Irs
| Baxşe az ahkomi amalī va fiqhī |
|---|
 |
In maqola jak naviştori tavsifī dar borai jak mafhumi fiqhist va nametavonad me'jore baroi a'moli dinī boşad. Baroi a'moli dinī ba manobei digar muroçia kuned.
Irs (forsī: ارث) mol, jo huquqest, ki ba'di margi inson ba vorison doda meşavad.
Vorison ba'd az adoi huquq va qarzi favtşuda, mutobiqi tabaqoti irs, hissai xudro dar meros sohib meşavand.
Dar fiqh du omili nasab (xeşutaborī az tariqi tavallud) va sabab (xeşutaborī bar asosi izdivoç) az sababhoi irs muarrifī şudaast. Kufr, qatl, bardagī, li'on va zino, bo jakxel şarthoe, az mone'hoi irs burdan hastand.
Ahkomi irs va sahmi harjak az vorison, dar Qur'onu rivojot bajon şudaast. Dar kitobhoi fiqhī ham ba tafsil az on bahs mekunand.
Jake az viƶagihoi ahkomi irs dar Islom dubarobariji sahmi irsi pisar nisbat ba irsi duxtar ast. Dar qonuni asosiji barxe az kişvarho, hamcun Eronu Afƣoniston, qonuni irs bar pojai ahkomi fiqhī tanzim şudaast.
Çojgohi irs va ta'rifi on dar fiqh
Irsro jake az masoili muhimmi fiqhī medonand.[1] Dar fiqh, dar baxşe mustaqil, ba tavri mufassal az masoil va ahkomi irs bahs meşavad.[2] Dar Qur'on ham ahkomi irs va sahmi harjak az vorison bajon şudaast.[3] Dar kitobhoi hadisī ham rivojoti bisjore dar xususi masoil va ahkomi irs naql meşavad. Baroi misol, dar kitobi Vasoil-uş-şi'a dar baxşe, bo unvoni «Faroiz va mavoris», dar duvozdah fasl, rivojoti muxtalife dar borai masoile cun mavone'i irs, mūçiboti irs va irsi padaru modaru farzandon zikr şudaast.[4]
Mafhumşinosī
«Irs», dar ta'rifi fiqhī, ba ma'noi doroihoe ast, ki az şaxsi favtida boqī monda, ba ba'ze az bozmondagon doda meşavad.[5] Irs, ba ƣajr az molu mulk, şomili umure misli haqqi xijor va şaf'a ham meşavad.[6] Şaxsero ki mustahaqqi irs ast «voris» va kasero ki az ū irs boqī mondaast «muvarris» menomand va ba mol va haqqe ki az majjit boqī mondaast «tarake» jo «meros» megūjand.[7] Dar fiqh, ba pajravī az Qur'on, az irs ba «farz» va «fariza» ta'bir şudaast.[8]
Molikijati varasa nisbat ba tarakai favtida, pas az adoi huquq va qarzhoe ki ba meros taalluq giriftaast, mustaqar meşavad; ja'ne avval xaroçoti taçhizu takfin, qarzho va voçiboti molī, vasijathoi majjit dar jak sejumi molaş be içozati varasa va zijodtar az jak sejumi mol bo içozai onho va har cize ki ba farzandi kalontar merasad (habva), az doroihoi favtida kam meşavad va sipas irs ba vorison taalluq megirad.[9]
Sababhoi irs
- Maqolai aslī: Mūçiboti irs
Du omil, mūçibi irs burdan hastand:
- Nasab (vorisoni nasabī): irtiboti du tarafi irs az tariqi vilodat, monandi padarī, farzandī, xoharī va barodarī;[10]
- Sabab (vorisoni sababī): pajvand va xeşovandiji bajni du tarafi irs, az tariqi ƣajrinasabī ki du guna ast:
A) - Izdivoç: izdivoçi doim, jo izdivoçi muvaqqat bo şarti irs burdan (bino bar nazari maşhur); b) - Vilo': pajvande ƣajr az tavallud va izdivoç, ki se nav' ast va irs burdan az tariqi on, şarthoi xosse dorad:
- Viloi itq (marbut ba ahkomi bardagī va kanizī)
- Viloi zimoni çarira (qarordodi zimon bo şarti irs)
- Viloi imomat (irs burdani imomi ma'sum dar surati nabudi heç vorise).[11]
Baroi ittilooti beştar, inhoro ham bibined: mahramijati nasabī va mahramijati sababī
Tabaqahoi irs
- Maqolai aslī: Tabaqoti irs
Vorisoni nasabī ba se tabaqai aslī taqsim meşavand va ba tavri kullī, tabaqai pointar vaqte irs mebarad, ki dar tabaqai bolotaraş vorise naboşad. Harjak az in tabaqot niz masoil va daraçabandihoi xossi xudro dorand:
- Tabaqai avval: padar, modar, farzand, nabera (dar surati nabud va favti farzand);
- Tabaqai duvum: bobo va bibiji padariju modarī va har qadar bolotar ravad, barodaru xohar (padarī) jo (modarī) jo (padariju modarī) va farzandoni onon dar surat nabudanaşon;
- Tabaqai sejum: amak, amma, taƣo, xola va farzandoni eşon dar surati nabudanaşon. Dar surati nabudani mavoridi peş, amak, amma, taƣo va xolai padari majjit irs mebarand.[12]
Sahmi irsi har kadom az vorison
- Maqolahoi aslī: Tabaqoti irs va kalola
Gufta şudaast, istehqoqi irs, gohe ba «farz» va «tasmija» ast; ja'ne dar Qur'on, ba on tasreh şuda va gohe ba xeşovandī ast, ki dar Qur'on, baroi on sahme ma'lum naşuda va dar Qur'on, bo unvoni «ulul-arhom» az on jod şudaast; monandi sahmi amak va amma.[13] Sahmhoi «faroiz» jo sahmhoi nombarşuda dar Qur'on ba in şarh ast:
- Nisf: duxtar agar jake boşad va barodare nadoşta boşad, nisfi irsro mebarad. Hamcunin agar xohari padarī jo padariju modarī tanho boşad va niz şavhar, dar surate, ki az hamsaraş farzande nadoşta boşad, nisfi irsro mebarand.
- Du sevum: du duxtar jo beştar, dar surati nadoştani barodar, du sevumi irsro mebarand. Hamcunin irsi du xohari padarī jo padariju modarī, dar surate, ki barodar nadoşta boşand, du sevum ast.
- Jak sejum: modar dar surate, ki favtşuda farzand va barodar nadoşta boşad va niz xoharu barodari modarī, dar surati taaddud, jak sejumi irsro mebarand.
- Jak cahorum: sahmi zan, dar surate, ki hamsaraş farzande nadoşta boşad va niz şavhar, dar surate, ki hamsaraş az vaj jo şavhari digare farzand nadoşta boşad, jak cahorum ast.
- Jak şaşum: padaru modar, dar surate, ki favtşuda doroi farzand boşad va niz modar, agar favtşuda barodar doşta boşad, jak şaşum irs mebarand. Sahmi barodar jo xohari modarī niz dar surati tanho budan, jak şaşum ast.
- Jak haştum: sahmi zan, dar surate, ki şavharaş doroi farzand boşad, jak haştum ast.[14]
Merosi zanu şavhar
Zanu şavhar az jakdigar irs mebarand va bo digar vorison şarikand; heç kadom az onho hamai amvoli digariro irs namebarad, magar zamone ki vorisi zan faqat şavhar boşad, ki dar in surat, şavhar hamai amvolro ba irs mebarad.[15]
Dubarobariji irsi mard nisbat ba zan
- Maqolai aslī: Irsi zan
Dar du mavrid zan nisfi mard irs mebarad:
- Duxtar nisfi barodaraş irs mebarad: mustanadi in hukm ojati ««لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ; pisar du barobari duxtar irs mebarad»[16] ast, ki binobar on, sahmi pisar ba andozai sahmi du duxtar ast.[17]
- Dar surate ki barodar va xohari majjit az jak padaru modar boşand, xohari majjit nisfi barodari ū irs mebarad. Ojati 176 surai Niso bar in hukm dalolat dorad.[18]
Mone'ahoi irs
- Maqolai aslī: Mavone'i irs
Dar kitobhoi fiqhī, az mavoride nom burda şudaast, ki mone'i irs burdan meşavand. Mavone'i irs iboratand az:
- Kufr: ba içmo'i musulmonon, kofir az musulmon irs namebarad, ammo ba içmo'i fuqahoi imomija, musulmon az kofir irs mebarad.[19] Gufta şudaast, majjiti murtad dar hukmi musulmon ast va kofir az ū irs namebarad.[20]
- Qatl: agar voris qotili amdī va zolimonai muvarris (maqtul) boşad, az irsi ū mahrum ast va agar qatli xatoī boşad, faqat az dija irs namebarad. Avlod va aqvomi qotil az irs mahrum nameşavand.[21]
- Bardagī: barda az heçkas irs namebarad, hatto agar majjit ham barda boşad. Barda agar bimirad, amvolaş ba şaxsi hur (ƣajri barda) merasad.[22]
