Имом Ризо алайҳиссалом

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Имоми Рауф)
Имом Ризо алайҳиссалом
ҳаштумин имоми шиаён
Зариҳи Имом Ризо (а)
Зариҳи Имом Ризо (а)
НақшИмоми ҳаштуми шиаён
КунияАбулҳасан (сонӣ)
Зодрӯз20 зилқаъдаи соли 148ҳ.қ.
Муддати имомат20 сол (183-203ҳ.қ.)
Шаҳодатохири моҳи сафари соли 203ҳ.қ.
Мадфаншаҳри Машҳад
Маҳалли зиндагӣМадина, Марв
Лақабҳо
хешу табор
ПадарИмом Козим (а)
МодарНаҷмахотун
ҲамсаронСабика
ФарзандонИмом Ҷавод (а)
Тӯли умр55 сал
Имомони шиа
‌‌Имом Алӣ . Имом Ҳасани Муҷтабо . Имом Ҳусайн . Имом Саҷҷод . Имом Боқир . Имом Содиқ . Имом Козим . Имом Ризо . Имом Ҷавод . Имом Ҳодӣ . Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом . Имом Маҳдӣ



Али ибни Мӯсо ибни Ҷаъфар (а) (арабӣ: علي بن موسى بن جعفر) маъруф ба Имом Ризо (форсӣ: امام رضا) (148–203ҳ.қ.) ҳаштумин имоми мазҳаби шиаи дувоздаҳимомӣ аст. Ӯ аз соли 183ҳ.қ., ба муддати бист сол, имомати шиаёнро бар ӯҳда дошт ва давраи имоматаш бо хилофати Ҳоруни Аббосӣ, Муҳамади Амин ва Маъмуни Аббосӣ ҳамзамон буд.

Имом Ризо (а) дар солҳои вопасини умраш ба дастури Маъмун, аз Мадина ба Марв дар Хуросон фаро хонда ва валиаҳди Маъмун шуд. Муаррихон ва олимони шиа вилоятъаҳдии Имом Ризо (а)-ро муҳимтарин рӯйдоди сиёсии зиндагии ӯ медонанд ва мегӯянд Имом ба иҷбори Маъмун, ба ин кор тан додааст.

Бо вуҷуди ин, бархе аз таърихнигорон бар ин боваранд, ки вуруди Имом Ризо (а) ба Эрон таъсири муҳимме бар густариши шиа дар он доштааст; зеро вай дар вуруд ба Эрон, дар ҳар шаҳре, бо мардум дидор мекард ва ба посухҳои онон, бар мабноии аҳодиси имомон посух мегуфт. Ҳамчунин бо ширкат дар ҷаласоти мунозира бо олимони адёну мазоҳиби мухталиф ва бартарии илмӣ бар онон, ҷойгоҳи илмиаш ба унвони имоми шиа барои мардум ошкор мешуд.

Дар шаҳрҳову минтақаҳои мухталифи Эрон, биноҳое чун масҷид ва қадамгоҳ, ба номи Имом Ризо номгузорӣ шуда ки маҳалли истироҳати ӯ дар масири ҳаракаташ ба Марв буда ва инро нишонаи таъсири омадани Имом Ризо (а) ба Эрон бар густариши шиа дар ин кишвар медонанд.

Ҳадисии машҳур аз Имом Ризо (а) дар сафар ба Эрон баён шуда ки ба номи Силсилат-уз-заҳаб (Занҷираи заррин) шинохта мешавад; зеро силсилаи ровиёнаш ҳама маъсуманд. Ӯ ин ҳадиси қудсиро дар Нишопур барои ҷамъе аз олимони он ҷо баён кардааст. Дар ин ҳадис тавҳид қалъаи Худо муаррифӣ шуда ки ҳарки вориди он шавад дар амон аст. Сипас омада албата ин шартҳое дорад, ки ман аз ҷумлаи онҳо ҳастам.

Бар асоси дидгоҳи бештари олимони шиа, Имом Ризо (а) дар 55-солгӣ дар Тӯс, ба василаи Маъмун масмум шуд ва ба шаҳодат расид ва дар буқъаи ҳоруния дар рустои Санобод дафн шуд. Ӯ танҳо имом аз миёни имомони шиа аст, ки дар Эрон дафн шудааст. Ҳарами Имом Ризо дар Машҳад аз муҳимтарин зиёратгоҳҳои шиаён аст. Ҳарами Фотимаи Маъсума, хоҳар ӯ, низ дар Эрон воқеъ шуда ки машҳуртарин оромгоҳи ин кишвар, пас аз ҳарами разавӣ шумурда мешавад.

Дар бораи Имом Ризо (а), китобҳои бисёр ва осори адабии мутаъаддиде мисли, шеър, роман ва филм тавлид шудааст. Бархе аз онҳо бад-ин шарҳ аст: китоби ал-Ҳаёт-ус-сиёсияту ли-л-имоми ар-Ризо (а), навиштаи Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ; китоби ал-Имом-у ар-Ризо; таърихун ва дироса, асари Сайид Муҳаммадҷавод Фазлуллоҳ; китоби Ҳаёт-ул-имоми Алӣ ибни Мӯса-р-Ризо (а); диросатун ва таҳлил, асари Боқир Шариф Қарашӣ; Ҳикматномаи разавӣ, аз Муҳамад Маҳмадии Райшаҳрӣ ва ҳамкорон; шеъри «Қитъае аз биҳишт», асари Ҳабибуллоҳи Чойчиён; шеър «Бо Оли Алӣ ҳарки дарафтод варафтод» асари Насими Шумол ва Таблои зомини оҳу, асари Маҳмуди Фаршчиён.

Муруре бар зиндагинома

Салавоти хоссаи Имом Ризо (а), нақшбаста бар сақфи роҳраве байни равоқи Дор-уз-зикр ва Дор-уз-зуҳд дар ҳарами Имом Ризо (а)

Али ибни Мӯсо, машҳур ба Имом Ризо (а), ҳаштумин имоми шиаёни дувоздаҳимомӣ аст.[1] Падараши Мӯсо ибни Ҷаъфар (а), имоми ҳафтуми шиаён буд ва модараш канизе буд, ки аз ӯ бо номҳои Наҷма ё Туктам ёд мешавад.[2]

Дар хусуси замони вилодат ва вафоти Имом Ризо (а), ихтилофи назар аст.[3] Аз ҷумлаи онҳо ин аст, ки ӯ дар дар 11 зулҳиҷҷа ё зулқаъда ё рабиулаввали соли 148 ё 153ҳ.қ. мутаваллид шуд ва дар охирин рӯзи моҳи сафар ё 17 ё 21 моҳи рамазон ё 18 ҷамодиюлаввал ё 23 ё охири зулқаъдаи соли 202 ё 203 ё 206ҳ.қ. ба шаҳодат расид.[4] Ба гузориши Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ, бештари олимон ва муаррихон муътақиданд Имом Ризо дар соли 148ҳ.қ. дар Мадина ба дунё омад ва дар соли 203ҳ.қ. ба шаҳодат расид.[5]

Имом Ризо (а), пас аз шаҳодати падараш, имоми шиаён шуд. Муддати имомати вай, бист сол (183 - 203ҳ.қ.) буд, ки бо хилофати Ҳоруни Аббосӣ, Муҳаммад Амин ва Маъмун ҳамзамон шуд.[6]

Лақабҳо ва кунияҳо

Мақолаи аслӣ: Феҳристи кунияҳо ва лақабҳои Имом Ризо (а)

Барои Алӣ ибни Мӯсо, лақабҳое чун Ризо, Собир, Разӣ, Вафӣ ва Закӣ зикр кардаанд.[7] Бар асоси ҳадисе аз китоби Эълом-ул-варо, навиштаи Фазл ибни Ҳасани Табарсӣ, Имом Козим (а) лақаби Олими Оли Муҳаммадро ҳам дар бораи ӯ ба кор бардааст.[8] Имом Ризоро бо лақабҳое чун Зомини оҳӯ,[9] Имом рауф,[10] Ғариб-ул-ғурабо,[11] Сомин-ул-ҳуҷаҷ (ҳаштумин ҳуҷҷат),[12] Сомин-ул-аимма (ҳаштумин имом)[13] низ мехонанд.

Машҳуртарин лақаби вай «ризо» аст.[14] Суютӣ (849 - 911ҳ.қ.), аз олимони аҳл суннат гуфта ин лақабро Маъмун, халифаи аббосӣ, ба ӯ дод;[15] аммо тибқи ҳадисе, ки Шайхи Садуқ, муҳаддиси шиаи қарни чаҳоруми қамарӣ нақл карда, Имом Ҷавод (а) ин суханро нодуруст шумурда ва мулаққаб шудани падараш ба «Ризо»-ро ба ин далел дониста ки ӯ ба худовандии Худо дар осмон ва набуввати Пайғамбар ва имомати имомон дар замини розӣ буд. Дар ин ҳадис, аз Имом Ҷавод мепурсанд дигар имомон ҳам ки ин гуна будаанд. Пас чаро аз байнашони падари шумо ба «Ризо» мулаққаб шудааст? Имом Ҷавод посух медиҳад чун дӯсту душман аз ӯ розӣ буданд ва ин дар хусуси ҳеҷ як аз имомони дигар сидқ намекунад.[16]

Кунияи Имом Ризо Абулҳасан будааст.[17] Тибқи ҳадисе, ки Шайхи Садуқ нақл карда, Имом Козим (а) ин кунияро ки лақаби худаш ҳам буда, ба ӯ додааст.[18] Барои фарқ гузоштани ӯ аз Имом Козим дар ин куния, ба Имом Ризо Абулҳасани сонӣ (дувум) низ мегуфтанд.[19] Имом Ризо кунияҳои дигаре чун Абӯалӣ[20] ва Абумуҳаммад[21] ҳам доштааст.

