳира, Матбаат-ус-саода, 1325ҳ.қ. / 1907м (афс Қум, 1370ҳ.ш.)