Үндана:Ваъдахилофӣ
Ваъдахилофӣ (форсӣ: وعدهخلافی) ё бадқавлӣ (форсӣ: بدقولی) ба маънои вафо накардан ба ваъда аст; амрест, ки дар Қуръон ва ривоятҳои исломӣ накӯҳиш шудааст. Ин мафҳум дар муқобили вафо ба аҳд қарор дошта ва бо нақзи паймонҳои расмӣ тафовут дорад. Бар асоси таълимоти исломӣ Худованд ҳаргиз ваъдахилофӣ намекунад ва Аҳли Байт (а) низ вафо ба ваъдаро амре лозим медонанд. Дар ривоятҳои набавӣ, тахаллуф аз ваъда аз нишонаҳои мунофиқ шумурда шудааст.
Бо вуҷуди таъкидҳои ахлоқии фаровон бар накӯҳиши ваъдахилофӣ, дидгоҳи машҳури фақеҳони шиа он аст, ки ваъдахилофӣ аз назари фиқҳӣ ҳаром нест, балки макруҳ ба шумор меояд. Истидлоли онон сираи муташарриа аст; зеро афроди муташарриъ, ҳатто дар асри маъсумон, гоҳ ваъдахилофӣ мекарданд ва онро гуноҳ талаққӣ намекарданд. Бо ин ҳол, фақеҳон тасреҳ кардаанд, ки агар шахс аз оғоз қасди амал накардан ба ваъдаро дошта бошад, ин рафтор мисдоқи дурӯғ буда ва ҳаром аст.
Аҳамият
Муҳаққиқони шиа дар фиқҳ ва ахлоқ ба баррасии ваъдахилофӣ пардохтаанд.[1] Дар оятҳои Қуръон ва ривоятҳои Аҳли Байт (а), муъмини воқеӣ касе муаррифӣ шудааст, ки ба ваъдаҳои худ вафодор буда ваъдахилофӣ накунад.[2] Кулайнӣ, муҳаддиси шиа дар китоби ал-Кофӣ боберо ба мавзуи ваъдахилофӣ бахшидааст.[3] Дар ривояте, ки аз Пайғамбар (с) нақл шуда, имон ба Худо ва рӯзи қиёмат бо вафо ба ваъда мулозим буда[4] ва тахаллуф аз ваъда аз нишонаҳои мунофиқ шумурда шудааст. Маҳдӣ Нароқӣ ин ривоятро нозир ба касе медонад, ки аз оғоз қасди амал ба ваъдаро надошта ё бе узр ба ваъдааш амал накунад.[5]
Дар ривояте аз Имом Содиқ (а), ваъдаи муъмин ба муъмин ба манзилаи назре лозим шумурда шудааст, ки кафора надорад ва тахаллуф аз он, нофармонии Худо ва боиси ғазаби Илоҳӣ муаррифӣ шудааст ва мисдоқи ояти 2 сураи Сафф дониста шудааст.[6] Имом Алӣ (а) дар нома ба Молики Аштар ӯро аз ваъдахилофӣ барҳазар дошта ва онро боиси хашми Худо ва мардум муаррифӣ мекунад ва ба ояти 3 сураи Сафф истинод мекунад.[7]
Мафҳумшиносӣ
Ваъдахилофӣ ба маънои вафодор набудан ба аҳдест, ки шахс ба сурати якҷониба ва бо ихтиёр дар баробари дигарӣ бар ӯҳда гирифта ва аз анҷоми он худдорӣ мекунад.[8] Аз ин мафҳум бо таъбири «бадқавлӣ» низ ёд мешавад.[9] Ваъдахилофӣ дар муқобили вафо ба аҳд қарор дорад.[10]
Тафовут бо аҳдшиканӣ
Ваъдахилофӣ мафҳуме мутафовит аз аҳдшиканӣ аст. Муҳаққиқон аҳдшиканиро аз гуноҳони кабира донистаанд.[11] Аз назари фиқҳӣ, аҳд ба паймоне гуфта мешавад, ки банда бо Худованд барои анҷом ё тарки амале барқарор мекунад.[12] Ба назари пажӯҳишгарон нақзи аҳд ба пойбанд набудан ба қарордоди расмӣ ишора дорад, дар ҳоле ки ваъдахилофӣ ба вафо накардан ба тааҳҳуди ғайриқарордодӣ аст.[13]
Муҳол будани тахаллуф аз ваъдаи Илоҳӣ
Ба гуфтаи Муртазо Мутаҳҳарӣ, бар асоси иҷмои мусалмонон, Худованд ҳаргиз ваъдахилофӣ намекунад. Муътазила бар ин боваранд, ки Худованд ҳамон гуна ки ба ваъдаҳои худ вафо мекунад, ба ваидҳои худ низ пойбанд аст ва тахаллуф аз он низ муҳол ва қабеҳ аст.[14] Ваъдаи Худо ба маънои навиди подош ва ваиди Ӯ ба маънои таҳдид ба кайфар аст.
