Jump to content

Nosibī

Az wikishia

Nosibī (arabī: الناصِبي) kase ast, ki bo Imom Alī (a) jo jake az Ahli Bajt (a) duşmanī varzad va duşmaniji xud bo ononro oşkor kunad. Inkori fazoili Ahli Bajt, la'n va daşnomi imomon va niz duşmanī bo şiajon az namunahoi nosibigarī donista şudaast.

Az nazari faqehoni şia nosibiho naças va dar hukmi kuffor hastand. Az in rū, xūrdani hajvone, ki tavassuti onon zabh şuda, pardoxti sadaqa ba onho va izdivoç bo onon çoiz nest va az musulmonon irs namebarand.

Ba guftai barxe muhaqqiqoni muosir, nosibigarī bo qatli Usmon oƣoz va dar hukumati Banī Umajja rasmijat joft. Peşgirī az naşri fazoili Ahli Bajt, qatli şiajon va sabbi Imom Alī (a) bar minbarho, az pajomadhoi nosibigarī dar in davron zikr şudaast. Muovija ibni Abisufjon, xavoriç, usmonija va Hariz ibni Usmon az nosibiho donista şudaand.

Olimoni şi'ī osore dar borai nosibiho va nosibigarī naviştaand; an-Nasbu va-n-navosib, naviştai Muhsini Muallim, risolai «aş-Şahob-us-soqib fi bajoni ma'no-n-navosib» asari Muhaddis Bahronī va risolai «Mol-un-nosib va annahu lajsa kullu muxolifin nosiban» asari Sajid Abdulloh Çazoirī az in mavorid ast.

Mafhumşinosī

Nasb, ba ma'noi duşmanī kardan bo Ahli Bajt va jo dūstdori onon va oşkor kardani on ast.[1] Az hamin rū, duşmanī bo dūstdoroni Ahli Bajt[2] va şiajoni onon[3] tanho dar surate nasb donista meşavad, ki duşmanī bo onon ba xotiri muhabbat[4] va pajravī az Ahli Bajt boşad.[5]

Maşhuri olimoni musulmon, nosibiro kase medonand, ki bo Ahli Bajt duşman boşad va duşmaniji xudro bo onon oşkor kunad[6] va ba guftai barxe buƣzi Imom Alī (a)-ro ham çuzvi dini xud qaror doda boşad.[7] Onon, e'tiqod ba fisq jo kufri Imom Alī,[8] e'tiqod ba bartariji digaron bar ū,[9] sabb va la'ni Ahli Bajt,[10] inkori fazoili onon[11] va karohat doştan az zikr va naşri onhoro[12] namunahoi nasb şumoridaand.

Hasan ibni Farahoni Molikī az ulamoi ahli sunnat, har guna inhirof az Imom Alī (a) va Ahli Bajtro misdoqi nasb donistaast.[13] Ū taz'ifi hadishoi saheh dar madhi Imom Alī, e'tiqod ba iştiboh kardani ū dar çanghoi davrai xilofat, zijodaravī dar sitoişi duşmanoni ū, taşkik dar xilofat va xuddorī az baj'at bo ūro, ba masodiqi nasb afzudaast.[14] Muhaddisi Bahronī - az faqehoni şia, muqaddam kardani digaron bar Imom Alī dar imomatro buƣz bo hazrati Alī va misdoqi nasb donistaast.[15]

Nosibī nabudani ahli sunnat

Maşhuri faqehoni şia, nosibiro kase medonand, ki bo Ahli Bajt duşmanī doşta boşad va duşmaniji xudro oşkor kunad, az in rū, ba e'tiqodi onon, ahli sunnate, ki muhabbati Ahli Bajtro paziruftaand, nosibī nestand.[16] Ammo Muhaddisi Bahronī bar in bovar ast, nosibī kase ast, ki digaronro bar Imom Alī muqaddam kunad va mu'taqid ba imomati onon boşad.[17] Mustanadi ū rivojate ast, ki e'tiqod ba imomati ƣajri aimmai şiaro nasb muarrifī mekunad.[18] Sohibi Çavohir in qavlro bar xilofi sira va amali şiajon donista[19] va dar saheh budani sanad va dalolati in rivojat niz tardid şudaast.[20] Risolae bo unvoni «Mol-un-nosib va annahu lajsa kullu muxolifin nosiban» ba Sajid Abdulloh Çazoirī - olimi şi'ī, mansub ast, ki hokī az muxolifati ū bo nosibī budani ahli sunnat ast.[21]

