Jump to content

Мусо (пайғамбар)

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Ҳазрати Мусои пайғамбар)
Мусо
НақшПайғамбар
Зодрӯзҳудуди 250 сол баъд аз ҳазрати Иброҳим (а)
ЗодгоҳМиср
ЛақабҳоКалимуллоҳ
хешу табор
Тули умр250 сол
Пайғамбарон
‌‌Одам (а) . Нӯҳ (а) . Идрис (а) . Ҳуд (а) . Солеҳ (а) . Иброҳим (а) . Лут (а) . Исмоил (а) . Алясаъ (а) . Зулкифл (а) . Илёс (а) . Юнус (а) . Исҳоқ (а) . Яъқуб (а) . Юсуф (а) . Шуайб (а) . Мусо (а) . Ҳорун (а) . Довуд (а) . Сулаймон (а) . Айюб (а) . Закариё (а) . Яҳё (а) . Исо (а) . Муҳаммад (с)


Мусо (а) (форсӣ: موسی (ع)) аз пайғамбарони улул-азм ва соҳиби шариат ва пешвои Банӣ Исроил аст. Ҳикояҳо ва мӯъҷизоти ҳазрати Мусо дар Қуръон бештар аз ҳар пайғамбарони дигар зикр шудаанд. Яке аз лақабҳои асосии Мусо "Калимуллоҳ" мебошад, ки сабаби машҳур шудани ӯ бо ин лақабро дар он донистаанд, ки Худованд бо вай бевосита сухан мегуфт.

Қисме аз ҳикояҳои Қуръон дар бораи Мусо иборатанд аз ҳамроҳии ӯ бо яке аз авлиёи Илоҳӣ, ки тибқи ривоёти шиа, Хизр будааст ва достони андохтани Мусо ба дарё. Тибқи ин достон, модари Мусо аз тарси кушта шудани фарзандаш тавассути сарбозони Фиръавн, ӯро дар як сандуқ гузошт ва ба дарё андохт. Мусо ба қасри Фиръавн расид ва дар он ҷо парвариш ёфт. Ҳодисаи даргирии Мусо бо шахси қибтӣ низ яке аз ҳикояҳои қуръонӣ аст, ки тибқи он, шахси қибтӣ кушта шуд ва Мусо (а) маҷбур гардид аз Миср фирор кунад ва ба Мадян равад.

Ҳазрати Мусо (а) дар Мадян бо духтари Шуайби пайғамбар издивоҷ кард ва даҳ сол ба чӯпонӣ машғул шуд. Ӯ дар чиҳилсолагӣ дар сарзамини Тур ваҳйи Илоҳиро дарёфт кард ва ба пайғамбарӣ расид ва таълимот ва дастуроте, аз ҷумла тавҳид, лозим будани ибодати Худованд, адои намоз ва масоили маодро қабул намуд. Ӯ ҳамроҳи бародараш Ҳорун назди Фиръавн рафт, то озодии Банӣ Исроилро аз ӯ бихоҳад; аммо Фиръавн бо вуҷуди дидани муъҷизаҳои Мусо, ҳақ будани ӯро напазируфт ва ба озору азияти Банӣ Исроил идома дод. Мусо ба фармони Худованд, ҳамроҳи Банӣ Исроил ва бо муъҷизаи шикофтани баҳр аз Миср хориҷ шуд. Муъҷизаҳои дигари ӯ низ дар Қуръон ва ривоёти маъсумон зикр шудаанд, аз ҷумла табдил шудани асо ба мор ва "Яди Байзо".

Шиаён бар ин назаранд, ки ҳамаи пайғамбарон, аз ҷумла ҳазрати Мусо, аз ибтидои таваллуд то поёни умр аз гуноҳ маъсум ҳастанд; аммо бархе аз тафсиргарони аҳли суннат бо истинод ба баъзе воқеаҳои зиндагии Мусо, ки дар Қуръон зикр шудаанд, аз ҷумла куштани шахси қибтӣ ва партофтани алвоҳ бо ғазаб, исмати ӯро зери шубҳа бурдаанд. Муфассирони шиа бо зикри далелҳо шарҳ додаанд, ки ин мавридҳо радкунандаи исмати ҳазрати Мусо нестанд.

Осори ҳунарӣ ва таълифоти зиёде дар бораи ҳазрати Мусо, зиндагӣ ва нубуввати ӯ эҷод ва нашр шудаанд, ки аз ҷумлаи онҳо тасвири миниётураи Маҳмуди Фаршчиён дар бораи табдил шудани асои Мусо ба мор мебошад. Шоироне мисли Саъдии Шерозӣ, Мавлоно, Иқболи Лоҳурӣ ва Парвини Эътисомӣ низ шеърҳое дар бораи Мусо сурудаанд. Филмҳое низ дар бораи ҳазрати Мусо таҳия шудаанд, ки филми синамоии "Даҳ фармон" аз ҷумлаи онҳо мебошад.

Мусо бузургтарин пайғамбари Банӣ Исроил

Мусо ибни Имрон[1] бузургтарин пайғамбари Банӣ Исроил ва пешвои он қавм буд,[2] ки онҳоро аз асорати мисриён озод кард ва ба сӯи замини мавъуд (ваъдашуда) раҳсипор намуд.[3]

Ҳазрати Мусо (а) яке аз панҷ пайғамбари улулъазм,[4] яъне соҳиби шариат,[5] буд. Номи Мусо (а) 136 маротиба дар Қуръон зикр шуда[6] ва муъҷизаҳои зиёде аз ӯ дар Қуръон нақл гардидааст.[7] Қуръон қиссаҳои зиндагии Мусоро бештар аз дигар пайғамбарон зикр кардааст.[8] Ӯ домоди ҳазрати Шуайб буд.[9] Ҳазрати Юшаъ васӣ ва ҷонишини Мусо (а) буд.[10]

وَاذْکرْ فِی الْکتَابِ مُوسَی إِنَّهُ کانَ مُخْلَصًا وَکانَ رَسُولًا نَّبِیا...وَقَرَّبْنَاهُ نَجِیا

«Ва дар ин китоб (Қуръон) саргузашти Мусоро ёд кун, бешубҳа, ӯ инсони ихлосшуда ва фиристодае (ба ҳайси) пайғамбар буд... Ва ӯро наздик гардонидем, дар ҳоле ки бо ӯ роз гуфтем.»

Сураи Марям, оятҳои 51 - 52

Қуръон Мусо (а)-ро расул ва набӣ муаррифӣ намуда,[11] ва ӯро ба сабаби рисолат ва гуфтугӯяш бо Худованд бар қавмаш бартар донистааст.[12] Алвоҳ[13] ва Таврот бар ҳазрати Мусо нозил шуд.[14] Ӯ соҳиби китоби осмонӣ ва шариат буд,[15] ва шариати ӯ дар байни адёни илоҳӣ наздиктарин шариат ба Ислом дониста шудааст.[16]

Ба гуфтаи Муҳаммадҳусайн Фазлуллоҳ, аз донишмандони шиа, рисолати ҳазрати Мусо ба гурӯҳ ё ҷойи муайяне маҳдуд набуд, балки ҷаҳонӣ ва умумист.[17] Аммо баъзе муҳаққиқон, асосан бар пояи оятҳои Қуръон ва Таврот, бар ин назаранд, ки мухотаби дини яҳуд ва китоби Таврот фақат қавми Банӣ Исроил (фарзандони Яъқуб) буда, хитобе ба дигар умматҳо надорад.[18]

Сухан гуфтан бо Худованд

Мақолаҳои асосӣ: Гуфтугӯи ҳазрати Мусо бо Худованд ва Калимуллоҳ

Сифати «Калимуллоҳ» (ба маънои касе, ки Худо бо ӯ сухан гуфт) махсуси ҳазрати Мусо (а) дониста шудааст.[19] Албатта, баъзеҳо бар ин назаранд, ки Худованд дар меъроҷ бо Паёмбари Ислом низ бевосита сухан гуфтааст.[20]

Худованд бевосита бо ҳазрати Мусо (а) сухан гуфт.[21] Носир Макорими Шерозӣ бар он аст, ки Худованд мавҷҳои садо ва калимотро дар фазо ё ҷисмҳо меофарид ва сухан гуфтанаш чунин буд.[22] Дар муқобил, Сайид Муҳаммадҳусайн Таботабоӣ бар ин назар аст, ки Худованд чигунагии сухан гуфтанашро зикр накардааст ва мо низ наметавонем чигунагии ин гуфтугӯро аз таъбирҳои Қуръон ба даст оварем.[23] Ба гуфтаи ӯ, сухан гуфтани Худо бо Мусо бо восита[24] ва як амри ҳақиқӣ буд, ки гарчи асарҳои оддӣ дошт, бе ниёз ба аъзову ҷавореҳи моддӣ (мисли даҳон) сурат гирифтааст.[25]

Зиндагиномаи ҳазрати Мусо (а)

Ҳазрати Мусо (а), фарзанди Имрон, аз насли Ловӣ ибни Яъқуб дониста мешавад.[26] Номи падараш дар Таврот Амром омадааст, ки дар лаҳҷаи арабӣ ба сурати Имрон даромада, мусалмонон низ ӯро бо ҳамин ном мешиносанд.[27] Таваллуди ҳазрати Мусо (а) тақрибан 250 сол пас аз вафоти ҳазрати Иброҳим (а) рух додааст.[28] Масъудӣ дар китоби Исбот-ул-васия фосилаи байни Мусо ва Иброҳим (а)-ро 468 сол гуфтааст.[29]

Ҳазрати Мусо (а) дар давроне ба дунё омад, ки Фиръавн фармон дода буд, ҳамаи писарони навзоди Банӣ Исроилро бикушанд ва духтарони онҳоро асир гиранд.[30] Тибқи Таврот, Фиръавн аз афзоиши қудрати Банӣ Исроил ва муттаҳид шудани онҳо бо душманонаш тарс дошт ва ба ҳамин далел, амри қатли писарони онҳоро содир кард.[31] Носир Макорими Шерозӣ, муфассири шиа, бар ин назар аст, ки мувофиқи оятҳои Қуръон, Фиръавн барои заиф гардонидани Банӣ Исроил писарони онҳоро мекушт.[32] Баъзеҳо сабаби ин фармонро хоби Фиръавн медонанд. Ӯ дар хоб дид, ки оташе аз самти Байтулмуқаддас ба сӯи Миср меояд ва ҳамаи мисриёнро месӯзонад, дар ҳоле ки ба Банӣ Исроил ҳеҷ осебе намерасонад.[33] Ба ривояти дигар, Фиръавн хоб дид, ки писаре аз Банӣ Исроил ба дунё меояд ва подшоҳии ӯро аз байн мебарад.[34]

