Ҳадиси Қурби навофил
Ҳадиси Қурби навофил ҳадисӣ қудсие аст, ки Худованд дар Меъроҷ хитоб ба Пайғамбар (с) гуфт.
Ин ҳадис аз ҷойгоҳи муъмин назди Худо ва тақарруби инсон ба Худо ба василаи анҷом додани фаризаҳо (воҷибот) ва навофил (мустаҳабот) сухан гуфтааст.
Дар ин ҳадис беэҳтиромӣ ба валии Худо ба манзалаи ҷанг бо Худо дониста шуда ва Худованд аз шитоб барои ёрии валии худ беш аз ҳар чизе сухан ба миён овардааст. Тибқи банди дигаре аз ин ҳадис бандаи муъмин бо анҷоми навофил ба Худо тақарруб пайдо мекунад ва Худо гӯш ва чашми ӯ мешавад.
Орифони мусулмон ин таъбирро ҳақиқӣ ва онро шоҳиде бар назарияи "ваҳдати вуҷуд" ва баёнгари мақоми фано дар сифоти Худо ё фанои филлоҳ донистаанд, аммо ба бовари муҳаддисон ва фақеҳон, таъбири мазкур, маҷозӣ аст ва ба имдоди Илоҳӣ ба муъмин ё ба наздикии Худо ба шахси муъмин ва ё маъонии дигаре ишора дорад.
Ҳадиси Қурби навофил бо андаке тафовут дар манобеи шиа ва суннӣ аз Пайғамбар (с) нақл шудааст.
Номгузорӣ
Ҳадиси Қурби навофил, ҳадиси қудсие аст, ки Худо дар Меъроҷ хитоб ба Пайғамбар (с) гуфтааст. Ин ҳадис ҷавоб ба пурсиши Пайғамбар (с) аз Худо дар бораи ҷойгоҳи муъмин назди Ӯ будааст.[1] Иллати шӯҳрати ин ҳадис ба «қурби навофил» он аст, ки бахши охири ин ҳадис, анҷом додани навофил тавассути муъминро мӯҷиби қурб ва наздикии хоссе ба Худованд донистааст ва орифони мусулмон бо илҳом аз ин фароз ва барои ишора ба он мақом, аз таъбири «қурби навофил» истифода намудаанд.[2] Нофила ба маънои ҳар чизи зиёда,[3] мавҳибат ва ё кори изофӣ[4] аст.
Мазмуни ҳадис
Дар ҳадиси Қурби навофил, беэҳтиромӣ ба валии Худо ба манзалаи ҷанги бо Худо дониста шудааст. Худо аз шитоб барои ёрии валии худ беш аз ҳар чизе сухан ба миён оварда, гуфтааст, ки Ман дар ҳеҷ коре беш аз вафоти муъмин шак надорам; зеро ӯ аз марг бадаш меояд ва Ман аз нороҳатии ӯ бадам меояд. Ҳамчунин дар ин ҳадис омадааст, ки бархе аз бандагони муъмин фақат бо фақру надорӣ ва бархеи дигар фақат бо тавонгарӣ ислоҳ мешаванд ва агар ба ҳолати дигаре ворид шаванд, нобуд мегарданд.
