Имом Ҷавод алайҳиссалом

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Абӯҷаъфари Сонӣ)
Муҳаммад ибни Алӣ ибни Мӯсо
нӯҳумин имоми шиаён
Ҳарами Козимайн
Ҳарами Козимайн
НақшИмоми нӯҳуми шиаён
Куния
  • Абуҷаъфар
  • Абуалӣ
Зодрӯз10 раҷаби 195ҳ.қ.
Муддати имомат17 сол (203-220ҳ.қ.)
Шаҳодатохири зилқаъдаи 220ҳ.қ. ё 6 зилҳаҷҷаи 220ҳ.қ.
МадфанКозимайн
Маҳалли зиндагӣ
Лақабҳо
хешу табор
ПадарАлӣ ибни Мусо ибни Ҷаъфар
МодарСабика
Ҳамсарон
Фарзандон
Тӯли умр25 сол
Имомони шиа
‌‌Имом Алӣ . Имом Ҳасани Муҷтабо . Имом Ҳусайн . Имом Саҷҷод . Имом Боқир . Имом Содиқ . Имом Козим . Имом Ризо . Имом Ҷавод . Имом Ҳодӣ . Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом . Имом Маҳдӣ


Муҳаммад ибни Алӣ ибни Мӯсо (форсӣ: محمد بن علی بن موسی) машҳур ба Имом Ҷавод ва Имом Муҳаммади Тақӣ (195 - 220ҳ.қ.) Имоми нуҳуми шиаёни исноашарӣ аст. Кунияи ӯ Абуҷаъфар ва лақабаш Ҷавод ва Ибнурризо буд. Ҷавод лақаб гирифтани ӯро ба иллати бахшишу эҳсони бисёри ӯ донистаанд.

Имом Ҷавод ҳабдаҳ сол имомат кард, ки бо ҳукумати Маъмуни Аббосӣ ва Муътасими Аббосӣ ҳамзамон буд. Бар асоси нақли бештари манобеъ, Имом ҷавод (а) дар охири зилқаъдаи соли 220ҳ.қ. дар 25-солагӣ, ба шаҳодат расид. Дар миёни имомони шиа, вай ҷавонтарин имом дар ҳангоми шаҳодат будааст. Ӯ дар канори бобояш Мӯсо ибни Ҷаъфар (а) дар мақбараи Қурайш дар Козимайн ба хок супурда шуд.

Синни ками Имом Ҷавод (ҳаштсолагӣ) дар ҳангоми имомат, сабаб шуд теъдоде аз асҳоби Имом Ризо (а), дар имомати ӯ тардид кунанд: бархе Абдуллоҳ ибни Мӯсо ва иддае Аҳмад ибни Мӯсо маъруф ба Шоҳчароғро имом хонданд ва гурӯҳе ба воқифия пайвастанд; аммо бештари онон имомати Муҳамад ибни Алӣ (а)-ро пазируфтанд.

Иртиботи Имом Ҷавод (а) бо шиаён бештар аз тариқи вакилонаш ва ба шакли номанигорӣ анҷом мешуд. Дар давраи имомати ӯ, фирқаҳои аҳли ҳадис, зайдия, воқифия ва ғулот фаъолият доштанд. Имом Ҷавод (а) шиаёнро аз ақоиди онони огоҳ ва аз намоз хондан пушти сари онҳо наҳй мекард ва ғолиёнро лаън менамуд.

Мунозироти илмии Имом Ҷавод (а) бо олимони фирқаҳои исломӣ дар масъалаҳои каломӣ, ҳамчун ҷойгоҳи шайхайн (Умр ва Абубакр) ва мавзуоти фиқҳӣ, монанди ҳукми қатъ кардани дасти дузд ва аҳкоми ҳаҷро аз мунозироти маъруфи имомони шиа медонанд.

Аз Имом Ҷавод танҳо ҳудуди 250 ҳадис нақл шудааст, ки иллати онро умри кӯтоҳ ва низ таҳти кантрол будани ӯ медонанд. Ровиён ва асҳоби ӯро низ аз 115 то 193 тан шумора кардаанд. Аҳмад ибни Абинасри Базантӣ, Сафвон ибни Яҳё ва Абдулазими Ҳасанӣ аз ҷумлаи асҳоби Имом буданд.

Дар манобеи шиъӣ каромоте ҳамчун сухан гуфтан ҳангоми таваллуд, тайюларз, шифо додани беморон ва истиҷобати дуо барои Имом Ҷавод (а) нақл шудааст. Олимони аҳли суннат низ шахсияти илмӣ ва маънавии Имом Ҷавод (а)-ро сутӯда ва барои ӯ эҳтиром қоиланд.

Беш аз 600 асари илмӣ дар бораи Имоми нуҳум ба забонҳои мухталиф мунташир шудааст. “Вафоту ал-Имоми ал-Ҷавод”, “Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод”, “Мавсуату ал-Имоми ал-Ҷаводи алайҳиссалом”, “ал-Ҳаёт-ис-сиёсийяти ли ал-Имоми ал-Ҷавод” ва “Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод” аз ҷумлаи ин осор ҳастанд.

Насаб, куния ва лақабҳо

Мақолаи аслӣ: Феҳристи кунияҳо ва лақабҳои Имом Ҷавод (а)

Муҳаммад ибни Алӣ ибни Мӯсо ибни Ҷаъфар, имоми нӯҳуми шиаёни исноашарӣ аст, ки ба Ҷаводулаимма шӯҳрат дорад. Насаби ӯ бо шаш восита ба Имом Алӣ (а) - нахустин имоми шиаён, мерасад. Падараш Имом Ризо (а) - имоми ҳаштуми шиаён, аст.[1] Модараш канизе буд ба номи Сабикаи Нубия.[2]

Кунияи вай Абуҷаъфар ва Абӯалист.[3] Дар манобеи ривоӣ, аз вай ба унвони Абуҷаъфари Сонӣ ёд мешавад,[4] то бо Абуҷаъфари Аввал (Имоми Боқир (а)) иштибоҳ нашавад.[5]

Аз лақабҳои машҳури Имоми нӯҳум, Ҷавод ва Ибнурризост.[6] Тақӣ, Закӣ, Қонеъ, Разӣ, Мухтор, Мутаваккил,[7] Муртазо ва Мунтаҷабро[8] низ аз алқоби ӯ шумурдаанд.

Зиндагинома

Имом Ҷавод (а) соли 195 қамарӣ дар Мадина ба дунё омад.[9] Дар бораи рӯзу моҳи вилодати ӯ ихтилоф аст.[10] Бештари сарчашмаҳои таърихӣ таваллуди ӯро дар моҳи Рамазон донистаанд.[11] Бархе рӯзи онро 15 рамазон[12] ва бархе дигари 19 рамазон[13] гуфтаанд. Шайхи Тӯсӣ дар Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид вилодати ӯро 10 раҷаб зикр кардааст.[14]

Бинобар ривояте, ки дар Кофӣ нақл шудааст, қабл аз таваллуди Ҷаводулаимма бархе аз воқифиён ба далели фарзанд надоштани Имом Ризо (а), дар имомати ӯ тардид карданд.[15] Аз ин рӯ вақте Ҷаводулаимма ба дунё омад, Имом Ризо (а) ӯро мавлуди пурбаракат барои шиаён тавсиф кард.[16] Бо ин ҳоли пас аз таваллуди ҳазрати Ҷавод низ бархе аз воқифиён нисбати фарзандии ӯ ба Имом Ризо (а)-ро мункир шуданд. Онон мегуфтанд аз назари чеҳра ба падараш шабоҳат надорад; то ин ки қиёфашиносонро ҳозир карданд ва онон Имом Ҷавод (а)-ро фарзанди Имом Ризо (а) донистанд.[17]

Дар бораи зиндагии Имом Ҷавод (а), иттилооти чандоне дар манобеъи таърихӣ наёмадааст.[18] Далели онро маҳдудиятҳои сиёсии ҳукумати аббосӣ, тақия ва умри кӯтоҳи ӯ донистаанд.[19] Ӯ дар Мадина зиндагӣ мекард. Бинобар гузориши Ибни Байҳақ, як бор барои дидори падар ба Хуросон сафар кард.[20] Пас аз имомат низ чандин бор аз сӯи хулафои аббосӣ ба Бағдод эҳзор шуд.[21]

Издивоҷ

Маъмуни Аббосӣ дар соли 202[22] ё 215ҳ.қ.[23] духтари худ Уммулфазлро ба ақди Имом Ҷавод (а) даровард. Бархе гуфтаанд эҳтимолан дар дидоре, ки Ҷаводулаимма бо падараш дар Тӯс дошта,[24] Маъмун Умулфазлро ба ақди ӯ даровардааст.[25] Ба гуфта Ибни Касир (701 – 774ҳ.қ.) - таърихнигори аҳли суннат, хутбаи ақди Имом бо духтари Маъмун дар замони ҳаёти Имом Ризо хонда шуд; аммо маросими издивоҷи онҳо дар соли 215ҳ.қ. дар шаҳри Тикрити Ироқ анҷом шуд.[26]

Ба гузориши манобеи таърихӣ, издивоҷи Ҷаводулаимма бо Уммулфазл ба дархости Маъмун сурат гирифт.[27] Гуфтаанд ҳадафи Маъмун аз ин дархост ин буд, ки падарбузурги фарзанде аз насли Паёмбар (с) ва Имом Алӣ (а) бошад.[28] Ба гузориши Шайхи Муфид дар китоби ал-Иршод, Маъмун ба ҷиҳати шахсияти илмии Муҳамад ибни Алӣ (а) ва низ фазл, дониш, ҳикмат, адаб ва камоли ақли беназире ки бо вуҷуди синни кам дар Имом мушоҳида кард, духтари худро ба издивоҷи он ҳазрат даровард;[29] аммо таърихпажӯҳ – Расули Ҷаъфариён (тав. 1343ҳ.ш.), бар ин аст, ки ин издивоҷ бо ангезаи сиёсӣ анҷом шудааст; аз ҷумлаи ин ангеза ки Маъмун мехост аз ин роҳ, Имом Ҷавод ва иртибот ӯ бо шиаёнро кантрол кунад[30] ё худро ба алавиён алоқаманд нишон диҳаду ононро аз қиёми алайҳи худ боз дорад.[31] Ба гузориши Шайхи Муфид, ин издивоҷ эътирози бархе атрофиёни Маъмунро дар пай дошт; зеро бим он доштанд, ки хилофат аз аббосиён ба алавиён гузарад.[32] Имом Ҷавод (а), Маҳрияи Уммулфазлро муодили Маҳрияи ҳазрати Фотима (с) (500 дарҳам) таъин кард.[33] Имом аз Уммулфазл соҳиби фарзанде нашуд.[34]

Ҳамсари дигари Ҷаводулаимма Самонаи Мағрбия аст,[35] ки каниз буд ва ба дастури худаш харидорӣ шуд.[36] Ҳамаи фарзандони Имом Ҷавод аз Самона буданд.[37]