Ahkomi nosibī

Az nazari faqehoni şia, nosibiho naças[22] va dar hukm kufforand.[23] Dar kitobhoi fiqhī dar mabhasi naçosati kuffor ba nasb va nosibī niz pardoxta şudaast.[24] Barxe az ahkomi nosibiho iboratand az:

Pajdoişi nosibigarī

Barxe az muhaqqiqoni muosir mu'taqidand nosibigarī bo qatli Usmon oƣoz va dar hukumati umavijon rasmijat joft.[33] Ba guzorişi sarcaşmahoi ta'rixī, Muovija ibni Abusufjon hangome, ki dar soli 41 qamarī Muƣira ibni Şu'baro ba amorati Kūfa gumoşt, ba ū dastur dod ba Imom Alī nosazo bigūjad va az joroni ū badgūī kunad.[34] Ba'd az ū xulafoi Banī Umajja to zamoni xilofati Umar ibni Abdulaziz bar minbarho[35] hazrati Aliro sabb mekardand.[36]

Hokimi Nişoburī - olimi ahli sunnat, qarni cahorumi qamariro okanda az ziddijat bo Imom Alī (a) tavsif karda, angezai xud az nigorişi kitobi Fazoili Fotimat-uz-Zahroro muqobila bo in çarajon zikr mekunad. Ū dar tavsifi fazoi qarni cahorum menavisad: Zamona moro giriftori rahbarone kardaast, ki mardum baroi nazdikī ba onon, ba buƣzi Oli Rasul tavassul meçūjand va ononro haqir meşumorand.[37]

Pajomadho

Barxe az pajomadhoe, ki baroi nosibigarī dar davroni hukumati Banī Umajja şumoridaand iboratand az:

Nosibihoi ma'ruf

Dar manobe' barxe afrod va gurūhho ba unvoni nosibī jod şudaast;

  • Muovija ibni Abusufjon naxustin hokimi umavie bud, ki hududi 20 sol bar Dimişq hukumat kard.[43] Ibni Abilhadidi mu'tazilī - şorehi Nahçulbaloƣa, az Çohiz naql kardaast, ki Muovija dar pojoni xutbahoi namozi çum'a Alī (a)-ro la'n mekardu meguft, in amr on qadar bojad gustariş jobad, to kase fazilate az Alī naql nakunad.[44]
  • Usmonija kasone budand, ki bovar doştand Imom Alī Usmonro ba qatl rasonda, jo ba in amr kumak kardaast.[45] Az in rū, az baj'at bo ū sarpecī kardand.[46] Ibni Haçari Asqalonī - riçolşinosi ahli sunnat dar qarni nuhumi qamarī, nosibihoro gurūhe muarrifī kardaast, ki e'tiqod dorand Imom Alī Usmonro ba qatl rasonda, jo dar qatli ū kumak kardaast.[47] In gurūh ba xotiri ƣuluv dar muhabbati Usmon ba taz'if va tanqisi Imom Alī rūj ovaradand.[48]
  • Xavoriç gurūhe az sipohi Imom Alī (a) dar çangi Siffin budand, ki Alī ibni Abutolibro muttaham ba kufr kardand va alajhi ū şuriş kardand. Ononro ba sababi duşmanī bo Imom Alī (a), navosib jo nosiba niz xondaand.[49]
  • Haççoç ibni Jusufi Saqafī (vaf. 95 h.q.) ba guftai Mas'udī - ta'rixnigori qarni cahorumi qamarī, bo Ahli Bajt duşman bud.[50] Ū kasonero, ki az Imom Alī va joroni ū e'lomi baroat namekardand, ba qatl merasond.[51] Ū şiajonro mekuşt va ba kucaktarin gumonu tuhmate bozdoşt mekard va agar ba kase zindiq jo kofir gufta meşud, behtar bud az in ki ūro şiai Alī muarrifī kunand.[52] Haççoç dar hukumati Abdulmalik, ibtido hokimi Hiçoz va sipas hokimi Iroq bud.[53]
  • Hariz ibni Usmon Imom Alī (a)-ro bar minbar sabb mekard.[54] Ū hadisi «Anta minnī bi manzalati Horuna min Muso» dar fazilati Imom Aliro ba «Anta minnī bi manzalati Qoruna min Muso» tahrif mekard.[55] Ba guftai Ibni Hibbon - az riçolijoni ahli sunnat, Hariz har rūz subhu şom Alī ibni Abutolib (a)-ro 70 bor la'n mekard.[56]
  • Muƣira ibni Şu'ba hangome, ki az sūi Muovijai hokimi Kūfa bud, Imom Alī (a) va şiajoni ūro bar minbar nosazo meguft va la'n mekard.[57] Ū az sahobai Pajƣambar bud, ki az naqşi ū dar moçaroi huçum ba xonai hazrati Zahro (s) suxan gufta şudaast.[58]
  • Mutavakkili Abbosī az Imom Alī (a) nafrat doşt va hamnişini nosibiho bud.[59] Vaj amvoli şiajoni Alī (a)-ro megirift va onhoro mekuşt.[60] Bezoriji Mutavakkil az Ahli Bajt (a) ba andozae bud, ki dar soli 236 qamarī, dasturi taxribi qabri Husajn ibni Alī (a)-ro sodir kard; az in rū, qabri Imom Husajn va tamomiji xonaho va osori atrofi on vajron şud va on çoro ob mondand, zaminhoro şuxm zada, dar on ziroat kardand.[61]
  • Ibni Tajmija - az rahbaroni fikriji salafija ast, va barxe az muhaqqiqoni şia baroi isboti nosibigariji Ibni Tajmija ba inkori hadisi Radd-uş-şams,[62] taz'ifi hadisi Ƣadir,[63] va niz duşmaniji ū bo şiajon istinod kardaand.[64] Hamcunin Ibni Haçar Asqalonī guftaast, ki barxe ba Ibni Tajmija ba xotiri suxanonaş dar borai hazrati Alī, nisbati nifoq dodaand.[65]