Таваллуд ва кӯдакии ҳазрати Мусо (а) то фирор аз Миср

Тибқи оятҳои Қуръон, пас аз таваллуди ҳазрати Мусо (а), Худо ба модари ӯ (Юкобад[35]) ваҳй кард, ки фарзандатро шир деҳ ва вақте аз ҷонаш тарсидӣ,[36] ӯро дар сандуқе гузошта,[37] ба дарё (рӯдхона) андоз ва ҳеҷ нигарон набош ва натарс.[38]

Модари Мусо пас аз чанд муддати шир додан (бар асоси Таврот, се моҳ[39]) аз тарси хатар ӯро дар сандуқе гузошта, ба дарё (рӯдхона) партофт[40] ва духтарашро барои назорат аз паси он фиристод.[41] Худованд барои оромиши дили модари Мусо ба ӯ нерӯ дод[42] ва ваъда дод, ки фарзандашро ба ӯ бармегардонад ва ӯро аз пайғамбарон қарор медиҳад.[43]

Шахсе аз хонадони Фиръавн Мусоро аз об гирифт.[44] Таврот ин шахсро духтари Фиръавн медонад.[45] Вале бар асоси Қуръон, ҳамсари Фиръавн (Осия[46]) ӯро «нури чашми худ ва Фиръавн» хонда, умед дошт, ки ӯ барояш судманд бошад ё ҳатто ӯро фарзандхонда бигирад.[47]

Баъд аз наҷот ёфтани Мусо (а), ӯ шири ҳеҷ зани дигарро қабул накард, то ин ки бо тавсияи хоҳари Мусо, модарашро оварданд ва ба ҳамин тартиб, ӯ назди модараш бозгашт.[48] Носир Макорими Шерозӣ бо истинод ба Қуръон бар ин назар аст, ки Мусо дар хона ва назди хонаводааш бузург шуд, аммо баъзан ӯро назди ҳамсари Фиръавн низ мебурданд.[49] Ҳамчунин, аз гуфтори Фиръавн, ки ба Мусо гуфт: «Оё мо туро дар кӯдакӣ назди худ тарбия накардем?!»[50] метавон дарёфт, ки ӯ як муддат дар қасри Фиръавн зиндагӣ кардааст.[51] Тибқи Таврот низ, Мусо дар кӯдакӣ назди модараш буд ва вақте бузург шуд, ба қасри Фиръавн рафт.[52]

Гуфта шудааст, ки номи «Мусо» ба ин далел ба ӯ гузошта шуд, ки ӯро аз байни об ва дарахт гирифтанд. «Му» дар забони қибтӣ ба маънои об ва «со» ба маънои дарахт аст.[53]

Мусо дар ҷавонӣ дар задухӯрди як марде аз Банӣ Исроил бо як мисрӣ (қибтӣ) ширкат кард ва бо як мушт шахси мисриро кушт.[54] Пас аз ин ҳодиса, маъмурони Фиръавн қасди қатли ӯро гирифтанд[55] ва Мусо барои наҷот аз Миср фирор кард.[56]

Минётури табдил шудани асои ҳазрати Мусо ба мор, асари Маҳмуди Фаршчиён

Зиндагӣ дар Мадян, пайғамбарӣ ва бозгашт ба Миср

Ҳазрати Мусо (а) пас аз даргирӣ бо марди қибтӣ ва куштани ӯ, барои наҷот аз таъқиби маъмурони ҳукуматӣ ба Мадян фирор кард.[57] Дар он ҷо ба ду духтари чӯпон (бо номҳои Сафуро ва Лиё[58]) кӯмак кард, то чорвои худро об диҳанд.[59] Падари ин духтарон, ки дар ривоятҳо ва таърих ҳазрати Шуъайб дониста шудааст,[60] пас аз шунидани саргузашти Мусо ӯро ба назди худ хонд[61] ва ба ӯ пешниҳоди кор ва издивоҷ бо духтарашро дод.[62]

Ҳазрати Мусо (а) дар Мадян монд ва бо духтари Шуъайб издивоҷ кард ва нигоҳубини гӯсфандони ӯро ба ӯҳда гирифт.[63] Бар асоси он чи дар Қуръон ва тафсирҳои шиа омадааст, Мусо даҳ сол дар Мадян дар канори Шуъайб зиндагӣ кард ва ба чӯпонӣ машғул буд.[64] Пас аз он, ӯ дар роҳи бозгашт ба Миср, шабона бо хонаводааш роҳро гум кард[65] ва дар он ҳангом оташе аз самти Тӯри Сино дид ва барои гирифтани хабар ё қисме аз он оташ ба сӯи он рафт.[66]

Вақте ба назди оташ расид, аз тарафи рост ва аз байни дарахт садое омад: «Эй Мусо, Ман Худо - Парвардигори ҷаҳониён, ҳастам.»[67] «Танҳо Маро ибодат кун ва намозро барои ёди Ман барпо дор.»[68]

Ҳазрати Мусо (а) дар кӯҳи Тӯри Сино ба пайғамбарӣ баргузида шуд.[69] Худованд ба ӯ амр кард, ки асояшро бияндозад.[70] Вақте ӯ ин корро кард, асо ба мори бузурге табдил ёфт.[71] Ба ӯ дастур дода шуд, ки натарсад ва онро бардорад, зеро дубора ба шакли аввалаи худ бармегардад.[72] Ҳамчунин, ба ӯ амр шуд, ки дасташро дар гиребонаш гузорад, ки ногаҳон дасти ӯ сафед ва нуронӣ шуд.[73] Ин муъҷизаҳо барои омодасозии Мусо (а) барои муқобила бо Фиръавн дониста мешаванд.[74]

Оғози даъват ва хориҷ шудани Банӣ Исроил аз Миср

Бар асоси оятҳои Қуръон, Худо ҳазрати Мусо (а)-ро барои ҳидояти Фиръавн ва қавмаш фиристод.[75] Мусо (а) ба Худо гуфт, ки метарсад, ки ӯро такзиб мекунанд[76] ва тоқати инкор ва дашномҳои онҳоро надорад.[77] Вай забонашро равон намедонист[78] ва медонист, ки фиръавниён ӯро барои қатли марди қибтӣ гунаҳкор медонанд.[79] Бинобар ин аз Худо хост, ки Ҳорунро низ ҳамроҳи ӯ бифиристад.[80]

Ҳазрати Мусо (а) ҳамроҳи бародараш Ҳорун назди Фиръавн рафтанд[81] ва аз ӯ хостанд, ки Банӣ Исроилро озод кунад.[82] Мусо барои исботи ҳаққонияти рисолати худ муъҷизаҳои худро нишон дод: асояш ба мор табдил ёфт ва дасти ӯ нуронӣ шуд.[83] Вале Фиръавн ӯро муттаҳам ба ҷодугарӣ кард.[84] Дар ниҳоят, маҷлисе барои муқобила бо ҷодугарони Фиръавн ташкил шуд. Мусо (а) бо муъҷизаи худ ҷодуи онҳоро барҳам зад ва ҷодугарон ба ӯ имон оварданд.[85] Бо вуҷуди ин, Фиръавн таслим нашуд ва Худованд балое бар сари мисриён нозил кард.[86] Худованд ба Мусо амр кард, ки шабона бо Банӣ Исроил аз Миср хориҷ шавад.[87] Пас аз баромадан, Фиръавн бо лашкараш ба таъқиби онҳо пардохт.[88] Дар як нуқта, Банӣ Исроил аз як тараф бо баҳр ва аз тарафи дигар бо лашкари Фиръавн муҳосира шуданд.[89] Бо амри Худо, Мусо (а) асояшро ба баҳр зад ва роҳи хушке дар миёни об кушода шуд.[90] Банӣ Исроил нагҷот ёфтанд,[91] аммо Фиръавн ва лашкараш дар об ғарқ шуданд.[92]

Ҳамчунин бубинед: Муъмини Оли Фиръавн ва Убури Банӣ Исроил аз дарё

Ҳиҷрат ба сарзамини мавъуд

Ҳазрати Мусо (а) пас аз наҷоти Банӣ Исроил ба Миқот рафт.[93] Банӣ Исроил дар набудани ӯ гӯсолаеро аз тилло сохта, парастиш карданд.[94] Вақте Мусо (а) ин манзараро дид, ду лавҳе, ки дар кӯҳи Тӯри Сино бар ӯ нозил шуда буданд, ба замин зада шикаст.[95] Худованд Банӣ Исроилро мавохиза кард.[96] Мусо (а) 70 тан аз сарони Банӣ Исроилро бо худ ба Миқот бурд.[97] Баъзе аз онҳо ба Худо гуфтанд, ки танҳо вақте ба ӯ имон меоранд, ки ӯро бо чашми худ бубинанд.[98]

Барои нишон додани нотавонии онҳо, Худо барқ ва садои шадиде фиристод, ки ҳамаи онҳоро нобуд кард.[99] Баъзе ин садамаро азоб донистаанд.[100] Мусо (а) ба Худо гуфт: «Оё моро барои кори нодонҳоямон ҳалок мекунӣ?»[101] ва аз Худо хост, ки онҳоро зинда кунад. Худованд дуои ӯро пазируфт ва онҳоро дубора зинда кард.[102]

Қолини дастбоф, лар мавзуи воқеаҳои Банӣ Исроил дар саҳрои Сино

Саргардонӣ дар биёбон

Пас аз марги Фиръавн, Банӣ Исроил барои расидан ба сарзамини муқаддас (бархе онро Шом донистаанд[103]) бояд бо мардони қавӣ мубориза мекарданд.[104] Аммо онҳо аз ҷанг саркашӣ карда, гуфтанд: «Ту ва Худоят биравед, биҷангед, мо ҳамин ҷо мемонем.»[105]

Худованд дар ҷазои ин сарпечияшон вуруд ба сарзамини муқаддасро 40 сол барояшон ҳаром кард.[106] Дар ин муддат онҳо дар биёбон саргардон монданд.[107] Дар даврони оворагӣ мушкилоте барои Банӣ Исроил пеш омад, ки Худованд онҳоро ҳал кард.[108] Худованд барои ҳифзи онҳо абрро соябон қарор дод,[109] ва «манну салво» фиристод, то аз гуруснагӣ наҷот ёбанд.[110]

Бар асоси оёти Қуръон, ҳазрати Мусо (а) аз Худо об талаб кард ва Худо амр кард, ки асояшро ба санге бизанад. Бо ин кор, 12 чашмаи об, ба теъдоди қабилаҳои Банӣ Исроил, ҷорӣ шуд ва ҳар як аз он қабилаҳо соҳиби чашмаи махсуси худ шуд.[111]