Дар ҳадиси Қурби навофил, анҷоми воҷибот маҳбубтарин амал назди Худо ва василаи тақарруби банда ба Ӯ муаррифӣ шудааст. Навофил (мустаҳабот) низ василае барои тақарруб ба Ӯ унвон шудаанд. Ҳамчунин омадааст, ки агар касе ба василаи нофилае (мустаҳабе) ба Ман; яъне Худо тақарруб ҷӯяд, ӯро дӯст медорам ва гӯш, чашм, забон ва дасти ӯ мешавам, ки ба василаи онҳо шунаваду бибинад ва агар Маро бихонад, ӯро иҷобат мекунам ва хостаҳояшро бароварда месозам.[5]
Тафсири ҳадис
Дидгоҳи орифон
Орифони мусулмон ин ҳадисро ба унвони мустанаде барои мабоҳиси ирфонии худ мавриди тавваҷуҳ қарор додаанд.[6] Ибни Арабӣ, лафзҳои ҳадиси Қурби навофилро ҳақиқӣ талаққӣ карда ва онро шоҳиде бар назарияи ваҳдати вуҷуд донистааст.[7] Аз назари ӯ манзур аз инки Худо чашм ва гӯши бандаи муъмин мешавад, фанои инсон дар сифоти Ҳақ аст.[8]
Сайидҳайдари Омулӣ онро шоҳиде бар «фанои филлоҳ» ва як шудани муҳиббу маҳбуб донистааст.[9] Аз назари орифон, сайру сулук дар ду марҳалаи «қурби фароиз» ва «қурби навофил» анҷом мешавад. Имом Хумайнӣ қурби навофилро нозир ба фанои афъолӣ, сифотӣ ва зотӣ дониста ва қурби фароизро бар бақои пас аз фано татбиқ додааст.[10] Мутаҳҳарӣ - Иоҳидони шиа (1298 - 1358ҳ.ш.) мазмуни ҳадисро бар солики маҷзуб мунтабиқ кардааст, ки дар сулукаш ба марҳалае мерасад, ки муҳаббати Илоҳӣ ӯро фаро мегирад ва дасти муҳаббати Илоҳӣ ӯро ба сӯи худаш мекашад ва дар ин марҳала, дигар аз он ҳувийят ва манийяти ӯ чизе боқӣ намемонад, [ҳамаи умури худро] тафвиз ва вогузор ба Худо мекунад, маънои исмат ҳамин аст.[11]
Бархе аз урафо марҳалаи қурби фароизро болотар аз қурби навофил медонанд. Аз назари онон, натиҷаи қурби фароиз, фанои дар зоти Худо ва натиҷаи қурби навофил, фанои дар сифоти Худост. Ҳамчунин ба эътиқоди онон дар марҳалаи қурби фароиз, инсони уруҷ ва суъуд мекунад, аммо дар марҳалаи қурби навофил Худо нузул мекунад.[12]
Дидгоҳи фақеҳон ва муҳаддисон
Бархе аз фақеҳон ва муҳаддисон, алфози ин ҳадисро кинояву муҷоз медонанд ва бар ин боваранд, ки бояд алфози ҳадисро ба гунае тафсир кард, ки ба ваҳдати вуҷуд, ҳулул ва фано мунҷар нашавад.[13] Ин гуруҳ вуҷуҳи мухталифе барои иборати мавриди баҳси ҳадис баён кардаанд;[14] аз ҷумла: Шайх Ҳурри Омулӣ вуҷуҳи зерро ба унвони вуҷуҳи саҳеҳи маънои он, баршумурдааст:
- Имдоди Илоҳӣ ба муъмин барои анҷом додани корҳо танҳо барои ризои Худо
- Имдоди Худо ба муъмин ҳамчун кумаки аъзову ҷавориҳаш ба ӯ
- Азиз шудани Худо назди муъмин ҳамчун аъзо ва ҷавориҳи ӯ
- Такяи муъмин танҳо ба Худо
- Наздикии Худо ба муъмин[15]
Санади ҳадис
Ҳадиси Қурби навофил бо андаке тафовут дар манобеи шиа ва суннӣ аз Пайғамбар (с) нақл шудааст. Ҳадисро Абон ибни Тағлиб аз Имом Боқир (а) ва Ҳаммод ибни Башир аз Имом Содиқ (а) ва он ду аз Пайғамбар (с) нақл кардаанд.[16] Мутаҳҳарӣ мегӯяд, ҳадиси Қурби навофил, ҳадиси маъруф ва мусалламе аст, ки ҳам шиа ва ҳам аҳли суннат қабул доранд ва дар кутубашон ривоят кардаанд.[17] Ҳадиси мазкур дар манобеи аҳли суннат аз тариқи ровиёне ҳамчун Оиша,[18] Маймуна[19] ва Абуҳурайра[20] аз Пайғамбар (с) нақл шудааст. Ин ривоят бо санадҳои мухталифе нақл шудааст, ки бархе аз асноди онро саҳеҳ ва бархе онро заъиф донистаанд.[21]
Матн ва тарҷумаи ҳадис
Ҳадиси Қурби навофил
Матни тарҷума
Ҳангомӣ ки Пайғамбар (с) ба миъроҷ рафт, гуфт : парвардгорои ҳоли муъмин назд ту чигунааст ? Худо фармӯд : эй Муҳамад, ҳркаҳ ба яке аз дӯстонам иҳонат кунад, ошкоро ба ҷанги ман омадааст ва ман ба ёрии дӯстонам аз ҳар чизи шитобони терм. Ман дар ҳеҷ корӣ ба андоза ӣ ки дарбора вафоти муъмин тардид дорам, тардид надорам; зеро ӯ аз марг бадаш меояд ва ман аз нороҳатӣ ӯ бидам меояд; ва ба ростии бархе аз бандагон муъмин ҳастанд ки ҷузи тавонгарӣ, ононро ислоҳ накунад (у ҳолашонро некӯ насозад ) ва агар онҳоро ба ҳоли дайгариро дароварам, нобӯд ва ҳалок мешаванд; ва бархе аз бандагон муъмин ҳастанд ки ҷузи надорӣу фақр, ононро ислоҳ накунад ва агар онҳоро ба ҳоли дайгарии баргардонам, ҳроинаҳ ҳалок мешаванд; ва ҳеҷ як аз бандагонам ба ман тақарруб наҷуед бо амалӣ ки назд ман маҳбӯб тар бошад аз ончӣ бар ӯ воҷиб кардаам; ва ба дурустӣ ки ба василаи нофила ( мустаҳабот ) ба ман тақарруб меҷӯяд то онҷо ки ман дӯсташ медорам ва чун дӯсташ дорам, онгоҳи гӯш ӯ мешавам ки бо он май шунӯд ва чашмаш мешавам ки бо он мебенаду забонаш май гирдам ки бо он сухан мегуяд ва дасташ мешавам ки ба он мегирад. Агар бхўондм, иҷобаташ мекунам ва агар хоҳишӣ аз ман кунад, ба ӯ май даҳум.