Kitobho

Olimon va muhaqqiqoni şia, osore dar borai ma'noi nasb va ahkomi on naviştaand;[66] az çumla:

  • «an-Nasbu va-n-navosib», naviştai Muhsini Muallim ba zaboni arabī, şomili matolibe az çumla ma'noi nasb, masodiqi on,[67] hukmi navosib[68] va osor dar borai nasb[69] ast. Navisanda, buƣz va duşmaniji Imom Aliro me'jori nosibī budan zikr karda[70] va az beş az 250 tan ba unvoni nosibī jo muttaham ba nasb nom burdaast.[71] Hamcunin nomi manotiqe, ki dar on ço navosib zindagī mekardaand, dar in kitob omadaast.[72] In kitob soli 1418 qamarī ba vasilai intişoroti Dor-ul-hodī dar Bejrut muntaşir şudaast.[73]
  • «aş-Şahob-us-soqib fi bajoni ma'no-n-navosib», naviştai Muhaddisi Bahronī[74]
  • «Usul-ul-Islom va-l-imon va hukm-un-nosib va mo jata'allaqu bih», naviştai Vahidi Behbahonī[75] mavoridi digare az osor dar borai nasb va nosibigarī ast.

Hamcunin dar unvonhoi barxe az radijahoe, ki olimoni şi'ī dar naqdi osori muxolifon naviştaand, az ta'biri navosib istifoda şudaast.[76] Masoib-un-navosib fi-r-raddi ala-n-navoqiz-ir-ravofiz - asari Qozī Nurullohi Şuştarī[77] va Ba'zu masolib-in-navosib fi naqzi ba'zi fazoih-ir-ravofiz - asari Abdulçalili Qazvinī[78] az in mavorid ast. Dar kitobi «an-Nasbu va-n-navosib» niz az 29 asar dar borai nasb va navosib jod şudaast.[79]