Баъзеҳо ин ҳикоя ва муъҷизаи Мусоро (а) ба замони оворагӣ дар биёбон[112] ва баъзеҳо марбут ба пеш аз он давра донистаанд.[113] Гуфта шудааст, ки воқеаҳои дархости дидани Худо, фурӯ рафтани Қорун дар замин, гӯсолаи Сомирӣ, гови Банӣ-Исроил, нузули лавҳҳо ва шикофта шудани кӯҳ дар замони оворагии Мусо ва пайравонаш рух додааст.[114]

Вафоти ҳазрати Мусо (а)

Ҳазрати Мусо (а) дар давраи саргардонии Банӣ Исроил[115] ва дар синни 120[116] ё 126-солагӣ[117] вафот кард. Бар асоси ривояте аз Паёмбар (с), ӯ 126 сол зиндагӣ кардааст.[118] Марги ӯро тақрибан 1700 сол пеш аз мелоди Масеҳ донистаанд.[119]

Гуфта мешавад, ки қабри ӯ номаълум боқӣ мондааст.[120]

Нубувват

Ҳазрати Мусо (а) дар чиҳилсолагӣ,[121] дар Тӯри Сино[122] ва аз миёни дарахте мавриди хитоби ваҳй қарор гирифт[123] ва дар он ҷо ба пайғамбарӣ баргузида шуд.[124] Ӯ аз пайғамбарони Улулъазм буд.[125] Баъзе муфассирон бар асоси таъбири Қуръон «وَ أَنَا اخْتَرتُک; Ман туро барои рисолат интихоб кардам»[126] бовар доранд, ки Мусо дар ҳамон ҷо ва бо ҳамин таъбир ба пайғамбарӣ мабъус шуд.[127] Худованд пас аз эълони рисолат, ба ӯ дастурҳое дод:

Даҳ фармон ва Таврот

Даҳ фармон:
1. Ман Худованд, Худои ту ҳастам.

2. Ту бояд ба ҷуз Ман, дигар худоён надошта бошӣ.

3. Аз номи Ман, ки Худои туст, суиистифода макун.

4. Рӯзи шанбе (Сабт)-ро ба ёд дошта бош ва онро муқаддас бидор.

5. Падару модаратро эҳтиром кун.

6. Қатл макун.

7. Зино макун.

8. Дуздӣ макун.

9. Дурӯғ нагӯ.

10. Ба моли ва номуси дигарон чашми тамаъ надошта бош.

Мақолаҳои аслӣ: Даҳ фармон ва Таврот

Даҳ фармон дастурҳое буданд, ки бар лавҳаҳо навишта шуда, бар ҳазрати Мусо (а) нозил гардид.[133] Манзур аз Таврот китобҳои панҷгонаи Мусо (а) аст. Яҳудиён ин китобҳоро нозилшуда бар ҳазрати Мусо (а) медонанд.[134] Ин асфор (китобҳо) иборатанд аз: Сифри Таквин (Пайдоиш), Хуруҷ, Ловиён, Аъдод ва Тасния.[135] Албатта, гоҳе Таврот ба кулли Китоби муқаддаси яҳудиён низ итлоқ мешавад.[136] Мусалмонон муътақиданд, ки Таврот таҳриф шудааст.[137]

Шариати Мусо (а)

Муфассирон, бо таваҷҷуҳ ба баъзе оятҳои Қуръон, ҳазрати Мусо (а)-ро аз пайғамбароне донистаанд, ки соҳиби китоб ва шариат буд.[138] Шариат дар маънои хос, ба маънои одоб ва муқарраротест, ки Худованд барои бандагонаш ташриъ кардааст ва шомили аҳкоми фиқҳӣ ва ахлоқӣ мешавад.[139]

Шариати Мусо (а) дар Қуръон:

Муфассирон дар бораи шариати ҳазрати Мусо (а) ба се дастаи оятҳо истинод кардаанд:[140]

  • Дастае аз оятҳо[141] фиристодани Мусо (а) ба сӯи Фиръавн ва Қибтиёнро баён кардааст.[142]
  • Дастаи дигар бар ин далолат доранд, ки фиристодани Мусо (а) ба сӯи Банӣ Исроил ҳамроҳ бо китоб будааст.[143] Баъзе муфассирон манзур аз «китоб» дар ин оятҳоро Таврот донистаанд,[144] ки дар он илова бар тавҳид,[145] амру наҳй ва шариати ҳазрати Мусо (с) барои қавми Банӣ Исроил омадааст.[146]
  • Баъзеҳои дигар бар умумияти даъвати Мусо (а)[147] ва муътабар будани шариати ӯ, натанҳо барои Банӣ Исроил, ки барои ҳамаи инсонҳо далолат мекунанд.[148]

Шариати Мусо (а) дар Таврот

Ба гуфтаи баъзе муҳаққиқон, шариати Мусо (а) иборат аз 613 ҳукми шаръӣ мебошад.[149] Аз ин теъдод, 248 ҳукм дар бораи воҷибот ва 365 ҳукм марбут ба муҳаррамот (мамнуоти шаръӣ) аст.[150] Яке аз манобеи аслие, ки яҳудиён одоб ва аҳкоми шаръии худро аз он мегиранд, аҳкоми Мусо (а) аст, ки дар Таврот, бахусус дар се китоби Ловиён, Аъдод ва Тасния аз асфори панҷгонаи Таврот зикр шудааст:[151]

  1. Китоби Ловиён (китоби сеюм аз панҷ китоби Таврот) дарбаргирандаи қонунҳо ва аҳкоми коҳинҳо ва қурбонию ҳадяҳои онҳо аст.[152] Инчунин қонунҳо ва аҳком дар бораи ҳайвоноти ҳалол ва ҳаром,[153] покӣ ва наҷосат,[154] каффораи гуноҳон,[155] ҷиноятҳои ҷинсӣ монанди зино ва ҷазои гуноҳон,[156] қоидаҳои идҳои муқаддас,[157] ва аҳкоми вақфҳо[158] дар он зикр шудаанд.
  2. Дар китоби Аддод (китоби чорум аз панҷ китоби Таврот) баъзе аҳком дар бораи занҳое, ки аз ҷониби шавҳаронашон ба шубҳа гирифта мешаванд,[159] аҳком дар бораи ҳуқуқи қатл ва ҷазоҳои он,[160] қоидаҳои назр,[161] қонунҳои қурбонӣ,[162] вазифаҳои коҳинҳо ва ловиҳо,[163] ва тақсими ғанимат[164] омадааст.
  3. Дар китоби Тасния (охирин китоб аз китобҳои панҷгона) ин аҳком зикр шудаанд: даҳфармон,[165] таъин қозиҳо барои ҳалли мунозираҳо,[166] шаҳодат дар додгоҳ,[167] қонунҳо ва аҳкоми ҷанг,[168] ва аҳкоми издивоҷ.[169]

Муъҷизоти Мусо (а)

Бар асоси ояти 101 сураи Исро ва ояти 12 сураи Намл, ҳазрати Мусо (а) нуҳ нишона ва муъҷиза дошт. Муфассирони исломӣ дар бораи ин муъҷизот ихтилофи назар доранд.[170] Ба назари Аллома Таботабоӣ ва Макорим Шерозӣ, ин муъҷизот иборатанд аз: табдил шудани асо ба мори азим, яди байзо (дасти нуронӣ ва дурахшон), фиристода шудани тӯфон, малах, қурбоқа, шапуш, хун, қаҳтӣ ва камбуди меваҳо.[171] Ин нуҳ муъҷиза, муъҷизаҳое буданд, ки ҳазрати Мусо (а) дар муқобили Фиръавн ва барои даъвати ӯ овард. Аммо дар асл, муъҷизоти ӯ беш аз ин буд.[172]

Дар Қуръон, 16 муъҷиза аз муъҷизоти ҳазрати Мусо (а) зикр шудааст, ки баъзе аз онҳо дар оятҳои гуногун такрор шудаанд: шикофта шудани дарё (17 оят),[173] табдили асо ба мори азим (8 оят),[174] дурахшон шудани даст (Яди Байзо) (5 оят),[175] бардоштани кӯҳ бар сари Банӣ Исроил (4 оят),[176] фуруд омадани соиқа (раъду барқи шадид) бар Банӣ Исроил (3 оят),[177] фиристода шудани "манну салво" (таоми осмонӣ) барои Банӣ Исроил (3 оят).[178] Муъҷизоти дигар иборатанд аз: истифода аз абрҳо барои соябон,[179] мубтало шудани мардум ба хунибинӣ ва ғайринӯшокӣ шудани рӯди Нил,[180] хушксолӣ,[181] тӯфон,[182] малах,[183] шубуш,[184] хук[185] ва низ зинда шудани мақтули Банӣ Исроил.[186]

Табдили асо ба мор

Муъҷизаи табдили асои ҳазрати Мусо (а) ба мор, дар панҷ сураи Қуръон ва ҳашт оят зикр шудааст.[187] Бар асоси оятҳои Қуръон, асои Мусо (а) дар се ҳодиса ба мор табдил шуд:

  1. Табдил шудани асо ба мор дар кӯҳи Тӯр: Тибқи он чи ки дар се сураи Қасас, Намл ва Тоҳо омадааст,[188] асои ҳазрати Мусо пас аз он ки ба замин афтод,[189] ба «ҷонн»[190] ё «ҳайя»[191] табдил шуд, ки маънояш мор аст.[192]
  2. Табдил шудани асо ба мори азим дар ҳузури Фиръавн: Тибқи оятҳои Қуръон, вақте ки Мусо назди Фиръавн рафт, то ӯро ба роҳи ҳақ даъват кунад, Фиръавн аз ӯ нишонае барои исботи ростгӯияш талаб кард. Ҳазрати Мусо асои худро ба замин партофт ва он ба «сӯъбон» табдил шуд,[193] ки маънояш мори азим аст.[194]
  3. Табдил шудани асо ба мор дар муқобили ҷодугарон: Тибқи он чи ки дар сураҳои Шуаро, Аъроф ва Тоҳо омадааст, Мусо пас аз он ки асои худро дар ҳузури Фиръавн ба мори азим табдил кард,[195] ва хостаи Фиръавнро барои рақобат бо ҷодугарон пазируфт, асои худро ба замин партофт ва асо ба мори бузурге табдил шуд, ки тамоми ресмонҳои ҷодугаронро, ки ба назар мор менамуданд, фурӯ бурд.[196] Ин воқеа боиси имон овардани ҷодугарон шуд[197] ва дар айни ҳол, онҳо Фиръавнро инкор карданд.[198]

Яди байзо (дасти дурахшанда)

