Jump to content

Ça'li hadis

Az wikishia

In maqola dar borai mafhumi ça'li hadis ast. Baroi oşnoī bo hadishoi ça'lī, madxali hadisi mavzu'ro bubined.

Ça'li hadis (forsī: جَعْل حدیث) jo vaz'i hadis (forsī: وَضْع حدیث), soxtani hadis va nisbat dodani on ba Pajƣambari Islom (s) jo imomoni ma'sum ast. Ça'li hadis goh ba surati soxtani hadis ançom meşudaast va goh bo ilova kardani kalima ba hadis jo taƣjir dodani kalimahoi on surat megiriftaast. Peşinai oƣozi ça'l va soxtani hadisro ba davroni hajoti Pajƣambari Islom (s) va gustarişi onro ba davrai hukumati Muovija ibni Abusufjon barmegardonand.

Kamrang kardani fazilathoi Imom Alī (a), maşruijatbaxşī(qonunigardonī)-i saltanati Muovija va taassubvarzī nisbat ba mazhabho az ahdofu angezahoi ça'li hadis budaast. Ça'li hadis pajomadhoe doştaast, ki mahrumijat az Ahli Bajt (a), inkor kardani ba'ze hadishoi saheh va saxt şudani dastjobī ba hadishoi sahehro az on çumla medonand.

Ba e'tiqodi ulamoi şia, Abuhurajra, Ka'bulahbor va Ibni Abulavço' az rovijoni hadishoi durūƣī va ça'liju qalbakī hastand.

Dar borai ça'l va taqallubi hadis kitobhoe navişta şudaast, kitobi “al-Mavzu'ot”-i Ibni Çavzī (vaf. 597h.q.) jake az avvalin kitobhost. «Al-Axboru-d-daxila» naviştai Şajx Muhammadtaqiji Şuştarī (vaf. 1374h.ş), «al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor», az Sajid Hoşim Ma'ruf al-Hasanī va Jaksadu pançoh sahobai soxtagī, naviştai Sajid Murtazo Askarī (1293- 1386h.ş.) az digar osor dar in soha meboşand.

Mafhumşinosī

Hamcunin bubined: Hadisi mavzu'

Ça'li hadis, ba soxtani hadis gufta meşavad. Dar manobe' az ça'li hadis bo unvoni «vaz'i hadis»[1] va az hadisi ça'lī bo unvoni «hadisi mavzu'» jod meşavad.[2] Hadisi mavzu' hadise ast, ki qasdan jo sahvan soxta şuda va ba Pajƣambar (s) jo imomi ma'sum nisbat doda meşavad.[3] E'tirofi sozandai hadis ba ça'lī budani on, vuçudi qarina bar soxtagī budani hadis,[4] ziddijati mazmuni hadis bo aql, Qur'on jo zaruriji mazhab[5] az nişonahoi hadisi mavzu' şumorida şudaast.

Şevaho

Ça'li hadis ba şevahoi muxtalife ançom meşudaast: goh hadise ba tavri komil ça'l meşud va ba Pajƣambaru imomon nisbat doda meşud; goh kalimahoe ba hadis afzuda meşud; va goh ham kalimahoi hadisro taƣjir medodand.[6]

Megūjand, ça'li hadis ba tavri komil beştar dar mavzuoti e'tiqodī, axloqī, ta'rixī, tibbī, fazoil va du'oho, rūj medodaast.[7] Namunai afzudani iborat ba hadis, afzudai Mansuri Davoniqī, dujumin xalifai abbosī, ba hadise az Pajƣambar (s) dar borai imomi Zamon (a) ast. Dar in hadis omada bud, ki Xudovand marde az Ahli Bajtamro barmeangezad, ki nomaş nomi man ast,[8] ammo Mansur baroi in ki pisaraş Muhammadro misdoqi hadis muarrifī kunad, iborati «va nomi padaraş, nomi padari man ast»-ro ba on afzud; zero nomi Mansur monandi nomi padari Pajƣambar (s), Abdulloh bud.[9]

Namunai taƣjiri lafzī ham, rivojate ast az Pajƣambar (s), ki barxe dar madhi Muovija naql kardaand. Dar in hadis omadaast: har goh dided Muovija bar minbaram suxan megūjad, ūro paziro şaved; zero vaj durustkor va mu'tamad ast.[10] Guftaand, in hadis dar voqe' dar mazammati Muovija buda va dar on iborati «faqtuluh/فاقْتُلُوه» (ūro bikuşed) ba «faqbiluh/فاقبَلوه» (ūro paziro şaved), tabdil şudaast.[11]

