Үндана:Шатранҷ
| Бахше аз аҳкоми амалӣ ва фиқҳӣ |
|---|
 |
 | Ин мақола як навиштаи тавсифӣ дар бораи як мафҳуми фиқҳист ва наметавонад меъёре барои аъмоли динӣ бошад. Барои аъмоли динӣ ба манбаъҳои дигар муроҷиат намоед. |
Шатранҷ (форсӣ: شَطْرَنج) бозии фикрии дунафара, ки дар фиқҳ аз олатҳои қимор ва ҳаром маҳсуб мешудааст, аммо Сайид Аҳмади Хонсорӣ ва Имом Хумайнӣ ҳаром будани онро машрут ба шартбандӣ донистаанд. Дар бархе ривоёти тафсирӣ, ояти 219 сураи Бақара ва оятҳои 90 ва 91 сураи Моида, баёнгари ҳаром будани шатранҷ дониста шудаанд. Ҳамчунин ривоёти мустақил дар бораи ҳаром будани шатранҷ аз маъсумон нақл шудааст, ки дар манобеи ривоӣ бобе барои ҷамъоварии ривоёти марбут ба нард ва шатранҷ вуҷуд дорад.
Ба гузориши Соҳиби Ҷавоҳир, фақеҳони шиа иттифоқи назар доранд, ки бозӣ бо шатранҷ, аз он ҷо ки аз олоти қимор аст, ҳаром мебошад. Бо ин ҳол, Сайид Аҳмади Хонсорӣ шатранҷро танҳо дар сурати шартбандӣ ҳаром дониста ва Имом Хумайнӣ низ дар посух ба як истифто, бо такя ба нақши замон ва макон дар иҷтиҳод, тасреҳ кардааст, ки бозӣ бо шатранҷ ва хариду фурӯши он, дар сурате ки на ба унвони олати қимор, балки ба унвони як навъ варзиш шинохта шавад, ҷоиз аст.
Мавзуъшиносӣ
Шатранҷ аз куҳантарин бозиҳои фикрӣ аст, ки дунафара ва рӯйи як тахта ё саҳифа бо 32 муҳра бо ду ранги мутафовит анҷом мешавад ва дар бисёре аз минтақаҳои ҷаҳон ривоҷ дорад.[1]
Гуфта шудааст, ки шатранҷ ихтирои ҳиндиён буда аз Ҳинд ба Эрон ва аз он ҷо ба ҷаҳони Ислом ва сипас ба Аврупо рафтааст.[2] Дар нимаи дувуми қарни нуздаҳум мусобиқаҳои ҷаҳонии шатранҷ оғоз шуданд ва дар қарни бистум ба унвони як варзиш шинохта шуд ва федератсияи ҷаҳонии он таъсис гардид.[3]
Ҷойгоҳ
Дар ояти 219 сураи Бақара ва оятҳои 90 ва 91 сураи Моида, аз майсир, ба маънои қимор, наҳй шудааст,[4] ва мисдоқи он дар бархе ривоёт, шатранҷ дониста шудааст.[5] Ривоёти марбут ба ин мавзуъ, дар бобе мустақил бо унвони «Нард ва шатранҷ», дар манобеи ривоии шиа ҷамъоварӣ шудааст.[6] Ривоёти мустафиз[7] бар ҳаром будани бозии шатранҷ нақл шудаанд,[8] ки дар бархе аз ин ривоёт ба сароҳат аз бозӣ бо шатранҷ наҳй шудааст.[9]
Дар бархе аз ривоёт, таъбирҳои шадид дар мазаммати шатранҷ нақл шудаанд; барои намуна дар як ривоят, бозӣ бо шатранҷ ширк дониста шуда, салом кардан ба бозигари он гуноҳи кабира ва боиси хулуд дар ҷаҳаннам шумурда шуда ва даст задан ба он монанди даст задан ба гӯшти хук баён шудааст. Ҳамчунин гуфта шуда, ки ҷойгоҳи бозигари он дар ҷаҳаннам аст.[10]
Ҳукми фиқҳӣ
Фақеҳони шиа, назароти худро бо такя ба ривоёти нақлшуда аз маъсумон, дар бораи ҳукми шаръии бозӣ бо шатранҷ ва хариду фурӯши он баён кардаанд:
Бозӣ бо шатранҷ
Соҳиби Ҷавоҳир (ваф.1266ҳ.қ.), аз фақеҳони шиа дар қарни сездаҳуми қамарӣ, тасреҳ кардааст, ки фақеҳони шиа иттифоқи назар доранд, ки бозӣ бо шатранҷ, аз он ҷо ки ҷузъи олатҳои қимор маҳсуб мешавад, ҳаром аст.[11] Бо ин ҳол, Сайид Аҳмади Хонсорӣ (ваф.1405ҳ.қ.), фақеҳи шиа дар қарни чаҳордаҳуми ҳиҷрӣ, бар он аст, ки бозии шатранҷ танҳо дар сурате ки бо бурду бохт ва бар сари пул ё мол бошад ҳаром аст вагарна ҷоиз аст.[12]
Имом Хумайнӣ (1281–1368ҳ.ш.), марҷаи тақлиди шиа ва раҳбари Инқилоби исломии Эрон, дар ибтидо дар китоби «ал-Макасиб-ул-муҳаррама», монанди дигар фақеҳони шиа ба ҳаром будани бозӣ бо шатранҷ ва хариду фурӯши он назар дода буд,[13] вале дар охири умри худ,[14] бо тасреҳ ба нақши замон ва макон дар иҷтиҳод,[15] дар посух ба як истифто навишт, ки бозӣ бо шатранҷ ва хариду фурӯши он, агар имрӯз ба унвони варзиши фикрӣ шинохта шавад ва бе бурду бохти молӣ бошад, ҷоиз аст.[16]
