Jump to content

Inçil

Az wikishia
INÇIL
وسط
Ojoti naxustini Inçili Matto ba xatti nasx mutaalliq ba qarni cordahumi melodī
Jake az qadimtarin nusxahoi xattiji Kitobi Muqaddas ba zaboni porsī
MA'LUMOT


Unvon: Kitobi osmoniji Iso (a) ba e'tiqodi musalmonon, baxşi naxust az ahdi çadid (Kitobi Muqaddasi masehijat
Inçilhoi rasmī: Matto, Marqus, Luqo, Juhanno
Sanai nigoriş: qarni avvali melodī: az soli 38 to 98
Navisandagon: Matto, Marqus, Luqo, Juhanno
Inçilhoi ƣajrirasmī: Inçili Barnobo, Inçili misrijon, Inçili Petrus va...

Inçil (anglisī: Gospel) tibqi ta'limoti islomī, nomi kitobi osmoniji hazrati Iso (a) ast, ki az çonibi Xudovand ba ū nozil şudaast. Dar ojathoi Qur'on, bar vahjonī budani Inçil, muƶdai Inçil dar borai risolati hazrati Muhammad (s) va nubuvvati Iso (a) ta'kid şuda, ta'limoti segona va uluhijati Iso (a) botil şumorida şudaast. Ba guftai Ojatulloh Makorimi Şerozī, kitobi osmoniji hazrati Iso (a) az bajn raftaast va tanho qismathoe az on, bo xurofot omexta şuda, dar inçilhoi digar boqī mondaast.

Barxe az muhaqqiqoni musalmon, hamcun Ojatulloh Ma'rifat, Inçilro jak kitobi osmonī va nozilşuda bar hazrati Iso (a) nadonista, mu'taqidand, ki on ci ba Iso (a) nozil şudaast, ta'limot va muƶdahoi kalomie bud, ki havorijun onro ba nasli ojanda muntaqil kardand, ki dar inçilhoi ma'ruf çam'ovarī karda şudand.

Ba guftai masehijon, Iso heç goh kitobero bo nomi Inçil naovardaast. Az nigohi onho, Iso (a) taçassum va ajni vahj va pajomi Ilohī ast, na ovarandai on. Dar farhang va an'anahoi masehī, Inçil ba baxşe az kitobi muqaddasi nasroniho gufta meşavad, ki az cahor kitobi Inçili Matto (انجیل مَتّی), Inçili Marqus (انجیل مَرْقُس), Inçili Luqo (انجیل لُوقا) va Inçili Juhanno (انجیل یُوحَنّا) iborat ast. In cahor Inçil, ki cahor kitobi avvali Ahdi Çadid hastand, az çonibi şogirdon jo şogirdoni şogirdoni Iso (a) va dar borai zindagī va suxanoni Iso (a) navişta şudaand.

Masehijon az bajni inçilhoi gunogun, tanho in cahor Inçilro rasmī va qonunī meşumorand. Se Inçili Matto, Marqus va Luqo az sababi monandihoi bisjor ba jakdigar inçilhoi nazir jo hamnavo nomida meşavand. Uluhijat va pisari Xudo budani Iso (a) tanho dar Inçili Juhanno omadaast.

Inçili Barnobo jake az inçilhoi ƣajrirasmie ast, ki mavridi tavaççuhi musulmonon qaror giriftaast, ammo masehijon onro qalbakī medonand. In Inçil uluhijat va pisari Xudo budani Iso (a) va maslub şudani ūro rad karda, ba Maseh budani hazrati Muhammad (s) başorat dodaast.

Ba'zeho, işkolote ba inçilho vorid kardaand, az çumla: bovarinok nabudani navisandagoni inçilho ba xotiri emin nabudan az xatoho va gunohho, vuçudi tanoquzhovu paradoksxo, xatoho va xurofot dar inçilho.

