Ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё

Ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё

Содиршуда аз	Пайғамбар (с) ва Имом Содиқ (а)
Ровиён	Абдуллоҳ ибни Маймун Қаддоҳ, Абулбахтарӣ
Сарчашмаи шиа	Басоир-уд-дараҷот, Кофӣ, Амолии Садуқ
Сарчашмаи суннӣ	Сунани Ибни Моҷа, Сунани Абудовуд, Сунани Тирмизӣ, Саҳеҳи Ибни Ҳиббон

Ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё (форсӣ: حدیث العُلماءُ وَرَثةُ الأنبِیاء) ба маънии «Олимон ворисони пайғамбаронанд» ривояте аст аз Имом Содиқ (а) ба нақл аз Пайғамбари акрам (с), ки олимони динро ворисони пайғамбарон муаррифӣ мекунад. Мазмуни умумии ҳадис дар бораи бартарии илм ва олим аст. Мақсуд аз илм дар ин ривоят улуми охиратӣ (ақоид, ахлоқ ва аҳком) ва мақсуд аз «олимон» донишмандони улуми динӣ дониста шудаанд.

Ҳамчунин гуфтаанд, мақсуд аз «ворисон» меросбари илму дониш ва мақсуд аз «пайғамбарон» онҳоеанд, ки дини мустақил ва китоб доранд. Ба бовари Муҳаммадтақии Маҷлисӣ (ваф.1071ҳ.қ.), олимон вориси илми пайғамбарон аз ҷиҳати нубувват ҳастанд ва ин боқӣ гузоштани мероси моддӣ аз ҷониби пайғамбаронро инкор намекунад. Бархе фақеҳон аз ин ривоят барои исботи вилояти фақеҳ низ истифода кардаанд.

Ин ҳадис дар манобеъи қадимаи шиа ва аҳли суннат чун Басоир-уд-дараҷот, Кофӣ, Сунани Ибни Моҷа ва Сунани Абудовуд нақл шудааст.

Ҷойгоҳ ва санади ҳадис

Ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё ривоятест аз Имом Содиқ (а) ба нақл аз Расули Худо (с), ки дар он, олимон ворисони пайғамбарон муаррифӣ шудаанд. Бархе фақеҳон чун Имом Хумайнӣ ва Ҳусайналии Мунтазирӣ аз ин ҳадис барои исботи вилояти фақиҳ истифода карда, ва раҳбарии ҷомеаро низ шаъни пайғамбарон донистаанд, ки ба олимон интиқол меёбад.

Ин ҳадис дар манобеъи қадимаи шиа ва аҳли суннат нақл шудааст. Аз муҳаддисони шиа, Саффори Қумӣ (ваф.290ҳ.қ.) дар Басоир-уд-дараҷот, Кулайнӣ (ваф.329ҳ.қ.) дар Кофӣ ва Шайх Садуқ (ваф.381ҳ.қ.) дар Амолӣ нақлкунандагони ин ҳадис будаанд.

Аз муҳаддисони аҳли суннат низ Ибни Моҷа (ваф.273ҳ.қ.), Абудовуд (ваф.275ҳ.қ.), Тирмизӣ (ваф.279ҳ.қ.) ва Ибни Ҳиббон (ваф.354ҳ.қ.) ин ҳадисро дар китобҳои худ овардаанд.

Матни ҳадис

Ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё («Олимон ворисони пайғамбаронанд») дар китоби Кофӣ бо ду санад зикр шудааст: яке ривояти Қаддоҳ, ки мувассақ шумурда шудааст ва дигаре ривояти Абулбахтарӣ, ки бо вуҷуди заъфи он, бархе ба хотири мазмунаш онро пазируфтаанд. Матни ривояти Қаддоҳ аз Имом Содиқ (а), ки ҳазрат онро аз Пайғамбар (с) нақл кардааст, чунин аст:

“ مَنْ سَلَکَ طَرِیقاً یَطْلُبُ فِیهِ عِلْماً سَلَکَ اللَّهُ بِهِ طَرِیقاً إِلَی الْجَنَّةِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ رِضًا بِهِ وَ إِنَّهُ یَسْتَغْفِرُ لِطَالِبِ الْعِلْمِ مَنْ فِی السَّمَاءِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ حَتَّی الْحُوتِ فِی الْبَحْرِ وَ فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَی الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَی سَائِرِ النُّجُومِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ الْأَنْبِیَاءَِ إِنَّ الْأَنْبِیَاء لَمْ یُوَرِّثُوا دِینَاراً وَ لَا دِرْهَماً وَ لَکِنْ وَرَّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أَخَذَ مِنْهُ أَخَذَ بِحَظٍّ وَافِر