Sirqati ahodis (naqli rivojate, ki ba nomi roviji digare ast, ba nomi xud jo şaxsi digar), dass (dastkorī) dar kutubi muhaddison va naşri nusxahoi duruƣinro az digar şevahoi ça'li hadis donistaand.[12]

Ta'rixca

Barxe az muhaqqiqon bar in bovarand, ki peşinai ça'li hadis ba davroni hajoti Pajƣambari Akram barmegardad. Inho hadise az Pajƣambarro, ki dar on çojgohi kasone ki cizero ba durūƣ ba Pajƣambar nisbat dihand, duzax bajon şudaast,[13] bar in mas'ala şohid megirand.[14] Namunahoe ham az duruƣ bastan ba Pajƣambar dar davroni hjotaş guzoriş şudaast.[15] Bar pojai rivojate, Imom Alī (a) ba ça'li hadis dar davrai Pajƣambar işora kardaast.[16]

Albatta ba guftai Hoşim Ma'rufi Hasanī, barxe az muhaqqiqoni ahli sunnat bar in bovarand, ki ça'li hadis dar davrai xulafoi naxustin rūj nadodaast va ba'd az şahodati Imom Alī (a) oƣoz şudaast. Dar in davra ahzob va firqahoe zuhur kardand, ki baroi tasbiti xud ba Qur'onu sunnat istinod mekardand va agar mustanade dar Qur'on jo rivojot namejoftand, ba ça'l jo tahrifi hadis mepardoxtand.[17]

Megūjand, ça'li hadis dar davroni Muovija ibni Abusufjon gustariş joft.[18] Ba guftai Ibni Abilhadidi mū'tazilī - şorehi Nahçulbaloƣa, dar qarni haftum, Muovija az rovijone, ki dar fazilati Usmon va digar sahoba va ajbçūī az Imom Alī (a) hadis ça'l mekardand, himojat mekard.[19] Hamcunin bakrija, ki mu'taqid budand Abubakr ibni Abiquhofa bo nass çonişini Pajƣambar (s) şuda, dar muqobili fazoili Imom Alī (a), baroi Abubakr hadis ça'l mekardand.[20]

Peşinai muboriza bo ça'l

Ba guftai Ahmadi Pokatcī, dar avoxiri qarni pançum osore dar borai ahodisi soxtagī va vaz'i hadis navişta şud; harcand istifoda az ittihomi sarihi ça'li hadis dar arzjobihoi riçoliji şia ba avoili qarni cahorumi qamarī bozmegardad va namunahoi on dar izhori nazrhoi Ibni Uqda[21] va Ibni Valid[22] va dar qarni pançum nazdi Ibni Ƣazoirī[23] dida meşavad. Hamcunin ba guftai vaj, dar havzai hadisi ahli sunnat, naxustin bor riçolijoni maktabi Baƣdod, az nisbati ça'li hadis dar arzjobihoi xud bahra giriftand.[24]

Angezaho va illathoi ça'li hadis

Ça'li hadis bo angezahoi muxtalife ançom meşudaast, ki barxe ba şarhi zer ast:

  • Kamrang kardani fazoili Imom Alī (a): guftaand beştarin kase ki alajhi ū hadis ça'l şud, Imom Alī (a) bud.[25] Ibni Abilhadidi mu'tazilī dar kitobi Şarhi Nahç-ul-baloƣa az Abuça'fari Iskofī - mutakallimi mū'taziliji qarni sejumi qamarī, naql kardaast, ki Muovija gurūhe az sahoba va tobe'inro ma'mur karda bud, ki ahodise dar mazammati Imom Alī (a) ça'l kunand.[26] Ba guftai ū, Muovija dar nomae az korguzoronaş xost az mardum bixohand, ki rivojote dar fazilati sahoba va xulafoi segona ça'l kunand, to in ki dar fazilati hazrati Alī (a) hadise naboşad, magar in ki rivojate hamonandi on dar fazli xulafoi naxustin va sahoba biovarand jo zid va muxolifi onro naql kunand.[27]
  • Maşruijatbaxşī ba hokimonu xulafo: ba guftai Hoşim Ma'ruf Hasanī, muhaqqiqi lubnoniji qarni cahordahumi qamarī, hukumathoi Banī Umajja va Banī Abbos baroi maşruijatbaxşī ba hukumati xud ahodise dar fazilati buzurgonaşon jo intisobi xilofataşon ba Pajƣambar (s) ça'l mekardand.[28] Jake az ahodisi ça'liji Banī Abbos, ki ba Pajƣambar (s) nisbat medodand, in bud, ki «xilofat dar farzandoni amakam [Abbos] qaror megirad!».[29]
  • Taassubvarzī nisbat ba mazhabi xud va kanor zadani mazhabi digar: tarafdoroni har hizb jo firqae, baroi tasbiti firqai xud ba Qur'onu sunnat istinod mekardand va agar mustanade joft nameşud, hadis ça'l mekardand.[30]