Фарзандон

Бинобар нақли Шайхи Муфид, Имом Ҷавод (а) чаҳор фарзанд ба номҳои Алӣ, Мӯсо, Фотима ва Имома дошт.[38] Бархе духтарони Имомро се тан ба номҳои Ҳакима, Хадиҷа ва Уммикулсум медонанд.[39] Дар бархе аз манобеи қарни чаҳордаҳуми қамарӣ, Уммимуҳаммад, Зайнаб ва Маймуна низ духтарони он ҳазрати дониста шудаанд.[40] Дар китоби Мунтаҳа-ал-омол, ба нақл аз Зомин ибни Шадқам омадааст, ки Имом Ҷавод (а) чаҳор писар ба номҳои Абулҳасан Имом Нақӣ (а), Абуаҳмад Мӯсои Мубарқаъ, Ҳусайн, Умрон, ва чаҳор духтар ба номҳои Фотима, Ҳакима, Хадиҷа ваУммикулсум доштааст.[41] Бархе дигар низ теъдоди фарзандони Имом Ҷавод (а)-ро се писар ба номҳои Имом Нақӣ (а), Мӯсои Мубарқаъ, Яҳё ва панҷ духтар ба номҳои Фотима, Ҳакима, Хадиҷа, Баҳҷат ва Бурайҳа донистаанд.[42]

Шаҳодат

Тасвири қадимӣ аз ҳарами Козимайн

Имом Муҳаммади Тақӣ (а) дар ҳукумати аббосӣ, ду бор ба Бағдод эҳзор шуд. Сафари аввал дар замони Маъмун чандон тӯлонӣ набуд.[43] Бори дуввум, дар 28 муҳаррами соли 220ҳ.қ., ба дастури Муътасими Аббосӣ вориди Бағдод шуд ва дар зилқаъда[44] ё зилҳаҷҷаи[45] ҳамон сол дар Бағдод ба шаҳодат расид. Рӯзи шаҳодати вай дар бештари манобеъ, охири зилқаъда аст;[46] аммо дар бархе манобеъ таърихи шаҳодати ӯ 5 зилҳаҷҷа[47] ё 6 зилҳаҷҷа[48] зикр шудааст. Пайкари ӯро дар канори ҷаддаш Мӯсо ибни Ҷаъфар (а) дар мақбараи Қурайш дар Козимайн ба хок супурданд.[49] Ӯ ҷавонтарин имоми шиаён ҳангоми шаҳодат будааст ва синни ӯро ҳангоми шаҳодат 25 сол гуфтаанд.[50]

Бархе иллати шаҳодати вайро сиояти Ибни Абидовуд – қозии вақти Бағдод, назд Муътасим донистаанд. Далели он ҳам пазируфта шудани назари имом дар бораи ҳукми фиқҳии буридани дасти дузд буд, ки боиси шармандагии Ибни Абидовуд ва теъдоде аз фақиҳону дарбориён шуда буд.[51]

Дар бораи чигунагии шаҳодати пешвои нӯҳуми шиаён назароти мухталифе вуҷуд дорад. Дар бархе аз манобе омадааст, ки Муътасим ба воситаи муншии яке аз вазиронаш ӯро заҳр дод ва ба шаҳодат расонд.[52] Бархе муътақиданд ки Муътасим ба василаи Уммулфазл эшонро масмум кард.[53] Ба гузориши Масъудӣ – таърихнигори қарни сеюми қамарӣ, Муътасим ва Ҷаъфар ибни Маъмун дар андешаи куштани Муҳаммад ибни Алӣ (а) буданд. Чун Ҷаводулаимма аз Уммулфазл фарзанде надошт, пас аз марги Маъмун, Ҷаъфар хоҳараш Уммулфазлро таҳрик кард, ки Муҳаммад ибни Алиро масмум кунад. Он ду (бо ҳамдастии Муътасим) ангуреро бо заҳр оғишта карданд ва ба Имом хӯронднд. Уммулфазл пас аз он ки Имомро масмум кард, пушаймон шуд. Имом ба ӯ хабар дод, ки ба балое дучор мешавад, ки қобил дармон набошад.[54] Дар бораи чигунагии шаҳодати ҳазрати ҷавод ба дасти Уммулфазл гузоришҳои дайгаре низ вуҷуд дорад.[55]

Бар асоси ривояти дигар, вақте мардум бо Муътасим байъат карданд, ӯ таи номае аз Абдулмалики Зайёт – волии Мадина, хости Муҳаммад ибни Алӣ (а)-ро ҳамроҳ бо Уммулфазл ба Бағдод бифиристад. Вақте Имом Ҷавод (а) ворид Бағдод шуд, Муътасим ба зоҳир, ӯро эҳтиром карду тӯҳфаҳое барои ӯ ва Уммулфазл фиристод. Бар пояи ин ривоят, Муътасим шарбати афлесуне ба василаи ғуломи худ ба номи Ашнос барои ӯ фиристод. Ашнос ба Имом гуфт Халифа, пеш аз шумо аз ин шарбат ба гурӯҳе аз бузургон нӯшонда ва амр карда ки шумо ҳам аз он бинӯшед. Имом фармӯд: «Онро дар шаб менӯшам»; аммо Ашнос исрор кард, ки бояд хунук нӯшида шавад. Сипас Имом аз он нӯшид ва бар асари он ба шаҳодат расид.[56]

Шайхи Муфид (ваф. 413ҳ.қ.) дар хусуси шаҳодати Ҷаводулаимма(а) бо заҳр тардид карда гуфтааст дар ин замина барои ман хабаре собит нашудааст, ки ба он шаҳодат диҳам.[57] Муфид дар китоби “Тасҳиҳу эътиқодот-ил-имомийя” низ гуфтааст роҳе барои яқин пайдо кардан ба шаҳодати бархе аз имомон ҳамчун Имом Ҷавод (а) нест.[58] Аммо Сайид Муҳаммади Садр (шаҳодат 1377ҳ.ш.) дар китоби “Таърих-ул-ғайба", бо истинод ба ривояти «Мо минно илло мақтулун шаҳид» (Касе аз мо нест, ҷузи он ки кушта ва шаҳид мешавад),[59] қоил ба шаҳодати он ҳазрат шудааст.[60] Таърихпажӯҳ Расули Ҷаъфариён низ бо зикри далелҳои таърихӣ шаҳодати Имомро пазируфтааст.[61] Сайид Ҷаъфар Муртазои Омилӣ (ваф. 1414ҳ.қ.) – таърихпажӯҳи муосир, сухани Шайхи Муфидро ҳамл бар тақия кардааст. Аз назари ӯ Шайхи Муфид сокини Бағдод буд ва бо тавваҷуҳ ба фазои ҳоким алайҳи шиаён, наметавониста ба сароҳат, ақоиди шиа дар бораи шаҳодати аимма (а) ба дасти аббосиёнро зикр кунад. Омилӣ ин эҳтимолро низ зикр карда ки бо тавваҷуҳ ба набуди манобеи кофӣ ва сахтии дастрасӣ ба манобеи аслӣ, ин матлаб ба дасти ӯ нарасидааст.[62]

Даврони имомат

Имом Ҷавод (а) пас аз шаҳодати Имом Ризо (а) дар соли 203ҳ.қ., ба имомат расид.[63] Муддати имомати ӯ ҳабдаҳ сол буд[64] ки бо хилофати ду тан аз хулафои аббосӣ, Маъмун ва Муътасим, ҳамзамон буд. Ҳудуди понздаҳ соли он дар хилофати Маъмун (198 - 218ҳ.қ.) ва ду сол дар хилофати Муътасим (218 - 227ҳ.қ.) сипарӣ шуд.[65] Бо шаҳодати ӯ дар соли 220ҳ.қ., имомат ба фарзандаши Имом Ҳодӣ (а) расид.[66]

Нусуси имомат

Имом Ризо (а) дар мавқеиятҳои гуногун имомати Муҳаммад ибни Алиро ба асҳоби худ эълом карда буд. Дар ҳар як аз китобҳои Кофӣ,[67] Иршод,[68] Эълом-ул-варо[69] ва Биҳор-ул-анвор,[70] бобе дар бораи нусуси имомати Муҳаммад ибни Алӣ (а) вуҷуд дорад, ки ба тартиб 14, 11, 9 ва 26 ривоят дар ин бора нақл шудааст; аз ҷумла яке аз асҳоби Имом Ризо (а) аз ӯ дар бораи ҷонишинаш савол кард, ҳазрати Ризо (а) бо дасти худ ба фарзандаш Ҷавод ишора кард.[71] Ҳамчунин дар ривояте фармуд: «Ин Абуҷаъфар аст, ки ӯро ҷонишини худ қарор дода ва мақоми худро ба ӯ вогузор кардаам.»[72] Аз дидгоҳи шиа, имом фақат бо насси имоми қаблӣ таъйин мешавад;[73] яъне ҳар имом бояд бо иборати сареҳ имоми пас аз худро таъйин кунад.

Имомат дар кӯдакӣ ва саргардонии шиаён

Имом Ҷавод (а) дар ҳаштсолагӣ ба имомат расид.[74] Ба гузориши Ҳасан ибни Навбахтӣ, ба иллати поин будани синни вай, миёни шиаён дар бораи имоми пас аз ҳазрати Ризо (а) ихтилоф шуд: бархе ба дунболи Абдуллоҳ ибни Мӯсо – бародари Имом Ризо, рафтанд; аммо тӯле накашид, ки ӯро шоистаи имомат надонистанд ва аз ӯ рӯй гардонданд.[75] Бархе ба Аҳмад ибни Мӯсо – бародари дигари ҳазрати Ризо (а), гаравиданд ва теъдоде низ ба воқифия пайвастанд.[76] Бо ин ҳол, бештари асҳоби Алӣ ибни Мусо ар-Ризо (а) ба имомати фарзандаш Ҷавод муътақид шуданд.[77]

Ба гуфта Навбахтӣ иллати пайдоиши ин ихтилоф он буд ки онон булуғро аз шароити имомат медонистанд.[78] Албата ин масаъла дар замони ҳаёти Имом Ризо (а) низ матраҳ буд. Ҳазрати Ризо дар вокуниш ба касоне ки хурдсолии Ҷаводулаиммаро матраҳ мекарданд, ба нубуввати ҳазрати Исо дар кӯдакӣ истинод мекард ва мефармуд: «Синни Исо, ҳангоме ки нубувват ба вай ато шуд, камтар аз синни фарзанди ман будааст.»[79]

Ҳамчунин дар посух ба касоне ки шубҳаи кӯдакии Имом Ҷавод (а)-ро матраҳ мекарданд, ба оёте аз Қуръон дар бораи набуввати ҳазрати Яҳё дар кӯдакӣ[80] ва сухан гуфтани ҳазрати Исо[81] дар гаҳвора истинод мешуд.[82] Худ Имом Ҷавод низ дар посух ба касоне ки масаълаи синни ӯро матраҳ мекарданд, ба ҷонишинии ҳазрати Сулаймон ба ҷои ҳазрати Довӯд, дар кӯдакӣ ишора мекард ва мегуфт ҳангоме ки Сулаймон кӯдаке беш набуду гӯсфандонро ба чаро мебурд, Довӯд ӯро ҷонишини худ кард; аммо уламои Банӣ Исроил онро инкор карданд.[83]

Пурсишҳои шиаён ва посухҳои Имом

Бо вуҷуди тасреҳҳои мутаъаддиди Имом Ризо (а) ба имомати Ҷаводулаимма,[84] бархе аз шиаён барои итминони бештар, вайро бо пурсишҳое меозмуданд.[85] Ин озмоиш дар хусуси аиммаи дигар низ матраҳ мешуд;[86] Аммо бо тавваҷуҳ ба синни ками Ҷаводулаимма, дар бораи ӯ зарурати бештаре эҳсос мешуд.[87] Ба гуфтаи таърихпажӯҳ Расули Ҷаъфариён (тав. 1343ҳ.ш.), ба ин иллат шиаёни ин корро анҷом медоданд, ки гоҳе ба далоиле ҳамчун тақия ва ҳифзи ҷони имом, бар чандин нафар васият мешуд.[88]