Kitobi osmoniji Iso (a)

Bar asosi ojoti Qur'on[1] va ahodisi islomī,[2] nomi kitobi osmoniji hazrati Iso (a) Inçil ast, ki az sūi Xudovand bar ū nozil şudaast.[3] Ba'zeho mu'taqidand, ki ahodis dar in bora, ba qadre farovon ast, ki inson ba vuçudi kitobi osmonie ba nomi Inçil ba jaqin merasad.[4] Ba guftai Ojatulloh Makorimi Şerozī - mufassiri şia, kitobi osmoniji Iso (a) az bajn rafta va şogirdoni Iso (a) tanho qismathoe az onro dar inçilhoi xud naql kardaand, ki bo xurofot omexta şudaast.[5]

وَ قَفَّيْنا عَلى‏ آثارِهِمْ بِعيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْراةِ وَ آتَيْناهُ الْإِنْجيلَ فيهِ هُدىً وَ نُورٌ وَ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْراةِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقين‏َ

«Va az paji in pajƣambaron, Iso pisari Marjamro firistodem, dar hole ki Tavrotro, ki peş az ū bud tasdiq mekard; va Inçilro ba ū dodem, ki dar on hidojat va nure bud va Tavrotro ki peş az on bud tasdiq mekard va rahnamudu pandī bud baroi taqvopeşagon.»

Surai Moida, ojati 46

Bar asosi nazari ba'ze az muhaqqiqoni ulumi qur'onī, az çumla: Muhammadhodiji Ma'rifat, bar xilofi tasavvuri roiçi musulmonon dar borai Inçil, Inçil jak kitobi mudavvanu nozilşuda bar Iso (a) nest.[6] Az nazari Ojatulloh Ma'rifat, on ci bar Iso (a) nozil şuda, ta'limot va başorathoi şifohie bud, ki dar tuli zamoni risolataş ba mardum va havorijun bajon kard va havorijun in ta'limotro nigahdorī namudand va ba nasli ba'd muntaqil kardand, to in ki dar inçilhoi ma'ruf girdovarī şud.[7]

In muhaqqiqon kitobero, ki bar asosi ojoti Qur'on ba Iso ato şuda, ba ma'noi vahj va ahkomi taşre'ī donistaand[8] va mu'taqidand, Qur'on dar heç ojate, Inçilro kitobi Iso (a) muarrifī namekunad, balki Inçilro şomili vahji nozilşuda bar ū medonad.[9] Hamcunin guftaand, Qur'on az bobi çidoli ahsan, nomi Inçilro, ki bar kitobhoe, ki şomili ta'limoti şifohiji nozilşuda bar Iso (a) bud, barguzid.[10]

Viƶagihoi Inçil dar Qur'on va rivojot

Voƶai Inçil dar ojoti Qur'on 12 bor[11] ba şakli mufrad ba kor raftaast[12] va vuçudi candin Inçil rad şudaast.[13] Dar in ojot, bar vahjonī budani Inçil, guvohiji on bar haqqonijati Tavrot, başorati Inçil dar borai be'sati hazrati Muhammad (s) va farogir şudani da'vati ū işora şudaast.[14]

Tibqi ojati 46 surai Moida, Inçil darbardorndai «hidojat» va «nur» va «mav'iza» baroi ahli taqvo ast.[15] Hamcunin dar ojote hamcun ojati 171 surai Niso bar inson va pajƣambar budani Iso (a) ta'kid va omūzai segonaparastī va uluhijati Iso (a) botil donista şudaast.[16]

Bar asosi hadise az Imom Sodiq (a), Inçil dar şabi duvozdahum[17] jo şabi sezdahumi mohi Ramazon[18] bar Iso (a) nozil şud. Gufta şudaast, Inçil ba tavri jakbora va daf'ī nozil şud. Bar pojai rivojathoi mutaaddid, Inçil va digar kitobhoi osmonī, nazdi imomoni şia ast.[19]

Didgohi olimoni musulmon

Olimoni musulmon dar borai inçilhoi mavçud buda du ehtimol dodaand:

