Jump to content

Xavoriç

Az wikishia

Xavoriç (arabī: الخوارج) gurūhe az sipohi Imom Alī (a) dar çangi Siffin ki Alī ibni Abitolibro muttaham ba kufr kardandu alajhi ū şūridanad. Onho ki ba daleli xuruç alajhi xalifai muslimin, xavoriç nomida şudand, hamai kasone ki hakamijatro paziruftand va mu'taqid ba kufri Alī nabudandro kofar meşumurdand.

Şior dodan alajhi Imom Alī dar masçidi Kūfa va tahdidi vaj ba qatl, az korhoi xavoriç şumurda şudaast. Onon pas az içroi hakamijat, dar muxolifat bo Imom Alī (a) sarsaxttar şudand; bo Abdulloh ibni Vahab baj'at kardand, va dar masiri xuruç az Kūfa va raftan ba Nahravon, mardumi begunohro kuştand. Imom Alī pas az itmomi huççat bo onon, dar soli 38h.q. bo onho voridi çang şud va bisjore az onho kuşta şudand. Bo in hol gurūhe az onho zinda mondand. Firqahoi muxtalifi xavoriç dar tūli ta'rix az bajn raftand va tanho abozija ki didgohaşon ba aqoidi digar musulmonon nazdiktar ast, dar manotiqe az qabili Ummon va al-Çazoir huzur dorand.

Dar manobei islomī, viƶagihoi muxtalif va goh mutazodde baroi xavoriç zikr şudaast; az çumlai in ki ahli hifz va qiroati Qur'on biduni tadabbur dar on budaand, çahlu tangnazarī, ƣurur va sitezaçūī va hamcunin taassub dar bovarho. Onho avvalin gurūhi muoriz va avvalin firqai dinī dar ta'rixi Islom donista şudaand. Ba bovari xavoriç, kase ki ducori gunohi kabira meşavad, kofir ast. Beştari xavoriç, bo nasbi xalifa az sūi Pajombar (s) muxolif va mu'taqid ba intixobī budani xalifa budand. Onho hamcunin sangsori zinokorro rad karda va bo taqija dar qavlu amal muxolif budaand.

Bo on ki garoiş ba mabohisi ilmī dar mijoni xavoriçi naxustin, bisjor kam budaast, ammo osore dar ulumi qur'onī, kalom, fiqh va usuli fiqh va hamcunin dar borai tavhid va imomat, az onho naql şudaast. Ba bovari Ibni Nadim, xavoriç osori xudro ba daleli muxolifati mardum pinhon mekardaand. Ta'lifoti mustaqilu ƣirimustaqile dar raddi andeşaho va a'moli xavoriç guzoriş şudaast; az çumla rivojote, ki dar raddi xavoriç naql şuda va hamcunin nigoştahoi mufassirone az qabili Ibni Abilhadid dar raddi e'tiqodi onon ba kofar budani kasone ki murtakibi gunohi kabira meşavand.

Pajdoiş va asomī

Pajdoişi gurūhi xavoriçro ba havodisi padid omada dar çangi Siffin marbut medonand; zamone ki Imom Alī (a) bo naqzi hakamijat muxolifat kard.[1] Gurūhi mazkur garci xud dar ibtido peşnihodi hakamijatro matrah karda budand, ammo pas az pazirişi on az sūi Imom Alī (a) va tavaqqufi çang, dast az xostai xud bardoştandu Imom Alī (a)-ro niz ba tavba da'vat kardand.[2] Xavoriç, pazirişi hakamijatro kufr donista va pas az bozgaşti Imom Alī (a) ba Kūfa, ba Haruro dar nazdikiji Kūfa raftand.[3]

Xavoriç, bar xilofi nazari mutakallimonu muarrixon, xuruçi xud alajhi Imom Alī (a)-ro inkori hukumatu hokimijati çavr donista va az hamin rū amali xudro bo hiçrati Pajombar muqoisa kardand.[4] Ilova bar nomi maşhuri xavoriç, ki dar suxanoni Imom Alī niz omadaast,[5] asomiji digare niz baroi onho ba kor raftaast; az çumlai Mahkama, bargirifta az şiori «Lo hukma illo lilloh» dar muxolifat bo hakamijat,[6] Harurija, işora ba mahalle, ki xavoriç ba on ço raftand,[7] va Moriqa, ba ma'noi munharifon.[8]

Xavoriç ba sababi duşmanī bo Imom Alī (a), goh navosib jo nosiba niz xonda şudaand[9] va az on rū ki naxustin bor, kasone ki murtakibi gunohi kabira şuda budandro takfir kardand, Mukaffira nomida şudaand.[10] Ahlunnahr jo Ahlunnahravon, nomi digare baroi xavoriç ast.[11] Onho hamcunin ba nomi Şurot, ba ma'noi kasone ki çoni xudro ba bihişt mefurūşand, xonda şudaand.[12]

Dar ibtido Kūfa va Basra az pojgohhoi asliji xavoriç bud.[13] Şumori xavoriçi Basra beştar az Kūfa bud; caroki bisjore az xavoriçi Kūfa pas az guftugūi Imom Alī bo onho, az xavoriç çudo şudand.[14] Pas az on xavoriç dar şahrho va nohijahoi bisjore parokanda şudand; az Eron va Jaman to şimoli Afriqou navohiji Maƣribi islomī.[15] Firqahoi muxtalifi xavoriç dar tūli ta'rix munqariz şudand va tanho abozija, ki oroi onon ba aqoidi soiri musulmonon nazdik ast, dar Ummon, Siva, Hazramut, Çarba, Zangibor, Taroblusi ƣarb va Alçazoir hamcunon huzur dorand.[16]

Ittihomi kufr ba Imom Alī (a)

Xavoriç pas az muxolifati Imom Alī (a) bo xostaaşon dar xususi naqşi hakamijat, çudoī az Alī ibni Abitolib va taloşhoi Abdulloh ibni Abbos va Imom Alī (a) baroi bozgaştaşon ba Kūfa,[17] bori digar dar Kūfa ham ba muxolifat barxostandu hamai kasone ki hakamijatro pazirufta budandu Aliro kofar namedonistand, kofar şumurdand.[18] Onon na faqat hakamajn, balki vuçudi hokimi islomiro rad kardand.[19] Onon dar amokini umumī, xususan masçidi Kūfa, ba muxolifati sarih bo hakamijat, muttaham kardani Imom Alī (a) ba kufr va hatto tahdidi ū ba qatlu sar dodani şior dar hini xitobai Imom Alī (a) mepardoxtand, to ūro az pazirişi hakamijat munsarif va ba idomai çang mutaqoid kunand. Bo in hol Imom Alī (a) to zamonī ki onho ba çangu xunrezī rūj najovardand, bo onon nabard nakard.[20]