Ҳамсару фарзандон

Ҳамсари Имом Ризои Сабикаи Нубийя[22] ё Хайзурон[23] ном дошт, ки модари Имом Ҷавод (а) буд.[24] Дар сарчашмаҳои таърихӣ ва ҳадисӣ, аз ҳамсари дигаре ҳам барои Имом Ризо сухани омада ва гуфта шуда духтари Маъмун будааст.[25] Ба гузориши Шайхи Садуқ, пас аз он ки Маъмун Имом Ризоро валиаҳди худ кард, духтараш Уммиҳабибро ба ақди ӯ даровард.[26]

Шайхи Садуқ, Шайхи Муфид, Ибни Шаҳрошӯб ва Табарсӣ навиштаанд Имом Ризо танҳо як фарзанд дошта, ки Имом Ҷавод будааст;[27] бо ин ҳол, ба навиштаи Сайид Муҳсини Амин нависандаи Аъён-уш-шиа, дар бархе аз манобеъ, фарзандони дигаре ҳам барои ӯ зикр шудааст.[28]

Дар Қазвин, оромгоҳе ба номи Имомзода Ҳусайн вуҷуд дорад ки Муставфӣ, муаррихи қарни ҳаштуми қамарӣ, ӯро фарзанди Имом Ризо (а) донистааст;[29] Албата Киёи Гелонӣ, насабшинос, насаби ӯро ба Ҷаъфари Тайёр расондааст.[30] Дар бархе аз манобеъ ҳам ӯ бародари Имом Ризо (а) хонда шудааст.[31]

Хоҳарону бародарон

Иброҳим, Шоҳчроғ, Ҳамза, Исҳоқ аз ҷумлаи бародарон ва Фотимаи Маъсума ва Ҳакима аз хоҳарони Имом Ризо (а) ҳастанд.[32] Аз миёни хоҳарону бародарони Имом Ризо (а), шинохтатаринашон Фотимаи Маъсума аст, ки олимони шиа ҷойгоҳи волое барои ӯ қоиланд ва ривоёте дар хусуси манзалати ӯ ва аҳамияти зиёраташ нақл мекунанд.[33] Ӯ дар Эрон ва дар шаҳри Қум дафн шудааст. Ҳарами ҳазрати Маъсумаро бошукӯҳтарин ва машҳуртарин оромгоҳи Эрон, пас аз ҳарами Имом Ризо медонанд.[34]

Нас бар имомати Имом Ризо (а)

Аз дидгоҳи шиа, имом аз ҷониби Худо таъйин мешавад ва яке аз роҳҳои шинохти ӯ нас, яъне тасреҳи Пайғамбар (с) ё имоми қаблӣ ба имомати имоми пас аз худ аст.[35] Дар китобҳои ҳадисии шиа, аҳодисе аз Имом Козим (а) вуҷуд дорад ки дар онҳо ба имомати Имом Ризо (а) тасреҳ шудааст. Барои мисол, дар китобҳои Кофӣ,[36] Иршод,[37] Эълом-ул-варо[38] ва Биҳор-ул-анвор,[39] бахше вижаи нас бар имомати Имом Ризо вуҷуд дорад, ки ривоёти марбут дар онҳо гирд омадааст.

Барои намуна, Кулайнӣ дар ривояте овардааст Довуди Раққӣ аз Имом Козим (а) дар бораи имоми пас аз вай савол кард ва ӯ бо ишора ба Имом Ризо гуфт: «Ин соҳиби шумо пас аз ман аст.»[40] Шайхи Муфид ҳам дар ҳадисе, аз Муҳаммад ибни Исҳоқ нақл карда: «Аз Имом Козим пурсидам оё ба ман намегӯӣ динамро аз чӣ касе бигирам? Ӯ посух дод: аз писарам Алӣ (Имом Ризо); рӯзе падарам (Имом Содиқ) дасти маро гирифт ва ба назди қабри Пайғамбар (с) бурд ва фармуд: писарам, Худованд фармуда ман дар замин ҷонишине қарор медиҳам[41] ва Худованд вақте қавле медиҳад, ба он амал мекунад.»[42]

Даврони имомат

Ибтидои давраи имомати Имом Ризо ҳамзамон бо хилофати Ҳорунаррашид буд, ки Имом Козимро ба қатл рисонда буд. Ба гуфтаи пажӯҳишгарон, Ҳорун ба иллати нигаронӣ аз пайомадҳои қатли Имом Козим, ба Имом Ризо дахолат намекард ва аз ин рӯ вай озодии бештаре дошт ва тақия намекард ва ба сурати ошкор, мардумро ба имомати худ фаро мехонд.[43] Кулайнӣ дар Кофӣ ривояте оварда, ки тибқи он Муҳаммад ибни Синон ба Имом Ризо (а) мегӯяд ту бо даъвати ошкорат ба имомат, худро бар сари забонҳо андохта ва дар маърази қатл андохтаӣ. Имом Ризо посух медиҳад: «Ҳамон тавр ки Пайғамбар мегуфт агар Абуҷаҳл мӯе аз сари ман кам кунад, шаҳодат бидиҳед ки ман пайғамбар нестам, ман ҳам ба шумо мегӯям агар Ҳорун мӯе аз сари ман кам кунад, шаҳодат бидиҳед, ки имом нестам.»[44]

Шаклгирии воқифия

Ба гуфтаи Расули Ҷаъфариён - таърихпажӯҳ, пас аз шаҳодати Имом Козим (а), бинобар сабабҳое чун вуҷуди тақия, фурсатталабии бархе, ки амволе аз Имом Козим (а) наздашон буд ва вуҷуди бархе ривоёти нодуруст, миёни шиаён дар бораи ҷонишинии вай ихтилоф пеш омад.[45] Дар ин миён, фирқае дар шиа шакл гирифт, ки мегуфт Имом Козим (а) намурда ва Маҳдии мавъуд аст. Ин гурӯҳ ба воқифия шӯҳрат ёфт.[46] Албата бештари асҳоби Имом Козим имомати Имом Ризоро пазируфтанд.[47]

Вилоятъаҳдии Имом Ризо (а)

Мақолаи аслӣ: Вилоятъаҳдии Имом Ризо (а)
Сиккаи вилоятъаҳдии Имом Ризо (а), ки ба дастури Маъмун зарб шуд. Бар рӯй сикка иборати зер ба хатти кӯфӣ дарҷ шудааст:
لله، محمدرسول الله، المأمون خلیفة الله، مما أمر به الامیر الرضا ولی عهد المسلمین علی بن موسی بن علی بن ابی‌طالب، ذوالریاستین

Вилоятъҳдии Имом Ризо (а)-ро муҳимтарин рӯйдоди давраи зиндагии сиёсии ӯ донистаанд.[48] Ин рӯйдод яке аз масоили баҳсбарангез дар таърихи Ислом аст, ки ҳам аз назари сиёсӣ ва ҳам аз назари каломӣ (мунофот доштани пазириши вилоятъаҳдӣ бо исмати имом)[49] аҳамият дорад.[50]

Ба гуфтаи Шайхи Муфид - мутакаллим ва фақиҳи шиа (ваф.413ҳ.қ.), Маъмун бо таҳдиди Имом Ризо ба қатл, ӯро ба пазириши вилоятъаҳдӣ маҷбур кард.[51] Имом Ризо (а) ҳам, дар муқобил, шарт кард дар умури ҳукуматӣ ҳеҷ дахолате накунад.[52] Бад-ин тартиб, Имом Ризо аз Мадина ба Марв дар Хуросон, пойтахти ҳукумати Маъмун интиқол дода шуд.[53]

Олимон шиа мегӯянд Маъмун барои зери назар гирифтани Имом Ризо,[54] хомӯш кардани инқилоби алавиҳо[55] ва машруият бахшидан ба хилофати худ[56] ӯро валиаҳд кард.

Маъмун дар 7 рамазони соли 201ҳ.қ., маросими вилоятъаҳдиро баргузор кард ва мардуму коргузорони ҳукумат бо имом байъат карданд.[57] Аз он пас, ба дастури Маъмун, хутбаҳоро ба номи Имом хонданд ва сиккаҳоро ба номаш зарб карданд.[58]

Мегӯянд Имом Ризо (а) аз муқеъияти пешомада ба нафъи ташайюъ баҳра бурд ва тавонист бисёре аз маорифи Аҳли Байт (а)-ро барои умуми мардум баён кунад.[59]

Баёни ҳадиси силсилатуззаҳаб

Мақолаи аслӣ: Ҳадиси силсилатуззаҳаб

Ба нақли муҳаддисоне чун Шайхи Садуқ ва Шайхи Тӯсӣ, Имом Ризо дар сафар ба Марв, ҳангоми убур аз Нишопур, ба дархости олимони ин шаҳр, ҳадисе қудсӣ гуфт,[60] ки ба ҳадиси силсилатуззаҳаб (яъне занҷираи тиллоӣ) машҳур шудааст.[61] Эҳтимол додаанд иллати шӯҳрати ин ҳадис ба силсилатуззаҳаб ин бошад, ки тамоми силсилаи санадаш то Худо маъсуманд ё ин ки ба ин иллат аст, ки яке аз амирони сомонӣ ҳадисро бо тилло навишта ва амр карда буд вақте мурд, онро бо ӯ дафн кунанд.[62] Ҳадиси силсилатуззаҳаб, бар асоси нақли Шайхи Садуқ, ба ин шарҳ аст:

اللَّه َ عَزَّ وَ جَل‏ّ یقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا

...Худованди азза ва ҷал мефармояд: «Ло илоҳа иллаллоҳ» дижу ҳисори Ман аст. Ҳар кас ки дар дижи ман дарояд аз азобам дар амон аст. Замоне ки мураккаб ба роҳ афтод, Имом Ризо (а) гуфт: албата бо шароиташ, ва ман ҷузви шароити онам.