Қуръон дар оятҳои 31 сураи Раъд ва 6 сураи Рум аз тахаллуфнопазирии ваъдаи Илоҳӣ хабар медиҳад. Аллома Таботабоӣ ваъдахилофиро ношӣ аз нуқс дар ирода, илм ё қудрат ва ё ҳолати изтирор медонад ва аз он ҷо ки Худованд аз ҳар нуқс ва изтирор муназзаҳ аст, таҳаққуқи ваъдахилофӣ дар бораи Ӯро муҳол мешуморад.[15] Дар ояти 22 сураи Иброҳим, тасвире аз рӯзи қиёмат ироа мешавад, ки дар он шайтон ба ваъдахилофиҳои худ дар дунё эътироф мекунад ва ваъдаи Худоро ҳақ мехонад.[16] Бар асоси ривояте аз Имом Ризо (а), Аҳли Байт ваъдаҳои худро монанди қарз ва дайне лозимулвафо мешумориданд, чунонки Расули Худо низ чунин буд.[17]
Ҳукми фиқҳии ваъдахилофӣ
Ваъдахилофӣ ба назари машҳур миёни фақеҳони шиа ҳаром нест,[18] аммо кароҳати шадид дорад.[19] Бо ин ҳол, агар шахс аз ибтидо ва ҳангоми ваъда додан қасди вафо ба он надошта бошад, бисёре аз фақеҳон амали ӯро ҳаром дониста[20] ва мисдоқи дурӯғ ва фиреб мешуморанд.[21]
Ҳусайн Мазоҳирӣ, аз мароҷеи тақлид, ваъдахилофиро ба панҷ гурӯҳ тақсим кардааст ва танҳо як навъи онро ҷоиз медонад. Ӯ тахаллуф аз ақдҳо ва шартҳои лозимулиҷро ва низ ваъдаҳое, ки боиси зиёни молӣ, осеби обрӯӣ ё талафи умри дигарон мешавандро ҳаром мешуморад. Танҳо ваъдахилофиҳое, ки ҳеҷ гуна зиёни молӣ, обрӯӣ ё талафи умр надоранд, ҷоиз шумурда мешаванд.[22] Ҳамчунин агар ваъда машрут ба шарте бошад, ки ҳанӯз таҳаққуқ наёфтааст ё пеш омадани узри шаръӣ монанди фаромӯшӣ ё ризояти шахсӣ вуҷуд дошта бошад, ваъдахилофӣ ҷоиз аст.[23]
Дар сурате ки ваъдае ба анҷоми кори ҳаром монанди пардохти рибо ё қимор марбут бошад, амал бар тибқи он ваъда низ ҳаром аст.[24] Фақеҳони имомия дар бораи ваъдаи дурӯғ ба зан ва хонавода ихтилофи назар доранд: бархе онро ҳаром ва бархе ҷоиз донистаанд.[25]
Далели ҷоиз будани ваъдахилофӣ
Бархе аз фақеҳон бар асоси зоҳири оятҳо ва ривоёт, тахаллуф аз ваъдаро ҳаром донистаанд,[26] бо ин ҳол ба кароҳати ваъдахилофӣ фатво додаанд. Сайид Абулқосим Хӯӣ аз мароҷеи тақлид, бо таваҷҷуҳ ба сираи ва рафтори муташаррион, ки гоҳе ваъдахилофиро ҷоиз медонистанд, ваъдахилофиро макруҳ медонад.[27]
Ваъдахилофӣ дар ахлоқ
Аз дидгоҳи ахлоқӣ ва иҷтимоӣ, ваъдахилофӣ нописанд шумурда шудааст[28] ва касе, ки ба ваъдаи худ амал накунад, сазовори накӯҳиш аст.[29] Дар китоби Ҷомеъ-ус-саодот тавсия шудааст, ки барои пешгирӣ аз осори манфии ваъдахилофӣ, ҳангоми ваъда додан аз ваъдаи қатъӣ парҳез шавад ва онро ба хости Худо ё шароити дигар манут созанд.[30]
Эзоҳ
- ↑ Муҳаммадиён, «Ҷавози хулфи ваъда дар тарозӯи фиқҳ ва ахлоқ», саҳ.26
- ↑ Мазоҳирӣ, Тавзеҳ-ул-масоил, 1389ҳ.ш., саҳ.408
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.363