Çustorhoi vobasta

Ezoh

  1. Turajhī, Maçma'-ul-bahrajn, 1416h.q., ç.2, sah.174.
  2. Şahidi Sonī, Raz-ul-çanon, 1402h.q., ç.1, sah.420.
  3. Ibni Idrisi Hillī, Açvibatu masoil va rasoil, 1429h.q., sah.227; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.6, sah.64.
  4. Şahidi Sonī, Raz-ul-çanon, 1402h.q., ç.1, sah.420.
  5. Turajhī, Maçma'-ul-bahrajn, 1416h.q., ç.2, sah.174.
  6. Baroi namuna nigoh kuned ba: Şahidi Sonī, Raz-ul-çanon, 1402h.q., ç.1, sah.420; Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.5, sah.186, ç.24, sah.60; Subhonī, al-Xums, 1420h.q., sah.60.
  7. Ibni Tajmija, Maçmu'at-ul-fatovo, tab'at Abdurrahmon ibni Qosim, ç.4, sah.429; Firūzobodī, Qomus-ul-muhit, modai nasb, ba naql az Turajhī, Maçma'-ul-bahrajn, 1416h.q., ç.2, sah.173.
  8. Ibni Tajmija, Maçmu'at-ul-fatovo, tab'ai Abdurrahmon ibni Qosim, ç.4, sah.429.
  9. Fozili Miqdod, at-Tanqih-ur-roi', 1404h.q., ç.2, sah.421.
  10. Fozili Miqdod, at-Tanqih-ur-roi', 1404h.q., ç.2, sah.421.
  11. Fozili Miqdod, at-Tanqih-ur-roi', 1404h.q., ç.2, sah.421.
  12. Şahidi Sonī, Raz-ul-çanon, 1402h.q., ç.1, sah.420.
  13. Molikī, Inqoz-ut-torix-il-islomī, 1418h.q., sah.298.
  14. Molikī, Inqoz-ut-torix-il-islomī, 1418h.q., sah.298.
  15. Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.24, sah.60.
  16. Baroi namuna nigoh kuned ba: Saduq, Man lo jahzuruhu-l-faqih, 1413h.q., ç.3, sah.408; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.6, sah.64.
  17. Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.24, sah.60.
  18. Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.18, sah.157.
  19. Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.6, sah.64.
  20. Tavalloī, «Miloki nosibingorī, ahkom va osori mutarattib bar nasb dar fiqhi imomija», sah.52.
  21. Oqobuzurgi Tehronī, az-Zari'a, 1408h.q., ç.19, sah.76.
  22. Sadr, Mo varo-ul-fiqh, 1420h.q., ç.1, sah.145.
  23. Baroi namuna nigoh kuned ba: Tūsī, an-Nihoja, 1400h.q., sah.5.
  24. Baroi namuna, nigoh kuned ba: Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.6, sah.63 - 65; Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.5, sah.185 - 177.
  25. Tūsī, Tahzib-ul-ahkom, ç.9, sah.71; imom Xumajnī, Risolat-un-naçot, 1385h.ş.‏, sah.325.
  26. Saduq, Man lo jahzuruhu-l-faqih, 1413h.q., ç.3, sah.408; Muhaqqiqi Karakī, Çome'-ul-maqosid, 1414h.q., ç.13, sah.15.
  27. Ibni Baroç, al-Muhazzab, 1406h.q., ç.1, sah.129.
  28. Tūsī, an-Nihoja, 1400h.q., sah.112.
  29. Muhaqqiqi Hillī, al-Mu'tabar, 1407h.q., ç.2, sah.766.
  30. Bahçat, Çome'-ul-masoil, 1426h.q., ç.6, sah.156.
  31. Imom Xumajnī, Risolat-un-naçot, 1385h.ş.‏, sah.309.
  32. Tūsī, an-Nihoja, 1400h.q., sah.570.
  33. Kavsarī, «Barrasiji reşahoi torixiji nosibigarī», sah.99.
  34. Balozurī, Ansob-ul-aşrof, ç.5, sah.243; Tabarī, Ta'rix-ul-umami va-l-muluk, 1387h.q., ç.5, sah.254.
  35. Zamaxşarī, Rabi'-ul-abror, 1412h.q., ç.2, sah.335.
  36. Ibni Asir, al-Komil, 1385h.q., ç.5, sah.42.