Намози иди Фитр

Моҷарои намози иди Фитри Имом Ризо (а) дар китобҳои ҳадисие чун Кофӣ ва Уюну ахбор-ир-Ризо гузориш шудааст.[64] Тибқи ин гузориш, пас аз вилоятъаҳдии Имом Ризо, Маъмун аз ӯ хост намози иди Фитрро иқома кунад; аммо ӯ шарташ аз пазириши вилоятъаҳдӣ, мабнӣ бар дахолат накардан дар умури хилофатро ба Маъмун ёд овард ва онро напазируфт; аммо пас аз исрори Маъмун, имом ба ӯ гуфт пас ман монанди Расули Худо ва Имом Алӣ (а) ба намоз хоҳам рафт ва Маъмун пазируфт.[65]

Субҳи рӯзи ид, Имом Ризо ғусл кард, амомаи сифед бар сар баст ва ҳамроҳ бо ёронаш, бо пои бараҳна берун омад ва шурӯъ ба такбир гуфтан кард. Сипас роҳ афтоду мардум бо ӯ ҳамроҳ шуданд. Ҳар даҳ қадам ки бармедошт меистод ва се бор такбир мегуфт. Тамоми шаҳр таҳти таъсири ин рафтори Имом, ба гиряву заҷҷа афтода буд. Хабар ба гӯши Маъмун расид. Фазл ибни Саҳл, вазири Маъмун, ба ӯ гуфт агар Ризо бо ин ҳолат ба маҳалли намоз бирасад, мардуми шаҳр бо ӯ ҳамроҳ мешаванду бар зидди ту мешӯранд. Маслиҳат он аст, ки аз ӯ бихоҳӣ, то баргардад. Бад-ини тартиб, Маъмун касеро назди Имом фиристод ва аз ӯ хост баргардад. Имом ҳам кафшҳояшро пӯшид ва ба хона баргашт.[66]

Расули Ҷаъфариён - таърихпажӯҳ, ин достонро яке аз далелҳои тирагии робитаи Маъмун бо Имом Ризо (а) донистааст.[67]

Таъсири Имом Ризо бар густариши шиа дар Эрон

Мақолаи аслӣ: Сафари Имом Ризо ба Марв

Имом Ризо танҳо имом аз имомон шиа аст ки дар Эрон дафн шудааст.[68] Расули Ҷаъфариён омадани Имом Ризо ба Эронро яке аз омилҳои густариши шиа дар ин кишвар медонад. Ӯ аз Шайхи Садуқ нақл мекунад, ки Имом Ризо дар масири ҳаракаташ аз Мадина ба Марв, дар ҳар шаҳре аз Эрон ки иқомат мегузид, мардум суроғаш меомаданду саволоташонро аз ӯ мепурсиданд ва Имом Ризо (а) посухи онҳоро бар асоси аҳодисе медод, ки ровиёни санадашон имомони пеш аз ӯ то Имом Алӣ (а) ва Пайғамбар (с) буданд ва ҳамин ирҷоъ ба имомон, аз омилҳои густариши тафаккури шиӣ буд.[69]

Ба гуфтаи вай, вуҷуди Имом дар Хуросон боиси ошноии бештари мардум бо шахсияти ӯ ба унвони имоми шиаён шуд ва ҳамин, алоқамандони шиаро рӯз ба рӯз бештар кард. Ӯ ҷойгоҳи илмии Имом ва алавӣ будани ӯро муҳимтарин омил дар тавсеаи мазҳаби шиа дар Эрон мешуморад.[70]

Ҳамчунин ширкати Имом дар мунозироте, ки Маъмун миёни Имому мухолифонаш дар заминаҳои имомат ва набувват барпо мекард ва бартарии Имом дар онҳо шахсияти илмии Имомро ба мардум нишон медод. Яке аз шоҳидон дар ин замина ҳадисе аст, ки Шайхи Садуқ нақл карда ва тибқи он, ба Маъмун хабар доданд Имом Ризо ҷаласоти каломӣ баргузор мекунаду мардум ҷазби ӯ шудаанд ва Маъмун дастур дод мардумро аз ҷаласаи Имом берун кунанд.[71]

Дар шаҳрҳову минтақаҳои мухталифи Эрон, биноҳое ҳамчун масҷиду ҳаммому қадамгоҳ, ба номи Имом Ризо номгузорӣ шуда, ки маҳалли таваққуфи ӯ дар масири ҳаракаташ ба Марв буда ва Ҷаъфариёни инро аз шавоҳиди таъсири омадани Имом Ризо (а) ба Эрон дар густариши шиа дар ин кишвар медонад.[72] Аз ҷумлаи ин биноҳо масҷиди Имом Ризо дар шаҳри Аҳвоз, қадамгоҳҳои мансуб ба ӯ дар шаҳрҳои мухталиф ҳамчун Шуштар, Дизфул, Язд, Домғон ва Нишопур ва низ ҳаммоми Ризо дар Нишопур аст.[73] Ӯ менависад ҳарчанд иртиботи бархе аз ин маконҳо бо Имом Ризо мумкин аст дуруст набошад, алоқаи шиъии мардуми Эронро нишон медиҳад.[74]

Наҳваи шаҳодат

Салавоти хоссаи Имом Ризо (а):
اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضَی الْإِمامِ التَّقِی النَّقِی وَحُجَّتِک عَلَی مَنْ فَوْقَ الْأَرْضِ وَمَنْ تَحْتَ الثَّرَی الصِّدِیقِ الشَّهِیدِ صَلاةً کثِیرَةً تامَّةً زاکیةً مُتَواصِلَةً مُتَواتِرَةً مُتَرادِفَةً کأَفْضَلِ مَا صَلَّیتَ عَلَی أَحَدٍ مِنْ أَوْلِیائِک
Худоё, дуруд фирист бар Алӣ ибни Мӯсо ар-Ризо, имоми писандидаи ботақвои беайб, ва ҳуҷҷатат бар ҳарки рӯи замину ҳарки зери он аст, он ростгӯи шаҳид; дуруде бисёру комилу пок ва баҳам пайваставу паёпай ва дарпайи ҳам, монанди бартарин дуруде ки бар яке аз авлиёят фиристодаӣ.[75]

Гузоришҳои мутафовите дар хусуси наҳваи шаҳодати Имом Ризо дар даст аст. Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ (ваф.1441ҳ.қ.) таърихпажӯҳ, навиштааст олимони шиа, ба ҷузи андаке, иттифоқи назар доранд, ки Имом Ризо ба дастури Маъмун ба шаҳодат расидааст. Ҳамчунин бисёре аз олимону муаррихони аҳли суннат ҳам муътақиданд ё бештар эҳтимол медиҳанд, ки ӯ ба марги табиӣ аз дунё нарафтааст.[76]

Бар асоси китоби Таърихи Яъқубӣ (таълиф: қарни 3ҳ.қ.), Маъмун аз Марв ба қасди рафтан ба Бағдод хориҷ шуд ва Имом Ризоро ки валиаҳдаш буд бо худ ҳамроҳ кард.[77] Вақте ба Тӯс расиданд, Имом Ризо бемор шуд ва пас аз се рӯз, дар қарияе ба номи Навқон даргузашт. Ҳамӯ менависад гуфта шуда Алӣ ибни Ҳишом сардори Маъмун, бо анор Имомро масмум кард.[78] Табарӣ - таърихнигори аҳли суннат, ҳам дар таърихаш (таълиф: 303ҳ.қ.) сирфан гузориш карда, ки Имом дар ҳоли хӯрдани ангур буд, ки ногаҳон ҷон бохт.[79]

Шайхи Муфид - мутакаллим ва фақиҳи шиа, дар китоби Тасҳеҳ-ул-эътиқод, бо тардид, аз кушта шудани Имом Ризо сухан гуфтааст; аммо эҳтимоли кушта шудани ӯро қавӣ донистааст;[80] аммо дар китоби дигараш, ал-Иршод, ривояте нақл карда ки тибқи он, Имом Ризо, ба дастури Маъмун бо оби анор масмум шудааст.[81] Шайхи Садуқ ҳам ривоёте нақл карда ки бар асоси онҳо Маъмун Имом Ризоро ба василаи ангур[82] ё анор[83] ё бо ҳарду[84] масмум кардааст. Барои исботи шаҳодати ӯ ба ривояти Мо минно илло мақтулун шаҳид, ки бар шаҳодати ҳамаи аимма далолат дорад[85] низ истинод мешавад.[86]

Ҳарами Имом Ризо (а)

Мақолаи аслӣ: Ҳарами Имом Ризо (а)
Эрон, Машҳад, Ҳарами Имом Ризо (а)

Пас аз шаҳодати Имом Ризо (а), Маъмун, ӯро дар боғ ё дорулимораи Ҳумайд ибни Қаҳтабаи Тоӣ аз фармондеҳони аббосӣ, наздики рӯстои Санобод дафн кард. Пеш аз он, Ҳорун - халифаи аббосӣ, падари Маъмун дар он ҷо дафн шуда буд ва аз ин рӯ ба Буқъаи ҳоруния шӯҳрат дошт.[87] Имом Ризо танҳо имоме аст, ки дар Эрон дафн шудааст.[88]

Навиштаанд дар тӯли қарнҳо, мазори Имом Ризои мавриди алоқаи ҳамаи мусулмонони манотиқи Хуросон буда ва афзун бар шиаён, аҳли суннат низ ба зиёрати ӯ мерафтанд.[89]

Оромгоҳи Имом Ризо ба тадриҷ ба яке аз зиёратгоҳҳои ҷаҳони Ислом ва ба вижа шиа табдил шуд. Зиёрати Имом Ризо яке аз боварҳои муҳим дар зиндагии мардум аст. Маҳалли дафни Имом Ризо ба Машҳадурризо шӯҳрат ёфт ва имрӯза шаҳри Машҳад номида мешавад. Мегӯянд ба иллати истиқболи фаровон ба зиёрати Имом Ризо, шаҳри Машҳад дуюмин шаҳри зиёратии ҷаҳон шинохта мешавад.[90]

Асҳоб

Мақолаи аслӣ: Феҳристи асҳоби Имом Ризо (а)