Гузоришҳои мухталифе аз пурсишҳои шиаён ва посухҳои Имом Ҷавод (а) дар манобеи ривоӣ омадааст.[89] Посухҳои ӯ сабаби баланд шудани ҷойгоҳаш ва низ пазириши имомати ӯ назди шиаён шуд.[90] Дар ривоёте омадааст гурӯҳе аз шиаён, ки аз Бағдод ва шаҳрҳои дигар ба ҳаҷ омада буданд, барои дидори Ҷаводулаимма ба Мадина рафтанд. Онон дар Мадина бо амаки Имом Ҷавод – Абдуллоҳ ибни Мӯсо, дидор карданд ва аз ӯ саволоте пурсиданд. Ӯ посухҳои нодуруст дод. Онон ҳайрон монданд ва дар ҳамон маҷлис буданд, ки Имом Ҷавод (а) ворид шуд ва онон дубора пурсишҳояшонро матраҳ карданд ва бо посухҳои Имом Ҷавод (а) қонеъ шуданд.[91]

Иртибот бо шиаён

Имом Ҷавод (а) аз тариқи созмони ваколат бо шиаён дар иртибот буд. Ӯ дар сарзаминҳои исломӣ аз ҷумлаи Бағдод, Кӯфа, Аҳвоз, Басра, Ҳамадон, Қум, Рай, Систон ва Буст намояндагоне дошт.[92] Теъдоди вакилони ӯро сездаҳ тан гуфтаанд.[93] Онон вуҷуҳоти шаръии шиаёнро ба Имом Ҷавод (а) мерасонданд.[94] Иброҳим ибни Муҳаммади Ҳамадонӣ дар Ҳамадон[95] ва Абуамри Ҳаззо дар навоҳии Басра[96] ваколати он ҳазратро бар ӯҳда доштанд. Солеҳ ибни Муҳаммад ибни Саҳл ба мавқуфоти он ҳазрат дар Қум расидагӣ мекард.[97] Закариё ибни Одами Қумӣ,[98] Абдулазиз ибни Муҳтадии Ашъарии Қумӣ,[99] Сафвон ибни Яҳё,[100] Алӣ ибни Маҳзиёр[101] ва Яҳё ибни Абиумрон[102] дигар вакилони Имом Ҷавод (а) буданд. Нависандаи китоби “Созмони ваколат” бо истинод ба ҳуҷҷатҳое, Муҳаммад ибни Фараҷи Рухаҷӣ ва Абуҳошими Ҷаъфариро низ аз вакилони ӯ ба шумор овардааст.[103] Аҳмад ибни Муҳаммади Сайёрӣ низ иддаои ваколат дошт; вале Имом зимни радди иддаои ӯ, аз шиаён хост то вуҷуҳотро ба вай надиҳанд.[104] Оятуллоҳ Хоманаӣ дар таҳлиле эҷоди ташкилоти мунсаҷим ва муқаддимасозӣ барои ғайбати Имом Маҳдӣ (аҷ)-ро аз барномаҳои Имом Ҷавод (а) медонад ва мегӯяд ин коре буд, ки халифаҳои он замон ба шиддат аз он бимнок буданд.[105]

Гуфта шуда Имом Ҷавод (а) ба ду далел аз созмони ваколат барои иртибот бо шиаён истифода мекард:

Пешвои нӯҳуми шиаён, дар айёми ҳаҷ низ бо шиаён дидор ва гуфтугӯ мекард. Бархе аз муҳаққиқон бар ин боваранд, ки сафари Имом Ризо (а) ба Хуросон сабаб шуда буд робитаи шиаён бо имомонашон густариш ёбад.[107] Аз ин рӯ шиаёне аз Хуросон, Рай, Буст ва Сиҷистон дар айёми ҳаҷ ба дидори Имом меомаданд.[108]

Шиаён аз тариқи номанигорӣ низ бо Ҷаводулаимма дар иртибот буданд. Онон дар номаҳояшон саволотеро ки бештар дар масоили фиқҳӣ буд, матраҳ мекарданд ва Имом ба онҳо посух медод.[109] Дар Мавсуату ал-Имом ал-Ҷавод ба ҷуз падар ва писари Имом номи 63 тан аз афроде ки ҳазрат бо онон мукотиба дошт, гирд омадааст.[110] Бархе аз номаҳо дар посух ба гурӯҳе аз шиаён навишта шудааст.[111]

Бархурд бо фирқаҳои дигар

Аз пурсишҳои шиаён ва посухҳои Имом Ҷавод (а) ки дар манобеи шиъӣ нақл шуда, ба даст меояд, ки дар давраи имомати ӯ фирқаҳои аҳли ҳадис, воқифия, зайдия ва ғулот фаъолият мекардаанд.[112] Бар асоси ривоёт, дар замони Имом Ҷавод (а) бо тавваҷуҳ ба баҳсҳое ки миёни муҳаддисон матраҳ мешуд, бархе аз шиаён дар хусуси ҷисм будани Худованд ба тардид афтоданд. Он ҳазрат зимни радди ҷисмпиндории Худо, шиаёнро аз намоз хондани пушти сари касоне ки Худоро ҷисм медонистанд ва низ аз пардохти закот ба онон наҳй мекард.[113] Ӯ дар посух ба Абуҳошими Ҷаъфарӣ ки аз тафсири ояти «Лои тудрикуҳу л-абсору ва ҳува юдрику ал-абсор»[114] пурсида буд, имкон дидани Худо бо чашм(ақидаи муҷассама)-ро нафй кард ва гуфт авҳоми қулуб (хутурот ва тасаввуроти қалбӣ), дақиқтар аз диди чашмон аст. Инсон метавонад чизҳоеро ки надида тасаввур кунад; аммо наметавонад онҳоро бубинад. Вақте авҳоми қулуб наметавонанд Худоро дарак кунанд, чӣ гуна чашмон ӯро бинанд ва дарк кунанд?![115]

Ривоётӣ аз ҳазрати Ҷавод (а) дар мазаммати воқифиён нақл шудааст.[116] Ӯ зайдия ва воқифиёнро дар қатори носибиҳо қарор медод[117] ва мегуфт ояти «вуҷуҳун явмаизин хошиъатун ъомилатун носибаҳ; дар он рӯз чеҳраҳое забунанд ки талош карда ва ранҷ[-и беҳуда] бурдаанд»[118] дар бораи онон нозил шудааст.[119] Ӯ ҳамчунин асҳоби худро, аз намоз хондани пушти сар воқифиён наҳй мекард.[120]

Имом Ҷавод ба муборизаи боварҳои ғолиёнаи ин давра низ пардохт ва кӯшид шиаёнро аз ақоиди ғолиёнаи давр нигаҳ дорад.[121] Ӯ ғолиёне ҳамчун Абулхаттоб ва пайравонашро лаън мекард. Ҳамчунин касонеро ки дар лаъни Абулхаттоб таваққуф ё тардид мекарданд низ лаън менамуд.[122] Вай афроде ҳамчун Абулғамр, Ҷаъфар ибни Воқид ва Ҳошим ибни Абиҳошимро пайрави Абулхаттоб муаррифӣ мекард ва мегуфт онон бо номи мо (Аҳли Байт) аз мардум баҳракашӣ мекунанд.[123] Бинобар ривояте, ки дар Риҷоли Кашӣ омада Имом қатли ду тан аз ғулот ба номҳои Абуссамҳурӣ ва Ибни Абиззарқоро ҷоиз донист ва далели онро нақши онон дар мунҳариф кардани шиаён зикр кард.[124]

Ӯ хитоб ба Муҳаммад ибни Санон иддаои тафвизиҳо мабнӣ бар вогузории халқ ва тадбири ҷаҳон ба Паёмбар (с) ва имомонро рад кард. Албата тафвизи аҳкомро ҳам ба машияти Илоҳӣ мунтасаб кард ва гуфт ин ақидаест, ки ҳар кас аз он ҷилавтар биравад аз Ислом хориҷ аст ва ҳар кас онро напазирад (динаш) нобуд мешавад ва ҳар каси онро бипазирад ба ҳақ пайвастааст.[125]

Ривоёт ва мунозирот

Имом Ҷавод (а) фармуд:

«Муъмини ниёзманди се хислат аст: тавфиқ аз сӯи Худованд, воизе аз даруни худ ва пазириш аз касе ки ӯро панд медиҳад.»

:قالَ الامام الجواد(ع)
الْمُؤْمِنُ يَحْتَاجُ إِلَى تَوْفِيقٍ مِنَ اللهِ وَ وَاعِظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ
[126]

Ба гуфтаи Азизуллоҳи Уторидӣ ҳудуди 250 ҳадис аз Имом Ҷавод (а) дар мавзуоти фиқҳӣ, тафсирӣ ва ақидатӣ нақл шудааст.[127] Кам будани ривоёти манқул аз вай дар муқоиса бо бархе дигар аз имомони маъсумро ба ҷиҳати таҳти кантрол будан ва ҳамчунин синни ками вай дар замони шаҳодат донистаанд.[128]

Сайид ибни Товус дар китоби Муҳаҷ-уд-даавот ҳирзе аз вай барои дар амон мондани Маъмуни Аббосӣ нақл кардааст.[129] Ҳамчунин ҳирзи «Ё нур ё бурҳон ё мубин ё мунир ё раббӣ икфинӣ аш-шурура ва офот-ид-дуҳури ва асъалука ан-наҷота явма юнфаху фи-с-сур.» ба вай мансуб аст.[130] Ба ҳамроҳ доштани ҳирзи Имом Ҷавод (а) назд шиаён то ин ҳад маъмул аст, ки барои «касеро ҳамеша ҳамроҳи худ кардан» масал шудааст.[131]

Имом Муҳаммади Тақӣ (а) дар даврони имомати худ, чандин бор бо бархе аз фақеҳони дарбори аббосӣ мунозира кард. Гузоришҳои таърихӣ ҳокӣ аз он аст, ки бархе аз ин мунозираҳо ба дархости дарборёни Маъмуну Муътасим ва бо ҳадафи озмоиши пешвои нӯҳуми шиаён анҷом мегирифта ва натиҷаи он боиси шигифтӣ ва таҳсини ҳозирон мешудааст.[132] Сарчашмаҳо нӯҳ мунозира ва гуфтугӯ аз Ҷаводулаимма гузориш кардаанд, ки чаҳор мавриди он бо Яҳё ибни Аксам ва як маврид бо Аҳмад ибни Абидовӯд - қозиюлқузотҳои Бағдод, будааст. Ҳамчунин гуфтугӯҳое аз вай бо Абдуллоҳ ибни Мӯсо, Абуҳошими Ҷаъфарӣ, Абдулазими Ҳасанӣ ва Муътасим низ гузориш шудааст. Мавзуи ин гуфтугӯҳо мабоҳиси фиқҳии марбут ба ҳаҷ, талоқ, ҳадди дуздӣ ва баҳсҳои дигар ҳамчун вижагии ёрони имоми дувоздаҳум, фазоиле ки барои Абубакр ва Умар нақл шуда ва асмоу сифоти Худо будааст.[133]