Pas az içroi hakamijat dar şa'bon jo ramazoni soli 37h.q. mijoni Abumusoi Aş'arī va Amr ibni Os va pojoni biduni natiçai on pas az fireb xūrdani Abumuso az Amri Os,[21] Imom Alī (a), dovariji hakamajnro muƣoiri hukmi Qur'on donist va bori digar baroi çang bo Muovija omoda şud va dar nomae ba Abdulloh ibni Vahabi Rosibī va Jazid ibni Husajn, du tan az saroni xavoriç, ki dar Nahravon gird omada budand, az onon xost baroi nabard bo Muovija va idomai çangi Siffin ba ū bipajvandand. Onon dar posux az Imom Alī (a) xostand ba kufr e'tirof va az on tavba kunad vagarna az ū durī xohand kard. Pas az e'lomi ra'ji hakamajn, xavoriç dar muxolifat bo Imom sarsaxttar şudand.[22]

Xavoriç dar 10 şavvoli 37h.q. bo Abdulloh ibni Vahab ba unvoni amir baj'at va dar borai xuruç az Kūfa va raftan ba Nahravon tavofuq kardand.[23] Xavoriç dar masiri harakat, mardumi begunohro kuştand. Imom pas az da'vati onon ba haqq va itmomi huççat, noguzir bo onho çangid va dar çangi Nahravon dar soli 38h.q., beştari ononro az mijon bardoşt. Gurūhe az onon ba rajosati Farva ibni Navfal ba illati tardid dar rūjorūī bo Imom Alī (a), az hamon oƣoz az çang kanora giriftand.[24]

Bo vuçudi pirūziji Imom Alī (a) xavoriç ba masobai gurūhe sijosī, fikrī va nizomī barqaror mondand. Imom Alī (a) şiajonro az çang bo xavoriç pas az xud nahj kard.[25] Imom Hasan (a) pas az sulh bo Muovija, darxosti ū baroi çang bo xavoriçro rad kard.[26]

Viƶagiho

Viƶagihoi muxtalif va goh mutazodde baroi xavoriç dar kitobhoi ta'rixī va hamcunin osori martabit bo gurūhho va firqahoi islomī zikr şudaast. In viƶagihoi beştar mazmum, xavoriçro doroi fahmi nodurust az Qur'oni karim, çohilu tangnazar, ahli ƣururu xudbartarbinī va niz sitezaçū va ahli taassub tasvir kardaast. Fehriste az in viƶagiho ki dar osori muxtalifi islomī va az çumla dar Nahç-ul-baloƣa zikr şuda, iboratand az:

  • ibodati bisjor biduni imon;[27]
  • garoişu tazohur ba zuhd;[28]
  • nooşnoī ba sunnati Pajombar va ahkomi din;[29]
  • fahmi nodurust az Qur'oni Karim va tatbiqi nodurusti ojot bar maqosidi xeş, hamroh bo sodagī va sathinigarī;[30]
  • ƣururu xudbartarbinī va kofaru gumroh donistani umumi musulmonon çuz xeş;[31]
  • tamojul ba çadalu munozira va za'f dar ehtiçoç;[32]
  • sitezaçūī va liçoçatu taassubu tundravī dar ra'j va aqoid;[33]
  • neksuxanī ba hamrohi badkirdoriji tav'am bo xuşunat;[34]
  • bemantiqī dar korhojaşon, xususan dar amr ba ma'ruf va nahj az munkar;[35]
  • adolatxohī va amr ba ma'ruf va nahj az munkar va çihod bo hokimoni çavr ba masobai volotarin ormonhoi içtimoī[36] ba gunae ki hatto qijom nakardan ba amri ma'ruf va naraftan ba çihodro gohe kufr medonistand;[37]
  • fazilat şumurdani çihod bo ahli qibla va asir kardan jo kuştani kūdakonu zanoni onho va narmiş bo ahli zimma va muşrikon.[38]
  • nazmnopazirī va pajopaj şoxa şoxa şudan.[39]
  • duşmanī bo Imom Alī va kina ba vaj hatto pas az şahodat.[40]
  • çangovariju dalerī va şikeboī bar saxtiho va inziboti nizomī,[41] ki hamin viƶagī daleli pirūzī bar umavijon hatto bo te'dodi sipohjoni kamtar donista şudaast. Bo in hol guzorişhoe az firori onon niz dar majdonhoi çang dar dast ast.[42] Xavoriç goh asboni xudro paj mekardand, nijomi şamşerhoro meşikastand va mutahavvironavu jakporca ba laşkari duşmani xud hamla mekardand va ba havoi bihişt ba sūi marg meşitoftand.[43] Ba hamin dalel maşhur ba viƶagiji hamlai xoriçija şudand. Onon ba nişoni bandagī va omodagī baroi margu çonbozī, mūi sari xudro metaroşidanad. Az in rū, digar musulmonon dar muxolifat bo onon mūi xudro kūtoh namekardand.[44] Goh niz vasati sari xudro metaroşidanad va mūhoi atrofi onro nigah medoştand.[45]
  • çaholat, çumud, ƣurur, tangnazarī, rangorangiji aqida va taçribapazirī.[46]

Naqşi xavoriç dar ta'rixi Islom

Murtazo Mutahharī - muçtahid va ta'rixpaƶūhi şia:

«Avvalin çarajoni çumudī ki dar dunjoiji Islom peş omad çumude ast ki xavoriç ba xarç dodand. Agar bixohed bafahmed çumud bo dunjoi Islom cī kardaast, hamin mavzū'ro dar nazar bigired, ki jak vaqt megūem Aliro kī kuşt va jak vaqt megūem cī kuşt? Agar bigūem Aliro kī kuşt? Albata Abdurrahmon ibni Mulçam. Va agar bigūem Aliro cī kuşt? Bojad bigūem çumudu xuşkmaƣzī va xuşkamuqaddasī».

Mutahharī, Maçmuai osor, 1389h.ş., ç.21, sah.92

Xavoriç doroi ta'siroti muhimme dar ta'rixi Islom donista şudaand; az çumla eçodi dudastagī dar sipohi Imom Alī (a)[47] ki munçar ba pajdoişi avvalin gurūhi muoriz va firqai dinī dar ta'rixi Islom şud.[48] Xavoriç dar ibtido rūjkarde sijosī doşt, ammo dar davrai xilofati Abdulmalik ibni Marvon taolimi xudro bo bahshoi kalomī omextand.[49]

Ba bovari ta'rixnigorone cun Tabarī va Ibni A'sam, muqobilai xavoriç bo Imom Alī (a) va kuştani vaj, fursatro baroi tasohubi hukumat tavassuti Muovija faroham kard.[50] Bo in hol xavoriç, baroi çang bo Muovija ba sipohi Imom Hasan (a) pajvasta[51] va pas az sulhi Imom Hasan, muboriza bo Muovija va umavionro idoma dodand.[52] Onho umavijonu tarafdoronaşonro kofar medonistand va mu'taqid budand baroi raf'i zulm, bojad bo kofaron çihod kard.[53]

Xavoriç bo qijomhoi muhimme ki dar muxolifat bo umavijon şakl girift hamroh şudand va ba hamin sabab ba Abdulloh ibni Zubajr, Zajd ibni Alī va Abūmuslimi Xurosonī jorī rasondand.[54] Bo in hol, onon dar mavoride bo xulafoi umavī soziş kardand va hukumati nohija jo mansabero az tarafi onon ūhdador şudand.[55] Goh niz mustaqillan zimomi qudratro dar barxe şahrho ba dast giriftand va bo anovine hamcun imom, amiralmu'minin va xalifa xonda şudand.[56] Umavijon ba viƶa dar Iroq va Eron, bo şiddatu xuşunati tamom baroi sarkūbi xavoriç kūşidand.[57] In çangho az asbobi muhimi za'fu suquti davlati umavī donista şudaast.[58]