Шайхи Тӯсӣ дар китоби риҷолаш, номи тақрибан 320 нафарро ба унвони асҳоби Имом Ризо (а) зикр кардааст.[91] Дар бархе дигар аз манобеъ, рақамҳои дигаре дар ин замина зикр шудааст.[92] Муҳаммад Маҳдии Наҷаф, дар китоби ал-Ҷомеъу лирувоти асҳоб-ил-Имоми ар-Ризо, аз манобеи мухталифи шиа, номи 831 нафарро ба унвони ровӣ ва асҳоби Имом Ризо (а) гирд овардааст.[93] Бархе аз асҳоби вай, ба нақли Шайхи Тӯсӣ иборатанд аз:

Муҳаммад ибни Умари Кашшӣ, аз риҷолёни шиа дар қарни чоруми қамарӣ, шаш тан аз асҳоби Имом Ризо (а)-ро ҷузви асҳоби иҷмоъ дониста, ки бад-ин шарҳанд: Юнус ибни Абдурраҳмон, Сафавон ибни Яҳё, Ибни Абиумайр, Абдуллоҳ ибни Муғайра, Ҳасан ибни Маҳбуб ва Аҳмад ибни Абинасри Базантӣ.[95]

Китобҳои мансуб ба Имом Ризо (а)

Рисолаи заҳабия ё Тибб-ур-Ризо аз осори мансуб ба Имом Ризо (а)

Ба ҷузи аҳодисе, ки дар китобҳои ҳадисӣ, аз Имом Ризо (а) нақл шуда, нигориши китобҳое низ ба худи вай нисбат дода шуда, ки албатта олимони шиа, дар хусуси сиҳҳати интисоби бештари онҳо ба ӯ тардид доранд:

Мунозирот

Ба гуфтаи Расули Ҷаъфариён, дар давраи Имом Ризо (а) мабоҳиси каломӣ миёни мусулмонон бисёр густариш ёфта буд ва миёни гурӯҳҳои мухталифи фикрӣ ихтилофи назари бисёр вуҷуд дошт. Хулафои аббосӣ ҳам, ба вижаи Маъмун, вориди ин мубоҳисот мешуданд. Ба ҳамин иллат, бисёре аз ривоёте, ки аз Имом Ризо (а) нақл шуда дар заминаи калом аст, ки ба сурати пурсишу посух ва ё мунозира сурат гирифтааст. Мабоҳиси марбут ба имомат, тавҳид, сифоти Худо ва ҷабру ихтиёр аз ҷумлаи ин мабоҳис будааст.[100]

Пас аз омадани Имом Ризо ба Марв, Маъмун ҷаласоти илмии зиёде бо ҳузури олимони мухталиф баргузор мекард ва аз Имом Ризо мехост, ки дар онҳо ширкат кунад.[101] Дар ин ҷаласот, Имом Ризо мунозироте бо олимони адёну мазоҳиби мухталиф анҷом дода, ки матнашон дар китобҳои ҳадисии шиа, ҳамчун Кофӣ - навиштаи Кулайнӣ, Тавҳид ва Уюну ахбор-ир-Ризо навиштаи Шайхи Садуқ ва Эҳтиҷоҷ навиштаи Аҳмад ибни Алӣ Табарсӣ омадааст. Бархе аз ин мунозирот ба ин шарҳанд:

Мунозираи Имом Ризо (а) бо пайравони макотиби мухталиф дар ҳузури Маъмуни Аббосӣ; таблои наққошии «Олими Оли Муҳаммад» асари Ҳасани Рӯҳуламин, 1403ҳ.ш.

Аз Шайхи Садуқ нақл мекунанд ки ҳадафи Маъмун аз барпоии ин ҷаласоти мунозира он буд, ки Имом Ризо (а) дар муқобили бузургони фирқаҳои мухталиф шикаст бихӯрад ва манзалати илмӣ ва иҷтимоиаш тазъиф шавад; аммо ҳарки бо Имом Ризо (а) мунозира мекард, дар ниҳоят, ба манзилати илмии вай иқрор менамуд ва истидлоли ӯро мепазируфт.[109]

Ҷойгоҳ назд аҳли суннат

Мардуми аҳли суннати Туркманистон дар ҳоли зиёрати хонаи Имом Ризо дар Марв

Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ (773–852ҳ.қ.) муҳаддис ва таърихнигори аҳли суннат, насаб ва илму фазли Имом Ризо (а)-ро сутуда[110] ва гуфтаи ӯ дар ҳоле ки бисту чанд сол бештар надошт, дар Масҷидуннабӣ фатво медод.[111] Ёфъӣ аз олимони қарни ҳаштуми қамарии аҳли суннат, низ аз Имом Ризо (а) бо унвони пешвое «ҷалил» ва «муаззам» ва яке аз имомони дувоздаҳгонаи мазҳаби имомия ёд карда, ки Маъмун миёни хонадони Банӣ Ҳошим ҳеҷ касро беҳтару сазовортар ба хилофат наёфт ва бо ӯ байъат кард.[112]

Ба гуфтаи Расули Ҷаъфариён, Ҳокими Нишопурӣ - муҳаддис ва фақиҳи шофеимазҳаб дар қарни чоруми қамарӣ, китобе бо унвон «Мафохир-ур-Ризо» дар бораи Имом Ризо (а) навишта, ки аз байн рафта ва фақат бахши андаке аз он дар китоби ас-Соқибу фи-л-маноқиб асари Ибни Ҳамзаи Тӯсӣ боқӣ мондааст.[113]

Ӯ чанд тан аз олимони аҳли суннатро, ки то қарни шашум ба зиёрати имоми ҳаштум рафтаанд, муаррифӣ кардааст. Аз ҷумлаи онҳо Абубакр Муҳаммад ибни Хузайма, муҳаддиси машҳури аҳли суннат дар қарни сеюму чоруми ҳиҷрӣ, Абӯалии Сақафӣ, аз олимони Нишопур, Абуҳотам Муҳаммад ибни Ҳиббон Бастӣ (ваф.354), муҳаддис ва риҷолшинос, Ҳокими Нишопурӣ (321 - 405ҳ.қ.) муҳаддиси машҳур, Абулфазли Байҳақӣ (385 - 470ҳ.қ.) муаррихи барҷастаи эронӣ ва имом Муҳаммади Ғаззолӣ олим ва орифи машҳури қарни панҷум, мебошанд.[114]

Гузоришҳое ҳам аз олимони аҳли суннат дар заминаи зиёрати Имом Ризо дар даст аст. Масалан Ибни Ҳиббон, муҳаддиси аҳли суннат дар қарни сеюму чорум ҳиҷрӣ, гуфтааст ки борҳо ба зиёрати қабри Алӣ ибни Мӯсо дар Машҳад мерафтам ва бо тавассул ба он ҳазрат мушкилотам бартараф мешуд.[115] Ибни Ҳаҷари Асқалонӣ ҳам гузориш карда, ки Абубакри Муҳаммад ибни Хузайма, фақиҳ, муфассиру муҳаддиси аҳли суннат дар қарни сеюму чоруми ҳиҷрӣ ва Абӯалии Сақафӣ, аз олимони Нишопур, ҳамроҳи дигароне аз аҳли суннат ба зиёрати қабри Имом Ризо (а) рафтаанд. Ровии ин ҳикоят ба Ибни Ҳаҷар гуфтааст: «Абубакр ибни Хузайма чунон ба бузургдошти ин буқъа ва фурӯтанию зорӣ назди он пардохт, ки мо мутаҳайир шудем.»[116]

Осори ҳунарӣ ва фарҳангӣ

Бахше аз шеъри Маҳдӣ Ахавони Солис дар бораи Имом Ризо (а):

Эй Алӣ Мӯсарризо, эй покмарди Ясрибӣ, дар Тӯс хобида

Ман туро бедор медонам.

Зиндатар, равшантар аз хуршеди оламтоб,

Аз фурӯғу фарру шӯру зиндагӣ саршор медонам.

Гарчи пиндоранд дере ҳаст, ҳамчун қатраҳо дар хок,

Рафтаӣ дар жарфнои хоб,

Лекин эй покиза борони биҳишт, эй рӯҳ, эй рӯшанои об,

Ман туро бедор, абре поку раҳматбор медонам.

Дар бораи Имом Ризо (а), осори ҳунарии гуногуне дар қолаби шеър, роман, филм, наққошӣ ва ғайра таҳия шудааст:

Осори адабӣ

Ашъори фаровоне дар бораи Имом Ризо (а) сурӯда шудааст.[118] Ба гуфтаи нависандагони китоби Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, зоҳиран Саноии Ғазнавӣ, аз шоирони қарни панҷуми қамарӣ, нахустин шоире аст, ки дар мадҳи Имом Ризо (а) шеър сурӯдааст ва агар пеш аз ӯ низ дар ин бора сурӯдае буда, ё аз байн рафта ё дар дастрас нест.[119] Қасидаи зер аз они ӯст:

Динро ҳарамест дар Хуросон,
Душвори туро ба маҳшар осон.
Аз мӯъҷизаҳои шаръи Аҳмад,
Аз ҳуҷҷатҳои дини Яздон.
Ҳамвора раҳаш масири ҳоҷат,
Пайваста дараш мушири ғуфрон.
Чун Каъба пур одамӣ зи ҳар ҷо,
Чун арш пур аз фаришта ҳазмон.
Ҳам фарри фаришта карда ҷилва,
Ҳам рӯҳи васӣ дар ӯ ба ҷавлон.
Аз рифъати ӯ ҳарим, Машҳад,
Аз ҳайбати ӯ шариф, бунён.
Аз дур шуда қарор зеро,
Наздик бимонада дида ҳайрон.
Аз ҳурмати зоирони роҳаш,
Фирдавс фидои ҳар биёбон.
Қуръон на дар ӯву ӯ улуламр,
Даъвӣ наву бо бузург бурҳон.
Имон наву растгор аз ӯ халқ,
Тавба наву узрҳои исён.
Аз хотами анбиё дар ӯ тан,
Аз сайиди авсиё дар ӯ ҷон.
Он буқъа шуда ба пеши фирдавс,
Он турба ба равза карда резвон.
Аз ҷумлаи шартҳои тавҳид,
Аз ҳосили аслҳои имон.
З-ин маънӣ зод дар Мадина,
Ин даъвӣ карда дар Хуросон.