  • Ehtimoli naxust: bisjore az qismathoi Inçili aslī, ba dasti navisandagoni ba'diji anoçil hazf şuda va xurofoti zijode ba on afzuda şudaast;
  • Ehtimoli duvvum: Inçili aslī ba kullī faromūş va kanor guzoşta şuda va ba çoi on, kitobhoi digare navişta şudaast.[20]

Barxe az muhaqqiqon mu'taqidand, on ci dar rivojoti şia dar borai muhtavoi Inçil omadaast, iştirokote bo muhtavoi inçilhoi cahorgona (Matto, Marqus, Luqo va Juhanno) dorad, ki nişonai in ast, ki inçilhoi mavçuda muştarakoti zijode bo Inçile dorand, ki imomon (a) jo ashobi onho az on suxan guftaand.[21] Barxe az muştarakot cunin bajon şudaast: nahj az ajbçūī, mazammati rijokor, parhez az durūƣgūjon, taqaddumi haqqunnos bar haqqulloh, posuxgūī dar qijomat va tavsija ba mudoro.[22]

Inçil nazdi masehijon

«Inçili rasulon» qadimitarin nusxai xattiji mavçud az Anoçil, ki ba zaboni sirjoniji qadim (Oşūrī) bar rūi pūsti mohī navişta şuda va dar kitobxonai markaziji Tabrez nigahdorī meşavad.[23]

Dar masehijat, Inçil ba har jak az cahor kitobi avvali Ahdi çadid [Joddoşt 1] gufta meşavad, ki iboratand az: Matto, Marqus,[Joddoşt 2] Luqo va Juhanno.[24] Dar kitobhoi ta'rixi adjon ba viƶai masehijat, Inçil ba kitobhoe gufta meşavad, ki dar sadahoi naxusti masehijat baroi sabti suxanon va raftorhoi Iso (a) nigoriş şudand.[25]

Bar asosi didgohi masehijon, Iso (a) hargiz kitobe ba nomi Inçil najovard. Az didgohi onon, ovardani vahj monandi onci musulmonon dar borai Qur'on va Pajƣambar (s) e'tiqod dorand, dar masehijat çoe nadorad. Masehijon, Iso (a)-ro taçassum va ajni vahj va pajomi Ilohī medonand, na ovarandai on.[26] Masehijon mu'taqidand, cahor Inçil faqat zindaginoma va suxanoni hazrati Iso (a)-ro guzoriş mekunand va bar xilofi Tavrot, hargiz cize az maorif va ta'limoti xudro ba pajomi mustaqimi Ilohī nisbat namedihand.[27]

Masehijon tanho ba cahor Inçili Matto, Marqus, Luqo va Juhanno e'tiqod dorand va onhoro saheh medonand; zero masehijoni naxustin, onhoro az çonibi Xudo medonistand.[28] Ba guftai Tomas Mişel, kaşiş va mutakallimi masehī (tav. 1941m.), masehijon heç tanoquze dar matolibi anoçili cahorgona namebinand va az nazari onon har cahor Inçil az daraçai e'tibor va ahamijati jaksone barxūrdorand.[29] Az nazari onon, dast bardoştan az harjak az inçilho muçibi naqsi imon xohad şud.[30] Dar muqaddimai Ahdi çadid omadaast, ki masehijon hududan az soli 150 melodī, dar içtimo'oti jakşanbe dar kaliso, baxşhoe az cahor Inçilro mexondand va onhoro ba manzalai osori rasulon meşumoridand va baroi onho hamonandi Kitobi Muqaddas huççijat qoil budand.[31]

Inçilho zindagī, mu'çizot, ta'limot, sira va suxanoni hazrati Iso (a)-ro guzoriş kardaand.[32]

Mafhumşinosī


Mapindored, ki omadaam to şariat jo kitobhoi pajƣambaronro mansux kunam! Najomadaam, to mansux kunam, balki omadaam, to komil gardonam!

Inçili Matto, bobi 5, ojati 17.