Мақолаи аслӣ: Яди байзо

Муъҷизаи "Яди Байзо" (дасти сафед), ки муфассироне чун Сайид Абдуллоҳ Шуббар[199] ва Фазл ибни Ҳасан Табарсӣ[200] онро ба маънои "дасти нуронӣ ва дурахшон" донистаанд, ва тафсиргароне чун Шайх Тӯсӣ[201] ва Муҳаммадҷавод Мағния[202] онро "дасти сафед" хондаанд, яке аз нӯҳ муъҷизаи ҳазрати Мусо (а) мебошад, ки дар Қуръон зикр шудааст.[203] Дар бораи ин муъҷиза дар сураҳои Аъроф, Тоҳо, Шуаро, Намл ва Қасас ёдоварӣ шудааст.[204]

Бар асоси оятҳои Қуръон, ин муъҷиза як бор, пеш аз рафтани Мусо барои мулоқот бо Фиръавн ва барои омодагии ҳазрати Мусо (а) рух дод[205] ва бори дигар назди Фиръавн воқеъ шуд.[206]

Шикофта шудани дарё

Бар асоси ояти 50 сураи Бақара, Худованд дарёро барои наҷоти Банӣ Исроил шикофт ва онҳоро наҷот дод, дар ҳоле ки пайравони Фиръавн ғарқ шуданд.[207] Дар ин оят, шеваи шикастани дарё баён нашудааст; аммо дар ояти 63 сураи Шуаро омадааст, ки Худованд ба Мусо ваҳй кард, то асояшро ба дарё бизанад. Вақте Мусо ин корро кард, дарё шикофта шуд ва обҳо бар рӯи ҳам қарор гирифтанд.[208] Ҳамчунин, дар ояти дигар ба ғарқ шудани Фиръавн ишора шудааст.[209]

Достони Мусо ва Хизр

Мақолаи аслӣ: Достони Мусо ва Хизр

Достони Хизр ва Мусо достони қуръонӣ дар бораи мулоқот ва ҳамроҳии ҳазрати Мусо (а) бо Хизр аст.[210] Дар ин достон, ҳазрати Мусо (а) пас аз ёфтани шахсе, ки Қуръон аз ӯ бо таъбири «бандае аз бандагони Мо, ки ба ӯ раҳмат ва илм дода шуд» ёд мекунад, хоҳони ҳамроҳӣ ва омӯзиш аз ӯ мешавад.[211] Дар ривоятҳои шиа, ин шахс ҳазрати Хизр (а) муаррифӣ шудааст.[212]

Ҳамроҳӣ ба дархост ва исрори ҳазрати Мусо (а) буд.[213] Хизр бо вуҷуди мухолифати аввалия, бо ин шарт, ки Мусо (а) ҳеҷ суоле напурсад, ҳамроҳиро қабул мекунад.[214] Дар ин ҳамроҳӣ, Хизр се амал анҷом дод: сӯрох кардани киштӣ,[215] куштани як навҷавон[216] ва бозсозии як девор.[217] Ҳазрати Мусо (а) дар ҳар се маврид эътироз кард,[218] ва ҳамин сабаби ҷудоии онҳо шуд.[219] Хизр дар ниҳоят, далели корҳояшро баён кард.[220] Ин достон як бор дар Қуръон нақл шуда ва миёни муфассирон, мутакаллимон ва урафо баҳсу гуфтугӯҳои бисёре дар хусуси он вуҷуд дорад.[221]

Исмати Мусо (а)

Ҳамчунин бубинед: Исмати пайғамбарон

Ба гуфтаи Сайид Муртазо, бар хилофи аҳли суннат, шиа ҳамаи пайғамбаронро аз ибтидои таваллуд то поёни умр, аз ҳама гуна гуноҳон маъсум медонад.[222]

Куштани қибтӣ

Мақолаҳои аслӣ: Куштани қибтӣ ва Ояти 15 сураи Қасас
Наққошии кушта шудани қибтӣ аз тарафи Мусо (а)

Кушта шудани қибтӣ, дар ҷараёни даргирии шахси қибтӣ бо марде аз Банӣ Исроил, ба дасти ҳазрати Мусо (а) иттифоқ афтод.[223] Ин достон дар ояти 15 сураи Қасас баён шудааст.[224] Бархе муътақиданд, ки куштани қибтӣ бо маъсум будани ҳазрати Мусо (а) носозгор аст[225] ва ба ин тартиб истидлол кардаанд:

  • Агар марди қибтӣ сазовори қатл буд, чаро тибқи ояти 15 сураи Қасас, ҳазрати Мусо (а) пас аз анҷоми ин кор гуфт: «Ин аз амали шайтон аст»[226] ва дар ояти баъдӣ гуфт: «Худоё, бар худ ситам кардам, маро биёмурз»;[227] ҳамчунин дар ояти 20 сураи Шуаро гуфт: «Ман он корро анҷом додам, дар ҳоле ки аз ноогоҳон будам»?[228]
  • Агар қибтӣ сазовори қатл набуд, ҳазрати Мусо (а) шахси бегуноҳеро кушта ва маъсият кардааст ва ин бо маъсум будани ӯ носозгор аст.[229]

Дар муқобил, муфассирон муътақиданд, ки марди қибтӣ сазовори қатл буд ва куштани ӯ гуноҳ ҳисоб намешуд; аммо беҳтар буд, ки ҳазрати Мусо (а) қатли ӯро ба таъхир меандохт, зеро ин кор боиси мушкилоти зиёде барои ӯ ва берун рафтанаш аз Миср шуд. Онҳо ин амали ҳазрати Мусо (а)-ро тарки авло медонанд ва мегӯянд, истиғфори ӯ низ барои ҳамин тарки авло буд.[230]

Бархе аз муфассирони аҳли суннат бовар доранд, ки куштани Қабтӣ қатли хатоӣ буд ва қатли хатоӣ аз гуноҳҳои хурд (сиғира) аст ва Мусо (а) барои анҷом додани ин гуноҳи хурд истиғфор кардааст.[231]

Партофтани алвоҳ бо ғазаб

Яке аз умуре, ки бар асоси он ба исмати ҳазрати Мусо (а) нуқс задаанд, рафторҳои ӯ дар вокуниш ба гӯсола-парастии қавмаш пас аз баргаштан аз кӯҳи Тӯр аст.[232] Дар ояти 150 сураи Аъроф омадааст, вақте ҳазрати Мусо (а) аз кӯҳи Тӯр ба сӯи қавмаш баргашт ва гӯсола-парастии онҳоро дид, лавҳҳое, ки дар даст дошт, ба замин андохт ва аз рӯи хашм сари бародарашро гирифт ва ба сӯи худ кашид.[233] Ин воқеа дар Таврот ба ин тариқ нақл шудааст: «Вақте Мусо ба ордугоҳ расид ва гӯсола ва раққосонро дид, ғазабаш афрӯхта шуд ва алвоҳро аз дасти худ андохт ва онҳоро шикаст.»[234]

Посухҳои муфассирон:

  • Фазл ибни Ҳасан Табарсӣ, нависандаи тафсири Маҷмаъ-ул-баён, муътақид аст, ки ҳазрати Мусо (а) мехост бо ин рафтораш нишон диҳад, ки аз кирдори онҳо сахт хашмгин аст ва ба ин шева, зиштии амалашонро ба онҳо бифаҳмонад, то дигар чунин корҳоеро муртакиб нашаванд ва ин бо исмати ӯ мунофот надорад.[235]
  • Аллома Таботабоӣ ихтилофи байни Мусо ва Ҳорунро бо исмати ин ду пайғамбар носозгор намедонад. Ӯ истидлол кардааст, ки ин андоза аз ихтилоф ночиз аст ва ношӣ аз ихтилофи салиқа ва равиш аст ва исмат махсуси аҳком ва дастурҳои Илоҳӣ.[236]
  • Замахшарӣ, муфассири аҳли суннат, муътақид аст, ки ғазаб ва хашми ҳазрати Мусо (а) дар ин ҷо барои Худо ва аз рӯи ғайрати динӣ буд.[237]

Баъзе муҳаққиқон бар ин назаранд, ки дар Тавроти мавҷуда натанҳо аз исмати Мусо (а) зикр нашудааст, балки баъзе гуноҳу нисбатҳои нораво ба баъзе пайғамбарон ва хусусан ҳазрати Мусо (а)[238] нисбат дода шудаанд, ки бо исмати амалии онҳо созгорӣ надоранд.[239] Баъзе дигар истифодаи адолатро дар баъзе фиқраҳои Таврот, монанди «[Эй Нуҳ] ту ва аҳли хонаат ба киштӣ дароед; зеро туро дар ин аср назди худам адолатманд дидам»,[240] ба маънои исмат гирифта ва эътиқод ба исмати пайғамбаронро аз он истинбот кардаанд.[241]

Осори ҳунарӣ дар бораи Мусо (а)

Қоличаи тасвирии убури ҳазрати Мусо (а) ва қавмаш аз дарё

Дар асрҳои гуногун осори ҳунарии бисёре барои ҳазрати Мусо (а) сохта шудааст;[242] аз ҷумла чанд филми синамоӣ тавлид шудааст, ки машҳуртарини онҳо филми "Даҳ фармон" дар соли 1956 милодӣ мебошад, ки онро яке аз бузургтарин филмҳои таърихи синамо мешуморанд.[243] Филми дигари маъруф дар бораи ҳазрати Мусо (а) "Хуруҷ: Худоён ва подшоҳон" аст, ки дар соли 2007 сохта шудааст.[244]

Филмҳои тасвирӣ низ дар ин замина таҳия шудаанд; аз ҷумла филми тасвирии мусиқавии "Шоҳзодаи Миср", ки дар соли 1988 милодӣ сохта шудааст.[245]

Қолинҳои тасвирии зиёде низ дар Эрон бо мавзуи Мусо (а) ва воқеаҳои зиндагии ӯ бофта шудаанд.[246] Ҳайкали Мусо аз дигар осори маъруфи ҳунарӣ дар бораи Мусо (а) мебошад, ки аз ҷониби Микеланҷело дар асри XVI сохта шудааст ва имрӯз дар шаҳри Рими Италия қарор дорад.[247] Расмҳои зиёде низ аз ҳазрати Мусо кашида шудаанд.[248]

Мусо (а) дар шеъри форсӣ

Саъдии Шерозӣ ба достони дархости дидани Худо аз ҷониби ҳазрати Мусо (а) ва посухи "Лан тарони" (Ҳаргиз Маро нахоҳӣ дид),[249] чунин ишора кардааст:

Мусои тӯри ишқам дар водии таманно,
Муҷруҳи "лан тарони", чун худ ҳазор дорам.[250]

Мавлоно Ҷалолуддини Балхӣ дар ашъораш кушта шудани фарзандони Банӣ Исроил ва бузург шудани Мусо (а) дар хонаи Фиръавнро чунин баён мекунад:

Садҳазорон тифл мекушт ӯ бурун,
Мусӣ андар садри хона дар дарун.[251]

Иқболи Лоҳурӣ низ ба бахши дигаре аз зиндагии Мусо (а) ишора кардааст:

Ҷонам малул гашт зи Фиръавну зулми ӯ,
Он нури ҷайби Мусии Имронам орзуст.[252]

Парвини Эътисомӣ шеъре бо номи "Лутфи Ҳақ" дар бораи модари Мусо дорад ва дар он низ ба Мусо (а) ишора кардааст.[253] Шоирони дигар, аз ҷумла Ҳофиз[254] ва Шаҳриёр[255] низ дар ашъори худ аз Мусо (а) ёд кардаанд.