~ [120] ~

Ба назари онон, то замони темуриён ва сафавиён, ашъор дар бораи Имом Ризо (а) андак буд; аммо аз замони сафавия фузӯнӣ ёфт.[121] Дар китоби Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, қасидаҳое аз 72 шоири форсизабон[122] дар мадҳи Имом Ризо (а) аз Саноии Ғазнавӣ то даврони муосир гирд оварда шудааст.[123] «Қитъае аз биҳишт» асари Ҳабибуллоҳи Чойчиён мутахаллис ба Ҳисон[124] ва «Бо Оли Алӣ ҳарки дар афтод варафтод» асари Насими Шумол, рӯҳонӣ ва шоири давраи машрӯтият, аз ҷумлаи ашъор дар бораи имоми ҳаштум аст.[125] Қитъае аз биҳишт чунин аст:[126]

Омадам эй шоҳ паноҳам бидеҳ,
Хатти амоне зи гуноҳам бидеҳ.
Эй ҳарамат малҷаи дармондагон,
Дур марон аз дару роҳам бидеҳ.
Эй гули бехори гулистони ишқ,
Қурби маконе чу гиёҳам бидеҳ.
Лоиқи васли ту ки ман нестам,
Изн ба як лаҳза нигоҳам бидеҳ.
Эй ки ҳаримат ба масал, каҳрабост,
Шавқу сабукхезии коҳам бидеҳ.
То ки зи ишқи ту гудозам чу шамъ,
Гармии ҷонсӯз ба оҳам бидеҳ.
Лашкари шайтон ба камини ман аст,
Бекасам эй шоҳ, паноҳам бидеҳ.
Аз сафи мижгон нигаҳе кун ба ман,
Бо назаре ёру сипоҳам бидеҳ.
Дар шаби аввал ки ба қабрам ниҳанд,
Нур бад-он шоми сиёҳам бидеҳ.
Он чи салоҳ аст барои Ҳисон,
Аз ту агар ҳам ки нахоҳам бидеҳ.

Романҳое низ дар бораи Имом Ризо (а) нигориш шуда, ки аз он ҷумла аст: Ба баландои он ридо, аз Сайид Алӣ Шуҷоъӣ; Уқёнуси машриқ, аз Маҷиди Пурвалии Калаштарӣ ва Рози он буи шигифт, навиштаи Фаребои Калҳур.[127]

Осори синамоӣ ва телевизиюнӣ

Бархе аз осори синамоӣ ва телевизиюнии мустанад ва намоишӣ бо меҳварияти Имом Ризо (а) бад-ин шарҳ аст:[128]

  • Филми мустанади "Ё зомини оҳӯ" (форсӣ: یا ضامن آهو), ба коргардонии Парвизи Кимиёвӣ, ки дар соли 1350ҳ.ш./1971 сохта шуд: Кимиёвӣ дар ин асар кӯшида ҳиссу ҳоли як рӯзи зиёратӣ дар ҳарами Имом Ризо (а)-ро ба тасвир бикашад.[129] Маҷиди Маҷидӣ, коргардони синамо, ин филмро яке аз шоҳкорҳои мустанадӣ дониста, ки дар бораи имом ҳаштум (а) сохта шудааст.[130]
  • Маҷмӯъаи телевизиюнии "Вилояти ишқ" (форсӣ: ولایت عشق), ба коргардонии Маҳдии Фахимзода дуюмин ва муҳимтарин сириял дар робита бо Имом Ризо (а) шумурда шудааст. Ин филм ки дар соли 1376ҳ.ш./1997 сохта шуд, ба табйини таърихи имомати Имом Ризо (а) аз Мадина то Марв ва шаҳодати ӯ пардохтааст.[131]
  • Мустанади "Ризои ризвон" (форсӣ: رضای رضوان), аз Маҷиди Маҷидӣ, маҳсули соли 1384ҳ.ш./2005, филме аст ки ривояткунандаи шавқи ходимони ҳарами Имом Ризо (а) дар хизмат ба зоирони ҳарам аст.[132]
  • Филми синамоии "Ҳар шаби танҳоӣ" (форсӣ: هر شب تنهایی), сохтаи Расули Садри Омилӣ дар соли 1386ҳ.ш., бо достоне ки дар ҳарами Имом Ризо (а) мегузарад, аз аввалин осор синамоӣ аст ки қисматҳои умдаи он дар ҳарами Имом Ризо (а) филмбардорӣ шудааст. Ин филм ривояти таҳаввули мусбате аст, ки пас аз зиёрат, дар даруни як зани афсурдаву парешон иттифоқ меуфтад.[133]
  • Филми синамоии "Шаб" (форсӣ: شب), ба коргардонии Расул Садри Омилӣ дар соли 1386ҳ.ш./2007 ривоятгари шавқи як муттаҳами дастбандзада барои зиёрати ҳарами Имом Ризо (а) аст.[134]
  • Филми синамоии "Рӯзи ҳаштум" (форсӣ: روز هشتم), сохтаи Маҳдии Карампур дар соли 1388ҳ.ш./2009, аз дигари осори намоишӣ дар бораи Имом Ризо (а) аст ки аз шабакаҳои мухталифи симо дар Эрони пахш шудааст.[135]
  • Филми синамоии "Зиёрат" (форсӣ: زیارت), ба коргардонии Содиқи Карамёр дар соли 1388ҳ.ш./2009, ривояте аз зиндагии инсонҳои гирифторе аст ки бо омадан ба Машҳад ва зиёрати ҳарами Имом Ризо (а) мушкилоти иқтисодишан рафъ мешавад.[136]
  • Филми телевизиюнии "Биё аз гузашта ҳарф бизанем" (форсӣ: بیا از گذشته حرف بزنیم), сохтаи Ҳамиди Неъматуллоҳ ровии зиёрати ҳарами Имом Ризо (а) аз нигоҳи се зани солхурда аст.[137]
  • Филми синамоии "Бидуни қарори қаблӣ" (форсӣ: بدون قرار قبلی), ба коргардонии Беҳрузи Шуайбӣ, дар бораи зиёрате аст ки бидуни муқаддама, барои шахсияти аслии достон иттифоқ меуфтад ва дар ӯву фарзандаш ки мубтало ба бемории аутисм (дархудмондагӣ) аст, тағироти мусбате эҷод мекунад.[138]

Таблои Зомини оҳу

Таблои Зомини оҳу асари устод Фаршчиён, нусхаи дувум.

Таблои Зомини оҳӯ, асари Маҳмуди Фаршчиён, достони замонати Имом Ризо (а) барои як оҳуро ба тасвир кашидааст. Бар асоси гузориши бархе хабаргузориҳо, ин табло дар ду нусха халқ шудааст: яке дар соли 1358ҳ.ш./1979 ва дигарӣ дар соли 1389ҳ.ш./2010 ки ба Остони қудси разавӣ эҳдо шуд.[139]

Конгресси ҷаҳонии Имом Ризо (а)

Конгресси ҷаҳонии Имом Ризо (а) маҷмӯъаи ҳамоишҳое аст ки дар бораи имомон, махсусан Имом Ризо (а) баргузор мешавад.[140] Нахустини ин ҳамоишҳо дар соли 1363ҳ.ш./1984 баргузор шудааст.[141] Ҳадаф аз ташкили ин конгресс, оғози ҳаракати илмӣ, фарҳангӣ ва таҳқиқотӣ дар заминаи шинохтану шиносондани аиммаи маъсум ба вижа Имом Ризо (а) баён шудааст.[142]

Ҷашнвораи байналмилалии Имом Ризо (а)

Ба гузориши Бунёди байналмилалии фарҳангӣ-ҳунарии Имом Ризо, Ҷашнвораи байналмилалии Имом Ризо (а), ҳар сол, бо оғози даҳаи каромат, аз сӯи Вазорати фарҳангу иршоди исломии Эрон дар устонҳое аз Эрон ва ҳамчунин бархе аз кишварҳои дигар баргузор мешавад. Ин ҷашнвора рӯйкарди илмӣ, пажӯҳишӣ, фарҳангӣ ва ҳунарӣ дорад ва бо фарохони ирсоли осор дар ин заминаҳо, баргузидагонро муаррифӣ мекунад.[143]

Китобшиносӣ

Мақолаи аслӣ: Феҳристи китобҳо дар бораи Имом Ризо (а)

Китобҳои бисёре дар бораи Имом Ризо (а) ба забонҳои мухталиф ҳамчун форсӣ, арабӣ ва англисӣ нигориш шуда, ки дар китобҳои китобшинохтӣ, монанди Китобномаи Имом Ризо (а) асари Алиакбар Илоҳии Хуросонӣ, Китобшиносии Имом Ризо (а) аз Салмони Ҳабибӣ ва Гузидаи китобшиносии Имом Ризо (а) навиштаи Ҳодии Раббонӣ гирдоварӣ ва муаррифӣ шудаанд.