Inçil kalimai junonī ba ma'noi muƶda va başorat ast;[33] muƶda ba faro rasidani malakuti osmon jo pajmoni çadid.[34] Ba xotiri in ki inçilho şomili başorat ba malakuti Xudo jo pajmoni tozae hastand, onhoro Inçil menomand.[35] Gufta şudaast, in başorat dar oƣozi zuhuri hazrati Iso (a) ba ma'noi başorati baxşoiş va zuhuri malakuti Xudovand ba kor meraft, ammo dar asri havorijun (şogirdoni Iso) ki inçilho ba nigoriş daromad, ba ma'noi muƶdai zuhuri pisari Xudo va rastoxezi ū ba kor raft.[36]

Sajri tadvin va rasmī şudani inçilhoi cahorgona

Inçilnavisī az mijonahoi dahai 60 melodī şurū' şud. Avval Inçili Marqus, sipas Matto va Luqo navişta şudand va dar pojoni qarni avval, niz Inçili Juhanno nigoriş şud.[37] Ba e'tiqodi masehijon, pas az uruçi Iso (a) dar soli 30m.,[38] suxanon va rūjdodhoi marbut ba ū ba tavri şifohī naql meşud,[39] to in ki dar nimai qarni avvali melodī andeşai nigorişi in an'anai şifohī bajni masehijon quvvat girift va iddae ba naviştani zindaginoma va suxanoni Iso (a) pardoxtand.[40]

Nigorişi inçilho hamzamon bo tabliƣi masehijat tavassuti Pulus va taşkili kalisohoi mutaaddid bud. Az in rū, afrodi muxtalife bo sabk va nigorişi xosse ba naviştani zindaginoma va havodisi marbut ba Iso (a) pardoxtand va inçilhoi mutaaddide ba vuçud omad.[41] Ba guftai Tomas Mişel, masehijoni naxustin bo kumaki Rūhulquds az bajni naviştahoi gunogun, cahor Inçil va 23 kitobi digarro ba unvoni Kitobi Muqaddas va naviştahoi ilhomşuda paziruftand.[42]

Dar xususi zamoni rasmijat joftani inçilhoi cahorgona didgohho muxtalif ast: jak nazar in ast, ki dar soli 397 melodī dar maçma'i rūhoniji «Kartaƶ», hamai inçilho, ƣajr az inçilhoi cahorgona kanor guzoşta şudand va dar avoili qarni pançum, cahor Inçil ba unvoni inçilhoi rasmī va qonunī dar Ahdi çadid şinoxta va tasbit şud.[43] Barxe mu'taqidand, inçilhoi cahorgona hududan az soli 150 melodī ba manzalai osori rasulon şumorida meşud va baroi onho huççijat qoil budand va dar hududi soli 170 melodī, çojgohi osori qonunī va rasmiro kasb karda budand, ammo ba zabon ovarda nameşud.[44] Dar muqaddamai Ahdi çadid tarçumai Pirūzi Sajjor omadaast, dar oƣozi sadai sejumi melodī, cahor Inçil ba rasmijat şinoxta şudand va ba'd az on munoqişae dar onho surat nagirift.[45]

Viƶagihoi inçilhoi cahorgona

Dar borai navisandagoni cahor Inçil tardidhoe vuçud dorad va intisobi onhoro musallamu qat'ī namedonand.[46] Husajni Tavfiqī dar kitobi Oşnoī bo adjoni buzurg menavisad, masehijon mu'taqidand, cahor Inçilro havorijun jo şogirdoni havorijun, solho ba'd az Iso (a) nigoştaand.[47] Ba guftai Tomas Mişel, masehijon navisandagoni Ahdi çadidro pajƣambar namedonand, balki mu'taqidand, onho az pajravoni Iso (a) budand va on kitobhoro bo ilhomi Ilohī naviştaand.[48] Megūjand, zaboni inçilhoi cahorgona, ibtido junonī budaast.[49]