Didgohho va aqoid

Jake az muhimtarin aqoidi xavoriç, bovar ba kufri kasest, ki murtakibi gunoh kabira meşavad. In bovar, dar pajdoişu tahavvuli ilmi kalom, muassir donista şudaast.[59] Barxe az bovarho va aqoidi xavoriç iboratand az:

  • kufr dar surati ançom dodani gunohi kabira: naxustin andeşae ki xavoriç bar on ittifoqi nazar doştaand, takfiri kase ast, ki murtakibi gunohi kabira şudaast.[60] Firqae az xavoriç bo nomi Azoriqa, dar in andeşa ifrot karda va mu'taqidand murtakibi gunoh kabira nametavonad dubora imon biovarad va bojad ba sababi irtidod, hamroh bo farzandonaş ba qatl birasad va çovidona dar otaş ast.[61] Jake az adillai xavoriç baroi takfiri murtakibi kabira, istinod ba ojati 44 surai Moida ast.[62]
  • imomat: nigohi xavoriç dar borai imomat, bargirifta az nazari onon dar borai murtakibi kabira bud. Bar in asos, kase ki murtakibi gunohi kabira şuda, nabojad imomati çome'ai musulmononro bar ūhda bigirad va agar bar masnadi imomat boşad, bar mu'minon voçib ast, ki bar ū xuruç kunand.[63] Beştari xavoriç, bo nasbi xalifa az sūi Pajombar (s) muxolifand va mu'taqidand har kas ki ba kitob va sunnat amal kunad, şoistagiji imomatro dorad va imomat bo baj'ati du tan niz mun'aqid meşavad.[64] Onon ba intixobī budani imom aqida doştand[65] va bar xilofi bovari roiç dar on zamon, xilofati ƣajriqurajşiro ham mumkin medonistand.[66]
  • xulafoi roşidin: xavoriç bo tavvaçuh ba havodisi rux doda dar davroni xulafoi cahorgona, Umar va Abubakrro ba unvoni imom va xalifai rasuli Xudo paziruftand, vale dar mavridi Usmon faqat 6 soli naxusti hukumati ū va dar mavridi Imom Alī, to qabl az pazirişi hakamijatro saheh şumurdand va in duro dar mobaqiji davroni hukumataşon takfir karda va ma'zul donistand.[67]
  • andeşahoi fiqhī: az barxe firqahoi xavoriç porae oroi fiqhī naql şudaast; az çumla raddi sangsori zinokor (bo istinod ba in ki dar Qur'oni karim işorae ba on naşuda), çoiz budani qatli atfolu hamsaroni muxolifon, e'tiqod ba in ki atfoli muşrikon niz bo padaron dar otaş xohand bud va muxolifat bo taqija dar qavlu amal.[68] Ba bovari azoriqa, musulmonone ki ba xavoriç taalluq nadorand bojad kuşta şavand, vale qatli masehijon, zarduştijon jo jahudijon harom ast.[69]

Osori ilmī va adabī

Xavoriç az nimai sadai duvvumi hiçrī, ba tadriç ba ta'lifi kitobhoi dinī, fiqhī va ta'rixī rūj ovarda va rovijonu olimonu faqihone az mijoni onon barxostand.[70] Onon ahli naqli rivojot nabudand va matni Qur'onro tanho manbai fiqhī medonistand.[71] Maktabi falsafī va fiqhiji vase'u munsaçime az onho dar dast nest; tanho jake az firqahoi onho ba nomi Aboziah, osore dar e'tiqodotu ta'limoti fiqhī doştaand.[72]

Ibni Nadim dar kitobi “Fehrist”-i xud, bar in bovar ast, ki xavoriç osori xudro ba daleli muxolifat va fişori mardum, pinhon mekardaand.[73] Bo in hol, Ibni Nadim, cand tan az olimoni xavoriçro nom burda ki osore dar ulumi qur'onī, kalom, fiqh va usuli fiqh ta'lif kardaand.[74] Osori digare dar borai tavhid, imomat va hamcunin raddijahoe bar muxolifonaşon, az çumla mu'tazila, murçia, şia va ƣolijon, az xavoriç naql şudaast.[75]

Xavoriç hamcunin xatibonu şoironi bisjore doşta va barxe az onho maşhur budaand.[76] Beştari aş'ori xavoriç, raçazhoe donista şuda, ki dar çangho guftaand.[77] Porae az xutbaho va nomahoi xavoriç niz naql şuda, ki mansub ba 18 tan az saroni onho va dar borai da'vatu suluki dinī va sijosiji xavoriç va hamcunin tarƣib ba xuruç, çihod va amr ba ma'ruf ast.[78]

Zaminahoi şaklgirī

Sarcaşmahoi islomī omilhoi gunogune az çumla rūhijai bodijanişiniro dar şaklgiriji xavoriç ta'sirguzor donistaand. Barxe navisandagon, cehrahoi asliji xavoriçro solukon va a'robijoni rūzgori çohilijat donistaand, ki bar saroni qaboili xud va sunnathovu arzişhoi qabilae meşūridand va baroi kamtarin ciz ba hajaçon meomadand va meçangidand va az qabilai xud ixroç meşudand.[79] Beştari şaxsijathoi barçastai xavoriç az mijoni in a'robjon barxostand va ba heç jak az qaboili maşhuri arab vobastagī nadoştand.[80] Bar in asos, heç jak az sahoba, novobasta az muhoçirin va ansor ba xavoriç napajvastand.[81]

Barxe digar az muhaqqiqon, zuhuri xavoriçro dar rostoi şūriş bar Usmon donistaand[82] va bar in bovarand, ki qatli Usmon va ixtilofi sahoba dar bobi masa'lai xilofat, sababi tarhi in ra'j şud, ki metavon xalifaro dar surati muxolifat bo ra'ji mardum va ahkomi din va hamcunin betadbirī va riojat nakardani adl va insof, barkanor kard jo kuşt.[83] Ba tasrehi manobei islomī monandi Ta'rixi Tabarī, sardamdoroni e'tirozcijon ba Usmon ki hududi 30 tan budand, ba'dtar az cehrahoi asliji xavoriç şudand.[84]

Afzun bar in, avomili digare monandi noxuşnūdī az raftori Imom Alī (a) dar taqsimi ƣanimatho bar asosi musovot va niz buruzi çanghoi doxiliji Çamal va Siffin, ki dar onho baroi naxustin bor musulmonon rūjorūi jakdigar qaror giriftand, az avomili muassir dar şaklgiriji xavoriçi donista şudaast.[85] Mutahharī - muçtahidi islompaƶūh (1298 - 1358h.ş.), bar in bovar ast, ki mantiqgureziji xavoriç va daxolat nadodani on dar korhojaşon, maxsusan dar amr ba ma'ruf va nahj az munkar va xuşkmaƣzī buzurgtarin illati inqirozi onhost.[86]