Дар китоби Китобшиносии Имом Ризо (а), беш аз ҳазор китоб дар шонздаҳ фасл ном бурда шудааст. Дар фасли чордаҳум, китобҳои тарҷумашуда аз забонҳои хориҷӣ монанди урдӯ, туркӣ, олмонӣ, англисӣ, фаронсави ва тайландӣ муаррифӣ шудаанд.[144] Бархе аз китобҳои мустақил дар бораи Имом Ризо (а) аз ин қарор аст:

  • Маснад-ул-имоми ар-Ризо Абилҳасан Алӣ ибни Мӯсо алаҳимассалом: дар ин асар, он чи дар бораи Имом Ризо (а) дар китобҳои мухталиф, аз муҳаддисону асҳоби имомон ривоят шуда, тавассути Азизуллоҳ Уторидӣ гирд омадааст. Бархе аз матолиби ин китоб бад-ин шарҳ аст: алқоби Имом Ризо, имомати вай, сираи амалӣ, фазойили ахлоқӣ, сафари Имом Ризо (а) аз Мадина ба Хуросон, фазилати зиёрати вай, номи фарзандон ва бародарону хонадону асҳоби Имом ва каромоте, ки дар марқади ӯ воқеъ шудааст;[145]
  • ал-Ҳаёт-ус-сиёсияту ли-л-имоми ар-Ризо (а), навиштаи Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ: ин китоб бо унвони «Зиндагии сиёсии ҳаштумин имом», ба форсӣ тарҷума шудааст;
  • ал-Имому ар-Ризо алайҳиссалом; таърихун ва диросатун, асари Сайид Муҳаммадҷаводи Фазлуллоҳ: тарҷумаи ин китоб ба форсӣ, бо унвони «Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а)» чоп шудааст;
  • Ҳаёт-ул-имоми Алӣ ибни Мӯсарризо (а); диросатун ва таҳлил, асари Боқиршариф Қарашӣ: ин асар бо унвони «Пажӯҳише дақиқ дар зиндагонии имом Алӣ ибни Мӯсарризо (а)» ба форсӣ тарҷума шудааст. Ҳамчунин ба қалами Ҷосим Рашид ба забони англисӣ низ нашр шудааст.
  • ал-Имом-ур-Ризо (а) инда аҳл-ис-сунна: ин китоб навиштаи Муҳаммадмуҳсини Табасӣ аст ва ба забонҳои форсӣ, англисӣ ва урду тарҷума шудааст;
  • Ҳикматномаи разавӣ, дар чор ҷилд аз Муҳаммад Муҳаммадии Райшаҳрӣ, бо ҳамкории ҷамъе аз пажӯҳишгарон;
  • Фарозҳое аз зиндагонии Имом Ризо (а), асари Муҳаммадризо Ҳакимӣ ки ба забонҳои англисӣ, рӯсӣ, туркӣ ва молоӣ тарҷума шудааст;[146]
  • Сиҳфаи разавияи ҷомеа, навиштаи Сайид Муҳаммадбоқири Абтаҳӣ ки ба забонҳои англисӣ, урду ва туркӣ тарҷума шудааст;[147]
  • Сираи илмӣ ва амалии Имом Ризо (а), таълифи Аббосалӣ Зореъии Сабзаворӣ;
  • Донишномаи Имом Ризо (а) ки бо ҳамкории се ниҳоди Ҷомеъат-ул-Мустафо ал-оламия, Вазорати фарҳангу иршоди исломии Эрон ва Бунёди байналмилалии фарҳангӣ-ҳунарии Имом Ризо (а), то кунун, ду ҷилди он мунташир шудааст.[148]

Эзоҳ

  1. ↑ Омилӣ, ал-Ҳаёт-ус-сиёсияти ли-л-Имом ар-Ризо, 1403ҳ.қ., саҳ.139
  2. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.14, 16. Табарсӣ, Эълом-ул-варо, ҷ.2, саҳ.40
  3. ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.12 - 13
  4. ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.12
  5. ↑ Омилӣ, ал-Ҳаёт-ус-сиёсияти ли-л-Имом ар-Ризо, 1403ҳ.қ., саҳ.139 - 140
  6. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.41 - 42
  7. ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.13
  8. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.64 - 65
  9. ↑ Ниг.: Мироқоӣ, «Зомини оҳу ва таҷаллии он дар шеъри форсӣ» саҳ.11 - 13
  10. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.99, саҳ.55
  11. ↑ Ноҷӣ Идрис, «لماذا اشتهر الامام الرضا(ع) بغریب الغرباء», Вебгоҳи хабаргузории Баросо
  12. ↑ Аминӣ, ал-Ғадир, 1416ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.100
  13. ↑ Деҳхудо, Луғатномаи Деҳхудо, зайли вожаи «соминулаимма»
  14. ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.13
  15. ↑ Суютӣ, Таърих-ул-хулафо, 1417ҳ.қ., саҳ.363
  16. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.13
  17. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.49, саҳ.3
  18. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.21
  19. ↑ Қарашӣ, Ҳаёт-ул-Имом ар-Ризо, 1380ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.25
  20. ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.366
  21. ↑ Табарӣ, Далоил-ул-имома, 1413ҳ.қ., саҳ.359
  22. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.492; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273
  23. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.492
  24. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.492; Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.273
  25. ↑ Суютӣ, Таърих-ул-хулафо, 1417ҳ.қ., саҳ.363; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.367; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.147
  26. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.147
  27. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.250; Шайхи Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.271; Ибни Шаҳрошӯб, Маноқиб, 1379ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.367; Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.86
  28. ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.13
  29. ↑ Муставфӣ, Нузҳат-ул-қулуб, 1381ҳ.ш., саҳ.100
  30. ↑ Киёи Гелонӣ, Сироҷ-ул-ансоб, 1409ҳ.қ., саҳ.179
  31. ↑ Мударрисии Таботабоӣ, Барраге аз таърихи Қазвин, 1361ҳ.ш., саҳ.12
  32. ↑ Шайхи Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.244
  33. ↑ Шӯштарӣ, Таворих-ун-наби ва-л-ол, 1391ҳ.қ., саҳ.65
  34. ↑ Саҷҷодӣ, «Остонаи ҳазрати Маъсума», саҳ.358
  35. ↑ Фозили Миқдод, Иршод-ут-толибин, 1405ҳ.қ., саҳ.337
  36. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.311 - 319
  37. ↑ Шайхи Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.247 - 253
  38. ↑ Табарсӣ, Эълом-ул-варо, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.43 - 52
  39. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.49, саҳ.11 - 28
  40. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.312
  41. ↑ Бақара, ояти 30
  42. ↑ Шайхи Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.249
  43. ↑ Ноҷӣ, «الرضا، امام»
  44. ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.257 - 258
  45. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.427 - 428
  46. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.429
  47. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.427
  48. ↑ Ифтихорӣ, Имом Ризо (а), Маъмун ва мавзуи вилоятъаҳдӣ, 1398ҳ.ш., саҳ.104; Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа (а), 1387ҳ.ш., саҳ.430
  49. ↑ Сайид Муртазо, Танзиҳ-ул-анбиё (а), 1377ҳ.ш., саҳ.179; Тӯсӣ, Талхис-уш-шофӣ, 1382ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.206
  50. ↑ Боғистонӣ, «ар-Ризо, имом (вилоятъаҳдӣ)», саҳ.83
  51. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.259
  52. ↑ Шайхи Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.489
  53. ↑ Яъқубӣ, Таъриху ал-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.465
  54. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.170
  55. ↑ Омилӣ, ал-Ҳаёт-ус-сиёсияти ли-л-Имом ар-Ризо (а), 1403ҳ.қ., саҳ.226
  56. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо (а), 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.170
  57. ↑ Яъқубӣ, Таъриху ал-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.448
  58. ↑ Яъқубӣ, Таъриху ал-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.448
  59. ↑ Рафиъӣ, Зиндагонии Имом Ризо (а), Пажӯҳишкадаи таҳқиқоти исломӣ, саҳ.198 - 199
  60. ↑ Садуқ, ат-Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.25; Садуқ, Маъони-л-ахбор, 1403ҳ.қ., саҳ.371; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135; Тӯсӣ, ал-Амолӣ, 1414ҳ.қ., саҳ.589
  61. ↑ Омулӣ, Мисбоҳ-ул-ҳудо, 1380ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.221
  62. ↑ Омулӣ, Мисбоҳ-ул-ҳудо, 1380ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.221
  63. ↑ Садуқ, Маъони-л-ахбор, 1403ҳ.қ., саҳ.371; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.135
  64. ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407, ҷ.1, саҳ.489 - 490; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.150 - 151
  65. ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407, ҷ.1, саҳ.489; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.150
  66. ↑ Кулайнӣ, Кофӣ, 1407, ҷ.1, саҳ.489 - 490; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.150 - 151
  67. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.443