- Li'on: agar bajni zanu şavhare li'on voqe' şavad, az onço ki li'on boisi qat'i pajvandi izdivoç va çudoiji zanu şavhar meşavad, on zanu şavhar az jakdigar irs namebarand,[23] ammo farzande, ki li'on ba xotiri ū voqe' şudaast, az modaraş irs mebarad, ammo az padar irs namebarad.[24]
- Haml: farzande, ki dar şikami modar ast, vaqte irs mebarad, ki dar zamoni favti muvarris, mun'aqid şuda boşad va zinda ba dunjo bijojad; harcand pas az tavallud favran bimirad.[25] Farzand modome ki dar şikami modar ast, irs namebarad, ammo mone'i irs burdani tabaqa va martabai ba'dī meşavad.[26]
- Mafqudul-asar: kase ki ƣoib va mafqudul-asar şuda boşad, az digaron irs mebarad va ba amvolaş izofa meşavad va bo ma'lum şudani favtaş jo hukm dodan ba margaş, amvolaş ba varasaaş merasad.[27] Agar ma'lum şavad mafqudul-asar qabl az muvarris murdaast, amvole ki az in bobat irs burda, ba soiri varasa barmegardad.[28]
- Zino: farzandi hosil az zino az padaru modaraş irs namebarad va padaru modar va nazdikoni valaduzzino niz az ū irs namebarand.[29]
- Dajn (qarz): barxe qarzero ki hamai amvoli majjitro şomil şavad, çuzvi mavone'i irs şumoridaand.[30]
- Haçb: haçb dar irs ba ma'noi in ast, ki vorise, ba daleli budani vorisi digar, az kul jo baxşe az irs mahrum meşavad. Az avvalī ba «haçbi hirmon» va duvumī ba «haçbi nuqson» ta'bir meşavad.[31] Vuçudi har tabaqai peşin az tabaqoti segonai irs mone'i irs burdani tabaqa ba'dī ast.[32]
Qonuni madaniji kişvarhoi islomī
Dar qonuni madaniji Çumhuriji Islomiji Eron, ki az modai 861 to modai 949 dar borai irs bahs mekunad, mabohisi muxtalifi irs hamcun tabaqot, asbob va mavone'i irs bar asosi fiqhi şia omadaast.[33] Dar qonuni madaniji Afƣoniston ham, ki bar asosi mazhabi hanafī tanzim va tadvin şudaast, az modai 1993 to 2102, dar cand far', ba mabohisi gunoguni irs, hamcun ahkomi umumī, asbob va mavone'i irs pardoxta şudaast.[34]
Ezoh
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Nig.: surai Niso, ojoti 7, 11, 12 ,19, 176.
- ↑ Nig.: Hurri Omilī, Vasoil-uş-şi'a, 1409h.q., ç.26, sah.11 - 320.
- ↑ Hoşimiji Şohrudī va digaron, Mavsu'at-ul-fiqh-il-islomi-il-muqoran, 1433h.q./2012m., ç.2, sah.121 - 122.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.375.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.15 va 16.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.18 - 19; muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.376 - 377.
- ↑ Nig.: Naçafī, Çavohir-ul-kalom, Doru ehjoil-turosil-arabī, ç.39, sah.8 - 9.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.378.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.378 va 379.
- ↑ Fozili Lankaronī, Tafsil-uş-şari'at (al-Mavoris), 1421h.q., sah.455.
- ↑ Surai Niso, ojati 11.
- ↑ Çavodiji Omulī, Zan dar oinai çalol va çamol, 1382h.ş., sah.346.
- ↑ Çavodiji Omulī, Zan dar oinai çalol va çamol, 1382h.ş., sah.346.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.21 va 22.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.31 va 32.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.54 va 55.
- ↑ Şahidi Sonī, ar-Ravzat-ul-bahijja, 1410h.q., ç.8, sah.38.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.80.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.80.
- ↑ Şahidi Sonī, ar-Ravzat-ul-bahijja, 1410h.q., ç.8, sah.47; Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.92.
- ↑ Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.89.