Az bajn burdani din va ixtilof bajni musulmonon az sūi ƣajrmusulmonon[31] va niz nazdik şudan ba podşohon[32] va fazilatsozī baroi afrod[33] az digar angezahoi ça'li hadis budaast. Gohe niz bo angezahoi dinie, monandi islohi çome'a,[34] tavvaçuh dodani mardum ba Qur'on[35] va kasbi podoşi Ilohī[36] hadis ça'l şudaast. Hamcunin ixtilof dar çonişiniji Pajƣambar va firqagaroī az sababhoi ça'li hadis donista şudaand.[37]

Osor va pajomadho

Barxe az pajomadhoi ça'li hadis iboratand az:

  • Saxt şudani dastjobī ba ahodisi saheh: ça'li hadis sabab şud çudo kardani hadishoi saheh az hadishoi ça'lī duşvor şavad.[38]
  • Nafji barxe az ahodisi saheh: barxe az ahodisi saheh ba bahonai ça'lzudoī kanor guzoşta şudaast. Ba unvoni namuna Ibni Qajimi Çavzija (vaf. 751h.q.) olimi ahli sunnat va şogirdi Ibni Tajmija, imomati Alī (a) dar Ƣadiri Xumro ça'lī donistaast;[39] bo on ki ba guftai Alloma Aminī, hadisi Ƣadir dar manobei şia va sunnī ba tavri mutavotir naql şudaast.[40] Hamcunin Ibni Çavzī (vaf. 597h.q.) olimi ahli sunnat, dar kitobi al-Mavzuot, barxe az ahodisi fazoili Imom Alī (a)-ro ba unvoni hadisi ça'lī ovardaast.[41]
  • Mahrumijati mardum az Ahli Bajt; rivojote ba imomon nisbat medodand, ki mūçibi tanaffur az onon meşud. Ƣoliban in rivojotro firqahoi şi'ie monandi zajdija, fatahija va ƣolijon ça'l mekardand.[42]
  • Tadvini kitobhoi riçolī: ça'li hadis sabab şud, kitobhoe dar xususi rovijon, aqsomi hadis va ahodisi soxtagī navişta şavad.[43] Va jake az dalelhoi nijoz ba ilmi riçolro şinoxti voze'oni hadis va rivojoti onon şumoridaand.[44]

Ça'lkunandagoni hadis

Alloma Aminī dar al-Ƣadir hududi 700 tan az ça'lkunandagonro ba hamrohi barxe az ahodisi soxtagiaşon muarrifī kardaast. Ba barxe az onho beş az 100 hazor hadis nisbat dodaand.[45] In baxş az al-Ƣadir bo unvoni «al-Vazzo'un va ahodisuhum-ul-mavzu'a» ba surati mustaqil cop şudaast.[46]

Barxe az kasone ki hadis ça'l mekardand ba in şarh hastand:

Hamcunin dar mavzui fazilati suraho, rivojote ba Ubaj ibni Ka'b nisbat doda şudaast, ki ba guftai barxe muhaqqiqon in rivojot ça'list.[52] Mutobiqi naqli Ibni Çavzī - muallifi kitobi "al-Mavzuot", barxe az sūfiho baroi on ki musulmononro ba tilovati Qur'on taşviq kunand, in rivojathoro ça'l kardaand.[53]

Kitobşinosī

Dar borai ça'li hadis kitobhoe navişta şudaast, ki beştaraşon ba çam'ovariji ahodisi ça'lī va muarrifiji ça'lkunandagon ixtisos dorad. Kitobi al-Mavzu'oti Ibni Çavzī (vaf. 597h.q.), al-Oli-l-masnu'a fi-l-ahodis-il-mavzu'a, naviştai Çaloliddini Sujutī (vaf. 911h.q.), al-Axbor-ud-daxilai Şajx Muhammadtaqiji Şuştarī (vaf. 1374h.ş.), al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbori Sajid Hoşim Ma'ruf al-Hasanī va Jaksadu pançoh sahobai soxtagii Sajid Murtazo Askarī (1293 - 1386h.ş.) az çumlai in osor ast.