Inçilhoi hamnavo

Se Inçili Matto, Marqus va Luqo ba xotiri monanddī va hamohangiji bajnaşon dar zaboni nigoriş va muhtavo, inçilhoi hamnavo, hamnazar jo nazir nomida meşavand.[50] Muşaxxasahoe, ki muçibi tafovuti Inçili Juhanno az inçilhoi digar şuda, ba in surat bajon şudaast: şomili mu'çizote ast, ki dar boqiji inçilho najomadaast; monandi mu'çizai tabdil şudani ob ba şarob dar Qono jo zinda şudani şaxse ba nomi La'ozar; vuçudi xitobahoi tulonī dar on; Masehşinosiji xossi in Inçil, ki dar on bar uluhijati Iso (a) ta'kid şudaast.[51] Inçilhoi hamnavoro mutaassir az adabijoti jahudī va Inçili Juhannoro mutaassir az falsafai Junon donistaand.[52]

Matto

Inçili Matto avvalin kitob az kitobhoi Ahdi çadid ast.[53] Ba guzorişi Tomas Mişel, donişmandoni Kitobi Muqaddas mu'taqidand, ki Inçili Matto bo hadafi guftugū va çadal bo ba'ze az buzurgoni jahudī nigoriş joftaast.[54] Dar borai zamon va makoni nigorişi in Inçil ixtilof hast. Soli 38 m., bajni solhoi 50 to 60 melodī[55] va soli 70m.[56] Didgohho dar borai zamoni nigorişi on ast va Falastinu Intokijai Surija[57] didgohho dar borai makoni on ast.

In kitob, Iso (a)-ro komil kunandai dini jahud, muallimi a'zam, Musoi çadid va sohibi şari'ati Ahdi çadid muarrifī mekunad.[58] Muhtavoi in Inçilro cunin bajon kardaand: nasabnomai Iso (a), nahvai vilodati vaj, imtihoni ū ba dasti şajton, farmonhoi axloqī ba mardum va şogirdonaş, mu'çizoti Iso (a), intixobi duvozdah rasul, zohir şudani Muso (a) va Iljos bar ū, tavteai qatli Iso (a) va barxostani ū az qabr.[59]

Matto, navisandai in Inçil, az havorijuni Iso (a) bud, ki gufta şudaast, peş az imon ba Iso (a), ma'muri giriftani molijat va boçgir budaast.[60] Dar guzaşta, Inçili Mattoro avvalin va qadimitarin Inçil medonistand, ammo muhaqqiqini imrūz Inçili Marqusro qadimitarin Inçil medonand.[61]

Marqus

Inçili Marqus kūtohtarin va qadimitarin Inçil donista şudaast.[62] Navisandai in Inçil, Marqus, az havorijun nabud, balki az pajravon va şogirdoni Petrusi rasul,[Joddoşt 3] bud[63] ki dar havoliji soli 60,[64] 61[65] jo 70 melodī[66] dar Italija jo Rum[67] Inçili xudro ta'lif kard. Dar in Inçil, bar çanbahoi başarī va inson budani Iso (a) va rançhoi ū ta'kid şudaast.[68] Inçili Marqus ba du baxş taqsim meşavad: dar baxşi naxust ba kistiji Iso (a) va podşohiji ū va dar baxşi duvvum ba margi ū pardoxta şudaast.[69] Marqus beştar ba korhoi Iso (a) pardoxta va muqobilai ū bo devho va xoriç kardani onho az bemoroni ravonī, baxşidani gunohkoron va mu'çizoti ūro guzoriş kardaast.[70] In Inçil, Iso (a)-ro az zamoni ta'midi ū ba dasti Jahjo (a) va oƣozi risolataş muarrifī karda va şaçaranoma va tavalludi ūro matrah nakardaast.[71] Naxustin çumlai Inçili Marqus cunin ast: «Oƣozi başorati Isoi Maseh, pisari Xudo».[72]