  68. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.459
  69. ↑ Ҷаъфариён, таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.219
  70. ↑ Ҷаъфариён, таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.219
  71. ↑ Ҷаъфариён, таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.219 - 220
  72. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.463
  73. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.463 - 467
  74. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1381ҳ.ш., саҳ.463
  75. ↑ Ибни Қулавайҳ, Комил-уз-зиёрот, 1356ҳ.ш., саҳ.309
  76. ↑ Омилӣ, ал-Ҳаёт-ус-сиёсияти ли-л-Имом ар-Ризо, 1403ҳ.қ., саҳ.422
  77. ↑ Яъқубӣ, Таъриху ал-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.451
  78. ↑ Яъқубӣ, Таъриху ал-Яъқубӣ, Дору содир, ҷ.2, саҳ.453
  79. ↑ Табарӣ, Таърих-ут-Табарӣ, 1413ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.610
  80. ↑ Муфид, Тасҳеҳу эътиқодот-ил-имомия, 1414ҳ.қ., саҳ.132
  81. ↑ Муфид, ал-Иршод, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.270
  82. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., саҳ.243
  83. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., саҳ.240
  84. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., саҳ.246
  85. ↑ Садуқ, ал-Эътиқодот, 1413ҳ.қ., саҳ.99
  86. ↑ Омилӣ, ас-Саҳиҳу мин сират-ин-набий-ил-аъзам, 1426ҳ.қ., ҷ.33, саҳ.182
  87. ↑ Ҷаъфариён, Атласи шиа, 1387, саҳ.93
  88. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.459
  89. ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.228
  90. ↑ Ёҳаққӣ, «رضا(ع) امام».
  91. ↑ Шайхи Тӯсӣ, Риҷол-ут-Тӯсӣ, 1415ҳ.қ., саҳ.351 - 370
  92. ↑ Барои намуна ниг.: Уторидӣ, Муснади ал-Имоми ар-Ризо, 1413ҳ.қ., саҳ.509; Қарашӣ, Ҳаёату ал-Имом Алӣ ибни Мӯсо ар-Ризо, 1380ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.86 - 180
  93. ↑ Наҷаф, ал-Ҷомеъу лирувоти асҳоб-ил-Имоми ар-Ризо, 1407ҳ.қ. саҳ.571
  94. ↑ Ниг.: Тӯсӣ, Риҷол-ут-Тӯсӣ, 1415ҳ.қ., саҳ.351 - 370
  95. ↑ Кашшӣ, Риҷолу ал-Кашшӣ, 1409ҳ.ш., саҳ.556
  96. ↑ Фазлуллоҳ, Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а), 1382ҳ.ш., саҳ.191
  97. ↑ Фазлуллоҳ, Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а), 1382ҳ.ш., саҳ.196 - 197
  98. ↑ Фазлуллоҳ, Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а), 1382ҳ.ш., саҳ.187
  99. ↑ Фазлуллоҳ, Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а), 1382ҳ.ш., саҳ.197 - 198
  100. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.450
  101. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.442
  102. ↑ Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.131 - 133; Садуқ, тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.250 - 252; Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.78 - 79; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.396 - 397
  103. ↑ Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.401 - 404; Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., 441 - 454; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.179 - 191
  104. ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.130 - 131; Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.110 - 111; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.405 - 408
  105. ↑ Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.417 - 441; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.154 - 175; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.415 - 425
  106. ↑ Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.417 - 441; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.154 - 175; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.415 - 425
  107. ↑ Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.419; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.167 - 168; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.424
  108. ↑ Садуқ, Тавҳид, 1398ҳ.қ., саҳ.417 - 441; Садуқ, Уюну ахбор-ир-Ризо, 1378ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.154 - 175; Табарсӣ, ал-Эҳтиҷоҷ, 1403ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.415 - 425
  109. ↑ Ҷаъфариён, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.442
  110. ↑ Ниг.: Асқалонӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Дору содир, ҷ.7, саҳ.389
  111. ↑ Ниг.: Асқалонӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Дору содир, ҷ.7, саҳ.387
  112. ↑ Ёфъӣ, Миръот-ул-ҷинон, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.10
  113. ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.230
  114. ↑ Ниг.: Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.228 - 232
  115. ↑ Ибни Ҳиббон, ас-Сиқот, 1402ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.457
  116. ↑ Асқалонӣ, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Дору содир, ҷ.7, саҳ.388
  117. ↑ «شعر زیبای اخوان ثالث در وصف علی بن موسی الرضا علیه السلام», хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ
  118. ↑ Барои намуна ниг.: Аҳмадии Бирҷандӣ ва Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, 1377ҳ.ш.; «شعر درباره امام رضا/ گزیده شعرهای بسیار زیبا در وصف علی بن موسی الرضا»، باشگاه خبرنگاران جوان, Бошгоҳи хабарнигорони ҷавон; «سروده‌هایی در مدح امام رضا(ع)», вебгоҳи хабаргузории Тасним
  119. ↑ Аҳмадии Бирҷандӣ ва Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, 1377ҳ.ш., саҳ.16 ва 28
  120. ↑ «قصیدهٔ شمارهٔ ۱۳۹ - در نعت امام هشتم (ع)», вебгоҳи Ганҷур
  121. ↑ Аҳмадии Бирҷандӣ ва Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, 1377ҳ.ш., Муқаддама, саҳ.16
  122. ↑ Аҳмадии Бирҷандӣ ва Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, 1377ҳ.ш., Муқаддамаи чопи дувум, саҳ.27
  123. ↑ Аҳмадии Бирҷандӣ ва Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, 1377ҳ.ш., Муқаддама, саҳ.16 ва 19
  124. ↑ «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است», вебгоҳи хабаргузории Форс
  125. ↑ Мӯсоободӣ ва дигарон, «Ҷилваҳои тамсилу ирсоли масал дар шеъри Сайид Ашрафуддини Гелонӣ», саҳ.140
  126. ↑ «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است», вебгоҳи хабаргузории Форс
  127. ↑ زینلی، «امام رضا(ع)، به روایت کتاب‌ها», хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ
  128. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  129. ↑ Шифоӣ ва Беҳрӯзлак, «Ҳунари ҳафтум ва фарҳанги разавӣ; ҳамсӯиҳо ва таомулот», саҳ.110 - 111
  130. ↑ «Маҷиди Маҷидӣ: ё зомини оҳӯи шоҳкории мустанад дар бораи Имом Ризост», вебгоҳи ИРНА
  131. ↑ Шифоӣ ва Беҳрӯзлак, «Ҳунари ҳафтум ва фарҳанги разавӣ; ҳамсӯиҳо ва таомулот», саҳ.110 - 111
  132. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  133. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  134. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  135. ↑ «дар ҳар ду асари ъаноётӣ аз сӯи Имом Ризо (а) доштаам», пойгоҳи хабарӣ - таҳлилии Қудс-онлайн
  136. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  137. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  138. ↑ «фарҳанги разавӣ дар оинаи синмо/и шавқи зиёрат аз ё зомини оҳӯ то бидуни қарори қаблӣ», вебгоҳи ИРНА
  139. ↑ «устоди фаршчён: чеҳраи Имом Ризо (а)-ро дидам ва наққошӣ кардам», вебгоҳи хабаргузории ҷавони онлайн
  140. ↑ Маҷмӯъаи осори нахустин Конгресси ҷаҳонии ҳазрати Ризо (а), 1365ҳ.ш., саҳ.5
  141. ↑ Маҷмӯъаи осори нахустин Конгресси ҷаҳонии ҳазрати Ризо (а), 1365ҳ.ш., саҳ.5 - 11
  142. ↑ Маҷмӯъаи осори нахустин Конгресси ҷаҳонии ҳазрати Ризо (а), 1365ҳ.ш., саҳ.5
  143. ↑ «ошнои мухтасар бо ҷашнвораи байни алмилалии фарҳангӣ ва ҳунарии Имом Ризо (алайҳиссалом)», вебгоҳи бунёди байни алмилалии фарҳангии ҳунарии Имом Ризо
  144. ↑ Ҳабибӣ, Китобшиносии Имом Ризо (а), 1392ҳ.ш., Муқаддама, саҳ.9
  145. ↑ Ниг.: Уторидии Қучонӣ, Маснад-ул-имоми ар-Ризо Абилҳасан Алӣ ибни Мӯсо алаҳимассалом
  146. ↑ «ترجمه کتاب محمدرضا حکیمی درباره زندگی امام رضا(ع) به ۴ زبان», вебгоҳи хабаргузории Тасним
  147. ↑ «ترجمه کتاب محمدرضا حکیمی درباره زندگی امام رضا(ع) به ۴ زبان», вебгоҳи хабаргузории Тасним
  148. ↑ «دانشنامه امام رضا(ع)», вебгоҳи хабаргузории Разавӣ