Мусо ва чӯпон

Миниатюраи «Мусо ва чӯпон», асари Ҳусейн Беҳзод

Мавлоно достони муноҷоти чӯпон бо Худоро нақл мекунад, ки бо забон ва ҳоли худ бо Худо сухан мегӯяд:

Дид Мусо як чӯпонеро ба роҳ,
К-ӯ ҳамегуфт: "Эй гузинанда Илоҳ!
Ту куҷоӣ, то шавам ман чокарат,
Чорақат дӯзам, кунам шона сарат".[256]

Мусо бо шунидани суханони чӯпон ба хашм омад:

Ин чӣ жожаст, ин чӣ куфр асту фишор?!
Панбае андар даҳони худ фишор!
Ганди куфри ту ҷаҳонро ганда кард,
Куфри ту дебои динро жанда кард.[257]

Чӯпон пушаймон шуду гуфт:

"Гуфт, эй Мусо, даҳонам дӯхтӣ,
В-аз пушаймонӣ ту ҷонам сӯхтӣ".

Ва аз ғаму андӯҳ:

"Ҷомаро бидриду оҳе карду тафт,
Сар ниҳод андар биёбонею рафт".[258]

Аммо Худо Мусоро муохиза карда ба ӯ гуфт:

"Бандаи моро зи мо кардӣ ҷудо".[259]

Ба ӯ ёдрас шуд:

"Ту барои васл кардан омадаӣ."[260]

Сипас, Мавлоно дидгоҳи худро чунин баён мекунад:

"Мо забонро нангарему қолро,
Мо равонро бингарему ҳолро.
Нозири қалбем, агар хошеъ бувад,
Гарчи гуфти лафз нохозеъ равад".[261]

Дар ниҳоят, бо таъбири "Ин хаторо сад савоб авлотар аст",[262] аз чӯпон дифоъ мекунад. Бо вуҷуди ин, баъзе муҳаққиқони Қуръон бар ин назаранд, ки ин достон сарчашмаи динӣ ва қуръонӣ надорад ва ҳатто бо таълимоти Қуръон мухолиф аст.[263]

Такнигориҳо

Китобҳои зиёде дар бораи ҳазрати Мусо, достонҳои зиндагӣ ва муъҷизаҳои ӯ ба забонҳои форсӣ, арабӣ ва англисӣ нашр шудаанд. Бахше аз ин осор барои кӯдакону навҷавонон навишта шудааст. Баъзе аз ин асарҳо чунинанд:

  1. "Таърихи пайғамбарон: Ҳазрати Мусо", навиштаи Муҳаммадбоқир Маҷлисӣ – Ин китоб ҷилди чорум аз маҷмуаи даҳҷилдаи "Таърихи пайғамбарон" мебошад;
  2. "Рисолати ҳазрати Мусо (а) дар Таврот ва Қуръон", навиштаи Муртазо Зоҳидзода, дар 164 саҳифа ба забони форсӣ;
  3. "Қиссаи Мусо (а): Тафсири ирфонӣ бар асоси оятҳои Қуръони маҷид", навиштаи Муинуддини ибни Муҳаммад Фараҳӣ, ки бо унвони "Эъҷози мӯсавӣ" дар Ҳиндустон нашр шудааст;[264]
  4. "Ал-Убур: Қиссату сайидино Мусо", навиштаи Камол ас-Сайид, дар 112 саҳифа, ба забони арабӣ;
  5. "Асое ки мор шуд: Қиссаи Мусо", навиштаи Беҳрӯз Ризоӣ Каҳриз, кори графикӣ аз Козим Тиллоӣ ва тасвиргарии Нилуфар Буруманд ва Ғуломалӣ Мактабӣ, дар 16 саҳифа ба забони форсӣ, барои кӯдакон.