Мунозира дар бораи масъалаи фиқҳӣ

Аз мунозироти муҳими Имом Муҳаммади Тақӣ (а), ки дар замони Маъмуни Аббосӣ дар Бағдод сурат гирифт, мунозира бо Яҳё ибни Аксам – фақиҳи дарбори аббосӣ, буд. Бинобар баъзе манобеи шиа, иллати ин мунозира эътирози сарони аббосӣ ба пешниҳоди издивоҷи ӯ бо Уммулфазл аз сӯи Маъмун буд. Маъмун барои исботи дурустии тасмими хеш, ба онон пешниҳод кард, то Ҷаводулаимма (а)-ро биёзмоянд. Онон пазируфтанд ва барои озмудани он ҳазрат, ҷаласаи мунозирае тартиб доданд. Яҳё дар мунозира нахуст масаълаи фиқҳӣ дар бораи шахси муҳриме ки ҳайвониро шикор карда, матраҳ сохт. Имом Ҷавод (а) бо матраҳ кардани паҳлӯҳои гуногуни он масаъла, аз Яҳё ибни Аксам пурсид манзури вай кадом паҳӯи он аст. Яҳё ибни Аксам дар ҷавоб дармонд. Сипас худи Имом Ҷавод (а), масаъларо бо суратҳои мухталифи он посух гуфт. Дарбориён ва уламои аббосӣ пас аз шунидани ҷавоби Имом, бар табаҳҳури ӯ дар фиқҳ эътироф карданд. Гуфтаанд, ки Маъмун пас аз мунозира гуфт худоеро бар ин неъмат сипосгузорам, ки он чи андешида будам, ҳамон шуд.[134] Бар асоси бархе гузоришҳо Маъмун пас аз посухҳои Имом Ҷавод (а) дар мунозира бо Яҳё ибни Аксам, атрофиён ва ҳозирон дар маҷлисро накӯҳиш кард ва тасреҳ намуд ин хонадон фазилаташон бар дигарон машҳуд аст ва камии синну сол монеъи камолот ва фазоилашон намешавад. Ӯ афзуд ки Паёмбар (с) даъваташро бо фаро хондани Имом Алӣ (дар ҳоле ки даҳ сол бештар надошт) оғоз кард ва Исломашро пазируфт.[135] Бинобар ривояте, ки дар Биҳор-ул-анвор нақл шуда Маъмун пеш аз ин мунозира, ба атрофиёнаш гуфта буд, ки ин хонавода ҳисобашон аз дигарон ҷудост ва чун напазируфта буданд, ба онҳо гуфта буд имтиҳон кунанд.[136]

Мунозира дар бораи халифаҳо

Ба нақли манобеи ривоии шиа Имом Муҳаммади Тақӣ (а) дар маҷлисе бо ҳузури Маъмун ва теъдоде аз фақиҳону дарбориён бо Яҳё ибни Аксам дар бораи фазоили Абубакр ва Умар мунозира кард. Яҳё хитоб ба ӯ гуфт Ҷабраил аз тарафи Худо ба Расулаш гуфт аз Абубакр савол кун оё ӯ аз ман розӣ аст? Ман ки аз ӯ розӣ ҳастам. Имом посух дод ман мункири фазли Абубакр нестам; аммо касе ки ин ривоятро нақл карда бояд ба аҳодиси дигаре ки аз Паёмбар (с) ворид шуда тавваҷуҳ кунад ва он ин ки Паёмбар фармуд ҳангоме ки ҳадисе аз тарафи ман ба шумо мерасад, онро бар китоби Худо ва суннати ман арза кунед. Агар бо он мувофиқ буд, бипазиред ва агар набуд, қабул накунед; зеро дурӯғгӯёну ҷаълкунандагони ҳадис зиёд хоҳанд шуд. Сипас Имом гуфт ин ҳадис бо Қуръон мувофиқат надорад; зеро Худованд дар Қуръон мефармояд « وَنَحْنُ أَقْرَ‌بُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِ‌يدِ; мо аз раги гардан ба шумо наздиктарем.»[137] Оё Худованд аз розӣ будан ё набудани Абубакр огоҳӣ надошт ки аз пурсид?[138]

Пас аз он, Яҳё дар бораи ривояти «Масали Абубакру Умар дар замин ҳамонанди Ҷабраил ва Микоил дар осмон аст» савол кард. Ҷаводулаимма посух дод муҳтавои ин ривоят саҳеҳ нест; зеро Ҷабраилу Микоил ҳамвора бандагии Худоро карда ва лаҳзае дучори гуноҳ нашудаанд; дар ҳоле ки Абубакру Умар пеш аз он ки Ислом биоваранд, солҳои тӯлонӣ мушрик будаанд.[139]

Қатъи дасти дузд

Дар замони сукунати Ҷаводулаимма (а) дар Бағдод, дар бораи ин ки дасти дузд аз куҷо бояд қатъ шавад, миёни фақиҳони аҳли суннат ихтилоф пеш омад. Бархе мегуфтанд аз банди даст бояд қатъ гардад ва бархе дигари қатъи онро аз оринҷ медонистанд. Муътасим аз Имом Ҷавод (а) хост то назари худро баён кунад. Ҷаводулаимма аз Муътасим хост ӯро аз посух додан маъзур дорад; аммо Халифа исрор кард ва Имом гуфт фақат ангуштони дузд қатъ мешавад ва бақияи даст боқӣ мемонад. Вай далели худро ояти «وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِله فَلا تَدْعُوا مَعَ اللهِ أَحَداً; ва масоҷид вижаи Худост, пас ҳеҷ касро бо Худо махонед»[140] унвон кард. Яъне маҳаллҳои саҷда, ки иборатанд аз пешонӣ, кафи ду даст, зонуҳо ва ангуштони по, ин ҳафт мавзеъ масоҷид хонда шудаанд. Муътасим ҷавоби Имомро писандид ва дастур дод, то ангуштони дуздро қатъ кунанд.[141] Гуфта шуда ин воқеа сабаби тарвиҷи ҷойгоҳи имомат дар байни мардум шуд.[142]

Фазоил ва каромот

Дар манобеи ривоӣ фазоил ва каромоте барои Имом Ҷавод (а) нақл шудааст.

Ҷӯду бахшиши зиёд ба дигарон

Лақаби Ҷавод гирифтани пешвои нӯҳуми шиаёнро ба сабаби бахшишу эҳсони бисёри ӯ ба мардум донистаанд.[143] Бар пояи номае ки Имом Ризо (а) аз Хуросон барои фарзандаш Ҷавод фиристод, ӯ аз ҳамон солҳо, ба саховатмандӣ маъруф ва забонзад будааст. Ҳангоме ки падараш дар Хуросон буд, асҳобаш Имом Ҷаводро аз дари фаръии хона хориҷ мекарданд, то бо одамони камтаре рӯ ба рӯ шавад, ки барои дарёфт кумак, гирди хонааш таҷаммуъ мекарданд. Бар пояи ин ривоят, Имом Ризо (а) номае ба фарзандаш фиристод ва ба ӯ суфориш намуд, то ба ҳарфи касоне ки ба ӯ мегӯянд аз дар аслӣ рафту омад накунад, гӯш надиҳад. Алӣ ибни Мӯсо ар-Ризо (а) дар ин нома ба писараш суфориш карда буд: «Ҳар вақт мехоҳӣ аз хона хориҷ шавӣ, миқдоре сиккаи тиллоу нуқра ҳамроҳ дошта бош. Ҳеҷ кас аз ту дархосте накунад, магар ин ки чизе ба ӯ бидиҳӣ.»[144]

Ибодати зиёд

Боқир Шарифи Қарашӣ – таърихпажӯҳ аҳли Ироқ, Ҷаводулаиммаро обидтарин ва холистарин фарди замонааш муаррифӣ карда аз касрати нофилаҳои вай сухан гуфтааст. Ба гуфтаи вай, Имом Ҷавод (а) дар ҳар ракаат аз нофилаҳои худ, сураи Ҳамд ва Тавҳидро 70 бор мехонд.[145] Ҳамчунин бар пояи ривояте, ки Сайид ибни Товус нақл карда, ҳангоме ки моҳи қамарӣ фаро мерасид Муҳаммад ибни Алӣ ду ракаат намоз мегузошт, ки дар ракаати аввал пас аз сураи Ҳамд 30 бор сураи Тавҳид ва дар ракаати дуввум 30 бор сураи Қадрро мехонд ва сипас садақа медод.[146]

Каромот

Дар манобеи шиъӣ каромоте ба Имом Ҷавод (а) нисбат дода шудааст; аз ҷумла сухан гуфтан ҳангоми вилодат, тайюларз аз Мадина ба Хуросон барои маросими тадфини падараш Имом Ризо (а), шифо додани беморон, истиҷобати дуо, хабар додан аз ботини афрод ва рӯйдодҳои оянда.[147]

Муҳаддиси Қумӣ аз Қутби Ровандӣ ва ӯ аз Муҳаммад ибни Маймун нақл кардааст: «Замоне ки Имом Ризо (а) ба Хуросон нарафта буд, сафаре ба Макка рафт ва ман низ дар хизмати он ҳазрат будам. Чун хостам баргардам, ба он ҳазрат гуфтам: ман мехоҳам ба Мадина биравам; номае барои Муҳаммадтақӣ бинависед то бибарам. Ҳазрат номае навишт. Ман онро ба Мадина оварадам ва дар он вақт чашмонам нобино шуда буд. Муваффақ – ходими ҳазрат, Имом Ҷавод (а)-ро оварад, дар ҳоле ки дар гаҳвора буд. Ман номаро ба он ҳазрат додам. Ҳазрат ба Муваффақ фармуд муҳр аз нома бурдору коғазро боз кун. Сипас фармуд: эй Муҳаммад аҳволи чашмат чӣ гуна аст? Арз кардам ё Ибна Расулиллоҳ, чашмам биноияш аз даст рафтааст. Ҳазрат даст ба чашмонам кашид ва аз баракати дасти он ҳазрат, чашмонам шифо ёфт ва бино шудам.»[148]

Ҳамчунин нақл шудааст, ки дар сафари бозгашти Ҷаводулаимма (а) аз Бағдод ба Мадина, гурӯҳе ӯро то беруни шаҳр бадрақа карданд. Ҳангоми мағриб Имом Ҷавод (а) дар ҳавлии масҷиде дар канори дарахти сидре, ки то он замон мева надода буд, вузӯ гирифт ва намоз хонд. Пас аз намоз, мардум мушоҳида карданд ки он дарахт мева додааст. Таъаҷҷуб карданд ва аз он хӯрданд ва диданд, ки ширин ва бидуни дона аст. Аз Шайхи Муфид нақл кардаанд, ки солҳо баъд ин дарахтро дида ва аз меваи он хӯрдааст.[149]

Салавоти махсуси Имом Ҷавод (а):