Naqdi aqoidi xavoriç

Az ibtidoi pajdoişi xavoriç dar ta'rixi Islom, osori muxtalife dar raddi bovarhoi onho ta'lif şuda jo dar osori hadisī, rivojote dar taqbehi bovarho va a'moli xavoriç zikr şudaast. Az çumla rivojote hokī az peşgūihoi Pajombari Islom (s) dar borai xavoriç va xuruçi onon az din, ki şevai dindorī va amalkardi xavoriç taqbeh şuda va hamcunin çangidan bo onon va kuştanaşon doroi açr donista şudaast.[87] Hamcunin ulamoi şia bo istinod ba hadise az Pajombar (s), kasone ki bo Imom Alī ba muhoriba pardoxtaand va az çumla xavoriçro kofar donistaand. Binobar rivojati mazkur, kase ki bo Imom Alī çang kunad, monandi kasest, ki bo Pajombar çang kardaast.[88]

Dar osori tafsirī şohid ovardani xavoriç az Qur'oni karim baroi isboti aqoidaşon, mavridi naqdu naqz qaror giriftaast; az çumla iddaoi kofar budani kasone ki murtakibi gunohi kabira meşavand. Xavoriç bo takja bar ojati 97 surai Oli Imron, bar in bovar budaand, ki har kase haç naguzorad, murtakibi gunohi kabira va dar natiça kofar şudaast, pas irtikobi gunohoni kabira, munçar ba kufr meşavad. Dar posux ba in istidlol gufta şudaast, ki kufr dar mutuni dinī ma'noi gustardae dorad va har guna muxolifat bo haq, ci dar marhalai aqoid va ci dar marhalai dasturoti far'iro şomil meşavad; az in rū, dar ojati 97 surai Oli Imron, kufr ba ma'noi tarki haç az sūi şaxsi tavonmand (doroi istitoati şar'ī) ast; na ba ma'noi xuruç az Islom, ontavr ki xavoriç pindoştaand.[89] Ibni Hazm iddaoi xavoriç dar in boraro bo istinod ba ojoti digare az Qur'oni karim rad kardaast.[90]