Эзоҳ

  1. ↑ Ҳиҷозӣ, ат-Тафсир-ул-возеҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.746
  2. ↑ Шабистарӣ, Аълом-ул-Қуръон, 1387ҳ.ш., саҳ.937
  3. ↑ Хуррамшоҳӣ, "Мусо (а)", ҷ.2, саҳ.2180
  4. ↑ Зуҳайлӣ, "Тафсир-ул-васи”, 1422ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.1181
  5. ↑ Шабистарӣ, "Аълом-ул-Қуръон", 1387 ҳ.ш., саҳ.937
  6. ↑ Раҳбариён, "Мӯсо", саҳ.1123
  7. ↑ Раҳбариён, "Мӯсо", саҳ.1123
  8. ↑ Раҳбариён, "Мӯсо", саҳ.1123
  9. ↑ Аъламӣ, "Тароҷиму аълом-ин-нисо", 1407 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.145
  10. ↑ Қумӣ, "Тафсир-ул-Қумӣ", 1404 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.82
  11. ↑ Сураи Марям, ояти 51
  12. ↑ Сураи Аъроф, ояти 144
  13. ↑ Ибни Аттиё, "Ал-Муҳаррар-ул-вуҷиз", 1422 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.148
  14. ↑ Зуҳайлӣ, "ат-Тафсир-ул-Мунир", 1418 ҳ.қ., ҷ.21, саҳ.216
  15. ↑ Раҳбариён, "Мӯсо", саҳ.1123
  16. ↑ Ҳиҷозӣ, "ат-Тафсир-ул-возеҳ", 1413 ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.746
  17. ↑ Фазлуллоҳ, "Тафсирун мин ваҳй-ил-Қуръон", 1419 ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.28
  18. ↑ Аҳмадӣ, «نظریه‌ای درباره محدود بودن شریعت حضرت موسی و حضرت عیسی به بنی‌اسرائیل», Портали ҷомеи улуми инсонӣ
  19. ↑ Фазлуллоҳ, "Тафсирун мин ваҳй-ил-Қуръон", 1419 ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.202
  20. ↑ Буруҷердӣ, "Тафсири ҷомеъ", 1366 ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.462
  21. ↑ Муғния, "Тафсир-ул-Кошиф", 1424 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.495
  22. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374 ҳ.ш., ҷ.6, саҳ.363
  23. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1417 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.316
  24. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1393 ҳ.қ., ҷ.16, саҳ.32
  25. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1417 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.315
  26. ↑ Муллоҳувайш, "Баён-ул-маонӣ", 1382 ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.394
  27. ↑ Хуррамшоҳӣ, "Донишномаи Қуръон ва қуръонпажӯҳӣ", ҷ.2, саҳ.2180
  28. ↑ Мустафавӣ, "ат-Таҳқиқ", 1360 ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.206
  29. ↑ Масъудӣ, "Исбот-ул-васия", Нашри Ансорӣ, ҷ.1, саҳ.64
  30. ↑ Буруҷердӣ, "Тафсири ҷомеъ", 1366 ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.147
  31. ↑ Хуруҷ, фасли 1, оятҳои 9 - 10
  32. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374 ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.12-13
  33. ↑ Ҷурҷонӣ, "Ҷало-ул-азҳон", 1377 ҳ.ш., ҷ.7, саҳ.153
  34. ↑ Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.83
  35. ↑ Муғния, "Тафсир-ул-Кошиф", 1424 ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.51
  36. ↑ Сураи Қасас, ояти 7
  37. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 38
  38. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1393 ҳ.қ., ҷ.16, саҳ.10
  39. ↑ Китоби Хуруҷ, фасли 2, ояти 3
  40. ↑ Тайиб, “Атяб-ул-баён”, 1378 ҳ.ш., ҷ.10, саҳ.207
  41. ↑ Сураи Қасас, ояти 11
  42. ↑ Сураи Қасас, ояти 10
  43. ↑ Сураи Қасас, ояти 7
  44. ↑ Сураи Қасас, ояти 8
  45. ↑ Хуруҷ, фасли 2, ояти 9
  46. ↑ Муллоҳувайш, "Баён-ул-маонӣ", 1382 ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.239; Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.84
  47. ↑ Сураи Қасас, ояти 9
  48. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1417 ҳ.қ., ҷ.16, саҳ.13
  49. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374 ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.36
  50. ↑ Сураи Шуаро, ояти 18
  51. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374 ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.36
  52. ↑ Хуруҷ, фасли 2, оятҳои 9 - 10
  53. ↑ Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.84
  54. ↑ Сураи Қасас, ояти 15
  55. ↑ Сураи Қасас, ояти 20
  56. ↑ Сураи Қасас, ояти 21
  57. ↑ Толиқонӣ, "Партаве аз Қуръон", 1362ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.88
  58. ↑ Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.85
  59. ↑ Сураи Қасас, ояти 24
  60. ↑ Қумӣ, "Тафсир-ул-Қумӣ", 1367ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.138; Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.85
  61. ↑ Сураи Қасас, ояти 25
  62. ↑ Сураи Қасас, ояти 27
  63. ↑ Сураи Қасас, оятҳои 27 - 28
  64. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.72
  65. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1393ҳ.қ., ҷ.16, саҳ.31
  66. ↑ Сураи Намл, ояти 7
  67. ↑ Сураи Қасас, ояти 30
  68. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 14
  69. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 13
  70. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 19
  71. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 20
  72. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 21
  73. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 22
  74. ↑ Қироатӣ, "Тафсири нур", 1383ҳ.ш., ҷ.7, саҳ.333
  75. ↑ Сураи Шуаро, оятҳои 10 - 11
  76. ↑ Сураи Шуаро, ояти 12
  77. ↑ Табарсӣ, "Маҷмаъ-ул-баён", 1372ҳ.ш., ҷ.7, саҳ.292
  78. ↑ Сураи Шуаро, ояти 13
  79. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.15, саҳ.197
  80. ↑ Табарсӣ, "Ҷавомеъ-ул-ҷомеъ", 1377ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.152
  81. ↑ Сураи Шуаро, ояти 15
  82. ↑ Сураи Шуаро, ояти 17
  83. ↑ Сураи Шуаро, оятҳои 30 - 33
  84. ↑ Сураи Шуаро, ояти 34
  85. ↑ Сураи Шуаро, оятҳои 38 - 48
  86. ↑ Сураи Аъроф, ояти 133
  87. ↑ Тайиб, “Атяб-ул-баён”, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.30
  88. ↑ Тайиб, “Атяб-ул-баён”, 1378ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.30
  89. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.15, саҳ.243
  90. ↑ Сураи Шуаро, ояти 63
  91. ↑ Сураи Шуаро, ояти 35
  92. ↑ Сураи Бақара, ояти 50
  93. ↑ Ҳусайнӣ Шерозӣ, "Табйин-ул-Қуръон", 1423ҳ.қ., саҳ.170
  94. ↑ Сураи Аъроф, ояти 148
  95. ↑ Табарӣ, "Ҷомеъ-ул-баён", 1412ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.388
  96. ↑ Сураи Аъроф, ояти 152
  97. ↑ Сураи Аъроф, ояти 155
  98. ↑ Сураи Бақара, ояти 55
  99. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.258
  100. ↑ Муғния, "Тафсир-ул-Кошиф", 1424ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.105
  101. ↑ Сураи Аъроф, ояти 155
  102. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.258
  103. ↑ Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.87
  104. ↑ Фахр Розӣ, "Мафотиҳ-ул-ғайб", 1420ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.333
  105. ↑ Сураи Моида, ояти 24
  106. ↑ Сураи Моида, ояти 26
  107. ↑ Сураи Моида, ояти 26
  108. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.261
  109. ↑ Сураи Бақара, ояти 57
  110. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.261
  111. ↑ Макорим Шерозӣ, "Тафсири намуна", 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.272
  112. ↑ Мақдисӣ, "ал-Бадъу ва-т-таърих", Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.87; Муғния, "Ал-Кошиф", 1424ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.111
  113. ↑ Толиқонӣ, "Партаве аз Қуръон", 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.171
  114. ↑ Мақдисӣ, “ал-Бадъу ва-т-таърих”, Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.88
  115. ↑ Мақдисӣ, “ал-Бадъу ва-т-таърих”, Мактабат-ус-сақофат-уд-диния, ҷ.3, саҳ.87; Саълабии Нишобурӣ, ал-Кашфу ва-л-баён, 1422ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.45
  116. ↑ Табарсӣ, "Маҷмаъ-ул-баён", 1372ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.277
  117. ↑ Масъудӣ, "Исбот-ул-васия", Нашри Ансориён, саҳ.64
  118. ↑ Шайх Садуқ, "Камол-уд-дин", 1395ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.524
  119. ↑ Мустафавӣ, "ал-Таҳқиқ", 1360ҳ.ш., ҷ.14, саҳ.276
  120. ↑ Масъудӣ, "Исбот-ул-васия", Нашри Ансориён, саҳ.63
  121. ↑ Шуббар, Тафсири Қуръони карим, 1412ҳ.қ., саҳ. 308
  122. ↑ Таботабоӣ, "ал-Мизон", 1417ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.139
  123. ↑ Сураи Қасас, ояти 30
  124. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 13
  125. ↑ Шабистарӣ, "Аълом-ул-Қуръон", 1387ҳ.ш., саҳ.937
  126. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 13
  127. ↑ Таботабоӣ, Ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.14, саҳ.139
  128. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372ҳ.ш., ҷ.7, саҳ.10
  129. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 13
  130. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 14
  131. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 14
  132. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 15
  133. ↑ Мусавӣ Сабзаворӣ, Мавоҳиб-ур-Раҳмон, 1409ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.109
  134. ↑ Бустонӣ, Доират-ул-маориф, Дор-ул-маърифа, ҷ.7, саҳ.264
  135. ↑ Бустонӣ, Доират-ул-маориф, Дор-ул-маърифа, ҷ.7, саҳ.264
  136. ↑ Мусопур, «Таврот», ҷ.8, саҳ.443
  137. ↑ Макорим Шерозӣ, Тафсири намуна, 1374ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.210
  138. ↑ Шайх Тусӣ, Ал-Тибён, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, ҷ.9, саҳ.287; Фахри Розӣ, Ат-Тафсир-ул-кабир, 1420ҳ.қ., ҷ.27, саҳ.587; Таботабоӣ, Ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.141
  139. ↑ Азҳарӣ, Таҳзиб-ул-луға, 1421ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.272
  140. ↑ Каримӣ, «Баррасии масъалаи ҷаҳонӣ будани рисолати Мусо ва Исо (а) аз назари Қуръон ва Аҳдайн», саҳ.120