Дар ҳамин росто, Сайид Алӣ Хоманаӣ ва Носир Макорими Шерозӣ, аз фақеҳони шиа дар қарни понздаҳуми ҳиҷрӣ, бар ин назар ҳастанд, ки агар шатранҷ дар урфи ом, абзори қимор талаққӣ намешавад ва навъе варзиши фикрӣ дида мешавад, бозӣ бо он бе шартбандӣ ҷоиз аст.[17] Бо ин ҳол, Сайид Алӣ Систонӣ бозӣ бо шатранҷро, чи бо шартбандӣ ва чи бе шартбандӣ, ҳаром медонад.[18]
Хариду фурӯши шатранҷ
Фақеҳони шиа дар ҳаром будани хариду фурӯши олатҳои қимор иттифоқи назар дошта[19] ва шатранҷро яке аз ин олоти қимор ба шумор овардаанд.[20] Онҳо барои исботи ҳаром будани хариду фурӯши шатранҷ ба ривоёте истинод кардаанд, ки шатранҷро аз олоти қимор ба ҳисоб овардаанд;[21] ва ҳамчунин ривоёте, ки хариду фурӯши шатранҷро ба сароҳат ҳаром хондаанд.[22] Фақеҳони шиа илова бар ривоёт ба адиллае чун иҷмоъ ва сираи мусалмонон барои исботи ҳаром будани хариду фурӯши шатранҷ истинод кардаанд.[23]
Эзоҳ
- ↑ Мусавии Содотӣ ва Рустамӣ, Дарсномаи шатранҷи донишгоҳ, 1393ҳ.ш., саҳ.8
- ↑ Мусавии Содотӣ ва Рустамӣ, Дарсномаи шатранҷи донишгоҳ, 1393ҳ.ш., саҳ.8
- ↑ Мусавии Содотӣ ва Рустамӣ, Дарсномаи шатранҷи донишгоҳ, 1393ҳ.ш., саҳ.8
- ↑ Сураи Бақара, ояти 219; Сураи Моида, оятҳои 90–91
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.435
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.435; Сабзаворӣ, Ҷомеъ-ул-ахбор, 1413ҳ.қ., саҳ.431–432
- ↑ Раҷоӣ, ал-Масоил-ул-фиқҳия, 1421ҳ.қ., саҳ.239
- ↑ Таботабоӣ, Риёз-ул-масоил, 1422ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.262
- ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.17, саҳ.321–323; Таботабоӣ, Риёз-ул-масоил, 1422ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.262; Наҷафӣ, Ҷавоҳир-ул-калом, 1362ҳ.ш., ҷ.41, саҳ.43–44
- ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.17, саҳ.323
- ↑ Наҷафӣ, Ҷавоҳир-ул-калом, 1362ҳ.ш., ҷ.41, саҳ.43
- ↑ Хонсорӣ, Ҷомеъ-ул-мадорик, 1355ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.27
- ↑ Имом Хумайнӣ, ал-Макосиб-ул-муҳаррама, 1415ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.362 ва ҷ.2, саҳ.18
- ↑ Қозизода, «Имом Хумайнӣ ва фиқоҳати мубтанӣ бар унсури замон ва макон», саҳ.168–169
- ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1389ҳ.ш., ҷ.21, саҳ.15–151; Қозизода, «Имом Хумайнӣ ва фиқоҳати мубтанӣ бар унсури замон ва макон», саҳ.147, 169
- ↑ Имом Хумайнӣ, Тавзеҳ-ул-масоил (Имом ва мароҷеъ), 1381ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.932, 960
- ↑ Хоманаӣ, «شطرنج», пойгоҳи иттилоърасонии дафтари мақоми муаззами раҳбарӣ; Макорими Шерозӣ, Истифтооти ҷадид, 1427ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.157
- ↑ Систонӣ, «توضیح المسائل جامع: شطرنج و سایر وسایل قمار», сайти расмии дафтари марҷаи олиқадр Оятуллоҳ Сайид Алӣ Ҳусайнӣ Систонӣ
- ↑ Шайхи Ансорӣ, Китоби ал-Макаasib, бета, ҷ.1, саҳ.116; Субҳонӣ, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, 1416ҳ.қ., саҳ.254
- ↑ Шайхи Ансорӣ, Китоби ал-Макаasib, бета, ҷ.1, саҳ.116; Субҳонӣ, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, 1416ҳ.қ., саҳ.254
- ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.17, саҳ.321; Субҳонӣ, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, 1416ҳ.қ., саҳ.255
- ↑ Ҳурри Омилӣ, Васоил-уш-шиа, 1409ҳ.қ., ҷ.17, саҳ.323; Субҳонӣ, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, 1416ҳ.қ., саҳ.255
- ↑ Субҳонӣ, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, 1416ҳ.қ., саҳ.254
Сарчашма
- Қуръони Карим.
- Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, Саҳифаи Имом, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, 1389ҳ.ш.
- Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, Тавзеҳ-ул-масоил (Имом ва мароҷеъ), Қум, Ҷомеаи мударрисини Ҳавзаи илмия, 1381ҳ.ш.
- Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, ал-Макосиб-ул-муҳаррама, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, 1415ҳ.қ.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, тасҳеҳи Муҳаммад Охундӣ ва Алиакбари Ғаффорӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, чопи чорум, 1407ҳ.қ.
- Макорими Шерозӣ, Носир, Истифтооти ҷадид, Қум, Мадрасаи Имом Алӣ ибни Абитолиб (а), 1427ҳ.қ.
- Мусавии Содотӣ, Сайид Козим ва Ризо Рустамӣ, Дарсномаи шатранҷи донишгоҳ, Теҳрон, Интишороти Ҳатмӣ, 1393ҳ.ш.
- Наҷафӣ, Муҳаммадҳасан, Ҷавоҳир-ул-калом, Бейрут, Дор эхё-ит-турос-ил-арабӣ, 1362ҳ.ш.
- Раҷоӣ, Сайид Муҳаммад, ал-Масоил-ул-фиқҳия, Қум, Интишороти илмия, 1421ҳ.қ.
- Сабзаворӣ, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Ҷомеъ-ул-ахбор ав маъориҷ-ул-яқин фи усул-ид-дин, таҳқиқи Ало Оли Ҷаъфар, Бейрут, Муассисату Ол-ил-байт ли эхё-ит-турос, 1413ҳ.қ./1993 м.
- Систонӣ, Сайид Алӣ, «توضیح المسائل جامع: شطرنج و سایر وسایل قمار», сайти расмии дафтари марҷаи олиқадр Оятуллоҳ Сайид Алӣ Ҳусайнӣ Систонӣ, санаи боздид: 18 меҳри 1404ҳ.ш.
- Субҳонӣ, Ҷаъфар, ал-Мавоҳиб фи таҳрири аҳком-ил-Макосиб, Қум, Муассисаи Имом Содиқ (а), 1416ҳ.қ.
- Таботабоӣ, Сайид Алӣ, Риёз-ул-масоил, Қум, Муассисат-ун-нушр-ил-исломӣ, 1422ҳ.қ.
- Хоманаӣ, Сайид Алӣ, «شطرنج», пойгоҳи иттилоърасонии дафтари мақоми муаззами раҳбарӣ, санаи боздид: 18 меҳри 1404ҳ.ш.
- Хонсорӣ, Сайид Аҳмад, Ҷомеъ-ул-мадорик, тасҳеҳи Алиакбар Ғаффорӣ, Теҳрон, Мактабату ас-Садуқ, чопи дувум, 1355ҳ.ш.
- Шайхи Ансорӣ, Муртазо, Китоби ал-Макаasib, Қум, Турас аш-Шайх ал-Аъзам, бетаърих.
- Қозизода, Козим, «Имом Хумайнӣ ва фиқоҳати мубтанӣ бар унсури замон ва макон», Нашрияи Нақду назар, №5, зимистони 1374ҳ.ш.
- Ҳурри Омилӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Тафсили Васоил-уш-шиа ило таҳсили масоил-иш-шариа, Қум, Муассисату Ол-ил-байт алайҳимуссалом, чопи аввал, 1409ҳ.қ.