Çustorhoi vobasta

Ezoh

  1. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.513 - 514; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.114, 122; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.63, 72, 78; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.3, sah.144
  2. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.484; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.111 - 112
  3. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.513 - 514; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.114, 122; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.63, 72, 78; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.3, sah.144
  4. ↑ San'onī, al-Musannaf, 1403h.q., ç.10, sah.152; Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1387h.q., ç.1, sah.121; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.8, sah.59; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.269
  5. ↑ Nahç-ul-baloƣa, tashehi Muhammadi Abda, xutbai 62; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.76
  6. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.110 - 112; Şahristonī, al-Milalu va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.133; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.7, sah.277
  7. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.114, 122; Sam'onī, Şe'r-ul-xavoriç, 1974m, ç.2, sah.207; Joquti Hamavī, Mu'çam-ul-buldon, zajli Haruro
  8. ↑ Şajxi Saduq, al-Amolī, 1417h.q., sah.464; Muqaddasī, al-Bad'u va-t-ta'rix, 1899 - 1919m, ç.5, sah.135, 224; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.7, sah.304, ç.8, sah.127; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.149; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.91; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.6, sah.216
  9. ↑ Maqrizī, al-Mavoiz-ul-e'tibori fi zikr-il-xutati va-l-osor, 1422 - 1425h.q., ç.4, qismi 1, sah.428
  10. ↑ Ibni Tajmija, Maçmuat-ul-fatovo, 1421h.q., ç.4, çuz'i 7, sah.261; ç.7, çuz'i 13, sah.208 - 209
  11. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.115, 247; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.83, 166
  12. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.9, sah.272
  13. ↑ Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.76
  14. ↑ Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.104
  15. ↑ Xalifa ibni Xajjot, Ta'rixi Xalifa ibni Xajjot, 1415h.q., sah.252; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.4, sah.27; Muqaddasī, Ahsan-ut-taqosimi fi ma'rifat-il-aqolim, Doru sodir, sah.323; Himjarī, al-Hur-ul-'in, 1972m, sah.202 - 203
  16. ↑ Amin, Zuha-l-Islom, Dor-ul-kitob-il-arabī, ç.3, sah.336; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.110, 270; Subhonī, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, 1371h.ş., ç.5, sah.181
  17. ↑ Iskofī, al-Me'joru va-l-muvozanatu fi fazoil-il-imom Amiralmu'minin Alī ibni Abitolib, 1402h.q., sah.198 - 120; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.122 - 123, 133 - 135; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.64 - 66, 73; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.7, sah.278
  18. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.3, sah.34
  19. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.489, 517; Ibni Abişajba, al-Musannafu fi-l-ahodisi va-l-osor, 1409h.q., ç.8, sah.735, 741; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.122, 126, 134, 151; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.66, 72 - 74
  20. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.126, 133; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.72 - 74; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.3, sah.144; Ibni Asir, al-Komilu fi-t-ta'rix, 1385 - 1386h.q., ç.3, sah.335
  21. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.117 - 126, 133; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.57, 67, 71; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.3, sah.145 - 150
  22. ↑ Nahç-ul-baloƣa, tashehi Muhammadi Abda, xutbai 35; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.206; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.77 - 78; Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.85
  23. ↑ Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.74 - 75; Ibni Asir, al-Komilu fi-t-ta'rix, 1385 - 1386h.q., ç.3, sah.335 - 336
  24. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.5, sah.169; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.80 - 92; Xatibi Baƣdodī, Ta'rixi Baƣdod, 1417h.q., ç.1, sah.528
  25. ↑ Nahç-ul-baloƣa, tashehi Muhammadi Abda, xutbai 60; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.5, sah.14, 73
  26. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.5, sah.78 - 79; Omilī, Dirosotun va buhusun fi-t-ta'rixi va-l-Islom, 1414h.q., ç.1, sah.37
  27. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.491; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.5, sah.212, 417 - 418; Hokimi Nişoburī, al-Mustadraku ala-s-sahihajn, Dor-ul-ma'rifat, ç.2, sah.147 - 148; Solehiji Şomī, Subul-ul-hudo va-r-raşodi fi sirati xajr-il-ibod, 1414h.q., ç.10, sah.131 - 132
  28. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.491; Ibni Mokulo, al-Ikmolu fi raf'-il-irtijob, Bejrut, ç.7, sah.251 - 252; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.9, sah.11
  29. ↑ Nahç-ul-baloƣa, tashehi Muhammadi Abda, xutbai 36, 127; Himjarī, al-Hur-ul-'in, 1972m, sah.385; Ibni Tajmija, Maçmuat-ul-fatovo, 1421h.q., ç.11, çuz'i 19, sah.39 - 40; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.13, 137 - 141, 167 - 171
  30. ↑ Buxorī, Sahih-ul-Buxorī, 1401h.q., ç.8, sah.51; Ibni Tajmija, Maçmuat-ul-fatovo, 1421h.q., ç.8, çuz'i 13, sah.16; Abuşabob, al-Xavoriç: ta'rixuhum, firaquhum va aqoiduhum, 1426h.q., sah.59 - 61; Naççor, al-Xavoriç: aqidatan va fikran va falsafatan, 1988m, sah.142
  31. ↑ Ibni Tajmija, Maçmuat-ul-fatovo, 1421h.q., ç.16, çuz'i 28, sah.221; Aql, al-Xavoriç: avval-ul-firaqi fi ta'rix-il-Islom, 1419h.q., sah.32 - 33
  32. ↑ Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.4, sah.136 - 139, 169
  33. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.145; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.207 - 208; Naççor, al-Xavoriç: aqidatan va fikran va falsafatan, 1988m, sah.141 - 142; Abuşabob, al-Xavoriç: ta'rixuhum, firaquhum va aqoiduhum, 1426h.q., sah.57 - 59
  34. ↑ Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, 1404h.q., sah.394; Ahmad ibni Hanbal, Musnad-ul-Imomi Ahmad ibni Hanbal, Doru sodir, ç.3, sah.224, ç.5, sah.36
  35. ↑ Islom va nijozhoi zamon
  36. ↑ Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1387h.q., ç.1, sah.121; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.202; Baƣdodī, al-Farqu bajn-al-firaq, 1367h.q., sah.45; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., sah.204
  37. ↑ Ibni Asir, al-Komilu fi-t-ta'rix, 1385 - 1386h.q., ç.4, sah.167; Ibni Haçari Asqalonī, Fath-ul-borī: şarhi Sahih-ul-Buxorī, 1300 - 1301h.q., ç.12, sah.251
  38. ↑ Fazl ibni Şozon, al-Izoh, 1363h.ş., sah.48; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.7, sah.144, 146; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.174, ç.6, sah.124
  39. ↑ Fazl ibni Şozon, al-Izoh, 1363h.ş., sah.48; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.17, 24 - 26, 150 - 152; Abuşabob, al-Xavoriç: ta'rixuhum, firaquhum va aqoiduhum, 1426h.q., sah.68 - 69; Naççor, al-Xavoriç: aqidatan va fikran va falsafatan, 1988m, sah.143
  40. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.128 - 129, 257 - 258
  41. ↑ Çohiz, Rasoil-ul-Çohiz, 1384h.q., ç.1, sah.41 - 46; Çohiz, Kitob-ul-hajvon, 1385 - 1389h.q., ç.1, sah.136, 185 - 187; Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1387h.q., ç.1, sah.128; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.279; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.6, sah.302; Ibni Abdurabbah, al-Aqd-ul-farid, 1404h.q., ç.1, sah.183; Bajhaqī, al-Mahosinu va-l-masovī, 1380h.q., ç.1, sah.217, ç.2, sah.391; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihojat, 1407h.q., ç.9, sah.12
  42. ↑ Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.77 - 82, 152 - 153
  43. ↑ Çohiz, Kitob-ul-hajvon, 1385 - 1389h.q., ç.1, sah.185 - 187; Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, 1387h.q., ç.1, sah.128; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.279