«Худоё, дуруд фирист бар Муҳаммад ибни Алӣ ибни Мӯсо, нишонаи тақвою нури ҳидоят ва маъдани вафою нажоди покон ва ҷонишини авсиёву амини Ту бар ваҳй. Худоё, чунон ки ба васила ӯ мардумро аз гумроҳӣ ба арсаи ҳидоят оварадӣ ва аз саргардонӣ раҳоӣ бахшидӣ ва ба вуҷуди ӯ роҳнамоӣ кардӣ ҳар киро ки ҳидоят ёфт ва тарбият намудӣ ҳар киро ки тарбият шуд, пас бар ӯ дуруд фирист, бартарин дуруде ки бар яке аз авлиёят ва боқимондаи авсиёят фиристодӣ. Ба дурустӣ ки ту тавонманду фарзонаӣ.»[150]

:صلوات مخصوص امام جواد علیه السلام
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَىٰ عَلَمِ التُّقىٰ، وَنُورِ الْهُدَىٰ، وَمَعْدِنِ الْوَفاءِ، وَفَرْعِ الْأَزْكِياءِ، وَخَلِيفَةِ الْأَوْصِياءِ، وَأَمِينِكَ عَلَىٰ وَحْيِكَ اللّٰهُمَّ فَكَما هَدَيْتَ بِهِ مِنَ الضَّلالَةِ، وَاسْتَنْقَذْتَ بِهِ مِنَ الْحَيْرَةِ، وَأَرْشَدْتَ بِهِ مَنِ اهْتَدىٰ، وَزَكَّيْتَ بِهِ مَنْ تَزَكَّىٰ، فَصَلِّ عَلَيْهِ أَفْضَلَ مَا صَلَّيْتَ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْ أَوْلِيائِكَ، وَبَقِيَّةِ أَوْصِيائِكَ، إِنَّكَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ


Асҳоб

Мақолаи аслӣ: Феҳристи асҳоби Имом Ҷавод (а)

Шайхи Тӯсӣ аз ҳудуди 115 тан ба унвони асҳоби Ҷаводулаимма ном бардааст.[151] Қарашӣ дар китоби Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод (а) 132 нафар[152] ва Абдулҳусайни Шабистарӣ дар китоб «Субул-ур-рашоди ило асҳоби ал-Имоми ал-Ҷавод», 193 нафарро[153] ба унвони асҳоби пешвои нӯҳуми шиаён муаррифӣ кардаанд. Уторидӣ дар Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод теъдоди ровиёни вайро 121 тан донистааст.[154] Бархе аз асҳоби Ҷаводулаимма бо Имом Ризо (а)[155] ва Имом Ҳодӣ (а) низ мусоҳибат дошта ва аз он ду ривоят кардаанд.[156] Дар миёни ровиён аз Муҳаммади Тақӣ (а), пайравоне аз фирқаҳои дигар аз ҷумла аҳли суннат низ вуҷуд доштааст.[157] Теъдоди ровиёни ғайриимомии вайро 10 тан гуфтаанд.[158]

Аҳмад ибни Абинасри Базантӣ ва Сафвон ибни Яҳё, ҳарду аз асҳоби иҷмоъ, Абдулазими Ҳасанӣ, Ҳасан ибни Саиди Аҳвозӣ, Закариё ибни Одам, Аҳмад ибни Муҳаммад ибни Исои Ашъарӣ, Аҳмад ибни Муҳаммади Барқӣ ва Абуҳошими Ҷаъфарӣ аз ҷумлаи асҳоби пешвои нӯҳуми шиаён буданд.[159]

Ҷойгоҳи Имом назд аҳли суннат

Олимони аҳли суннат пешвои нӯҳуми шиаёнро ба унвони як олими динӣ эҳтиром мекунанд.[160] Бархе аз онони шахсияти илмии Ҷаводулаиммаро мумтоз дониста[161] ва шефтагии Маъмуни Аббосӣ ба ӯро ба далели шахсияти илмӣ ва маънавӣ ӯ дар кӯдакӣ донистаанд.[162] Онон ҳамчунин аз бартарии Муҳаммад ибни Алӣ (а) дар вижагиҳои дигаре ҳамчун тақво, зуҳд ва саховат сухан гуфтаанд.[163] Барои намуна, Шамсуддини Заҳабӣ, аз муҳаддисони барҷастаи аҳли суннат дар қарни ҳаштуми қамарӣ[164] ва Ибни Таймия[165] лақаби Ҷавод гирифтани ӯро ба сабаби далели шӯҳраташ дар саховату бахшандагӣ донистаанд. Ҷоҳизи Усмон – мутакаллим ва адиби муътазилии қарни дуюм ва сеюм қамарӣ низ Муҳаммад ибни Алӣ (а)-ро олам, зоҳид, ибодатпеша, шуҷоъ, бахшанда ва пок муаррифӣ кардааст.[166] Муҳаммад ибни Талҳаи шофеӣ – аз уламои шофеимазҳаби қарни ҳафтуми қамарӣ, дар бораи Имом Ҷавод (а) менависад: «Ӯ, ҳарчанд синнаш кам буд, аз назари қадру манзалат, воломақом ва ному овозааш баланд буд.»[167]

Тавассул ба Имом Ҷавод (а)

Бархе аз шиаён бо тавваҷуҳ ба тавсияҳои баъзе олимони шиъӣ, барои густариши ризқ ва гушоиш дар умури моддӣ, ба Имом Ҷавод (а) тавассул меҷӯянд ва ӯро бобулҳавоиҷ мехонанд. Намунае аз ин тавсия нақли Маҷлисии Дуввум аз Абулвафои Шерозӣ аст, ки муддаӣ шуда Паёмбар (с) дар хоб ӯро тавсия кардааст: дар умури моддӣ ба Имом Ҷавод (а) тавассул намуданро.[168]

Бар пояи ривояте ки Довуди Сайрафӣ аз Имом Ҳодӣ (а) нақл карда, зиёрати марқади Ҷаводулаимма подошу савоби зиёде дорад.[169] Ҳамчунин Иброҳим ибни Ақаба дар номае аз Имом Ҳодӣ (а) дар бораи зиёрати Имом Ҳусайн (а), Имом Козим (а) ва Имом Ҷавод (а) пурсид. Имом Ҳодӣ (а) зиёрати Имом Ҳусайн (а)-ро бартар ва муқаддам донист ва фармуд зиёрати ҳар се комилтар аст ва подоши бештаре дорад.[170] Оромгоҳи Имом Ҷавод (а) ва Имом Козим (а), дар Бағдод зиёратгоҳи мусулмонон, ба вижа шиаён аст. Онон марқади он ҳазратро дар ҳарами Козимайн зиёрат мекунанд, ба ӯ мутавассил мешаванд ва зиёратнома мехонанд. Шиаён дар солрӯзи шаҳодати Ҷаводулаимма маҷлиси азодорӣ ва равзахонӣ барпо мекунанд ва ба ӯ мутавассил мешаванд.[171]

Зиёратномаи Имом Ҷавод (а)

Матн
Тарҷума
السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ الْبِرَّ التَّقِيَّ الْإِمَامَ الْوَفِيَّ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللهِ‏ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا نَجِيَّ اللهِ‏ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَفِيرَ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سِرَّ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ضِيَاءَ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَنَاءَ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا كَلِمَةَ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا رَحْمَةَ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النُّورُ السَّاطِعُ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْبَدْرُ الطَّالِعُ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الطَّيِّبُ ابْنُ الطَّيِّبِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الطَّاهِرُ ابْنُ الطَّاهِرِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْآيَةُ الْعُظْمَى السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْحُجَّةُ الْكُبْرَى السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُطَهَّرُ مِنَ الزَّلَّاتِ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْمُنَزَّهُ عَنِ الْمُعْضِلَاتِ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَلِيُّ عَنْ نَقْصِ الْأَوْصَافِ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الرَّضِيُّ عِنْدَ الْأَشْرَافِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا عَمُودَ الدِّينِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِينَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَلِيُّ اللهِ وَ حُجَّتُهُ فِي أَرْضِهِ وَ أَنَّكَ جَنْبُ اللهِ وَ خِيَرَةُ اللهِ‏ وَ مُسْتَوْدَعُ عِلْمِ اللهِ وَ عِلْمِ الْأَنْبِيَاءِ وَ رُكْنُ الْإِيمَانِ وَ تَرْجُمَانُ الْقُرْآنِ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنِ اتَّبَعَكَ عَلَى الْحَقِّ وَ الْهُدَى وَ أَنَّ مَنْ أَنْكَرَكَ وَ نَصَبَ لَكَ الْعَدَاوَةَ عَلَى الضَّلَالَةِ وَ الرَّدَى أَبْرَأُ إِلَى اللهِ وَ إِلَيْكَ مِنْهُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ
 Салом бар ту эй Абоҷаъфар Муҳаммад ибни Алии некӯкори парҳезгор, пешвои вафодор; салом бар ту эй хушнуд аз Худо ва покиза; салом бар ту эй валии Худо; салом бар ту эй маҳрами рози Худо; салом бар ту эй сафири Худо; салом бар ту эй рози Худо; салом бар ту эй равшаноии Худо; салом бар ту эй тобиши Худо; салом бар ту эй калимаи Худо; салом бар ту эй раҳмати Худо; салом бар ту эй нури дурахшон; салом бар ту эй моҳи тобон; салом бар ту эй покзод аз покзодон; салом бар ту эй пок аз покон; салом бар ту эй нишонаи бузургтар; салом бар бар ту эй ҳуҷҷати акбар; салом бар ту эй поку покиза аз лағзишҳо; салом бар ту эй муназзаҳ аз душвориҳо; салом бар ту эй бартар аз нақси авсоф; салом бар ту эй писандида назд мардуми шарофатманд; салом бар ту эй сутуни дин. Гувоҳӣ медиҳам, ки ту валии Худо ва ҳуҷҷати Ӯ дар заминаш ҳастӣ, ва ту муқарраби Худо ва мунтахаби ҳақ ва супурдгоҳи илми Худо ва паёмбарон ва пояи имон ва тарҷумони Қуръонӣ; гувоҳӣ медиҳам ҳар ки аз ту пайравӣ кард бар ҳақ ва ҳидоят аст ва ҳар ки туро инкор кард ва бо ту аз дари душманӣ даромад бар гумроҳӣ ва ҳалокат аст, ба Худо ва ба ту, дар дунё ва охират аз онон безорӣ меҷӯям; салом бар ту то ҳастам ва то шабу рӯз ҳаст.
:ثم قبّل الضریح و قل
Сипас зариҳро бибӯс ва бигӯ:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الزَّكِيِّ التَّقِيِّ وَ الْبَرِّ الْوَفِيِّ وَ الْمُهَذَّبِ النَّقِيِّ هَادِي الْأُمَّةِ وَ وَارِثِ الْأَئِمَّةِ وَ خَازِنِ الرَّحْمَةِ وَ يَنْبُوعِ الْحِكْمَةِ وَ قَائِدِ الْبَرَكَةِ وَ صَاحِبِ الِاجْتِهَادِ وَ الطَّاعَةِ وَ وَاحِدِ الْأَوْصِيَاءِ فِي الْإِخْلَاصِ وَ الْعِبَادَةِ وَ حُجَّتِكَ الْعُلْيَا وَ مَثَلِكَ الْأَعْلَى وَ كَلِمَتِكَ الْحُسْنَى الدَّاعِي إِلَيْكَ وَ الدَّالِّ عَلَيْكَ الَّذِي نَصَبْتَهُ عَلَماً لِعِبَادِكَ وَ مُتَرْجِماً لِكِتَابِكَ وَ صَادِعاً بِأَمْرِكَ وَ نَاصِراً لِدِينِكَ وَ حُجَّةً عَلَى خَلْقِكَ وَ نُوراً تُخْرَقُ بِهِ الظُّلَمُ وَ قُدْوَةً تُدْرَكُ بِهِ الْهِدَايَةُ وَ شَفِيعاً تُنَالُ بِهِ الْجَنَّةُ اللَّهُمَّ وَ كَمَا أَخَذَ فِي خُشُوعِهِ لَكَ حَظَّهُ وَ اسْتَوْفَى مِنْ خَشْيَتِكَ نَصِيبَهُ فَصَلِّ عَلَيْهِ أَضْعَافَ مَا صَلَّيْتَ عَلَى وَلِيٍّ ارْتَضَيْتَ طَاعَتَهُ وَ قَبِلْتَ خِدْمَتَهُ وَ بَلِّغْهُ مِنَّا تَحِيَّةً وَ سَلَاماً وَ آتِنَا فِي مُوَالاتِهِ مِنْ لَدُنْكَ فَضْلًا وَ إِحْسَاناً وَ مَغْفِرَةً وَ رِضْوَاناً إِنَّكَ ذُو الْمَنِّ الْقَدِيمِ وَ الصَّفْحِ الْجَمِيلِ الْجَسِيمِ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ
[172]		 Худоё дуруд фирист бар Муҳаммаду Аҳли Байташ, ва дуруд фирист бар Муҳаммад ибни Алии пок, парҳезгор, некӯкори вафодор, пероста, беайб, роҳнамои уммат ва вориси имомон ва хазонадори раҳмат ва чашмаҳои ҳикмат ва пешрави баракат ва ҳамсони Қуръон дар вуҷуби итоат аз ӯ ва ягона ҷонишин дар ихлосу ибодат ва ҳуҷҷати волоят ва намунаи бартар ва калимаи зеботар, даъваткунанда ба сӯят ва далолаткунанда бар вуҷудат, ки ӯро чун парчаме барои бандагонат насб кардӣ ва ӯро қарор додӣ мутарҷими китобат ва ошкоро иҷрокунанда амрат ва ёвари динат ва ҳуҷҷат бар бандагонат ва нуре ки ба васила ӯ пардаи торикиҳо дарида шавад ва муқтадое ки ҳидоят ба васила ӯ дарёфт гардад ва шафиъе ки ба василаи он ба биҳишт тавон расид. Худоё ҳамчунон ки дар хушуъ барои ту баҳраашро гирифт, ва аз хашяти ту саҳмашро комил намуд пас бар ӯ дуруд фирист, чандин баробари он чи дуруд фиристодӣ бар намояндае ки тоаташро писандидӣ ва хизматашро пазируфтӣ ва аз ҷониби мо ба ӯ таҳият ва салом бирасон ва ба мо аз пеши Худ дар дӯстиаш фазлу эҳсону омурзишу Резвон иноят кун Ту соҳиби эҳсони дерина ва чашмпӯши зебо ҳастӣ ба меҳрбониат эй меҳрбонтарини меҳрбонон.