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.363
- ↑ Нароқӣ, Ҷомеъ-ус-саодот, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, ҷ.2, саҳ.342
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.363
- ↑ Сайид Разӣ, Наҳҷ-ул-балоға (Субҳӣ Солеҳ), 1414ҳ.қ., саҳ.444
- ↑ Ансорӣ, ал-Мавсуъат-ул-фиқҳият-ил-муяссара, 1415ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.584–585; Макорими Шерозӣ, Ахлоқ дар Қуръон, 1377ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.262
- ↑ «خلف وعده یا بدقولی», сайти Оятуллоҳ Систонӣ
- ↑ Мазоҳирӣ, Тавзеҳ-ул-масоил, 1389ҳ.ш., саҳ.408
- ↑ Дастғайб, Гуноҳони кабира, 1375ҳ.ш., саҳ.327 ва 331
- ↑ Хуррамшоҳӣ, Донишномаи Қуръон ва қуръонпажӯҳӣ, 1377ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.1499
- ↑ Ғазанфарӣ, Ахлоқ дар Қуръон ва суннат ҳовии яксад нуктаи ахлоқӣ, 1392ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.193
- ↑ Мутаҳҳарӣ, Маҷмуаи осор, 1376ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.75
- ↑ Таботабоӣ, ал-Мизон, 1352ҳ.ш., ҷ.16, саҳ.156
- ↑ Мутаҳҳарӣ, Маҷмуаи осор, 1376ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.276
- ↑ Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Туҳаф-ул-уқул, 1404ҳ.қ., саҳ.446
- ↑ Шайхи Ансорӣ, ал-Макосиб, 1415ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.15
- ↑ Хӯӣ, Минҳоҷ-ус-солиҳин, 1410ҳ.қ., бахши 1, саҳ.10; Муҳаммадиён, «Ҷавози хулфи ваъда дар тарозӯи фиқҳ ва ахлоқ», саҳ.30
- ↑ Муҳаммадиён, «Ҷавози хулфи ваъда дар тарозӯи фиқҳ ва ахлоқ», саҳ.31
- ↑ Занҷонӣ, Китоби никоҳ, 1419ҳ.қ., ҷ.18, саҳ.5916
- ↑ Мазоҳирӣ, Тавзеҳ-ул-масоил, 1389ҳ.ш., саҳ.408–409
- ↑ «خلف وعده یا بدقولی», сайти Оятуллоҳ Систонӣ
- ↑ «خلف وعده یا بدقولی», сайти Оятуллоҳ Систонӣ
- ↑ Ҳамадонӣ, «Шумули адиллаи ҳурмати дурӯғ нисбат ба хонавода ва бастагон», саҳ.106–107
- ↑ Хӯӣ, Мисбоҳ-ул-фақоҳат, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.393; Маҷлисӣ, Лавомеи Соҳибқиронӣ, 1414ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.489
- ↑ Хӯӣ, Мисбоҳ-ул-фақоҳат, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.393
- ↑ Шубайрӣ, Китоби никоҳ, 1383ҳ.ш., ҷ.4, саҳ.1124
- ↑ Муҳаммадиён, «Ҷавози хулфи ваъда дар тарозӯи фиқҳ ва ахлоқ», саҳ.36
- ↑ Нароқӣ, Ҷомеъ-ус-саодот, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, ҷ.2, саҳ.342
Сарчашма
- Ансорӣ, Муҳаммадалӣ, ал-Мавсуъат-ул-фиқҳият-ил-муяссара, Қум, Маҷмаи фикри исломӣ, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
- Дастғайб, Сайид Абдулҳусайн, Гуноҳони кабира, Дафтари интишороти исломӣ вобаста ба Ҷомеаи мударрисин, чопи нуҳум, 1375ҳ.ш.
- Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Ҳасан ибни Алӣ, Туҳаф-ул-уқул, Қум, Ҷомеаи мударрисин, чопи дувум, 1404ҳ.қ.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, чопи чорум, 1407ҳ.қ.
- Мазоҳирӣ, Ҳусайн, Тавзеҳ-ул-масоил, Исфаҳон, Муассисаи фарҳангии аз-Заҳро, 1389ҳ.ш.
- Макорими Шерозӣ, Носир, Ахлоқ дар Қуръон, Қум, Мадрасаи Имом Алӣ ибни Абитолиб (а), 1377ҳ.ш.
- Маҷлисӣ, Муҳаммадтақӣ, Лавомеи Соҳибқиронӣ, Қум, Муассисаи Исмоилиён, чопи дувум, 1414ҳ.қ.
- Мирлавҳӣ, Сайид Алӣ, Тародуф дар Қуръони карим, Қум, Пажӯҳишгоҳи улуми фарҳанги исломӣ, чопи аввал, 1392ҳ.ш.
- Мутаҳҳарӣ, Муртазо, Маҷмуаи осор, Теҳрон, Садро, 1376ҳ.ш.
- Муҳаммадиён, Алӣ, «Ҷавози хулфи ваъда дар тарозӯи фиқҳ ва ахлоқ», дар Пажӯҳишномаи Ахлоқ, №50, зимистони 1399ҳ.ш.
- Нароқӣ, Муҳаммадмаҳдӣ, Ҷомеъ-ус-саодот, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, бетаърих.
- Сайид Разӣ, Муҳаммад ибни Ҳусайн, Наҳҷ-ул-балоға (Субҳӣ Солеҳ), Қум, Ҳиҷрат, чопи аввал, 1414ҳ.қ.
- Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, ал-Мизон фи тафсир-ил-Қуръон, Бейрут, Муассисат-ул-аъламӣ ли-л-матбуот, 1352ҳ.ш.
- Хуррамшоҳӣ, Баҳоуддин, Донишномаи Қуръон ва қуръонпажӯҳӣ, Теҳрон, Нашри Ноҳид ва дӯстон, 1377ҳ.ш.
- Хӯӣ, Сайид Абулқосим, Минҳоҷ-ус-солиҳин, Қум, Мадинат-ул-ъилм, 1410ҳ.қ.
- Хӯӣ, Сайид Абулқосим, Мисбоҳ-ул-фақоҳат, муқаррар: Муҳаммадалӣ Тавҳидӣ, бемакон, беном, бетаърих.
- Шайхи Ансорӣ, Муртазо, ал-Макосиб, Қум, Конгураи ҷаҳонии бузургдошти шайхи аъзам Ансорӣ, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
- Шубайрӣ Занҷонӣ, Сайид Мусо, Китоби никоҳ, Қум, Муассисаи пажӯҳишии Ройпардоз, чопи аввал, 1419ҳ.қ.
- Ғазанфарӣ, Алӣ, Ахлоқ дар Қуръон ва суннат ҳовии яксад баҳси қуръонӣ (ҷ.2), Теҳрон, Донишкадаи улуми қуръонӣ, 1392ҳ.ш.
- Ҳамадонӣ, Мустафо, «Шумули адиллаи ҳурмати дурӯғ нисбат ба хонавода ва бастагон», дар фаслномаи Фиқҳ, соли 22, №2, тобистони 1394ҳ.ш.
- «خلف وعده یا بدقولی», сайти Оятуллоҳ Систонӣ, санаи боздид: 27 меҳри 1404ҳ.ш.