  44. ↑ Ahmad ibni Hanbal, Musnad-ul-Imomi Ahmad ibni Hanbal, Doru sodir, ç.3, sah.64, 197; Ibni Manzur, Lison-ul-arab, zajli sabt, sabad; Ibni Haçari Asqalonī, Fath-ul-borī: şarhi Sahih-ul-Buxorī, 1300 - 1301h.q., ç.8, sah.54; Ajnī, Umdat-ul-qorī: şarhi Sahih-ul-Buxorī, 1421h.q., ç.22, sah.68, ç.25, sah.301 - 302
  45. ↑ Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.8, sah.123
  46. ↑ Murtazo Mutahharī, Joddoştho, ç.3, sah.1
  47. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.113; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.62
  48. ↑ Naççor, al-Xavoriç: aqidatan va fikran va falsafatan, 1988m, sah.144; Muita, al-Islom-ul-xavoriçī, 2006m, sah.14, 17; Aql, al-Xavoriç: avval-ul-firaqi fi ta'rix-il-Islom, 1419h.q., sah.24 - 25
  49. ↑ Abunnasr, al-Xavoriçu fi-l-Islom, 1949m, sah.41, 101 - 102
  50. ↑ Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.78; Ibni A'smi Kūfī, Kitob-ul-futuh, 1411h.q., ç.5, sah.57 - 58
  51. ↑ Şajxi Mufid, al-Irşodu fi ma'rifati huçaç-il-Lohi ala-l-ibod, 1414h.q., ç.2, sah.10; Bahouddini Irbilī, Kaşf-ul-ƣummati fi ma'rifat-il-aimma, 1405h.q., ç.2, sah.162
  52. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.5, sah.169; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.165 - 166; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.51; Qalmovī, Adab-ul-Xavoriçi fi-l-'asr-il-umavī, 1945m, sah.150 - 151
  53. ↑ Subhonī, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, 1371h.ş., ç.5, sah.158 - 174
  54. ↑ Buxorī, at-Ta'rix-us-saƣir, 1406h.q., ç.1, sah.192 - 193; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.5, sah.360, 373; Axbor-ud-davlat-il-abbosijja, 1971m, sah.297 - 300; Himjarī, al-Hur-ul-'in, 1972m, sah.185 - 187
  55. ↑ Ibni A'smi Kūfī, Kitob-ul-futuh, 1411h.q., ç.47, sah.274; Şajxi Mufid, al-Ixtisos, 1402h.q., sah.122; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.2, sah.71 - 76, 94 - 96
  56. ↑ Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.4, sah.26 - 27; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., sah.386; Joquti Hamavī, Mu'çam-ul-udabo, 1993m, ç.1, sah.28, ç.6, sah.2497; Ibni Kasir, al-Bidojatu va-n-nihoja, 1407h.q., ç.10, sah.30
  57. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.6, sah.30; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.270 - 277
  58. ↑ Omilī, Dirosotun va buhusun fi-t-ta'rixi va-l-Islom, 1414h.q., ç.1, sah.39 - 40; Axbor-ud-davlat-il-abbosijja, 1971m, sah.251; Mas'udī, Muruç-uz-zahab, Bejrut, ç.4, sah.79 - 80
  59. ↑ Vellhausen, Ahzob-ul-mu'orizat-is-sijosijjat-id-dinijjati fi sadr-il-Islom, 1976m, sah.46; Ibni Furak, Muçarradu maqolot-iş-Şajx Abilhasani al-Aş'arī, 1987m, sah.149 - 157
  60. ↑ Abuhotami Rozī, Kitob-uz-zinati fi-l-kalimot-il-islomijjat-il-arabijja, 1988m, qismi 3, sah.282; Baƣdodī, Usul-ud-din, 1346h.q., sah.332; Baƣdodī, al-Farqu bajn-al-firaq, 1367h.q., sah.73; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.2, sah.113; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.8, sah.113
  61. ↑ Aş'arī, al-Maqolotu va-l-firaq, 1341h.ş., sah.85 - 86; Baƣdodī, al-Farqu bajn-al-firaq, 1367h.q., sah.82 - 83; Şahristonī, al-Milalu va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.140 - 141
  62. ↑ Çurçonī, Şarh-ul-mavoqif, 1325h.q., ç.8, sah.334; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.8, sah.114 - 118; Çurçonī, Şarh-ul-mavoqif, 1325h.q., ç.8, sah.334 - 338
  63. ↑ Baƣdodī, al-Farqu bajn-al-firaq, 1367h.q., sah.73; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.2, sah.113; Isfaroinī, at-Tabsiru fi-d-dini va tamiz-il-firqat-in-noçijati an-il-firaq-il-holikin, 1359h.q., sah.26
  64. ↑ Aş'arī, al-Maqolotu va-l-firaq, 1341h.ş., sah.8; Navbaxtī, Firaq-uş-şia, 1355h.q., sah.10
  65. ↑ Şahristonī, al-Milalu va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.134
  66. ↑ Navbaxtī, Firaq-uş-şia, 1355h.q., sah.10; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.2, sah.113; Şahristonī, al-Milalu va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.134
  67. ↑ Abuhotami Rozī, Kitob-uz-zinati fi-l-kalimot-il-islomijjat-il-arabijja, 1988m, qismi 3, sah.282; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.2, sah.274
  68. ↑ Şahristonī, al-Milalu va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.140 - 141
  69. ↑ Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.4, sah.189
  70. ↑ Goldziher, al-Aqidatu va-ş-şariatu fi-l-Islom, 1378h.q., sah.193; Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.60; Kaşī, Ixtijoru ma'rifat-ir-riçol, 1348h.ş., sah.229
  71. ↑ Şajxi Mufid, al-Çamalu va-n-nusrati li sajid-il-itrati fi harb-il-Basra, 1374ş, sah.85
  72. ↑ Amin, Zuha-l-Islom, Dor-ul-kitob-il-arabī, ç.3, sah.334 - 337
  73. ↑ Ibni Nadim, al-Fehrist, Tehron, 1417h.q., sah.227, 290
  74. ↑ Ibni Nadim, al-Fehrist, Tehron, 1417h.q., sah.290
  75. ↑ Ibni Nadim, al-Fehrist, Tehron, 1417h.q., sah.227 - 228; Sobe'ī, al-Xavoriçu va-l-haqiqat-il-ƣoiba, 1420h.q., sah.28 - 39
  76. ↑ Tanuxī, Naşvor-ul-muhozirati va axbor-il-muzokirati, 1391 - 1393h.q., ç.3, sah.291
  77. ↑ Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.250 - 252, 256 - 258; Sam'onī, Şe'r-ul-xavoriç, 1974m, sah.10 - 27; Qalmovī, Adab-ul-Xavoriçi fi-l-'asr-il-umavī, 1945m, sah.46 - 48, 50
  78. ↑ Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.293 - 302; Xalifa ibni Xajjot, Ta'rixi Xalifa ibni Xajjot, 1415h.q., sah.251 - 252; Çohiz, al-Bajonu va-t-tabjin, 1367h.q., ç.2, sah.126 - 129, 310 - 311; Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.7, sah.432 - 435; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.7, sah.394 - 397
  79. ↑ Ma'ruf, Qiroatu çadidatin fi mavoqif-il-xavoriçi va fikrihim va adabihim, 1988m, sah.21 - 23; Şalabī, Mavsuat-ut-ta'rix-il-islomī va-l-hazorat-ul-islomijja, 1982m, ç.2, sah.210 - 211; Axbor-ud-davlat-il-abbosijja, 1971h.q., sah.335; Ibni Abdurabbah, al-Aqd-ul-farid, 1404h.q., ç.1, sah.186
  80. ↑ Abunnasr, al-Xavoriçu fi-l-Islom, 1949m, sah.14, 21; Bobtin, Harkat-ul-xavoriç, 1409h.q., sah.250
  81. ↑ Çohiz, Kitob-ul-hajvon, 1385 - 1389h.q., ç.6, sah.455; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.7, sah.396; Ibni Çavzī, Talbisi Iblis, 1407h.q., sah.106, 110; Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.60
  82. ↑ Vellhausen, Ahzob-ul-mu'orizat-is-sijosijjat-id-dinijjati fi sadr-il-Islom, 1976m, Muqaddamai badavī, sah.13; Muita, al-Islom-ul-xavoriçī, 2006m, sah.17; Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.55; Zajf, at-Tatavvuru va-t-taçdidu fi-ş-şe'r-il-umavī, 1987m, sah.87
  83. ↑ Abunnasr, al-Xavoriçu fi-l-Islom, 1949m, sah.21 - 23; Abuzuhra, Ta'rix-ul-mazohib-il-islomijja, 1971m, ç.1, sah.70 - 71; Ma'ruf, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, 1406h.q., sah.21
  84. ↑ Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.5, sah.49; Ma'ruf, Qiroatu çadidatin fi mavoqif-il-xavoriçi va fikrihim va adabihim, 1988m, sah.25 - 26; Bakkorī, Harkat-ul-xavoriç, 2001, sah.17
  85. ↑ Balozurī, Çumalun min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.3, sah.35 - 36, 56 - 57, 134 - 135; Dinavarī, al-Axbor-ut-tivol, 1960m, sah.151 - 152, 164 - 165; Tabarī, Ta'rix-ut-Tabarī, Bejrut, ç.4, sah.541 - 542; Bobtin, Harkat-ul-xavoriç, 1409h.q., sah.293, 200 - 302, 304; Bakkorī, Harkat-ul-xavoriç, 2001m, sah.11 - 15; Omilī, Alī (a) va-l-xavoriç, 1423h.q., ç.1, sah.134 - 137
  86. ↑ Islom va nijozhoi zamon; Mutahharī, islomi vnjozhoi zamon, ç.1, sah.77
  87. ↑ Baroi namuna nig.: Abuhotami Rozī, Kitob-uz-zinati fi-l-kalimot-il-islomijjat-il-arabijja, 1988m, qismi 3, sah.276; Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.4, sah.161; Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.2, sah.265 - 267
  88. ↑ Nasiruddini Tūsī, Taçrid-ul-e'tiqod, 1407h.q., sah.295; Allomai Hillī, Kaşf-ul-murodi fi şarhi Taçrid-ul-e'tiqod, 1427h.q., sah.540; Fozili Miqdod, al-Lavome'-ul-Ilohijjati fi-l-mabohis-il-kalomijja, 1380h.ş., sah.372
  89. ↑ Nig.: Ibni Abilhadid, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, 1385 - 1387h.q., ç.8, sah.114; Çurçonī, Şarh-ul-mavoqif, 1325h.q., ç.8, sah.335; Makorimi Şerozī, Tafsiri namuna, 1374h.ş., ç.3, sah.18
  90. ↑ Ibni Hazmi Andalusī, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, 1317 - 1320h.q., ç.3, sah.235 - 243; Çurçonī, Şarh-ul-mavoqif, 1325h.q., ç.8, sah.324 - 325