Китобшиносӣ

Мақолаи аслӣ: Феҳристи китобҳо дар бораи Имом Ҷавод (а)

Дар бораи Имом Ҷавод осори фаровоне ба забонҳои мухталиф, ба вижаи форсӣ ва арабӣ навишта шудааст. Дар мақолаи «Китобшиносии Имом Ҷавод (а)», 605 асар дар қолаби китоб (324), мақола (248) ва рисолаи илмӣ (33) муаррифӣ шудааст. Аз ин теъдод 474 унвон ба забони форсӣ, 122 унвон ба забони арабӣ ва 9 унвон ба забонҳои дигар аст.[173] Дар китоби «Китобшиносии тавсифии Имом Ҷавод (а)» низ 350 китоби чопшуда тавсиф шудааст.[174]

Вафоту ал-Имоми ал-Ҷавод, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, Мавсуату ал-Имоми ал-Ҷавод алайҳиссалом, ал-Ҳаёт-ис-сиёсийяти ли ал-Имоми ал-Ҷавод, Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод ва Субул-ур-рашод аз китобҳоеанд, ки ба забони арабӣ дар бораи Имом Ҷаводи мунташир шудааст.

Дар соли 1395ҳ.ш., ҳамоише бо унвон «Сира ва замонаи Имом Ҷавод (а)» дар Пажӯҳишгоҳи улум ва фарҳанги исломӣ дар шаҳри Қум баргузор шуд ки ҳосили он «Маҷмуаи мақолоти Ҳамоиши сира ва замонаи Имом Ҷавод (а)» дар се ҷилд буд.[175]