  37. Hokimi Nişoburī, Fazoilu Fotimat-uz-Zahro, 1429h.q., sah.30.
  38. Kavsarī, «Barrasiji reşahoi torixiji nosibigarī», sah.104.
  39. Mazzī, Tahzib-ul-kamol, 1413h.q., ç.20, sah.429.
  40. Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1410h.q., ç.6, sah.305.
  41. Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, 1407h.q., ç.11, sah.124.
  42. Kavsarī, «Barrasiji reşahoi torixiji nosibigarī», sah.104 - 105.
  43. Ibni Abdulbarr, al-Isti'ob, 1412h.q., ç.3, sah.1418.
  44. Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.4, sah.56 - 57.
  45. Muallim, An-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.591.
  46. Tabarī, Ta'rix-ul-umami va-l-muluk, 1387h.q., ç.4, sah.430.
  47. Ibni Haçar, Tahzib-ut-tahzib, Dorusodir, ç.8, sah.458.
  48. Ibni Haçar, Fath-ul-borī, 1408h.q., ç.7, sah.13.
  49. Maqrizī, al-Mavo'iz va-l-e'tibor, 1422 - 1425h.q., ç.4, qismi 1, sah.428.
  50. Nigoh kuned ba Mas'udī, Muruç-uz-zahab, 1409h.q., ç.3, sah.144.
  51. Muƣnija, aş-Şi'atu va-l-hokimun, 2000m., sah.94 - 96.
  52. Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.11, sah.44.
  53. Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, 1407h.q., ç.9, sah.117.
  54. Sam'onī, al-Ansob, 1382h.q., ç.6, sah.95.
  55. Ibni Haçar, Tahzib-ut-tahzib, Dorusodir, ç.2, sah.239.
  56. Ibni Haçar, Tahzib-ut-tahzib, Dorusodir, ç.2, sah.240.
  57. Ibni Kasir, al-Bidoja va-n-nihoja, 1407h.q., ç.8, sah.50.
  58. Mufid, al-Çamal, 1413h.q., sah.117.
  59. Xizrī, ad-Davlat-ul-abbosija, 1422h.q., sah.248.
  60. Xizrī, ad-Davlat-ul-abbosija, 1422h.q., sah.248.
  61. Xizrī, ad-Davlat-ul-abbosija, 1422h.q., sah.248.
  62. Ibni Tajmija, Minhoç-us-sunnah, 1406h.q., ç.8, sah.165, ba naql az Oli Muçaddid, «Nişonahoi nosibigariji Ibni Tajmija», sah.17.
  63. Ibni Tajmija, Minhoç-us-sunnah, 1406h.q., ç.7, sah.319 - 320, ba naql az «Nişonahoi nosibigariji Ibni Tajmija», sah.19.
  64. Oli Muçaddid, «Nişonahoi nosibigariji Ibni Tajmija», sah.17 - 25.
  65. Ibni Haçar, ad-Durr-ul-komina, Dor-ul-çil, ç.1, sah.155.
  66. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.588 - 590.
  67. Muallim, An-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.31 - 38.
  68. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.605 - 624.
  69. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.588 - 590.
  70. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.37.
  71. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.261 - 528.
  72. Muallim, an-Nasb va-n-navosib, 1418h.q., sah.244 - 229.
  73. «An-Nasb va-n-navosib».
  74. Bahronī, al-Hadoiq-un-nozira, 1405h.q., ç.3, sah.405.
  75. Oqobuzurgi Tehronī, az-Zari'a, 1408h.q., ç.2, sah.176.
  76. Muallim, an-Nasb va-n-nosibī, 1418h.q., sah.588 - 590.
  77. Oqobuzurgi Tehronī, az-Zari'a, 1408h.q., ç.19, sah.76.
  78. Oqobuzurgi Tehronī, az-Zari'a, 1408h.q., ç.3, sah.130.
  79. Muallim, an-Nasb va-n-nosibī, 1418h.q., sah.588 - 590.