Luqo

Inçili Luqo, ki tūlonitarin Inçil şumurda şudaast,[73] dar solhoi bajni 70 to 90 melodī xitob ba muşrikon[74] dar Rum[75] navişta şudaast. Şarhi tavallud va davroni kūdakiji Iso (a)-ro az viƶagihoi xossi in Inçil barşumurdaand.[76] Tavalludi Jahjo (a), mū'çizoti mutaaddidi Iso (a), e'toi qudrati xoriqul'oda ba havorijun, intixobi haftod tan (ƣajr az havorijun) baroi tabliƣ, ba salib kaşida şudan va barxostan az qabr az digar matolibi in Inçil ast.[77] Dar in Inçil, havorijun, Iso (a)-ro Xudovand xitob kardaand.[78] Hamcunin guftaand, dar in Inçil, Iso (a) ba unvoni insoni komil matrah şudaast.[79]

Luqo az şogirdon va joroni ƣajrijahudijulasli Pulusi rasul bud. Az in rū, az havorijuni Iso (a) ba şumor nameravad.[80] Luqoro tanho navisandai Ahdi çadid donistaand, ki jahudī nabudaast.[81]

Juhanno

Inçili Juhanno:

Iso ūro guft: man rastoxezam. On kas ki bar man imon dorad, hatto agar bimirad, zinda xohad bud va har on kas mizijad va bar man imon dorad, hargiz naxohad murd. Ojo bar in imon dorī? Ūro guft: ore ej Xudovand, imon doram, ki tu Maseh pisari Xudoī; hamu ki ba çahon meojad.

Inçili Juhanno, bobi 11, ojati 25 - 27.


Inçili Juhanno, mutaaxxirtarin kitobi sira va suxanoni Iso (a) donista şudaast, ki bar favqi başar budani Iso (a) ta'kid dorad.[82] Juhanno az havorijuni duvozdahgonai Iso (a) ba şumor meravad.[83] Dar borai soli nigorişi in Inçil ixtilof vuçud dorad,[84] ki dar du didgoh dastabandī şudaast: didgohi sunnatī, ki tibqi on soli nigoriş ba avoxiri qarni avvali melodī, az soli 85 melodī ba ba'd bozmegardad va didgohi duvvum, ki ta'rixi nigorişro bajni dahai 50 va 70 melodī medonad.[85] Barxe soli 65-umro tarçeh dodaand.[86] Dar in Inçil ba suxanoni Iso (a) beştar tavvaçuh şudaast, to şarhi zindagonī ū va suxanoni Iso (a) ba surati xutbahoi baland va şomili andeşahoi pecidaju marmuz arza şudaast.[87] Navisanda dar in Inçil hadaf az nigorişi onro cunin bajon kardaast: «Inho ba nigoriş daromad, to imon ored, ki Iso, Maseh va pisari Xudo ast va bo imon ovardan, dar nomi ū hajot jobed!».[88]

Dar Inçili Juhanno, Iso (a) pisari Xudo,[89] kalima[90] va kase ki az azal buda, muarrifī şudaast.[91] Dar barxe mavorid[92] niz laqabi Xudo ba ū doda şudaast.[93] Hamcunin naql şudaast, ki tanho dar in Inçil az Foroqliti mav'ud (ba ma'noi tasallidihanda) suxan gufta şuda va omadaast, ki ū pas az Iso (a) meojad va hamai cizro ta'lim xohad dod va çahonro dovarī xohad kard.[94]

Dar muqaddimai Inçili Juhanno dar kitobi Ahdi çadid, tarçumai Pirūzi Sajjor omadaast, ki dar borai navisandai in Inçil ba daleli vuçudi tanoquzotu ibhomote dar on, tardid vuçud dorad. Ehtimol dodaand, ki barxe az muhtavoi on, tavassuti şogirdoni Juhanno va pas az margaş afzuda şuda boşad. Hamcunin muhtamal donistaand, in Inçil dar marohili mutavolī şakl jofta va nigoriş şuda boşad. Ba guftai navisandai muqaddima, nomi kase ki tahrir va nigorişi nihoiji in Inçil ba dasti ū surat giriftaast, noşinoxta ast.[95]