Барои мутолиаи муфассалтар

Эзоҳ

  1. ↑ Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1413ҳ.қ., саҳ.396
  2. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.492; Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1426ҳ.қ., саҳ.216
  3. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.379
  4. ↑ Барои намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.82
  5. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.857
  6. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.281
  7. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.379; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.12, 13
  8. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  9. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.91; Ибни Фаттол, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  10. ↑ Ниг.: Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.91; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.379
  11. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.91
  12. ↑ Барои намуна ниг.: Ашъарӣ, ал-Мақолоту ва-л-фирақ, 1361ҳ.ш., саҳ.99
  13. ↑ Ирбилӣ, Кашф-ул-ғумма, 1421ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.867; Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1426ҳ.қ., саҳ.216; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.379; Ибни Фаттол, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  14. ↑ Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, ал-Мактабат-ул-исломийя, саҳ.805
  15. ↑ Ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.320
  16. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.20, 23, 35
  17. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.323
  18. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.476
  19. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.476 - 477
  20. ↑ Байҳақӣ, Таърихи Байҳақ, 1361ҳ.ш., саҳ.46
  21. ↑ Пешвое, Сираи пешвоён, 1379ҳ.ш., саҳ.530
  22. ↑ Табарӣ, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, 1387ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.566
  23. ↑ Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1426ҳ.қ., саҳ.223
  24. ↑ Байҳақӣ, Таърихи Байҳақ, 1361ҳ.ш., саҳ.46
  25. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.478
  26. ↑ Ибни Касир, ал-Бидояту ва-н-ниҳоя, 1408ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.295
  27. ↑ Барои намуна ниг.: Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.281
  28. ↑ Яъқубӣ, Таърихи Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.455
  29. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1372ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.281 - 282
  30. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.478
  31. ↑ Пешвое, Сираи пешвоён, 1379ҳ.ш., саҳ.558
  32. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.281
  33. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.285
  34. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри аллома, ҷ.4, саҳ.380
  35. ↑ Қумӣ, Мунтаҳа-ал-омол, 1386ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.497
  36. ↑ Ҳассун, Аълом-ун-нисо-ил-муъминот, 1421ҳ.қ., саҳ.517
  37. ↑ Қумӣ, Мунтаҳа-ал-омол, 1386ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.497
  38. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  39. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри аллома, ҷ.4, саҳ.380; Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1413ҳ.қ., саҳ.397
  40. ↑ Маҳаллотӣ, Раёҳин-уш-шариат, 1368ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.316; Шайх Аббоси Қумӣ, Мунтаҳа-ал-омол, 1386ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.432
  41. ↑ Баҳрулъулуми Гелонӣ, Анвори пароканда дар зикри аҳволи имомзодагон ва буқои мутабаррикаи Эрон, 1376ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.378
  42. ↑ Баҳрулъулуми Гелонӣ, Анвори пароканда дар зикри аҳволи имомзодагон ва буқои мутабаррикаи Эрон, 1376ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.378
  43. ↑ Ниг.: Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.380
  44. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  45. ↑ Ибни Абиссалҷ, Таърих-ул-аимма, 1406ҳ.қ., саҳ.13
  46. ↑ Ашъарӣ, ал-Мақолоту ва-л-фирақ, 1361ҳ.ш., саҳ.99; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.106; Фаттоли Нишобурӣ, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  47. ↑ Ибни Абиссалҷ, Таърих-ул-аимма, 1406ҳ.қ., саҳ.13
  48. ↑ Ниг.: Фаттоли Нишобурӣ, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  49. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  50. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273, 295; Фаттоли Нишобурӣ, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  51. ↑ Ниг.: Айёшӣ, ат-Тафсир, 1380ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.320
  52. ↑ Айёшӣ, ат-Тафсир, 1380ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.320
  53. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.13, 17
  54. ↑ Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1426ҳ.қ., саҳ.227
  55. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.391
  56. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.384; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.8
  57. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  58. ↑ Шайхи Муфид, Тасҳиҳу эътиқодот-ил-имомийя, 1414ҳ.қ., саҳ.132
  59. ↑ Садуқ, Ман ло яҳзаруҳ-ул-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.585
  60. ↑ Садр, Таърих-ул-ғайба, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.229 - 237
  61. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.480 - 481
  62. ↑ Ниг.: Омилӣ, ас-Саҳиҳу мин сират-ин-Набий-ил-аъзам, 1426ҳ.қ., ҷ.33, саҳ.185 - 191
  63. ↑ Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1413ҳ.қ., саҳ.394
  64. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273; Фаттоли Нишобурӣ, Равзат-ул-воизин, 1375ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.243
  65. ↑ Пешвоӣ, Сираи пешвоён, 1379ҳ.ш., саҳ.530
  66. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.295
  67. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.320 - 323
  68. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.274 - 280
  69. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.92 - 96
  70. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.18 - 37
  71. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.265
  72. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.266
  73. ↑ Ниг.: Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.476
  74. ↑ Навбахтӣ, Фирақ-уш-шиа, 1404ҳ.қ., саҳ.88
  75. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.383
  76. ↑ Навбахтӣ, Фирақ-уш-шиа, 1404ҳ.қ., саҳ.77 - 78
  77. ↑ Ҷосим, Таърихи сиёсии ғайбати Имоми дувоздаҳум, 1386ҳ.ш., саҳ.78
  78. ↑ Навбахтӣ, Фирақ-уш-шиа, 1404ҳ.қ., саҳ.88
  79. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.322
  80. ↑ Сураи Марям, ояти 12
  81. ↑ Сураи Марям, оёти 30 - 32
  82. ↑ Навбахтӣ, Фирақ-уш-шиа, 1404ҳ.қ., саҳ.90; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.382
  83. ↑ Ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.383
  84. ↑ Барои намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, ҷ.1, 1407ҳ.қ., саҳ.320 - 323
  85. ↑ Пешвоӣ, Сираи пешвоён, 1379ҳ.ш., саҳ.539
  86. ↑ Барои намуна ниг.: Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.282 - 283
  87. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.476
  88. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.476
  89. ↑ Қозии Зоҳидӣ, Пурсишҳои мардум ва посухҳои Имом Ҷавод (а), 1392ҳ.ш.
  90. ↑ Ҷосим, Таърихи сиёсии ғайбати Имоми дувоздаҳум, 1386ҳ.ш., саҳ.78
  91. ↑ Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1413ҳ.қ., саҳ.390 - 389; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.99 - 100
  92. ↑ Ҷосим, Таърихи сиёсии ғайбати Имоми дувоздаҳум, 1386ҳ.ш., саҳ.79
  93. ↑ Ҷабборӣ, Созмони ваколат, 1382ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.427
  94. ↑ Ҷабборӣ, Созмони ваколат, 1382ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.282
  95. ↑ Ҷабборӣ, Созмони ваколат, 1382ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.123
  96. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.316
  97. ↑ Ниг.: Тӯсӣ, ал-Ғайба, 1425ҳ.қ., саҳ.351
  98. ↑ Тӯсӣ, ал-Ғайба, 1425ҳ.қ., саҳ.348
  99. ↑ Тӯсӣ, ал-Ғайба, 1425ҳ.қ., саҳ.349
  100. ↑ Наҷошӣ, Риҷол-ун-Наҷошӣ, 1365ҳ.ш., саҳ.197
  101. ↑ Наҷошӣ, Риҷол-ун-Наҷошӣ, 1365ҳ.ш., саҳ.253; Ниг.: Тӯсӣ, ал-Ғайба, 1425ҳ.қ., саҳ.349
  102. ↑ Қутби Ровандӣ, ал-Хароиҷу ва-л-ҷароеҳ, 1409ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.717
  103. ↑ Ҷабборӣ, Созмони ваколат, 1382ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.532
  104. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.606
  105. ↑ «Баёнот дар солрӯзи шаҳодати Имом Ҷавод алайҳиссалом дар Маҳдияи Теҳрон»
  106. ↑ Даштӣ, «Нақши сиёсии созмони ваколат дар асри ҳузури аимма», саҳ.103
  107. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.494
  108. ↑ Иртиботи шиаёни Эрон бо Имом Ҷавод (а), Пойгоҳи итилоъи расонии Макорими Шерозӣ
  109. ↑ Барои намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.399; ҷ.4, саҳ.275 ва 524; ҷ.5, саҳ.347; Кашӣ, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол, 1404ҳ.қ., саҳ.783, 869
  110. ↑ Хазъалӣ, Мавсуату ал-Имом ал-Ҷавод, 1419ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.416 - 508
  111. ↑ Барои намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.331, 398; ҷ.5, саҳ.394; ҷ.7, саҳ.163; Кашӣ, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол, 1404ҳ.қ., саҳ.783, 869; Аҳмадии Миёнҷӣ, Макотиб-ул-аимма (а), 1426ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.307 - 443
  112. ↑ Уторидӣ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, 1391ҳ.ш., саҳ.150
  113. ↑ Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.101
  114. ↑ Сураи Анъом, ояти 103
  115. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.99
  116. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.48и саҳ.267; Уторидӣ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, 1410ҳ.қ., саҳ.150
  117. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.460
  118. ↑ Сураи Ғошиаҳ, оёти 2 в3
  119. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.229, 460
  120. ↑ Садуқ, Ман ло яҳзаруҳ-ул-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.379; Тӯсӣ, Таҳзиб-ул-аҳком, 1407ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.28
  121. ↑ Ниг.: Ҳоҷизода, «Ғолиён дар давраи Имом Ҷавод (а) ва навъи бархурди ҳазрат бо онон», саҳ.226
  122. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.529 - 528
  123. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.529 - 528
  124. ↑ Кашӣ, Риҷол-ул-Кашӣ, 1409ҳ.қ., саҳ.529 - 528
  125. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.441
  126. ↑ Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Туҳаф-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.457
  127. ↑ Уторидӣ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, 1410ҳ.қ., саҳ.249
  128. ↑ Пешвоӣ, Сираи пешвоён, 1379ҳ.ш., саҳ.562
  129. ↑ Сайид ибни Товус, Манҳаҷ-уд-даавот, 1411ҳ.қ., саҳ.39 - 42
  130. ↑ Сайид ибни Товус, Манҳаҷ-уд-даавот, 1411ҳ.қ., саҳ.42
  131. ↑ Ниг.: Деҳхудо, Луғатнома, зайли «Ҳирзи Ҷавод»
  132. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., саҳ.443
  133. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., саҳ.441 - 449; Аҳмадии Миёнҷӣ, Макотиб-ул-аимма (а), 1426ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.381, 427 ва...
  134. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., саҳ.444; Масъудӣ, Исбот-ул-васийя, 1426ҳ.қ., саҳ.224
  135. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.78
  136. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.75
  137. ↑ Сураи Қоф, ояти 16
  138. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.446 - 447
  139. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.447
  140. ↑ Сураи Ҷин, ояти 18
  141. ↑ Айёшӣ, ат-Тафсир, 1380ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.319 - 320; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.5 - 6
  142. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.50, саҳ.6
  143. ↑ Қарашӣ, Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод, 1418ҳ.қ., саҳ.70 - 71
  144. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.43
  145. ↑ Қарашӣ, Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод, 1418ҳ.қ., саҳ.67 - 68
  146. ↑ Сайид ибни Товус, ад-Дуруъ-ул-воқия, 1415ҳ.қ., саҳ.44
  147. ↑ Боғистонӣ, «ал-Ҷавод, Имом», саҳ.245 ва 246
  148. ↑ Қумӣ, Мунтаҳа-ал-омол, 1386ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.469 - 470
  149. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиби Оли Абитолиб, нашри Аллома, ҷ.4, саҳ.390; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.278
  150. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, ҷ.94, саҳ.77
  151. ↑ Тӯсӣ, Риҷол-ут-Тӯсӣ, 1373ҳ.ш., саҳ.373 - 383
  152. ↑ Қарашӣ, Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷавод, 1418ҳ.қ., саҳ.128 - 178
  153. ↑ Шабистарӣ, Субул-ур-рашод, 1421ҳ.қ., саҳ.19 - 289
  154. ↑ Уторидӣ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, 1410ҳ.қ., саҳ.249
  155. ↑ Барқӣ, саҳ.57
  156. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.491
  157. ↑ Уторидӣ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷавод, 1410ҳ.қ., саҳ.314, 315, 262, 283, 319, 271
  158. ↑ Воридӣ, Гунашиносии ровиёни Имом Ҷавод, саҳ.30 - 31
  159. ↑ Ниг.: Тӯсӣ, Риҷол-ут-Тӯсӣ, 1415ҳ.қ., саҳ.373 - 383
  160. ↑ Ниг.: Табасӣ, «Имом Ҷавод (а) ба ривояти аҳли суннат», фаслномаи Фарҳанги Кавсар
  161. ↑ Барои намуна ниг.: Сибт ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1418ҳ.қ., саҳ.321
  162. ↑ Ҳайсамӣ, ас-Савоиқ-ул-муҳриқа, 1424ҳ.қ., саҳ.288
  163. ↑ Сибт ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1418ҳ.қ., саҳ.321
  164. ↑ Заҳабӣ, Таърих-ул-Ислом, 1407ҳ.қ., ҷ.15, саҳ.385
  165. ↑ Ибни Таймия, Минҳоҷ-ус-суннат, 1406ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.68 - 69
  166. ↑ Омилӣ, ал-Ҳаёт-ис-сиёсийяти ли ал-Имоми ал-Ҷавод, 1425ҳ.қ., саҳ.137
  167. ↑ Насибии Шофеӣ, Матолиб-ус-суули фи маноқиби ол-ир-Расул, Муассисат-ул-балоғ, саҳ.303
  168. ↑ Қутби Ровандӣ, Даъавот-ур-Ровандӣ, 1407ҳ.қ., саҳ.191, ҳадиси 530; Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.91, саҳ.35
  169. ↑ Муфид, ал-Мазор, 1413ҳ.қ., саҳ.207
  170. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.583 - 584
  171. ↑ «Барпоии дастаи азои ходимони ҳарами ҳазрати Маъсума (с) дар солрӯзи шаҳодати Имом Ҷавод (а)», ИСНА
  172. ↑ Маҷлиси, Зод-ул-маод, 1423ҳ.қ., саҳ.536-537
  173. ↑ Ниг.: Насри Исфаҳонӣ, «Китобшиносии Имом Ҷавод (а)», саҳ.511
  174. ↑ «Китобшиносии тавсифии Имом Ҷавод (а)», вебгоҳи китобхонаи тахассусии Улуми Қуръон ва ҳадис
  175. ↑ «Ҳамоиши Ибнурризо, сира ва замонаи Имом Ҷавод (а) дар Қум баргузор шуд», хабаргузории Меҳр