  141. ↑ Сураи Юнус, ояти 75; Сураи Ғофир, оятҳои 23 ва 24; Сураи Зухруф, ояти 46; Сураи Шуаро, оятҳои 16 ва 17
  142. ↑ Субҳонӣ, Мафоҳим-ул-Қуръон, 1421ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.79 - 80
  143. ↑ Сураи Исро, ояти 2; Сураи Саҷда, ояти 23; Сураи Ғофир, ояти 53
  144. ↑ Фахри Розӣ, Ат-Тафсир-ул-кабир, 1420ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.297; Олусӣ, Руҳ-ул-маонӣ, 1415ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.15
  145. ↑ Фахри Розӣ, Ат-Тафсир-ул-кабир, 1420ҳ.қ., ҷ.20, саҳ.297
  146. ↑ Макорим Шерозӣ, Фиқҳи муқоран, 1427ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.587; Шалабӣ, Муқоранат-ул-адиён-ил-яҳудия, 1992, саҳ.238
  147. ↑ Сураи Анъом, ояти 91; Сураи Анбиё, ояти 48
  148. ↑ Субҳонӣ, Мафоҳим-ул-Қуръон, 1421ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.86
  149. ↑ Сулаймонӣ, «Аҳкоми 613-гонаи Таврот», саҳ.153
  150. ↑ Сулаймонӣ, «Ҷароим дар ҳуқуқи кайфарии яҳуд», саҳ.142
  151. ↑ Левӣ, Аҳком ва муқаррароти ҳазрати Мусо, 1375ҳ.ш., саҳ.22
  152. ↑ Ҳокс, Қомуси Китоби Муқаддас, 1394ҳ.ш., саҳ.760
  153. ↑ Таврот, Сифри Ловиён, боби 11, фиқраҳои 1 - 47
  154. ↑ Таврот, Сифри Ловиён, боби 12, фиқраҳои 1 - 7 ва боби 15, фиқраҳои 1 - 33
  155. ↑ . Таврот, Сифри Ловиён, боби 16, фиқраҳои 5 - 27
  156. ↑ Таврот, Сифри Ловиён, боби 18, фиқраҳои 6 - 30 ва боби 20, фиқраҳои 10 - 21; инчунин ниг.: Сифри Тасния, боби 22, фиқраҳои 14 - 20
  157. ↑ Таврот, Сифри Ловиён, боби 23, фиқраҳои 5 - 44
  158. ↑ Таврот, Сифри Ловиён, боби 27, фиқраҳои 14 - 31
  159. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 5, фиқраҳои 12 - 31
  160. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 35, фиқраҳои 16 - 32
  161. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 6, фиқраҳои 1 - 21
  162. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 15, фиқраҳои 1 - 31
  163. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 18
  164. ↑ Таврот, Сифри Аъдод, боби 31, фиқраҳои 26 - 54
  165. ↑ Таврот, Сафри Таврот, боби 4, фиқраҳои 4 - 21
  166. ↑ Таврот, Сафри Таврот, боби 1, фиқраҳои 15 - 18 ва боби 16, фиқраҳои 18 - 21 ва боби 17, фиқраҳои 6 - 12
  167. ↑ Таврот, Сафри Таврот, боби 19, фиқраҳои 15 - 21
  168. ↑ Таврот, Сафри Таврот, бобҳои 20, фиқраҳои 1 - 20
  169. ↑ Таврот, Сафри Таврот, боби 24, фиқраҳои 1 - 5
  170. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1406ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.684 - 685
  171. ↑ Таботабоӣ, Ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.217; Макорим Шерозӣ, Тафсири Намуна, 1374ҳ.ш., ҷ.12, саҳ.311 ва 312
  172. ↑ Таботабоӣ, Ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.217; Макорим Шерозӣ, Тафсири намуна, 1374ҳ.ш., ҷ.12, саҳ.311
  173. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Бақара, 50; Аъроф, 136-138; Юнус, 90; Исро, 103; Тоҳо, 77 ва 78; Шуаро, 63 ва 66; Қасас, 40; Зухруф, 55; Дахон, 23-24; Зориёт, 40; Қамар, 42; Нозиъот, 25
  174. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 107 ва 117; Тоҳо, 20 ва 69; Шуаро, 32 ва 45; Намл, 10; Қасас, 31
  175. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 108; Тоҳо, 22; Шуаро, 33; Намл, 12; Қасас, 32
  176. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.70; Бақара, 63 ва 93; Нисо, 154; Аъроф, 171
  177. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Бақара, 55 ва 56; Нисо, 153
  178. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.70; Бақара, 57; Аъроф, 160; Тоҳо, 80
  179. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.70; Бақара, 57; Аъроф, 160
  180. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 133
  181. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 130
  182. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 133
  183. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 133
  184. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 133
  185. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Аъроф, 133
  186. ↑ Некманиш, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо..., 1387ҳ.ш., саҳ.69; Бақара, 67-74
  187. ↑ Раҳнамо ва Порчабоф, «Таъммулӣ дар Таърифи Каломӣ Мӯъҷиза...», саҳ.5
  188. ↑ Раҳнамо ва Порчабоф, «Тааммуле дар таърифи каломии муъҷиза...», саҳ.8 - 9
  189. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 19
  190. ↑ Сураи Қасас, ояти 31; Сураи Намл, ояти 10
  191. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 20
  192. ↑ Гурӯҳи фарҳанг ва адаби Бунёди пажӯҳишҳои исломӣ, Фарҳангномаи қуръонӣ, 1372ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.602
  193. ↑ Сураи Шуаро, ояти 32
  194. ↑ Турайҳӣ, Маҷмаъ-ул-баҳрайн, 1375ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.17 - 18
  195. ↑ Сураи Шуаро, ояти 32
  196. ↑ Сураи Аъроф, ояти 117
  197. ↑ Сураи Аъроф, ояти 120, 121; Сураи Тоҳо, ояти 70; Сураи Шуаро, ояти 46 - 48
  198. ↑ Сураи Аъроф, ояти 123; Сураи Тоҳо, ояти 71; Сураи Шуаро, ояти 49
  199. ↑ Шуббар, Тафсири Қуръони карим, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.180
  200. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.705
  201. ↑ Шайх Тусӣ, ат-Тибён, ҷ.4, саҳ.492
  202. ↑ Муғния, Тафсир-ул-кошиф, 1424ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.375
  203. ↑ Сураи Намл, ояти 12
  204. ↑ Сураи Аъроф: ояти 108; Сураи Тоҳо, ояти 22; Сураи Шуаро, ояти 33; Сураи Намл, ояти 12; Сураи Қасас, ояти 32
  205. ↑ Сураи Тоҳо, ояти 22 - 24
  206. ↑ Сураи Шуаро, ояти 33 - 34
  207. ↑ Сураи Бақара, ояти 50
  208. ↑ Сураи Шуаро, ояти 63
  209. ↑ Сураи Исро, ояти 103
  210. ↑ Сураи Каҳф, оятҳои 60 - 82
  211. ↑ Сураи Каҳф, ояти 65
  212. ↑ Файз Кошонӣ, Тафсири Софӣ, 1415ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.250
  213. ↑ Сураи Каҳф, ояти 66
  214. ↑ Сураи Каҳф, оятҳои 67 - 69
  215. ↑ Сураи Каҳф, ояти 69
  216. ↑ Сураи Каҳф, ояти 74
  217. ↑ Сураи Каҳф, ояти 77
  218. ↑ Сураи Каҳф, оятҳои 71, 74 ва 77
  219. ↑ Сураи Каҳф, ояти 78
  220. ↑ Сураи Каҳф, ояти 78
  221. ↑ Барои намуна ниг.: Гунободӣ, Қуръони маҷид ва се достони асроромези ирфонӣ, 1360ҳ.ш., саҳ.51
  222. ↑ Сайид Муртазо, Танзиҳ-ул-анбиё, Шариф-ур-Разӣ, саҳ.2
  223. ↑ Ровондӣ, Қисас-ул-анбиё, 1368ҳ.ш., саҳ.154-155; Макорим Шерозӣ, Тафсири Намуна, 1353ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.54
  224. ↑ Сураи Қасас, ояти 15
  225. ↑ Фахри Розӣ, Ат-Тафсир-ул-кабир, 1420ҳ.қ., ҷ.24, саҳ.585
  226. ↑ Фозил Миқдод, Ал-Лавомиъ-ул-илоҳия, 1380ҳ.ш., саҳ.259
  227. ↑ Сураи Қасас, ояти 16
  228. ↑ Сураи Шуаро, ояти 20
  229. ↑ Фозили Миқдод, ал-Лавомеъ-ул-илоҳия, 1380ҳ.ш., саҳ.259
  230. ↑ Шайх Тусӣ, ал-Тибён, Дору эҳё-ит-турос-ул-арабӣ, ҷ. 8, саҳ.137; Фозили Миқдод, ал-Лавомеъ-ул-илоҳия, 1380ҳ.ш., саҳ.259
  231. ↑ Замахшарӣ, ал-Кашшаф, 1407 ҳ.қ., ҷ. 3, саҳ.398; Олусӣ, Рӯҳ-ул-маонӣ, 1415 ҳ.қ., ҷ. 10, саҳ.264
  232. ↑ Фахри Розӣ, Исмат-ул-анбиё, 1409ҳ.қ., саҳ.92
  233. ↑ Сураи Аъраф, ояти 150
  234. ↑ Таврот, Китоби Хуруҷ, Боб 32, Фақара 19
  235. ↑ Табарсӣ, Маҷмаъ-ул-баён, 1372ҳ.ш., ҷ. 4, саҳ.743
  236. ↑ Табатабоӣ, ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ. 8, саҳ.251
  237. ↑ Замахшарӣ, ал-Кашшаф, 1418ҳ.қ., ҷ. 2, саҳ.161
  238. ↑ Барои намуна ниг.: Китоби Пайдоиш, Боб 19, Фақара 21 ва фақараҳои 30 - 38; Китоби Хуруҷ, Боб 4, фақараҳои 8 - 14
  239. ↑ Кова, «Исмати феълии анбиёи Илоҳӣ дар кутуби адёни бузург», саҳ.37 - 38
  240. ↑ Пайдоиш, Боб 7, Фақара 1
  241. ↑ Ашрафӣ ва Ризоӣ, «Исмати паёмбарон дар Қуръон ва Аҳдайн», саҳ.29
  242. ↑ میرعبدالله لواسانی، «تصویر حضرت موسی(ع) درآثار هنری جهان», Анҷумани Калимиёни Теҳрон
  243. ↑ «ده فرمان چگونه ساخته شد؟», Синамо Сентер
  244. ↑ «نقد و بررسی فیلم هجرت: خدایان و پادشاهان», сайти Мувимаг
  245. ↑ «روایت تاریخی_فرهنگی انیمیشن شاهزاده مصر», Хабаргузории Имна
  246. ↑ میرعبدالله لواسانی، «نگرشی بر تصویر حضرت موسی(ع) در فرش ایران», Анҷумани Калимиёни Теҳрон
  247. ↑ رمضان ماهی، «تحلیل مجسمه موسی ساخته میکل آنژ», сайти Тибён
  248. ↑ میرعبدالله لواسانی، «تصویر حضرت موسی(ع) درآثار هنری جهان», Анҷумани Калимиёни Теҳрон
  249. ↑ Сураи Аъраф, ояти 143
  250. ↑ سعدی، غزلیات، غزل۳۸۹., сайти Ганҷур
  251. ↑ مولانا، مثنوی معنوی، دفتر سوم، «بخش ۳۶ - وحی آمدن به مادر موسی کی موسی را در آب افکن», сайти Ганҷур
  252. ↑ اقبال لاهوری، جاویدنامه، تمهید زمینی - آشکارا می‌شود روح حضرت رومی و شرح میدهد اسرار معراج را., сайти Ганҷур
  253. ↑ Этъисомӣ, «دیوان اشعار، لطف حق», сайти Ганҷур
  254. ↑ Ҳофиз, «غزلیات، غزل شمارهٔ ۳۷۳», сайти Ганҷур
  255. ↑ Шаҳриёр, «غزل شمارهٔ ۷»: طور تجلی», сайти Ганҷур
  256. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم، انکار کردن موسی علیه‌السلام بر مناجات شبان»., сайти Ганҷур
  257. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم،‌انکار کردن موسی علیه‌السلام بر مناجات شبان», сайти Ганҷур
  258. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم،‌انکار کردن موسی علیه‌السلام بر مناجات شبان», сайти Ганҷур
  259. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۳۶ - عتاب کردن حق تعالی موسی را علیه‌السلام از بهر آن شبان», сайти Ганҷур
  260. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۳۶ - عتاب کردن حق تعالی موسی را علیه‌السلام از بهر آن شبان», сайти Ганҷур
  261. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۳۶ - عتاب کردن حق تعالی موسی را علیه‌السلام از بهر آن شبان», сайти Ганҷур
  262. ↑ Мавлавӣ, «مثنوی معنوی، دفتر دوم، بخش ۳۶ - عتاب کردن حق تعالی موسی را علیه‌السلام از بهر آن شبان», сайти Ганҷур
  263. ↑ Қироатӣ, «مثنوی موسی و شبان مولوی کاملا ضد قرآنی است», сайти Хабар-онлайн
  264. ↑ Фароҳии Ҳиравӣ, Қасаси Мусо (а), 1393ҳ.ш., муқаддимаи мусаҳҳеҳ, саҳ.13