Касе ки дар роҳе қадам ниҳад, ки дар он ба ҷустуҷӯи дониш бошад, Худо ӯро ба сӯи биҳишт мебарад. Ҳамоно фариштагон бо хушнудӣ болҳои худро барои толибъилм паҳн мекунанд ва аҳли замин ва осмон, ҳатто моҳии дарё, барои ӯ талаби омурзиш мекунанд. Бартарии олим бар обид монанди бартарии моҳи шаби чаҳордаҳ бар ситорагони дигар аст. Олимон ворисони пайғамбаронанд; зеро пайғамбарон динор ва дирҳам мерос намегузоранд, балки дониш мерос мегузоранд. Пас ҳар касе аз он дониш баргирад, баҳраи фаровон гирифтааст.

”

Баррасии бархе вожаҳои ҳадис

Дар ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё, олимон ворисони пайғамбарон муаррифӣ шудаанд. Мирзои Ноинӣ (ваф.1315ҳ.қ.) эҳтимол додааст, ки мақсуд аз «олимон» имомони маъсум (а) бошанд; вале бархеи дигар мақсуд аз олимонро донишмандони улуми динӣ донистаанд. Сайид Муҳаммадсодиқи Рӯҳонӣ (ваф.1401ҳ.ш.) ба далели мазмуни ҳадис, ки аз савоби донишомӯзӣ сухан гуфтааст, эҳтимоли ин ки мақсуд танҳо имомон бошанд, дур донистааст.

Мақсуд аз «пайғамбарон» дар ин ривоят низ онҳое дониста шудаанд, ки дини мустақил ва китоб доранд. Онҳоро Ҳазрати Одам, Нӯҳ, Иброҳим, Мусо, Исои Масеҳ ва Муҳаммад (с) муаррифӣ кардаанд. Файзи Кошонӣ (ваф.1091ҳ.қ.), фақеҳ ва муҳаддиси шиа, олимонро фарзандони рӯҳонии пайғамбарон донистааст, ки дар ғизои рӯҳонӣ - яъне илм ва дониш, аз пайғамбарон мерос мебаранд.

Оё пайғамбарон моле ба мерос намегузоранд?

Мақолаи асосӣ: Наҳну маошир-ал-анбиёи ло нуваррис

Дар идомаи ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё («Олимон ворисони пайғамбаронанд») омадааст, ки пайғамбарон динор ва дирҳамеро ба мерос намегузоранд; балки мероси онҳо илму дониш аст ва аз ҳамин рӯ, ворисони онҳо олимонанд. Ба бовари Муллосадро (ваф.1050ҳ.қ.), ориф ва файласуфи шиа, мақсуд ин аст, ки пайғамбарон аз ҷиҳати нубувват дорои мероси моддӣ нестанд — на ин ки умуман ҳеҷ гуна мерос надоранд.

Муҳаммадтақии Маҷлисӣ (ваф.1071ҳ.қ.) аз муҳаддисони шиа низ бар ин аст, ки бештарини чизе, ки пайғамбарон дар дунё ба даст меоранд, илм ва ҳикмат аст. Аз ин рӯ, ҳамонро ба мерос гузоштаанд ва ворисони онҳо олимонанд. Ба гуфтаи ӯ, ин масъала бо он ки онҳо аз ҷиҳати ҷисмонӣ низ меросе дошта бошанд, мухолифат надорад. Аз ин рӯ, Аҳли Байт (а) ҳам аз ҷиҳати рӯҳонӣ ва ҳам ҷисмонӣ, ворисони Расули Худо (с) будаанд.

Бартарии илм ва олим

Ба гуфтаи Имом Хумайнӣ, мазмуни умумии ҳадиси ал-Уламоу варасат-ул-анбиё («Олимон ворисони пайғамбаронанд») дар бораи фазилат ва бартарии илм ва олим аст. Кулайнӣ низ дар китоби Кофӣ онро дар бахше бо унвони «Савоби олим ва донишҷӯ» овардааст.

Имом Хумайнӣ дар китоби Чил ҳадис, бо таваҷҷуҳ ба ҳадафи донишомӯзӣ, онро ба дунёвӣ ва охиратӣ тақсим карда, гуфтааст, бо он ки ҳар дониш сабаби камол ва шараф аст, мақсуд аз илм дар ин ҳадис улуми охиратӣ аст. Ӯ мақсуд аз улуми охиратиро шинохти Худо (ақоид), таҳзиби нафс (ахлоқ) ва одобу суннатҳо (аҳком) муаррифӣ намуда, чунин улуми охиратиро сабаби саодати охират донистааст.