Sarcaşma

  • Balozurī, Ahmad ibni Jahjo, Ansob-ul-aşrof (ç.5), tahqiq: Ehson Abbos, Bejrut, çam'ijat-ul-mustaşriqin al-olmonija, 1400h.q./1979m.
  • Bahronī, Jusuf ibni Ahmad, al-Hadoiq-un-nozira fi ahkom-il-itrat-it-tohira, tasheh: Muhammad Iravonī va Sajid Abdurrazoq Muqarram, Qum, Daftari naşri islomiji vobasta ba Çome'ai mudarrisini Havzai ilmijai Qum, 1405h.q.
  • Bahçat, Muhammadtaqī, Çome'-ul-masoil, Qum, daftari Ojatulloh Bahçat, 1426h.q.
  • Zamaxşarī, Mahmud ibni Umar, Rabi'-ul-abror va nusus-ul-axbor, tahqiq: Mahno Abdulamir, Bejrut, muassisai A'lamī li-l-matbuot, 1412h.q.
  • Ibni Abdulbarr, Jusuf ibni Abdulloh, al-Isti'ob fi ma'rifat-il-ashob, tahqiq: Alī Muhammad Baçovī, Bejrut, Dor-ul-çil, 1412h.q./1992m.
  • Ibni Abilhadid, Abdulhamid ibni Hibatulloh, Şarhi Nahçulbaloƣa, tasheh: Ibrohim Muhammad Abulfazl, Qum, Maktabatu Ojatulloh al-Mar'aşī an-Naçafī, 1404h.q.
  • Ibni Asir, Alī ibni Muhammad, al-Komil fi-t-torix, Bejrut, Dorusodir, 1385h.q./1965m.
  • Ibni Baroçi Taroblusī, Abdulaziz, al-Muhazzab, Qum, Daftari intişoroti islomiji vobasta ba Çomeai mudarrisini Havzai ilmijai Qum, 1406h.q.
  • Ibni Idrisi Hillī, Muhammad ibni Mansur, Açvibatu masoil va rasoil fi muxtalifi funun-il-ma'rifat, tasheh: Sajid Muhammadmahdī ibni Sajidhasan Musaviji Xirson, Qum, Daleli mo, 1429h.q.
  • Ibni Kasiri Dimişqī, Ismoil ibni Umar, al-Bidoja va-n-nihoja, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1407h.q./1986m.
  • Ibni Sa'd, Muhammad Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, tahqiq: Muhammad Abduqodir Ato, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmija, 1410h.q./1990m.
  • Ibni Tajmija, Ahmad ibni Abdulhalim, Maçmu'at-ul-fatovo, tab'ai Abdurrahmon ibni Qosim, be to.
  • Ibni Tajmija, Ahmad ibni Abdulhalim, Minhoç-us-sunnat-in-nabavija fi naqz-il-kalom-iş-şi'at-il-qadarija, tahqiq: Muhammad Raşod Solim, Çome'atul-imom Muhammad ibni Sa'ud alislomija, 1406h.q./1986m.
  • Ibni Haçari Asqalonī, Ahmad ibni Alī, ad-Durr-ul-komina fi a'jon-il-miatissomina, Bejrut, Dor-ul-çil.
  • Ibni Haçari Asqalonī, Ahmad ibni Alī, Tahzib-ut-tahzib, Bejrut, Dorusodir, beto.
  • Ibni Haçari Asqalonī, Ahmad ibni Alī, Fath-ul-borī bişarh Saheh al-Buxorī, ehjoilturosil'arabī, 1408h.q./1998m.
  • Imom Xumajnī, Rūhulloh, Risolatu naçoh-il-ibod, Tehron, muassisai tanzim va naşri osori imom Xumajnī, ‏1385h.ş.
  • Kavsarī, Ahmad, «Barrasiji reşahoi torixiji nosibigarī», dar maçallai Siroçi munir, şumorai 16, zimistoni 1393h.ş.
  • Mazzī, Jusuf ibni Abdurahmon, Tahzib-ul-kamol fi asmo-ir-riçol, tahqiq: Başşor Avvod Ma'ruf, Bejrut, muassisaturrisolat, 1413h.q./1992m.
  • Maqrizī, Ahmad ibni Alī, al-Mavo'iz va-l-e'tibor fi zikri alxttu alosor, tahqiq: emani fuodi Sajid, London, 1422ـ1425h.q./2002ـ2004m.