Inçilhoi ƣajrirasmī

Afzun bar inçilhoi cahorgona, inçilhoi digare niz vuçud dorad, ki ba hamrohi barxe kitobhoi ƣajrirasmiji digar, ba «Apukrifo» jo kitobhoi ça'liji Ahdi çadid şuhrat dorand va kalisoi onhoro ba rasmijat nameşinosad.[96] Inçili Ibronijon, Inçili Misrijon, Inçili Petrus, Inçili Tumo, Inçili Filips (jo Filipus) va Inçili kudakī az çumlai inçilhoi ƣajrirasmī ba şumor meravand.[97]

Inçili Barnobo

Inçili Barnobo:

Ba tahqiq, ki pajƣambaron, hamaaşon omadand, magar Rasululloh; on ki zud ast ba'd az man bijajod; zero Xudo mexohad, to ki man muhajjo sozam rohi ūro.

Inçili Barnobo, bobi 36, ojati 6.


Inçili Barnobo, az anoçili ƣajrirasmie ast, ki mavridi tavaççuhi musulmonon qaror giriftaast, ammo masehijon onro ça'lī medonand.[98] Megūjand, in Inçil bo sesad Inçili digar dar Şūroi Niqija (naxustin şūroi kalisoi çahonī) dar soli 325 melodī,[99] ƣajrirasmī şinoxta va az bajn burda şud. Pas az on niz popho onro çuzvi kitobhoi mamnu'a e'lom kardand.[100] Illati mamnu'ijat va ƣajrirasmī budani in Inçil, nosozgoriji muhtavoi on bo e'tiqodoti rasmiji kaliso donista şudaast. Hamcunin dar in kitob, muxolifathoe bo Pulusi rasul va e'tiqodotaş joft meşavad.[101]

Inçili Barnobo dar cand mavrid bo Inçilhoi cahorgona farq dorad:

  • Uluhijat va pisari Xudo budani Iso (a)-ro rad kardaast;[102]
  • Dar Inçili Barnobo cand bor, az zaboni Iso (a) ba Maseh budani hazrati Muhammad (s) başorat doda şudaast;[103]
  • Bar asosi in Inçil, ba çoi Iso (a), jake az havorijuni ū ba nomi Jahudoi Asxarjutī, ki monandi Iso (a) şuda bud, ba salib kaşida şud.[104]

Inçili Barnobo ta'oruzhoe bo Qur'on va bovarhoi musulmonon niz dorad. Az çumla, tibqi on, insonho farzandi Xudo va zotan gunohkorand, pajƣambaron ba çuz Iso (a), monandi Ibrohim, Horun va Ajjub (a) gunoh va muhabbati şirkomez doştaand.[105]

Muhaqqiqoni masehī bar in bovarand, ki in Inçil dar zamone ƣajr az asri Iso (a) va dar makone ƣajr az Falastin nigoriş joftaast.[106] Tomas Mişeli masehī guftaast, donişmandon bar asosi şavohidi torixī va lafzī, zamoni kitobati in Inçilro avoxiri qarni şonzdahumi melodī donistaand.[107] Dar muqobil, barxe az muhaqqiqoni musulmonon in Inçilro asil donistaand.[108]

Dar xususi navisandai in Inçil ham ixtilof vuçud dorad. Barxe, Barnoboro laqabi jake az muballiƣoni masehī ba nomi Jusuf donistaand, ki ahli Kipr va az xonavodae jahudī va az dudmoni Lovī pisari Ja'qubi nabī bud,[109] ki ba xotiri kūşişi farovon dar tabliƣi masehijat, ūro Barnobo ba ma'noi muballiƣi tavono nomidand.[110] Ū mavridi e'timodi havorijun[111] va Bar asosi Ahdi çadid, şaxse solehu boimon bud.[112] Dar muqobil, barxe az mutakallimoni masehī, navisandai in Inçilro jak masehiji isponijulī dar qarni şonzdahumi melodī medonand ki ba Islom garavida bud.[113]