Sarcaşma

  • Abuzuhra, Muhammad, Ta'rix-ul-mazohib-il-islomijja, Qohira, 1971m.
  • Abunnasr, Umar, al-Xavoriçu fi-l-Islom, Bejrut, 1949m.
  • Abuhotami Rozī, Ahmad ibni Hamdon, Kitob-uz-zinati fi-l-kalimot-il-islomijjat-il-arabijja, Baƣdod, 1988m.
  • Abuşabob, Ahmadi ivaz, al-Xavoriç: ta'rixuhum, firaquhum va aqoiduhum, Bejrut, 1426h.q./2005m.
  • Avazi Abuşabob, Ahmad, al-Xavoriç: ta'rixuhum, firaquhum va aqoiduhum, Bejrut, 1426h.q./2005m.
  • Ajnī, Mahmud ibni Ahmad, Umdat-ul-qorī: şarhi Sahih-ul-Buxorī, tahqiqi Abdullohi Mahmud Muhammadi Umar, Bejrut, 1421h.q./2001m.
  • Aql, Nosir ibni Abdukarim, al-Xavoriç: avval-ul-firaqi fi ta'rix-il-Islom, Rijoz, 1419h.q./1998m.
  • Alī ibni Abitolib (a), Nahç-ul-baloƣa, tahqiqi Muhammadi Abda, Bejrut, be to.
  • Allomai Hillī, Hasan ibni Jusuf, Kaşf-ul-murodi fi şarhi Taçrid-ul-e'tiqod, tahqiqi Hasan Hasanzodai Omulī, Qum, 1427h.q.
  • Amin, Ahmad, Zuha-l-Islom, Bejrut, Dor-ul-kitob-il-'arabī, be to.
  • Axbor-ud-davlat-il-abbosijja, Bejrut, Dor-ut-taliati li-t-taboati va-n-naşr, 1971m.
  • Ahmad ibni Hanbal, Musnad-ul-Imomi Ahmad ibni Hanbal, Bejrut, Doru sodir, be to.
  • Aş'arī, Sa'd ibni Abdulloh, al-Maqolotu va-l-firaq, tahqiqi Muhammadçavodi Maşkur, Tehron, 1341h.ş.
  • Baƣdodī, Abdulqohir ibni Tohir, al-Farqu bajn-al-firaq, tahqiqi Muhammad Zohidi Kavsarī, Qohira, 1367h.q./1948m.
  • Baƣdodī, Abdulqohir ibni Tohir, Usul-ud-din, Istonbul, 1346h.q./1928m (ofset, Bejrut, 1401h.q./1981m).
  • Bajhaqī, Ibrohim ibni Muhammad, al-Mahosinu va-l-masovī, tahqiqi Muhammadi Abulfazli Ibrohim, Qohira, 1380h.q./1961m.
  • Bakkorī, Latifa, Harkat-ul-xavoriç: naş'atuho va tatavvuruho ilo nihojat-il-ahd-il-umavī, Bejrut, 2001m.
  • Balozurī, Ahmad ibni Jahjo, Çumalun min ansob-il-aşrof, Bejrut, 1417h.q./1997m.
  • Bahouddini Irbilī, Alī ibni iso, Kaşf-ul-ƣummati fi ma'rifat-il-aimma, Bejrut, 1405h.q./1985m.
  • Bobtin, Jusuf, Harkat-ul-xavoriç: naş'atuho va asbobuho, tahqiqi Şokir Mustafo, Kuvajt, 1409h.q./1988m.
  • Buxorī, Muhammad ibni Ismoil, at-Ta'rix-us-saƣir, tahqiqi Mahmud Ibrohim zojad, Bejrut, 1406h.q./1986m.
  • Buxorī, Muhammad ibni Ismoil, Sahih-ul-Buxorī, tahqiqi Muhammad Zehniji Afandī, Istonbul, 1401h.q./1981m (cop ofset Bejrut, be to).
  • Vellhausen, Çulijus, Ahzob-ul-mu'orizat-is-sijosijjat-id-dinijjati fi sadr-il-Islom, Kuvajt, 1976m.
  • Goldziher, Açnos, al-Aqidatu va-ş-şariatu fi-l-Islom, tarçuma va ta'liqi Muhammad Jusufi Mūso va Alihasani Abduqodir va Abdulazizi Abdulhaq, Baƣdod, 1378h.q./1959m.
  • Dinavarī, Ahmad ibni Dovud, al-Axbor-ut-tivol, Qohira, 1960m (ofset Qum, 1368h.ş.).
  • Joquti Hamavī, Mu'çam-ul-buldon, tahqiqi Ferdinand Vjustenfeld, Lojpzig, 1866-1873m (copi ofset, Tehron, 1965m).
  • Joquti Hamavī, Mu'çam-ul-udabo, tahqiqi Ehsoni Abbos, Bejrut, 1993m.
  • Zajf, Şavqī, at-Tatavvuru va-t-taçdidu fi-ş-şe'r-il-umavī, Qohira, 1987m.
  • Ibni Abdurabbah, Ahmad ibni Muhammad, al-Aqd-ul-farid, ç.1 va 2, tahqiqi Mufid Muhammad Qamiha, Bejrut, 1404h.q./1983m.
  • Ibni Abilhadid, Abdulhamid ibni Hibatulloh, Şarhi Nahç-ul-baloƣa, tahqiqi Muhammad Abulfazli Ibrohim, Qohira, 1385-1387h.q./1965-1967, (Bejrut, be to).
  • Ibni Abişajba, Abdulloh ibni Muhammad, al-Musannafu fi-l-ahodisi va-l-osor, tahqiqi Saidi Muhammadi lhom, Bejrut, 1409h.q./1989m.
  • Ibni Asir, Alī ibni Muhammad, al-Komilu fi-t-ta'rix, Bejruti 1385-1386h.q./1965-1966m, copi ofset 1399-1402h.q./1979-1982m.
  • Ibni A'smi Kūfī, Ahmad, al-Futuh, tahqiqi Aliji Şerī, Bejrut, 1411h.q./1991m.
  • Ibni Kasir, Ismoil ibni Umar, al-Bidojatu va-n-nihojat, Bejrut, 1407h.q./1986m.
  • Ibni Qutajba, al-Imomatu va-s-sijosat, tahqiqi Tohoi Muhammad Zajnī, Qohira, 1387h.q./1967m, (cop ofset Bejrut, be to).
  • Ibni Manzur, Muhammad ibni makram, Lison-ul-arab.
  • Ibni Mokulo, Alī ibni Hibatulloh, al-Ikmolu fi raf'-il-irtijob, ç.7, tahqiqi Noif Abbos, Bejrut, be to.
  • Ibni Nadim, Muhammad ibni ishoq, al-Fehrist, tahqiqi Ibrohimi Ramazon, Bejrut, Dor-ul-ma'rifat, copi duvvum, 1417h.q.
  • Ibni Tajmija, Ahmad ibni Abduhalim, Maçmuat-ul-fatovo, tahqiqi Mustafo Abduqodiri Ato, Bejrut, 1421h.q./2000m.
  • Ibni Furak, Muhammad ibni hasan, Muçarradu maqolot-iş-Şajx Abilhasani al-Aş'arī, tahqiqi Donijoli Ƶimora, Bejrut, 1987m.
  • Ibni Hazmi Andalusī, Alī ibni Ahmad, al-Faslu fi-l-milali va-l-ahvoi va-n-nihal, Misr, 1317ـ1320h.q. (ofset, Bejrut, be to).
  • Ibni Haçari Asqalonī, Ahmad ibni Alī, Fath-ul-borī: şarhi Sahih-ul-Buxorī, Qohira, Buloq, 1300-1301 (copi ofset Bejrut, be to).