Сарчашма

  • «Барпоии дастаи азои ходимони ҳарами ҳазрати Маъсума (с) дар солрӯзи шаҳодати Имом Ҷавод (а)», ЭСНО, санаи нашр: 6 тири 1401ҳ.ш., санаи боздид: 9 тири 1401ҳ.ш.
  • «Китобшиносии тавсифии Имом Ҷавод (а)», вебгоҳи Китобхонаи тахассусии улуми Қуръон ва ҳадис, санаи нашр: 14 баҳмани 1397ҳ.ш., санаи боздид: 19 тири 1400ҳ.ш.
  • «Ҳамоиши Ибнурризо, сира ва замонаи Имом Ҷавод (а) дар Қум баргузор шуд», хабаргузории Меҳр, санаи нашр: 30 фарвардини 1395ҳ.ш., санаи боздид: 15 тири 1400ҳ.ш.
  • «Баёнот дар солрӯзи шаҳодати Имом Ҷавоб алайҳиссалом дар Маҳдияи Теҳрон», Дафтари ҳифз ва нашри осори ҳазрати Оятуллоҳ Хоманаӣ, боздид: 22 обонмоҳи 1402ҳ.ш.
  • Айёшӣ, Муҳаммад ибни Масъуд, ат-Тафсир (Тафсир-ул-Айёшӣ), тасҳеҳ: Ҳошим Расулии Маҳаллотӣ, Теҳрон, ал-Мактабат-ул-илмийят-ил-исломийя, 1380ҳ.қ.
  • Анҷумани таърихпажӯҳон ҳавза, маҷмуъаи мақолоти ҳамоиши сирау замонаи Имом Ҷаводи алайҳи ассалом, ба кӯшиш: ҳамидризо Мутаҳҳарӣ, Қум, маркази мудирияти ҳавзаҳои илмия, 1395ҳ.ш.
  • Аҳмадии Миёнҷӣ, Алӣ, Макотиб-ул-аимма (а), таҳқиқи Муҷтабои Фараҷӣ, Қум, Дор-ул-ҳадис, 1426ҳ.қ.
  • Ашъарӣ, Саъд ибни Абдуллоҳ, ал-Мақолоту ва-л-фирақ, Теҳрон, Маркази интишороти илмӣ ва фарҳангӣ, 1361ҳ.ш.
  • Байҳақӣ, Алӣ ибни Зайд, Таърихи Байҳақ, таҳқиқи Аҳмади Баҳманёр, Теҳрон, интишороти Фурӯғӣ, 1361ҳ.ш.
  • Баҳронӣ, Абдуллоҳи Исфаҳонӣ, Аволим-ул-улуми ва-л-маориф, мустадрак – ҳазрати Заҳро то Имом Ҷавод (а), Муассисату ал-Имоми ал-Маҳдӣ аҷҷалаллоҳу таоло фараҷаҳ-уш-шариф, Қум.
  • Баҳрулъулуми Гелонӣ, Муҳаммадмаҳдӣ, Анвори пароканда дар зикри аҳволи имомзодагон ва буқои мутабаррикаи Эрон, Қум, интишороти Масҷиди муқаддаси Ҷамкарон, чопи аввал, 1376ҳ.ш.
  • Боғистонӣ, Исмоил, «ал-Ҷавод, Имом», дар Донишномаи ҷаҳони Ислом, ҷ.11, Теҳрон, Бунёди доиратулмаорифи исломӣ, чопи аввал, 1386ҳ.ш.
  • Даштӣ, Муҳаммад, «Нақши сиёсии созмони ваколат дар асри ҳузури аимма алайҳимуссалом», фаслномаи Фарҳанги ҷиҳод, Қум, вазорати ҷиҳоди кишоварзӣ, тобистони 1384.
  • Заҳабӣ, Шамсуддин, Таърих-ул-Исломи ва вафаёт-ил-машоҳири ва-л-аълом, таҳқиқи Умар Абдуссалом Тадаммурӣ, Бейрут, Дор-ул-китоб-ил-арабӣ, чопи аввал, 1407ҳ.қ.
  • Ибни Абиссалҷ, Таърих-ул-аимма, дар маҷмуъаи нафисаи фии Таърих-ул-аимма, чопи Маҳмуди Маръашӣ, Қум, Китобхонаи Оятуллоҳ Маръашии Наҷафӣ, 1406ҳ.қ.
  • Ибни Касири Димишқӣ, ал-Бидояту ва-н-ниҳоя, таҳқиқи Алии Ширӣ, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1408ҳ.қ.
  • Ибни Таймия, Аҳмад ибни Абдулҳалим, Минҳоҷ-ус-суннат-ин-набавийяти фи нақзи калом-иш-шиъат-ил-қадарийя, таҳқиқи Муҳаммад Рашод Солим, Риёз, Ҷомеат-ул-имом Муҳаммад ибни Сауд ал-исломийя, чопи аввал, 1406ҳ.қ./1986м.
  • Ибни Шаҳрошӯб, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқиби Оли Абитолиб, таҳқиқи Ҳошими Расулӣ, Қум, нашри Аллома, бе то.
  • Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Ҳасан ибни Алӣ, Туҳаф-ул-уқул, тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Ҷомеъаи мударрисин, 1404ҳ.қ.
  • Ирбилӣ, Алӣ ибни Исо, Кашф-ул-ғуммати фи маърифат-ил-аимма, Қум, Разӣ, 1421ҳ.қ.
  • Кашӣ, Муҳаммад ибни Умар, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол, таҳқиқи Маҳдии Раҷоӣ, Қум, Муассисату Олилбайти ли эҳё-ит-турос, 1404ҳ.қ.
  • Кашӣ, Муҳаммад ибни Умар, Риҷол-ул-Кашӣ – Ихтиёру маърифат-ир-риҷол, талхиси Муҳаммад ибни Ҳасани Тӯсӣ, тасҳеҳ: Ҳасани Мустафавӣ, Машҳад, Муассисаи нашри Донишгоҳи Машҳад, 1409ҳ.қ.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, таҳқиқ: Алиакбари Ғаффорӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, 1407ҳ.қ.
  • Қарашӣ, Боқир Шариф, Ҳаёату ал-Имом Муҳаммад ал-Ҷаводи алайҳиссалом, бе ҷо, Амир, чопи дуввум, 1418ҳ.қ.
  • Қозии Зоҳидӣ, Аҳмад, Пурсишҳои мардум ва посухҳои Имом Ҷавод (а), Қум, Асри зуҳур, 1392ҳ.ш.
  • Қумӣ, Шайх Аббос, Мунтаҳа-ал-омол, Қум, Муассисаи интишороти Ҳиҷрат, чопи ҳабдаҳум, 1386ҳ.ш.
  • Қутби Ровандӣ, Саиди ибни Ҳибатуллоҳ, ал-Хароиҷу ва-л-ҷароеҳ, Қум, Муассисат-ул-Имом-ил-Маҳдӣ алайҳиссалом, 1409ҳ.қ.
  • Қутби Ровандӣ, Саиди ибни Ҳибатуллоҳ, Даъавот-ур-Ровандӣ, Қум, Маншуроту мадрасат-ил-Имом-ил-Маҳдӣ, 1407ҳ.қ.
  • Масъудӣ, Алӣ ибни Ҳусайн, Исбот-ул-васийяти ли-л-Имоми Алӣ ибни Абитолиби алайҳиссалом, Қум, муассисаи Ансориён, 1426ҳ.қ.
  • Маҳаллотӣ, Забеҳуллоҳ, Раёҳин-уш-шариат дар тарҷумаи бонувони шиа, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, 1368ҳ.ш.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1403ҳ.қ.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Зод-ул-маод, тасҳеҳи Алоиддини Аъламӣ, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, 1423ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Иршоду фи маърифати ҳуҷаҷ-ил-лоҳи ала-л-ибод, Қум, интишороти Конгресси ҷаҳонии Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Китоб-ул-мазор – маносик-ул-мазор, тасҳеҳи Муҳаммадбоқири Абтаҳӣ, Қум, Конгресси ҷаҳонии Ҳазораи Шайхи Муфид, 1413ҳ.қ.
  • Муфид, Тасҳиҳу эътиқодот-ил-имомийя, Бейрут, Дор-ул-Муфиди ли-т-табоати ва-н-нашр, чопи дуввум, 1414ҳ.қ.
  • Навбахтӣ, Ҳасан ибни Мӯсо, Фирақ-уш-шиа, Бейрут, Дор-ул-азво, чоп: дуввум, 1404ҳ.қ.
  • Насибии Шофеӣ, Муҳаммад ибни Талҳа, Матолиб-ус-суули фи маноқиби ол-ир-Расул, тасҳеҳи Абдулазизи Таботабоӣ, Бейрут, Муассисат-ул-балоғ, бе то.
  • Насри Исфаҳонӣ, Абозар, «Китобшиносии Имом Ҷавод», дар маҷмуаи мақолоти Ҳамоиши сира ва замонаи Имом Ҷавод (а), ҷ.3, Қум, Маркази мудирияти Ҳавзаи илмияи Қум, чопи аввал, 1395ҳ.ш.
  • Наҷошӣ, Аҳмад ибни Алӣ, Риҷол-ун-Наҷошӣ, Қум, дафтари интишороти исломии вобаста ба Ҷомеъи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, 1365ҳ.ш.
  • Омилӣ, Сайид Ҷаъфари Муртазо, ал-Ҳаёт-ис-сиёсийяти ли ал-Имоми ал-Ҷавод, Бейрут, ал-Марказ-ул-исломӣ ли-д-диросот, 1425ҳ.қ.
  • Омилӣ, Ҷаъфар Муртазо, ас-Саҳиҳу мин сират-ин-Набий-ил-аъзам, Қум, Дор-ул-ҳадис, 1426ҳ.қ.
  • Пешвоӣ, Маҳдӣ, Сираи пешвоён, Қум, муассисаи Имом Содиқ, 1379ҳ.ш.
  • Садр, Сайид Муҳаммад, Таърих-ул-ғайба, Бейрут, Дор-ут-таориф, 1412ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ат-Тавҳид, тасҳеҳ: Ҳошими Ҳусайнӣ, Қум, Ҷомеаи мударрисин, 1398ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман ло яҳзаруҳ-ул-фақиҳ, тасҳеҳ: Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, дафтари интишороти исломии вобаста ба Ҷомеъи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, чопи дуввум, 1413ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Уюну ахбор-ир-Ризо, тарҷума: Алиакбари Ғаффорӣ, Теҳрон, нашри Садуқ, 1373ҳ.ш.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мӯсо, ад-Дуруъ-ул-воқия, Бейрут, Муассисату Олилбайт, 1415ҳ.қ./1995м.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мӯсо, Муҳаҷ-уд-даавоти ва манҳаҷ-ул-ибодот, тасҳеҳи Абӯтолиби Кирмонӣ ва Муҳаммадҳасани Муҳаррир, Қум, Дор-уз-захоир, 1411ҳ.қ.
  • Сибт ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, Қум, аш-Шариф ар-Разӣ, 1418ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Далоил-ул-имома, Қум, Беъсат, 1413ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Таърих-ул-умами ва-л-мулук, таҳқиқ: Муҳаммади Абулфазли Иброҳим, Бейрут, Дор-ут-турос, 1387ҳ.қ./1967м.
  • Табарсӣ, Аҳмад ибни Алӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, Машҳад, нашри ал-Муртазо, 1403ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Эълом-ул-варо биаълом-ил-ҳудо, Қум, Муассисаи Олилбайти ли эҳё-ит-турос, 1417ҳ.қ.
  • Табасӣ, Муҳаммадмуҳсин, «Имом Ҷавод (а) ба ривояти аҳли суннат», фаслномаи Фарҳанги Кавсар, №65, баҳори 1385ҳ.ш.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Ихтиёру маърифат-ир-риҷол, тасҳеҳ: Ҳасани Мустафавӣ, Машҳад, Донишгоҳи Машҳад, 1348ҳ.ш.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Китоб-ул-ғайба, таҳқиқ: Ибодуллоҳи Теҳронӣ ва Алӣ Аҳмади Носеҳ, Қум, Муассисат-ул-маориф-ил-исломийя, 1425ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, Қум, ал-Мактабат-ул-исломийя, бе то.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Таҳзиб-ул-аҳком, тасҳеҳ: Ҳасан Мӯсавии Хирсон, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломийя, чопи чаҳорум, 1407ҳ.қ.
  • Уторидӣ, Азизуллоҳ, Муснаду ал-Имоми ал-Ҷаводи Абиҷаъфар Муҳаммад ибни Алӣ ар-Ризо алайҳимассалом, Машҳад, Остони қудси Разавӣ, 1410ҳ.қ.
  • Фаттоли Нишобурӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, Равзат-ул-воизин, Қум, Маншурот-уш-Шариф-ир-Разӣ, 1375ҳ.қ.
  • Хазъалӣ, Мавсуату ал-Имоми ал-Ҷаводи алайҳиссалом, Қум, Муассисаи Валиаср алайҳиссалом ли-ид-диросот-ил-исломийя, 1419ҳ.қ.
  • Ҳайсамӣ, Аҳмад ибни Ҳаҷар, ас-Савоиқ-ул-муҳриқа, Истанбул, Мактабат-ул-ҳақиқа, 1424ҳ.қ.
  • Ҳассун, Муҳаммад, Аълом-ун-нисо-ил-муъминот, Теҳрон, Дор-ул-усва, 1421ҳ.қ.
  • Ҳоҷизода, Ядуллоҳ, «Ғолиён дар давраи Имом Ҷавод (а) ва навъи бархурди ҳазрат бо онон», дар маҷаллаи Таърихи Ислом, №65, баҳори 1395ҳ.ш.
  • Ҷабборӣ, Муҳаммадризо, Созмони ваколат ва нақши он дар асри аимма алайҳимуссалом, Қум, Муассисаи омӯзишии пажӯҳишии Имом Хумайнӣ, 1382ҳ.ш.
  • Ҷаъфариён, Расул, Ҳаёти фикрии сиёсии имомони шиа (а), Қум, Ансорён, чопи панҷум, 1381ҳ.ш.
  • Ҷосим, Ҳусайн, Таърихи сиёсии ғайбати Имоми дувоздаҳум, тарҷумаи Муҳаммадтақии Оятуллоҳӣ, Теҳрон, Муассисаи интишороти Амири Кабир, 1386ҳ.ш.
  • Шабистарӣ, Абдулҳусайн, Субул-ур-рашоди ило асҳоби ал-Имоми ал-Ҷаводи алайҳиссалом, Қум, Китобхонаи тахассусии таърихи Ислом ва Эрон, 1421ҳ.қ.
  • Яъқубӣ, Аҳмад ибни Абияъқуб, Таърихи Яъқубӣ, Бейрут, Дору содир, бе то.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Имом_Ҷавод_алайҳиссалом&oldid=24617"