Эзоҳ
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.352.
- ↑ Музаффарӣ, “Қурби навофил ва фароиз ва татбиқи онҳо бар мақомоти ирфонӣ”, саҳ.7.
- ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.175.
- ↑ Макорими Шерозӣ, Тафсири Намуна, 1374ҳ.ш., ҷ.13, саҳ.454.
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.352.
- ↑ Озарахшӣ, “Ҷойгоҳи ҳадиси Қурби навофил дар манобеи фариқайн ва баррасии татбиқии рӯйкарди урафо ва муҳаддисон нисбат ба он”, саҳ.18.
- ↑ Ибни Арабӣ, ал-Фуутуҳот-ул-маккийя, Дорусодир, ҷ.2, саҳ.322 - 323; Ибни Тарка, Шарҳи Фусус-ул-ҳикам, 1420ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.319.
- ↑ Қайсарӣ, Шарҳи Фусус-ул-ҳикам, 1375ҳ.ш., саҳ.350 ва 351.
- ↑ Омулӣ, ал-Муқаддимот мин китоби насс-ун-нусус, 1352ҳ.ш., саҳ.269
- ↑ Музаффарӣ, “Қурби навофил ва фароиз ва татбиқи онҳо бар мақомоти ирфонӣ”, саҳ.11.
- ↑ https://lms.motahari.ir/book-page/26/آشنایی%20با%20قرآن،%20ج%209?page=67؛Мутаҳҳарӣ, Ошноӣ бо Қуръон, ҷ.9, саҳ.67.
- ↑ Самадии Омулӣ, Шарҳи дафтари дили аллома Ҳасанзода Омулӣ, 1379ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.345 то 348.
- ↑ Муваҳҳидӣ, “Нардбони уруҷ; гузаре бар ҳадиси Қурби навофил”, саҳ.174 - 177; Ғаззолӣ, Эҳё-ул-улум, Дорул-китобил-арабӣ, ҷ.14, саҳ.61 - 62.
- ↑ Руҷуъ кунед: Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.84, саҳ.31 - 32; Маҷлисӣ, Миръот-ул-уқул, 1404ҳ.қ., ҷ.10, саҳ.390 - 393; Ҳурри Омилӣ, ал-Фавоид-ут-тусийя, 1403ҳ.қ., саҳ.81 - 82.
- ↑ Ҳурри Омилӣ, ал-Фавоид-ут-тусийя, 1403ҳ.қ., саҳ.81 - 82.
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.352.
- ↑ https://lms.motahari.ir/book-page/26/آشنایی%20با%20قرآن،%20ج%209?page=64؛Мутаҳҳарӣ, Ошноӣ бо Қуръон, ҷ.9, саҳ.64.
- ↑ Табаронӣ, ал-Муъҷам-ул-авсат, 1415ҳ.қ., ҷ.9, саҳ.139.
- ↑ Мавсилӣ, Муснади Абияъло, 1408ҳ.қ., ҷ.12, саҳ.520.
- ↑ Бухорӣ, Саҳеҳ ал-Бухорӣ, 1401ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.190.