Hamcunin osore ham padidai ça'li hadisro barrasī kardaand, ki barxe az onho iboratand az:

  • Al-Vaz' fi-l-hadis, naviştai Umar ibni Hasan Falota ba zaboni arabī ast, ki dar soli 1401 qamarī, barobar bo 1360 şamsī tavassuti Maktabatul-Ƣazzolī dar Dimişq cop şudaast.[54]
  • Darsnomai vaz'i hadis, ba zaboni forsī, asari Nosir Rafi'iji Muhammadī ast. Dar in kitob, mafhumi vaz'i hadis (ça'li hadis) va ta'rixcai on va niz asbobu angezaho, şevaho va pajomadhoi ça'li hadis bajon şudaast.[55] Dar pojoni on ham kitobhoi ba in mavzu' daxldoşta muarrifī şudaast.[56]

Çustorhoi vobasta

Ezoh

  1. ↑ Baroi namuna nig.: Alloma Hillī, Riçol, 1402h.q., sah.255.
  2. ↑ Baroi namuna nig.: Momqonī, Miqbos-ul-hidojat, 1385h.ş., ç.1, sah.292; Şahidi Sonī, Şarhi al-Bidoja fi ilm-il-diroja, beto, ç.1, sah.155.
  3. ↑ Momqonī, Miqbos-ul-hidojat, 1385h.ş., ç.1, sah.292; Şahidi Sonī, Şarhi al-Bidoja fi ilm-il-diroja, beto, ç.1, sah.155
  4. ↑ Momqonī, Miqbos-ul-hidojat, 1385h.ş., ç.1, sah.293.
  5. ↑ Mudirşonacī, Ilm-ul-hadis, 1381h.ş., sah.131 - 132.
  6. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.162 - 166.
  7. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.163.
  8. ↑ Maçlisī, Bihor-ul-anvor, 1403h.q., ç.51, sah.82.
  9. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.165; Şuştarī, al-Axbor-ud-daxila, 1415h.q., sah.229.
  10. ↑ Xatibi Baƣdodī, Ta'rixi Baƣdod, Dorul-kutubil-ilmija, ç.1, sah.275.
  11. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.166; Şuştarī, al-Axbor-ud-daxila, 1415h.q., sah.230 - 231.
  12. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.167 - 172.
  13. ↑ Nigoh kuned ba Buxorī, Saheh-ul-Buxorī, 1422h.q., ç.1, sah.33.
  14. ↑ Ahmad Amin, Façr-ul-Islom, 2012h.q., sah.231.
  15. ↑ Baroi namuna nigoh kuned ba Ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, 1410h.q., ç.7, sah.44 - 45.
  16. ↑ Saduq, al-E'tiqodot-ul-imomija, 1414h.q., sah.118.
  17. ↑ Ma'ruf Hasanī, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, 1407h.q., sah.90 - 91.
  18. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.60.
  19. ↑ Nig.: Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.11, sah.45.
  20. ↑ Nig.: Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.11, sah.49.
  21. ↑ Baroi namuna nigoh kuned ba Alloma Hillī, Riçol, 1402h.q., sah.214.