- ↑ Baroi namuna nig.: Şajxi Tusī, al-Xilof, muassisai al-Naşrul-islomī, ç.4, sah.119; Ibni Idris, as-Saroir, 1410h.q., ç.2, sah.298; Alloma Hillī, Muxtalaf-uş-şi'a, 1413h.q., ç.9, sah.110; Alloma Hillī, Tabsirat-ul-muta'allimin, 1411h.q., sah.177; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1362h.ş., ç.39, sah.63; Makorimi Şerozī, al-Fatovī-l-çadida, 1385h.ş., ç.2, sah.362.
- ↑ Kotuzijon, Davrai muqaddamotiji huquqi madanī, 1386h.ş., sah.222.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1362h.ş., ç.39, sah.274 va 275.
- ↑ Nig.: Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.95.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1362h.ş., ç.39, sah.75; Subhonī, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', 1415h.q., sah.97.
- ↑ Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh, 1385h.ş., ç.1, sah.378.
- ↑ “Qonuni madanī”, markazi paƶūhişhoi Maçlisi şuroi Islomī.
- ↑ “Qonuni madaniji Afƣoniston”, muassisai farhangiji Başorat.
Sarcaşma
- Alloma Hillī, Hasan ibni Jusuf, Muxtalaf-uş-şi'a fi ahkom-iş-şari'a, Qum, Daftari intişoroti islomī, 1413h.q.
- Alloma Hillī, Hasan ibni Jusuf, Tabsirat-ul-muta'allimin fi ahkom-id-din, tahqiq: Muhammadhodī Jusufiji Ƣaravī, Tehron, Vazorati farhang va irşodi islomī, Sozmoni cop va intişorot, 1411h.q.
- Ibni Idris, Muhammad ibni Ahmad, as-Saroir-ul-hovī li tahrir-il-fatovo, Qum, muassisai al-Naşrul-islomī, 1410h.q
- Kotuzijon, Nosir, Davrai muqaddamotiji huquqi madanī, darshoe az şaf'a, vasijat va irs, Tehron, naşri Mizon, 1386h.ş.
- "Qonuni madanī", markazi paƶūhişhoi Maçlisi Şuroi Islomī, ta'rixi tasvib: 18 urdibihişti 1307h.ş., ta'rixi bozdid: 9 mehri 1399h.ş.
- "Qonuni madaniji Afƣoniston", muassisai farhangiji Başorat, ta'rixi bozdid: 9 mehri 1399h.ş.
- Makorimi Şerozī, Nosir, al-Fatovī-l-çadida, Qum, madrasatul-Imom Alī ibni Abitolib (a), 1385h.ş.
- Muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, farhangi fiqh mutobiqi mazhabi Ahli Bajt (a), zeri nazari Sajid Mahmud Hoşmiji Şohrudī, Qum, muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī, copi avval, 1385h.ş.
- Naçafī, Muhammadhasan, Çavohir-ul-kalom fi şarhi şaroe'-il-Islom, tahqiqi Abbosi Quconī va Aliji Oxundī, Bejrut, Doru ehjoil-turosil-arabī, copi haftum, be to.
- Subhonī, Ça'far, Nizom-ul-irs fi-ş-şari'at-il-islomijjat-il-ƣarro', taqriri Sajidrizo Pajombarpuri Koşonī, Qum, muassisai Imom Sodiq (a), copi avval, 1415h.q.
- Fozili Lankaronī, Muhammad, Tafsil-uş-şari'at fi şarhi tahrir-il-vasilat-it-taloq, al-Mavoris, Qum, Markazi fiqhiji aimmai athor (a), copi avval, 1421h.q.
- Hoşimiji Şohrudī, Mahmud va digaron, Mavsu'at-ul-fiqh-il-islomi-il-muqoran, Qum, muassisai Doiratulmaorifi fiqhi islomī bar mazhabi Ahli Bajt (a), copi avval, 1433h.q./2012m.
- Hurri Omilī, Muhammad ibni Hasan, Vasoil-uş-şi'a, tahqiq va tashehi guruhi paƶūhişi muassisai Olulbajt, Qum, muassisai Olulbajt, copi avval, 1409h.q.
- Çavodiji Omulī, Abdulloh, Zan dar oinai çalol va çamol, tanzim va viroişi Mahmud Latifī, Qum, naşri Isro, copi haftum, 1382h.ş.
- Şajxi Tusī, Muhammad ibni Hasan, Kitob-ul-Xilof, Qum, muassisai al-Naşrul-islomī, be to.
- Şahidi Sonī, Zajniddin ibni Alī, ar-Ravzat-ul-bahijja fi şarhi-l-lum'at-id-dimişqijja, şarhi Sajidmuhammadi Kalontar, Qum, Kitobfuruşiji Dovarī, copi avval, 1410h.q.