- ↑ Озарахшӣ, “Ҷойгоҳи ҳадиси Қурби навофил дар манобеи фариқайн ва баррасии татбиқии рӯйкарди урафо ва муҳаддисон нисбат ба он”, саҳ.18.
Сарчашма
- Аллома Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, ал-Мизон фи тафсир-ил-Қуръон, Қум, Дафтари интишороти исломии Ҷомеъаи мударрисини ҳавзаи илмияи Қум, 1417ҳ.қ., номи китоб: ал-Мизон фи тафсир-ил-Қуръон
- Бухорӣ, Муҳаммад ибни Исмоил, Саҳеҳ ал-Бухорӣ, Дорул-фикр лил-табоъати вал-нашри вал-тавзиъ, 1401ҳ.қ./1981м. (офсет аз нусхаи Дорул-табоъатил-омира би Истанбул).
- Ғаззолӣ, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Эҳё-ул-улум, Бейрут, Дорул-китобил-арабӣ.
- Ибни Арабӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Футуҳот-ул-маккийя, Бейрут, Дорусодир.
- Ибни Тарка, Алӣ ибни Муҳаммад, Шарҳи Фусус-ул-ҳикам, таҳқиқи Муҳсин Бедорфар, Қум, интишороти Бедор, 1420ҳ.қ./1378ҳ.ш.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ ва Муҳаммади Охундӣ, Теҳрон, Дорул-кутубил-исломийя, 1407ҳ.қ.
- Қайсарӣ, Довуд, Шарҳи Фусус-ул-ҳикам, Теҳрон, ширкати интишороти илмӣ ва фарҳангӣ, чопи аввал, 1375ҳ.ш.
- Мавсилӣ, Абуяъло, Муснади Абияъло, таҳқиқи Ҳасан Салим Асад, Дорул-Маъмун лил-турос, 1408ҳ.қ./1988м.
- Макорими Шерозӣ, Носир, Тафсири Намуна, Теҳрон, Дорул-кутубил-исломийя, 1374ҳ.ш.
- Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир ибни Муҳаммадтақӣ, Биҳор-ул-анвор-ил-ҷомеъа ли дурари ахбори-л-аиммати-л-атҳор, тасҳеҳи Муҳаммадбоқир Маҳмудӣ ва ҳамкорон, Бейрут, Дору эҳёил-туросил-арабӣ, 1403ҳ.қ./1983м.
- Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир ибни Муҳаммадтақӣ, Миръот-ул-уқул фи шарҳи ахбори Оли-р-Расул, Теҳрон, Дорул-кутубил-исломийя, 1404ҳ.қ./1363ҳ.ш.
- Муваҳҳидӣ, Абдуллоҳ, “Нардбони уруҷ; гузаре бар ҳадиси Қурби навофил”, дар маҷаллаи Мутолиъоти ирфонӣ, № 1, тобистони 1384ҳ.ш.
- Музаффарӣ, Ҳусайн, “Қурби навофил ва фароиз ва татбиқи онҳо бар мақомоти ирфонӣ”, дар маҷаллаи Ҳикмати ирфонӣ, № 10, баҳор ва тобистони 1395ҳ.ш.
- Озарахшӣ, Мустафо ва Маҷиди Маориф, “Ҷойгоҳи ҳадиси Қурби навофил дар манобеи фариқайн ва баррасии татбиқии рӯйкарди урафо ва муҳаддисон нисбат ба он”, дар пажӯҳишномаи Қуръону ҳадис, № 7, тобистон ва поизи 1389ҳ.ш.
- Омулӣ, Сайидҳайдар, ал-Муқаддимот мин китоби насс-ун-нусус, Теҳрон, қисмати Эроншиносии институти Эрон ва Фаронса пажӯҳишҳои илмӣ дар Эрон, аввал, 1352ҳ.ш.
- Самадии Омулӣ, Довуд, Шарҳи дафтари дили аллома Ҳасанзода Омулӣ, Нубуғ, чопи аввал, 1379ҳ.ш.
- Табаронӣ, ал-Муъҷам-ул-авсат, таҳқиқи қисмул-таҳқиқ би дорил-ҳарамайн, Дорул-ҳарамайн лил-табоъати вал-нашри вал-тавзиъ, 1415ҳ.қ./1995м.
- Ҳурри Омилӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, ал-Фавоид-ут-тусийя, тасҳеҳи Маҳдии Лоҷвардӣ, Қум, ал-Матбаъатул-илмийя, 1403ҳ.қ.
- https://lms.motahari.ir/book-page/26/آشنایی%20با%20قرآن،%20ج%209?page=66