  • Ibni Çavzī, Abdurrahmon ibni Alī, Talbisi Iblis, Bejrut, 1407h.q./1987m.
  • Iskofī, Muhammad ibni Abdulloh, al-Me'joru va-l-muvozanatu fi fazoil-il-imom Amiralmu'minin Alī ibni Abitolib, tahqiqi Muhammadboqiri Mahmudī, Bejrut, 1402h.q./1981m.
  • Isfaroinī, Şahfur ibni Tohir, at-Tabsiru fi-d-dini va tamiz-il-firqat-in-noçijati an-il-firaq-il-holikin, tahqiqi Muhammad Zohid Kavsarī, Qohira, 1359h.q./1940m.
  • Kaşī, Muhammad ibni Umar, Ixtijoru ma'rifat-ir-riçol, talxisi Muhammad ibni Hasani Tūsī, tahqiqi Hasani Mustafavī, Maşhad, 1348h.ş.
  • Qalmovī, Sahir, Adab-ul-Xavoriçi fi-l-'asr-il-umavī, Qohira, 1945m.
  • Makorimi Şerozī, Nosir, Tafsiri namuna, Tehron, Dor-ul-kutub-il-islomijja, 1374h.ş.
  • Mas'udī, Alī ibni Husajn, Muruç-uz-zahab, Bejrut.
  • Ma'ruf, Ahmadi Sulajmon, Qiroatu çadidatin fi mavoqif-il-xavoriçi va fikrihim va adabihim, Dimişq, 1988m.
  • Ma'ruf, Najf Mahmud, al-Xavoriçu fi-l-'asr-il-umavī, Bejrut, 1406h.q./1986m.
  • Muita, Ahmad, al-Islom-ul-xavoriçī, Dimişq, 2006m.
  • Muqaddasī, Mutahhar ibni Tohir, al-Bad'u va-t-ta'rix, Pariƶ, 1899-1919m (copi ofset, Tehron, 1962m).
  • Muqaddasī, Muhammad ibni Ahmad, Ahsan-ut-taqosimi fi ma'rifat-il-aqolim, Bejrut, Doru sodir.
  • Mutahharī, Murtazo, Maçmu'ai osor, noşiri Sadro, 1389h.ş.
  • Navbaxtī, Hasan ibni Mūso, Firaq-uş-şia, tahqiqi Muhammadsodiq Oli Bahrul'ulum, Naçaf, 1355h.q./1936m.
  • Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffin, tahqiqi Abdusalom Muhammadi Horun, Qohira, 1382h.q. (copi ofset, Qum, 1404h.q.).
  • Naççor, Omir, al-Xavoriç: aqidatan va fikran va falsafatan, Qohira, 1988m.
  • Omilī, Ça'fari Murtazo, Alī (a) va-l-xavoriç, Bejrut, 1423h.q./2002m.
  • Omilī, Ça'fari Murtazo, Dirosotun va buhusun fi-t-ta'rixi va-l-Islom, Bejrut, 1414h.q./1993m.
  • Sam'onī, Abdukarim ibni Muhammad, Şe'r-ul-xavoriç, girdovariji Ehsoni Abbos, Bejrut, Dor-us-saqofa, 1974m.
  • San'onī, Abdurrazoq ibni Hamom, al-Musannaf, tahqiqi Habiburrhmoni A'zamī, Bejrut, 1403h.q./1983m.
  • Sobe'ī, Nosir, al-Xavoriçu va-l-haqiqat-il-ƣoiba, Bejrut, 1420h.q./2000m.
  • Solehiji Şomī, Muhammad ibni Jusuf, Subul-ul-hudo va-r-raşodi fi sirati xajr-il-ibod, Bejrut, 1414h.q./1993m.
  • Somonai çome'i ustod Şahid Mutahharī
  • Subhonī, Ça'far, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, ç.5, Qum, 1371h.ş.
  • Tabarī, Muhammad ibni çrir, Ta'rix-ut-Tabarī: ta'rixi alammi volmlўk, tahqiqi Muhammadi Abulfazli Ibrohim, Bejrut, be no, be to.
  • Tanuxī, Muhsin ibni Alī, Naşvor-ul-muhozirati va axbor-il-muzokirati, Bejrut, 1391-1393h.q./1972-1973m.
  • Tūsī, Nasiruddin, Taçrid-ul-e'tiqod, tahqiqi Muhammadçavod Husajniji Çalolī, Qum, 1407m.
  • Fazl ibni Şozon, al-Izoh, tahqiqi Çaloluddin Muhaddisi Urmavī, Tehron, 1363h.ş.
  • Fozili Miqdod, Miqdod ibni Abdulloh, al-Lavome'-ul-Ilohijjati fi-l-mabohis-il-kalomijja, tahqiqi Muhammadalī Qoziji Tabotaboī, Qum, 1380h.ş.
  • Xalifa ibni Xajjot, Ta'rixi Xalifa ibni Xajjot, Bejrut, 1415h.q./1995m.
  • Xatibi Baƣdodī, Ahmad ibni Alī, Ta'rixi Baƣdod, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmijja, 1417h.q.
  • Himjarī, Naşvon ibni Said, al-Hur-ul-'in, tahqiqi Kamoli Mustafo, 1972m.
  • Hokimi Nişoburī, Muhammad ibni Abdulloh, al-Mustadraku ala-s-sahihajn, Bejrut, Dor-ul-ma'rifa, be to.
  • Çohiz, Amr ibni Bahr, al-Bajonu va-t-tabjin, tahqiqi Abdusalom Muhammadi Horun, Bejrut, 1367h.q./1948m.
  • Çohiz, Amr ibni Bahr, Kitob-ul-hajvon, tahqiqi Abdusalom Muhammadi Horun, Misr, 1385-1389h.q./1965-1969m (cop ofset Bejrut, be to).
  • Çohiz, Amr ibni Bahr, Rasoil-ul-Çohiz, tahqiqi Abdusalom Muhammadi Horun, Qohira, 1384h.q.
  • Çurçonī, Alī ibni Muhammad, Şarh-ul-mavoqif, Misr, 1325h.q./1907m (ofset Qum, 1370h.ş.).
  • Şajxi Mufid, Muhammad ibni Muhammad, al-Irşodu fi ma'rifati huçaç-il-Lohi ala-l-ibod, Bejrut, 1414h.q.
  • Şajxi Mufid, Muhammad ibni Muhammad, al-Ixtisos, tahqiqi Aliakbari Ƣafforī, Bejrut, Muassisat-ul-a'lamī li-l-matbuot, 1402h.q./1982m.
  • Şajxi Mufid, Muhammad ibni Muhammad, al-Çamalu va-n-nusrati li sajid-il-itrati fi harb-il-Basra, tahqiqi Aliji Mirşarifī, Qum, 1374ş.
  • Şajxi Saduq, Muhammad ibni Alī, al-Amolī, Qum, 1417h.q.
  • Şalabī, Ahmad, Mavsuat-ut-ta'rix-il-islomī va-l-hazorat-ul-islomijja, ç.2, Qohira, 1982m.
  • Şahristonī, Muhammad ibni Abdukarim, al-Milalu va-n-nihal, Bejrut, Dor-ul-ma'rifat, 1415h.q./1995m.
Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Хавориҷ&oldid=13077"