  • Mas'udī, Alī ibni Husajn, Muruç-uz-zahab va maodin-ul-çavhar, tahqiq: As'ad Doƣir, Qum, Dorulhiçrat, 1409h.q.
  • Molikī, Inqoz-ut-torix-il-islomī, Urdun, muassisatul-jamomatul-hafija, 1418h.q.
  • Muallim, Muhsin, An-Nasb va-n-navosib, Bejrut, Dorulhodī, 1418h.q./1977m.
  • Muƣnija, Muhammadçavod, aş-Şi'atu va-l-hokimun, Bejrut, Dorul-Çavod, 2000m.
  • Mufid, Muhammad ibni Muhammad, al-Çamal-un-nusrat li sajid-il-itrat fi harb-il-basra, tasheh: Aliji Mirşarifī, Qum, kongressi Şajxi Mufid, 1413h.q.
  • Muhaqqiqi Karakī, Alī ibni Husajn, Çome'-ul-maqosid fi şarh-il-qavo'id, Qum, muassisai Olulbajt, 1414h.q.
  • Muhaqqiqi Hillī, Ça'far ibni Husajn, al-Mu'tabar fi şarh-il-muxtasar, tasheh: Muhammadaliji Hajdarī va digaron, Qum, muassisai Sajiduşşuhado alajhissalom, 1407h.q.
  • Naçafī, Muhammadhasan, Çavohir-ul-kalom fi şarhi şaroi'-il-Islom, tasheh: Abbosi Quconī, Aliji Oxundī, Bejrut, Doru ehjo-it-turos-il-arabī, 1404h.q.
  • Oqobuzurgi Tehronī, az-Zari'a ilo tasonif-iş-şi'a, Qum va Tehron, Ismoilijon, kitobxonai islomijai Tehron, 1408h.q.
  • Oli Muçaddid, Sajidhasan, «Nişonahoe az nosibigariji Ibni Tajmija», dar faslnomai Sirot, №12, zimiston, 1393h.ş.
  • Sadr, Sajid Muhammad, Mo varo-ul-fiqh, tasheh: Ça'far Hodī Duçajlī, Bejrut, Dor-ul-azvo' li-t-tabo'ati va-n-naşri va-t-tavzi', 1420h.q.
  • Saduq, Muhammad ibni Alī, Man lo jahzuruhu-l-faqih, Qum, Daftari intişoroti islomiji vobasta ba Çome'ai mudarrisini Havzai ilmijai Qum, 1413h.q.
  • Sam'onī, Abdukarim ibni Muhammad, al-Ansob, tahqiq: Abdurrahmon ibni Jahjo Mu'allimiji Jamonī, Hajdarobod, maçlisi doirat-ul-maorif-il-usmonija, 1382h.q./1962m.
  • Subhonī, Ça'far, al-Xums fi-ş-şari'at-il-islomijat-il-ƣarro', Qum, muassisai Imom Sodiq, 1420h.q.
  • Tabarī, Muhammad ibni Çarir, Ta'rix-ul-umami va-l-muluk, tahqiq: Muhammad Abulfazl Ibrohim, Bejrut, Dor-ut-turos, 1387h.q./1967m.
  • Tavalloī, Rahmat, Naqibī, Sajid Abulqosim, «Miloki nosibiingorī, ahkom va osori mutarattib bar nasb dar fiqhi imomija», dar maçallai Fiqh va usul, bahori 1396h.ş.
  • Turajhī, Faxriddin, Maçma'-ul-bahrajn, tasheh: Sajid Ahmad Husajnī, Tehron, kitobfurūşiji Murtazavī, 1416h.q.
  • Tūsī, Muhammad ibni Hasan, an-Nihoja fi muçarrad-il-fiqh va-l-fatovo, Bejrut, Dor-ul-kitob-il-arabī, 1400h.q.
  • Fozili Miqdod, Miqdod ibni Abdulloh, at-Tanqih-ur-roi' li muxtasar-iş-şaroi', tasheh: Sajid Abdullatif Husajniji Kūhkamarī, Qum, intişoroti kitobxonai Ojatulloh Mar'aşiji Naçafī, 1404h.q.
  • Xizrī, Muhammad, ad-Davlat-ul-abbosija, Bejrut, olam-ul-kutub, 1422h.q.
  • Hokimi Nişoburī, Muhammad ibni Abdulloh, Fazoilu Fotimat-uz-Zahro , tahqiq: Alirizo ibni Abdulloh, Qohira, Dor-ul-furqon, 1429h.q.
  • Şahidi Sonī, Zajniddin ibni Alī, Ravz-ul-çanon fi şarhi irşod-il-azhon, Qum, Daftari naşri islomiji vobasta ba Çome'ai mudarrisini Havzai ilmijai Qum, 1402h.q.