Сарчашма

  • «قصیدهٔ شمارهٔ ۱۳۹ - در نعت امام هشتم (ع)», вебгоҳи Ганҷур.
  • «شعر دربارهٔ امام رضا/ گزیدهٔ شعرهای بسیارزیبا در وصف علی بن موسی الرضا»، باشگاه خبرنگاران جوان،, Бошгоҳи хабарнигорони ҷавон, дарҷи матлаб: 28 обони 1396ҳ.ш., боздид: 27 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «در هر دو اثر عنایاتی از سوی امام رضا(ع) داشته‌ام»، پایگاه خبری-تحلیلی قدس آنلاین،, пойгоҳи хабарӣ-таҳлилии Қудс-онлайн, дарҷи матлаб: 15 тири 1398ҳ.ш., боздид: 28 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «آشنایی مختصر با جشنوارهٔ بین‌المللی فرهنگی و هنری امام رضا(علیه‌السلام)», вебгоҳи Бунёди байналмилалии фарҳангӣ-ҳунарии Имом Ризо, боздид: 27 хурдоди 1403ҳ.ш.
  • «استاد فرشچیان: چهرهٔ امام رضا(ع) را دیدم و نقاشی کردم»، خبرگزاری جوان آنلاین،, хабаргузории Ҷавон-онлайн, дарҷи матлаб: 1 обони 1399ҳ.ш., боздид: 27 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «حسان: شعر «آمدم ای شاه پناهم بده» زبان حال مادرم است», хабаргузории Форс, дарҷи матлаб: 12 даии 1392ҳ.ш., боздид: 27 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • زینلی، منیره، «امام رضا(ع)، به روایت کتاب‌ها», хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ, дарҷи матлаб: 12 тири 1399ҳ.ш., боздид: 28 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «فرهنگ رضوی در آینهٔ سینما/ شوق زیارت از یا ضامن آهو تا بدون قرار قبلی», вебгоҳи ИРНА. санаи дарҷ: 21 хурдоди 1401ҳ.ш., санаи боздид: 5 тири 1402ҳ.ш.
  • «مجید مجیدی: یا ضامن آهو شاهکاری مستند دربارهٔ امام رضاست», вебгоҳи ИРНА. санаи дарҷ: 5 хурдоди 1402ҳ.ш., санаи боздид: 5 тири 1402ҳ.ш.
  • «دانشنامهٔ امام رضا(ع)», вебгоҳи хабаргузории Разавӣ, дарҷи матлаб: 17 даии 1397ҳ.ш., боздид: 24 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «ترجمهٔ کتاب محمدرضا حکیمی دربارهٔ زندگی امام رضا به ۴ زبان», хабаргузории Тасним, дарҷи матлаб: 13 мурдоди 1395ҳ.ш., боздид: 24 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «سروده‌هایی در مدح امام رضا(ع)»، خبرگزاری تسنیم،, хабаргузории Тасним, дарҷи матлаб: 23 тири 1398ҳ.ш., боздид: 27 хурдоди 1400ҳ.ш.
  • «شعر زیبای اخوان ثالث در وصف علی بن موسی الرضا علیه السلام», хабаргузории Ҷумҳурии исломӣ.
  • Ёфъӣ, Абдуллоҳ ибни Асъад, Миръот-ул-ҷинони ва ибрат-ул-яқзони фи маърифати мо яътабиру ман ҳаводис-из-замон, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1417ҳ.қ.
  • Ёҳаққӣ, Муҳаммадҷаъфар, «رضا(ع) امام», дар Доиратулмаорифи бузурги исломӣ, ҷ.4, Теҳрон, Маркази Доиратулмаорифи бузурги исломӣ.
  • Амин, Сайид Муҳсин, Аъён-уш-шиа, Бейрут, Дор-ут-таоруфи ли-л-матбуот, 1403ҳ.қ.
  • Аминӣ, Абдулҳусайн, ал-Ғадиру фи-л-китоби ва-с-сунна, Қум, Маркази ал-Ғадиру ли-д-диросот-ил-исломия, 1416ҳ.қ.
  • Асқалонӣ, ибни Ҳаҷар, Таҳзиб-ут-таҳзиб, Бейрут, Дору содир, бе то.
  • Аҳмадии Бирҷандӣ, Аҳмаду Алӣ Нақавизода, Мадоеҳи разавӣ дар шеъри форсӣ, Машҳад, Остони қудси разавӣ, Бунёди пажӯҳишҳои исломӣ, чопи сеюм, 1377ҳ.ш.
  • Боғистонӣ, Исмоил, «ар-Ризо, имом (вилоятъаҳдӣ)», дар донишномаи Ҷаҳони Ислом, ҷ.20, Теҳрон, Бунёди Доиратулмаъорифи исломӣ, 1394ҳ.ш.
  • Деҳхудо, Алиакбар, Луғатномаи Деҳхудо.
  • Ибни Шаҳрошӯби Мозандаронӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу Оли Абитолиб алайҳимуссалом, Қум, Аллома, чопи аввал, 1379ҳ.қ.
  • Ибни Қулавайҳ, Ҷаъфар ибни Муҳаммад, Комил-уз-зиёрот, тасҳеҳу таҳқиқи Абдулҳусайни Аминӣ, Наҷаф, Дор-ул-муртазавия, чопи аввал, 1356. и
  • Ибни Ҳиббон, ас-Сиқот, Ҳайдаробод, Матбаату маҷлиси Доиратулмаориф-ил-усмония, 1402ҳ.қ.
  • Ифтихорӣ, Сайид ғанӣ, Имом Ризо (а), Маъмун ва мавзуи вилоятъаҳдӣ, Машҳад, Беҳнашр, 1398ҳ.ш.
  • Кашӣ, Муҳаммад ибни Умар, Риҷол-ул-Кашшӣ, Машҳад, нашри Донишгоҳи Машҳад, чопи аввал, 1409ҳ.ш.
  • Киёи Гелонӣ, Аҳмад ибни Муҳаммад, Сироҷ-ул-ансоб, тасҳеҳи Маҳдии Раҷоӣ, Қум, Китобхонаи умумии Оятуллоҳ Маръашии Наҷафӣ, чопи аввал, 1409ҳ.қ.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, таҳқиқи Алиакбари Ғаффорӣ ва Муҳаммади Охундӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, чопи чаҳорум, 1407ҳ.қ..
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор, Бейрут, чопи дувум, 1403ҳ.қ.
  • Маҷмӯъаи осори нахустин Конгресси ҷаҳонии ҳазрати Ризо (а), Машҳад, Конгресси ҷаҳонии ҳазрати Ризо (а), 1365ҳ.ш.
  • Мироқоӣ, Сайид Ҳодӣ, «Зомини оҳу ва таҷаллии он дар шеъри форсӣ», дар фарҳанги мардум, №№43 ва 44, 1391ҳ.ш.
  • Мударрисии Таботабоӣ, Ҳусайн, Барраге аз таърихи Қазвин, Қум, китобхонаи умумии Оятуллоҳ Маръашии Наҷафӣ, 1361ҳ.ш.
  • Муставфӣ, Ҳамдуллоҳ ибни Абибакр, Нузҳат-ул-қулуб, Қазвин, Ҳадиси имрӯз, чопи аввал, 1381ҳ.ш.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, Тасҳеҳу эътиқодот-ил-имомия, тасҳеҳу таҳқиқи Ҳусайни Даргоҳӣ, Қум, конгресси Шайхи Муфид, чопи дувум, 1414ҳ.қ.
  • Муфид, Муҳаммад ибни Муҳаммад, ал-Иршоду фи маърифати ҳуҷаҷ-ил-лоҳи ала-л-ибод, таҳқиқу тасҳеҳи муассисаи Олу-л-Байт, Қум, конгресси Шайхи Муфид, чопи аввал, 1413ҳ.қ.
  • Мӯсоободӣ, Ризо ва дигарон, «Ҷилваҳои тамсилу ирсоли масал дар шеъри Сайид Ашрафуддини Гелонӣ», дар таҳқиқоти тамсилӣ дар забону адаби форсӣ, давраи 9, зимистони 1396ҳ.ш., №34.
  • Наҷаф, Муҳаммадмаҳдӣ, ал-Ҷомеъу лирувоти ва асҳоби ал-Имом-ур-Ризо (а), Машҳад, чопи аввал, 1407ҳ.қ.
  • Ноҷӣ Идрис, Масъуд, «لماذا اشتهر الامام الرضا(ع) بغریب الغرباء», вебгоҳи хабаргузории Баросо, санаи дарҷи матлаб: 6 тири 1401ҳ.ш., санаи боздид: 9 хурдоди 1402ҳ.ш.
  • Ноҷӣ, Муҳаммадризо, «الرضا، امام», дар донишномаи Ҷаҳони Ислом, ҷ.20, Теҳрон, Бунёди Доиратулмаъорифи исломӣ, 1394ҳ.ш.
  • Омилӣ, Сайид Ҷаъфар Муртазо, ал-Ҳаёт-ус-сиёсияти ли-л-Имом ар-Ризо (а); диросатун ва таҳлил, Қум, Ҷомеъаи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, 1403ҳ.қ.
  • Омулӣ, Муҳаммадтақӣ, Мисбоҳ-ул-ҳудо фи шарҳ-ил-урват-ил-вусқо, беҷо, 1384ҳ.қ.
  • Рафиъӣ, Алӣ, Зиндагонии Имом Ризо (а), Теҳрон, Пажӯҳишкадаи таҳқиқоти исломии Сипоҳи посдорони Инқилоби исломии Эрон, бе то.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Маъони-л-ахбор, тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, чопи аввал, 1403ҳ.қ.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Уюну ахбор-ир-Ризо, таҳқиқу тасҳеҳи Маҳдии Лоҷувардӣ, Теҳрон, нашри Ҷаҳон, чопи аввал, 1378ҳ.ш.
  • Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ат-Тавҳид, таҳқиқу тасҳеҳи Ҳошим Ҳусайнӣ, Қум, Дафтари интишороти исломии вобаста ба Ҷомеъаи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, чопи аввал, 1398ҳ.қ.
  • Сайид Муртазо, Алӣ ибни Ҳусайн, Танзиҳ-ул-анбиё (а), Қум, Дор-уш-Шариф-ир-Разӣ, 1377ҳ.ш.
  • Саҷҷодӣ, «Остонаи ҳазрати Маъсума», дар Доиратулмаорифи бузурги исломӣ, ҷ.1, Теҳрон, Маркази Доиратулмаорифи бузурги исломӣ, 1367ҳ.ш.
  • Суютӣ, Абдурраҳмон ибни Абибакр, Таърих-ул-хулафо, таҳқиқи Иброҳим Солеҳ, Бейрут, Дору содир, чопи аввал, 1417ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Аҳмад ибни Алӣ, ал-Эҳтиҷоҷу ало аҳл-ил-лаҷоҷ, таҳқиқу тасҳеҳи Муҳаммадбоқири Хирсон, Машҳад, нашри Муртазо, чопи аввал, 1403ҳ.қ.
  • Табарсӣ, Фазл ибни ал-Ҳасан, Эълом-ул-варо биаълом-ил-ҳудо, Қум, Муассисату Оли-л-Байти лиэҳё-ит-турос, 1417ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Далоил-ул-имома, Қум, 1413ҳ.қ.
  • Табарӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир, Таърих-ут-Табарӣ, Бейрут, Муассисаи Иззуддин, 1413ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Риҷол-ут-Тӯсӣ, Қум, Муассисаи нашри исломӣ, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
  • Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Талхис-уш-шофӣ, Қум, Муҳибин, 1382ҳ.ш.
  • Уторидии Қучонӣ, Азизоллаҳ, Маснад-ул-имоми ар-Ризо Абилҳасан Алӣ ибни Мӯсо, Бейрут, Дор-ус-сафва, 1413ҳ.қ.
  • Фазлуллоҳ, Муҳаммадҷавод, Таҳлиле аз зиндагонии Имом Ризо (а), тарҷумаи Муҳаммадсодиқи Ориф, Машҳад, Остони қудси разавӣ, 1382ҳ.ш.
  • Шифоӣ, Амонуллоҳ ва Ғуломризо Беҳрӯзлак, «Ҳунари ҳафтум ва фарҳанги разавӣ; ҳамсӯиҳо ва таомулот», фаслномаи Расона, №81, баҳори 1389ҳ.ш.
  • Шӯштарӣ, Муҳаммадтақӣ, Таворих-ун-наби ва-л-ол, Теҳрон, 1391ҳ.қ.
  • Яъқубӣ, Аҳмад ибни Абияъқуб, Таъриху ал-Яъқубӣ, Бейрут, Дору содир, бе то.
  • Қарашӣ, Боқиршариф, Ҳаёт-ул-имоми Алӣ ибни Мӯсарризо (а); диросатун ва таҳлил, Қум, 1380ҳ.ш.
  • Қумӣ, Ҳасан ибни Муҳаммад, Таърихи Қум, тасҳеҳи Ҷалолуддини Теҳронӣ, Теҳрон, Тӯс, бе то.
  • Ҳабибӣ, Салмон, Китобшиносии Имом Ризо (а), Машҳад, Остони қудси разавӣ, чопи аввал, 1392ҳ.ш.
  • Ҷаъфариён, Расул, Атласи шиа, Теҳрон, Созмони ҷуғрофиёии нерӯҳои мусаллаҳ, 1387ҳ.ш.
  • Ҷаъфариён, Расул, Таърихи ташайюъ дар Эрон аз оғоз то тулӯъи давраи сафавӣ, Теҳрон, нашри Илм, чопи дувум, 1387ҳ.ш.
  • Ҷаъфариён, Расул, Ҳаёти фикрӣ ва сиёсии имомони шиа, Қум, Ансориён, 1381ҳ.ш.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Имом_Ризо_алайҳиссалом&oldid=27869"