Сарчашма

  • «ده فرمان چگونه ساخته شد؟», Синамо Сентер, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • «لقب حضرت موسی به فارسی چه می باشد و نبوت ایشان چگونه بود؟», Анҷумани Калимиёни Теҳрон, санаи боздид: 18 обони 1400ҳ.ш.
  • «نقد و بررسی فیلم هجرت: خدایان و پادشاهان», сайти Мавимаг, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • «روایت تاریخی_فرهنگی انیمیشن شاهزاده مصر», Хабаргузории Имно, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • «در کوه طور», Артибишен, санаи боздид: 14 хурдоди 1401ҳ.ш.
  • Азҳарӣ, Муҳаммад ибни Аҳмад, Таҳзиб-ул-луға, Бейрут, Дару-эхё-ит-турас-ил-арабӣ, 1421ҳ.қ.
  • Амин, Маҳдӣ, Куллиёти таърихи адён аз дидгоҳи Қуръон ва ҳадис, Қум, Байяни ҷавон, 1389ҳ.ш.
  • Ашрафӣ, Аббос ва Уммулбанин Ризоӣ, «Исмати пайғамбарон дар Қуръон ва Аҳдиҳайн», Пажӯҳишномаи маъорифи қуръонӣ, №12, баҳори 1392ҳ.ш.
  • Аъламӣ, Муҳаммадҳусайн, Тароҷиму аълом-ин-нисо, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, 1407ҳ.қ.
  • Буруҷердӣ, Сайид Муҳаммад Иброҳим, Тафсири ҷомеъ, Теҳрон, Интишороти Садр, чопи шашум, 1366ҳ.ш.
  • Бустонӣ, Батрос, Доират-ул-маориф, Бейрут, Дар-ул-маърифа, бе таърих.
  • Гурӯҳи фарҳанг ва адаби Бунёди пажӯҳишҳои исломӣ (Остони Қудси Разавӣ), Фарҳангномаи Қуръонӣ, бо назорати Муҳаммадҷаъфари Ёҳаққӣ, Машҳад, Муассисаи чоп ва интишороти Остони Қудси Разавӣ, 1372ҳ.ш.
  • Замахшарӣ, Маҳмуд ибни Абдуллоҳ, Ал-Кашшоф, Риёз, Мактабат-ул-убайкон, 1418ҳ.қ.
  • Зуҳайлӣ, Ваҳба ибни Мустафо, Тафсир-ул-васит, Димишқ, Дор-ул-фикр, чопи аввал, 1422ҳ.қ.
  • Зуҳайлӣ, Ваҳба ибни Мустафо, Тафсир-ул-мунир фӣ-л-ақида ва-ш-шариа ва-л-манҳаҷ, Бейрут, Димишқ, Дор-ул-фикр-ил-муосир, чопи дувум, 1418ҳ.қ.
  • Ибни Атия, Абдулҳақ ибни Ғолиб, ал-Муҳаррар-ул-вуҷиз фӣ тафсир-ил-китаб-ил-азиз, таҳқиқ: Абдуссалом Абдушшофи Муҳаммад, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, чопи аввал, 1422ҳ.қ.
  • Иқболи Лоҳурӣ, Муҳаммад, «جاویدنامه، تمهید زمینی - آشکارا می شود روح حضرت رومی و شرح میدهد اسرار معراج را», сайти Ганҷур, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Каримӣ, Ҳамид, «Баррасии масъалаи ҷаҳони будани рисолати Мӯсо ва Исо(а) аз нигоҳи Қуръон ва Аҳдейн», Андешаи навини динӣ, №22, пойизи 1389ҳ.ш.
  • Кова, Муҳаммад, «Исмати феълӣ анбиёи Илоҳӣ дар кутуби адёни бузург», Андешаи навини динӣ, №20, баҳори 1389ҳ.ш.
  • Лавӣ, Ҳабиб, Аҳком ва муқаррароти ҳазрати Мӯсо, Теҳрон, бе но, 1375ҳ.ш.
  • Мавлоно Ҷалолуддин, «مثنوی معنوی», сайти Ганҷур, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Мавсуъат-ул-фиқҳ-ил-исломий-ил-муқоран, Қум, Мактаби Имом Алӣ ибни Абитолиб, 1427ҳ.қ.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Тафсири намуна, Теҳрон, Дар-ул-китоб-ил-исломия, чопи аввал, 1374ҳ.ш.
  • Маллоҳувейш, Оли Ғозӣ Абдулқодир, Баян-ул-маонӣ, Димишқ, Матбаъат-ут-тараққӣ, 1382ҳ.ш.
  • Масъудӣ, Алӣ ибни Ҳусайн, Исбот-ул-васияти ли-л-имоми Алӣ ибни Абитолиб (а), Нашри Ансориён, чопи сеюм, 1384 / 1426ҳ.қ.
  • Мақдисӣ, Мутаҳҳар ибни Тоҳир, ал-Бадъу ва-т-таърих, Мактабат-ус-сақофат-ид-диния, бе то.
  • Мирабдуллоҳи Ловосонӣ, Афшин, «نگرشی بر تصویر حضرت موسی(ع) در فرش ایران», Анҷумани Калимиёни Теҳрон, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Мирабдуллоҳи Ловосонӣ, Афшин, «تصویر حضرت موسی(ع) در آثار هنری جهان», Анҷумани Калимиёни Теҳрон, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Мустафавӣ, Ҳасан, Ат-таҳқиқ фӣ калимотил-Қуръонил-карим, Теҳрон, Бунгоҳи тарҷума ва нашри китоб, 1360ҳ.ш.
  • Муғния, Муҳаммадҷавод, Тафсир-ул-кошиф, Теҳрон, Дар-ул-китоб-ил-исломия, чопи аввал, 1424ҳ.қ.
  • Мӯсавии Сабзаворӣ, Сайид Абдулаъло, Мавоҳиб-ур-раҳмон фӣ тафсир-ил-Қуръон, Бейрут, Муассисаи Аҳли Байт (а), чопи дувум, 1409ҳ.қ.
  • Мӯсопур, Иброҳим, «Таврот», Донишномаи Ҷаҳони Ислом, зери назари Ғуломалӣ Ҳаддоди Одил, Теҳрон, Бунёди Доират-ул-маорифи исломӣ, 1383ҳ.ш.
  • Некманиш, Лайло, Баррасии муъҷизоти нуҳгонаи ҳазрати Мусо (а) дар Қуръон ва татбиқи он бо Аҳди Қадим, риштаи улуми Қуръон ва ҳадис, Теҳрон, Донишгоҳи Тарбияти Муаллим, Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ, 1387ҳ.ш.
  • Олусӣ, Маҳмуд ибни Абдуллоҳ, Руҳ-ул-маонӣ фӣ тафсир-ил-Қуръон-ил-азим ва-с-сабъ-ил-масонӣ, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
  • Рамазонмоҳӣ, Сумайя, «تحلیل مجسمه موسی ساخته میکلانژ», сайти Табйин, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Раҳбариён, Муҳаммадризо, «Мӯсо», Донишномаи муосири Қуръони карим, сарвиростор: Сайид Салмон Сафавӣ, Қум, Академияи мутолиоти эронии Лондон, 2018 м.
  • Ровандӣ, Қутбуддин, Қисас-ул-анбиё, Машҳад, Остони қудси разавӣ, 1368ҳ.ш.
  • Роғиби Исфаҳонӣ, Ҳусайн ибни Муҳаммад, ал-Муфрадот фӣ ғариб-ил-Қуръон, Димишқ, Дар-ул-қалам, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Сайид Муртазо, Илими Ҳудо, Танзиҳ-ул-анбиё, Қум, Аш-Шарифи Разӣ, бе таърих.
  • Саъдии Шерозӣ, Муслиҳ ибни Абдуллоҳ, «غزلیات، غزل ۳۸۹», сайти Ганҷур, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Саълабӣ Нишопурӣ, Аҳмад ибни Иброҳим, ал-Кашфу ва-л-баён ан тафсир-ил-Қуръон, Бейрут, Дару-эхё-ит-турас-ил-арабӣ, 1422ҳ.қ.
  • Соқӣ, Абулфазл, Тарҷумаи форсии Таврот, Теҳрон, Пажӯҳишҳои ҳуқуқ ва адён, 1398ҳ.ш.
  • Субҳонӣ, Ҷаъфар, Мафоҳим-ул-Қуръон, Қум, Муассисаи Имом Содиқ(а), чопи сеюм, 1421ҳ.қ.
  • Сулаймонӣ, Ҳусайн, «Аҳкоми 613-гандаи Таврот», Ҳафт осмон, №18, тобистони 1382ҳ.ш.
  • Сулаймонӣ, Ҳусайн, «Ҷароим дар ҳуқуқи ҷиноии яҳуд», Ҳафт осмон, №16, зимистони 1381ҳ.ш.
  • Табарсӣ, Фазл ибни Ҳасан, Маҷмаъ-ул-баён фӣ тафсир-ил-Қуръон, муқаддимаи Муҳаммадҷавод Балоғӣ, Теҳрон, Носир Хусрав, чопи сеюм, 1372ҳ.ш.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Ҷомеъ-ул-баён фӣ тафсир-ил-Қуръон, Бейрут, Дар-ул-маърифа, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, Ал-Мизону фӣ тафсир-ил-Қуръон, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, чопи панҷум, 1417ҳ.қ.
  • Тайиб, Абдулҳусайн, Атяб-ул-баёни фӣ тафсир-ил-Қуръон, Теҳрон, Интишороти Ислом, 1378ҳ.ш.
  • Талқонӣ, Маҳмуд, Партӯе аз Қуръон, Теҳрон, Саҳомӣ интишор, 1362ҳ.ш.
  • Тариҳӣ, Фахруддин ибни Муҳаммад, Маҷмаъ-ул-баҳрайн, Теҳрон, Интишороти Муртазоӣ, 1375ҳ.ш.
  • Фазлуллоҳ, Сайид МуҳаммадҲусайн, Тафсирун мин ваҳй-ил-Қуръон, Бейрут, Дар-ул-малаки ли-т-табоати ва-н-нашр, чопи дувум, 1419ҳ.қ.
  • Файз Кошонӣ, Мулло Муҳсин, Тафсир-ус-Софӣ, таҳқиқ: Аъламӣ, Ҳусайн, Интишороти Садр, Теҳрон, чопи дувум, 1415ҳ.қ.
  • Фароҳии Ҳарвӣ, Муинуддин, Қисас Мусо (а): Тафсири ирфонӣ бар пояи оёти Қуръони маҷид, ба эҳтимом ва таҳқиқи Маҳсин Киёнӣ ва Аҳмад Беҳиштии Шерозӣ, Теҳрон, Ширкати интишороти илмию фарҳангӣ, 1393ҳ.ш.
  • Фахри Розӣ, Муҳаммад ибни Умар, Исмат-ул-анбиё, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1409ҳ.қ.
  • Фахри Розӣ, Муҳаммад ибни Умар, Тафсир-ул-кабир, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1420ҳ.қ.
  • Фозили Миқдод, Абдуллоҳ ибни Миқдод, Лавомеъ-ул-илоҳияти фӣ-л-мубоҳис-ил-каломия, Қум, Дафтари таблиғоти исломӣ, 1380ҳ.ш.
  • Хуррамшоҳӣ, Қивомуддин, «Мусо (а)», Донишномаи Қуръон ва қуръонпажӯҳӣ, Теҳрон, Дӯстон, 1377ҳ.ш.
  • Шаббар, Сайид Абдуллоҳ, Тафсир-ул-Қуръон-ил-карим, Бейрут, Дор-ул-балоға, чопи аввал, 1412ҳ.қ.
  • Шабистарӣ, Абдулҳусайн, Аълом-ул-Қуръон, Қум, Бӯстон китоб, 1387ҳ.ш.
  • Шайх Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобавейҳ, Уюн-ул-ахбори Ризо(а), Бейрут, Муассисатул-аъламӣ лил-матбуот, чопи аввал, 1404ҳ.қ.
  • Шайх Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ат-Тибёну фӣ тафсир-ил-Қуръон, муқаддимаи Шайх Оқобузург Теҳронӣ, таҳқиқи Аҳмад Қасир Омулӣ, Бейрут, Дару-эҳё-ит-турас-ил-арабӣ, бе таърих.
  • Шалабӣ, Аҳмад, Муқоринат-ул-адён: Яҳудия, Қоҳира, Мактабат-ун-наҳзат-ил-мисрия, чопи даҳум, 1992 м.
  • Эътисомӣ, Парвин, «دیوان اشعار، لطف حق», сайти Ганҷур, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Қироатӣ, «مثنوی موسی و شبان مولوی کاملا ضد قرآنی است», сайти Хабаронлайн, санаи боздид: 3 озари 1400ҳ.ш.
  • Қироатӣ, Маҳсан, Тафсири нур, Теҳрон, Маркази фарҳангии Дурсҳое аз Қуръон, 1383ҳ.ш.
  • Қумӣ, Алӣ ибни Иброҳим, Тафсири Қумӣ, Қум, Дар-ул-китоб, 1367ҳ.ш.
  • Ҳиҷозӣ, Муҳаммад Маҳмуд, Тафсир-ул-возеҳ, Бейрут, Дар-ул-ҷил-ил-ҷадид, чопи даҳум, 1413ҳ.қ.
  • Ҳокс, Ҷеймс, Қомуси Китоби Муқаддас, Теҳрон, Осотир, 1394ҳ.ш.
  • Ҳусайнии Шерозӣ, Сайид Муҳаммад, Табйин-ул-Қуръон, Бейрут, Дар-ул-улум, чопи дувум, 1423ҳ.қ.
  • Ҷурҷонӣ, Ҳусайн ибни Ҳасан, Ҷалоу-л-азҳон ва ҷалоу-л-аҳзон, Теҳрон, Интишороти Донишгоҳи Теҳрон, 1377ҳ.ш.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Мусо_(пайғамбар)&oldid=30454"