  22. ↑ Baroi namuna nigoh kuned ba Naççoşī, Riçol, 1365h.ş., sah.338; Alloma Hillī, Riçol, 1402h.q., sah.255.
  23. ↑ Baroi namuna nig.: Alloma Hillī, Riçol, 140h.q., sah.214.
  24. ↑ Pokatcī, «Hadis», sah.260.
  25. ↑ Aminī, al-Ƣadir, 1416h.q., ç.8, sah.55 - 56.
  26. ↑ Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.4, sah.63.
  27. ↑ Ibni Abilhadid, Şarhi Nahçulbaloƣa, 1404h.q., ç.11, sah.45.
  28. ↑ Ma'ruf Hasanī, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, 1407h.q., sah.138 - 141.
  29. ↑ Ma'ruf Hasanī, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, 1407h.q., sah.141.
  30. ↑ Ma'ruf Hasanī, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, 1407h.q., sah.90 - 91.
  31. ↑ Ma'rifat, Tafsir va mufassiron, 1379h.ş., ç.2, sah.28.
  32. ↑ Hoşimiji Xuī, Minhoç-ul-baro'at, 1400h.q., ç.14, sah.36.
  33. ↑ Nig.: Ibni Haçar, Lison-ul-mizon, 1390h.q., ç.1, sah.13.
  34. ↑ Hoşimiji Xuī, Minhoç-ul-baro'at, 1400h.q., ç.14, sah.36.
  35. ↑ Şahidi Sonī, ar-Ri'ojat, 1367h.q., sah.157.
  36. ↑ Hoşimiji Xuī, Minhoç-ul-baro'at, 1400h.q., ç.14, sah.37.
  37. ↑ Ahmad Amin, Façr-ul-Islom, 2012h.q., sah.233.
  38. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.270.
  39. ↑ Ibni Qajim, al-Minor-ul-munif, 1390h.q., sah.57.
  40. ↑ Aminī, al-Ƣadir, 1416h.q., ç.1, sah.19.
  41. ↑ Ibni Çavzī, al-Mavzu'ot, ç.1, sah.338 ba ba'd.
  42. ↑ Ma'ruf Hasanī, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, 1407h.q., sah.148 - 151.
  43. ↑ Nig.: Pokatcī, «Hadis», sah.260.
  44. ↑ Subhonī, Kullijot fi ilm-ir-riçol, muassisai alnaşrul-islomī, sah.25 - 26.
  45. ↑ Misbohi Jazdī, Omūzişi aqoid, 1387h.ş., sah.305.
  46. ↑ «Al-Vazzo'un va ahodisuhum-ul-mavzu'a».
  47. ↑ Ibni Hazm, Çavome'-us-sirat va xumsa rasoila uxro, 1900m., sah.275.
  48. ↑ Ibni Qutajba, Ta'vilu muxtalif-il-hadis, 1406h.q., sah.41.
  49. ↑ Askarī, Naqşi aimma dar ehjoi din, 1382h.ş., ç.1, sah.484.
  50. ↑ Qurtubī, al-Çome'u li ahkom-il-Qur'on, 1364h.ş., ç.1, sah.78 - 79.
  51. ↑ Balozurī, Ansob-ul-aşrof, 1398h.q., ç.4, sah.96.
  52. ↑ Ibni Saloh, Ma'rifatu anvo'i ulum-il-hadis, 1406h.q., sah.100
  53. ↑ Ibni Çavzī, al-Mavzuot, 1388h.q., ç.1, sah.241
  54. ↑ «Al-Vaz'u fi-l-hadis»
  55. ↑ Nigoh kuned ba Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.7 - 11.
  56. ↑ Rafi'ī, Darsnomai vaz'i hadis, 1384h.ş., sah.281 - 294.

Sarcaşma

  • “Al-Vazzo'un va ahodisuhum-ul-mavzu'a min kitob-il-Ƣadir li-ş-Şajx al-Aminī ta'lif as-sajid Romī Juzbakī”, kitobxonai madrasai faqohat, muşohida: 16 ozari 1398.
  • “Al-Vaz'u fi-l-hadis”, kitobxonai donişgohi Imom Sodiq, muşohida: 13 ozari 1398h.ş.
  • Alloma Hillī, Hasan ibni Jusuf, Riçol-ul-alloma al-Hillī, tashehi Muhammadsodiq Bahrul'ulum, Qum, al-Şarif al-Razī, 1402h.q.
  • Aminī, Abdulhusajn, al-Ƣadir, Qum, markazi al-Ƣadir, 1416h.q.
  • Askarī, Sajidmurtazo, Naqşi aimma dar ehjoi din, Tehron, markazi farhangiji intişorotiji munir, 1382h.ş.
  • Ahmad Amin, Façr-ul-Islom jabhasu an-il-hajot-il-aqlija fi sadr-il-Islom ila oxiri-d-davlat-il-umavija, Qohira, muassisai Hindovī lil-ta'limi val-saqofa, 2012h.q.
  • Balozurī, Ahmad ibni Jahjo, Ansob-ul-aşrof, tahqiqi Abdul'aziz al-Davrī, Bejrut, çam'ijatul-mustaşriqinal-olmonija, 1398h.q./1978m.
  • Buxorī, Muhammad ibni Ismoil, Saheh-ul-Buxorī, tahqiqi Muhammadzahir ibni Nosir al-Nosir, Doru tavqin-naçot, 1422h.q.
  • Ibni Abilhadid, Abdulhamid ibni Hibatulloh, Şarhi Nahçulbaloƣa, tashehi Muhammad Abulfazl Ibrohim, Qum, Maktabat ojatullohil Mar'aşī al-Naçafī, 1404h.q.
  • Ibni Qajim Çavzija, Muhammad ibni Abibakr, al-Minor-ul-munif fi-s-sahihi va-l-za'if, tahqiqi Abdulfattoh Abuƣudda, Maktabatul-matbu'otil-islomija, 1390h.q./1970m.
  • Ibni Qutajbai Dinavarī, Abdulloh ibni Muslim, Ta'vilu muxtalaf-il-hadis, Bejrut, Dorul-kutubil-ilmija, 1406h.q./1985m.
  • Ibni Saloh, Usmon ibni Abdurrahmon, Ma'rifatu anvo'i ulum-il-hadis, Bejrut, Dor-ul-afkor-il-muosir, 1406h.q.
  • Ibni Sa'd, Muhammad ibni Sa'd, at-Tabaqot-ul-kubro, tahqiqi Muhammad Abduqodir Ato, Bejrut, Dorul-kutubil-ilmija, 1410h.q./1990m.
  • Ibni Hazm, Alī ibni Ahmad, Çavome'-us-sirati va xamsa rasoil-il-uxro li Ibni Hazm, tahqiqi Ehson Abbos, Misr, Dorul-maorif, 1900m.
  • Ibni Haçari Asqalonī, Ahmad ibni Alī, Lison-ul-mizon, tahqiqi Doiratulmaorifi Hind, Bejrut, muassisai al-A'lamī lil-matbu'ot, 1390h.q./1971m.
  • Ibni Çavzī, Abdurrahmon ibni Alī, al-Mavzu'ot, tahqiqi Abdurahmon Muhammad ibni Usmon, Madina, Muhammad Abdulmuhsin sohibul-maktabatil-salafijati bil-Madinatil-Munavvara, 1386h.q./1966m.
  • Qurtubī, Muhammad ibni Ahmad, al-Çome'u li ahkom-il-Qur'on, Tehron, intişoroti Nosir Xisrav, 1364h.q.
  • Ma'rifat, Muhammadhodī, Tafsir va mufassiron, Qum, muassisai farhangiji al-Tamhid, 1379h.ş.
  • Ma'ruf al-Hasanī, Hoşim, al-Mavzu'ot fi-l-osori va-l-axbor, Bejrut, Dorul-ta'oruf lil-matbu'ot, 1987m./1407h.q.
  • Misbohi Jazdī, Muhammadtaqī, Omūzişi aqoid, Qum, Dorul-saqalajn, 1378h.ş.
  • Momqonī, Abdulloh, Miqbos-ul-hidojat fi ilm-il-diroja, Qum, Daleli mo, 1385h.ş.
  • Mudirşonacī, Kozim, Ilm-ul-hadis, Qum, Daftari intişoroti islomiji vobasta ba çome'ai mudarrisini havzai ilmijai Qum, 1381h.ş.
  • Naççoşī, Ahmad ibni Alī, Riçol-un-Naççoşī, tahqiqi Muso Şubajriji Zançonī, Qum, muassisai al-naşrul-islomī, 1365h.ş.
  • Pokatcī, Ahmad, «Hadis» dar Doiratulmaorifi buzurgi islomī, ç.20, Tehron, 1391h.ş.
  • Rafi'iji Muhammadī, Nosir, Darsnomai vaz'i hadis, Qum, markazi çahoniji ulumi islomī, 1384h.ş.
  • Saduq, Muhammad ibni Alī, E'tiqodot-ul-imomija, Qum, kongressi Şajxi Mufid, 1414h.q.
  • Subhonī, Ça'far, Kullijot fi ilm-ir-riçol, Qum, muassisai al-naşrul-islomī, be to.
  • Xatibi Baƣdodī, Ahmad ibni Alī, Ta'rixu Baƣdod va madinat-us-salom, tahqiqi Abduqodir Ato, Bejrut, Dorul-kutubil-ilmija, be to.
  • Hoşimiji Xuī, Mirzohabibulloh, Minhoç-ul-baro'at fi şarhi Nahç-ul-baloƣa, Tehron, maktabatil-islomija, 1400h.q.
  • Şahidi Sonī, Zajniddin ibni Alī, Şarhi al-Bidoja fi ilm-il-diroja, beno, be to.
  • Şuştarī, Muhammadtaqī, al-Axbor-ud-daxila, ta'liqi Aliakbari Ƣafforī, Tehron, maktabatul-Saduq, 1415h.q.
Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Ҷаъли_ҳадис&oldid=15110"