Naqdho bar inçilho

Muntaqidon ba inçilhoi cahorgona va ba tavri kullī Ahdi çadid intiqodote vorid kardaand; az çumla:

  • Mu'tabar nabudani navisandagon: Guftaand ba tasrehi hamai masehijon, navisandagoni anoçil pajƣambar nabudand va az iştibohu gunoh masunijat nadoştand, balki onho insonhoi ma'mulie budand, ki ba Iso (a) imon doştand. Dar anoçil, ba sarohat ba barxe az havorijun va şogirdoni Iso (a), beimonī, inkori Maseh va suxanonaş va nosozgorī bo jakdigar nisbat doda şudaast. Az in rū, nametavon ba in kitobho ba unvoni manbai asliji ta'limoti hazrati Iso (a) e'timod kard.[114] Tomas Mişel, ki az mutakallimoni masehī ast, tasreh kardaast, ki bisjore az masehijon ismati lafziji Kitobi Muqaddasro namepazirand. Hamai masehijon mu'taqidand, ki asli pajom az tarafi Xudost, vale şakl va soxtori on az tarafi başar ast, ki monandi digar mardum dar ma'razi xatost. Az in rū, mumkin ast navisandai başariji in kitobhovu pajomho, nazarijoti ƣalat va iştibohi xudro dar on kitobho gunçonda va boqī monda boşad.[115]
  • Tanoquzoti inçilho: barxe az tanoquzot va nosozgorihoe, ki dar inçilho vuçud dorad, dalel bar mu'tabar nabudani onho donista şudaast.[116] Baroi namuna bajni Inçili Matto, Luqo va Marqus dar nasabnomai Iso (a) ixtilofi şadid vuçud dorad. Dar Inçili Matto[117] va Luqo[118] Iso (a) az nasli Dovud muarrifī şudaast, ammo dar Marqus[119] gufta şudaast, Dovud, Isoro Xudoi xud medonist. Pas cī tavr meşavad Iso pisari ū boşad? Az digar nosozgorihoi bajonşuda, nahvai dastgiriji Iso (a), alomati şogirdi xijonatkori Iso (Jahudo Asxarjutī), moçaroi zinda şudani Iso va barxostani ū az qabr ast.[120]
  • Iştibohot va xurofoti anoçil: omūzai segonaparastī, omūzai fido (Iso (a) bo qurbonī şudani xud sababi naçoti başar va baxşida şudani gunohon şud), baxşida şudani gunohon tavassuti rūhonijati kaliso az çumlai xurofoti inçilho şumurda şudaast.[121] Iştibohote niz ba inçilho nisbat doda şudaast.[122]

Kitobşinosī

Dar borai Inçil kitobhoi mutaaddide ba zaboni forsī va arabī nigoriş şudaast, ki barxe az onho iboratand az:

  • Al-Tavzih fī bajoni mo huva-l-Inçil va man huva-l-Masih, ta'lifi Muhammadhusajn Koşifulƣito (1256-1333h.ş.), az maroçe'i taqlid dar Naçaf. Muallif dar in kitob maboniji Inçil va e'tiqodoti masehijatro bo istinod ba Kitobi Muqaddas taşreh kardaast. In kitobro Sajidhodiji Xusravşohī bo nomi «Paƶūhişe dar borai Inçil va Maseh», ba forsī tarçuma karda va intişoroti Bustoni kitob naşr dodaast.
  • Inçil Juhanno fī-l-mizon, kitobe ba zaboni arabī ba qalami Muhammadaliji Zahron, ki ba barrasiji muhtavoī, ta'rixī va şaxsijati navisanda mepardozad. In kitobro intişoroti Dor-ul-Arqam muntaşir kardaast.
  • Sajri ta'rixiji Inçili Barnobo, asari Husajni Tavfiqī. In kitobi kamhaçm dar borai Sajri ta'rixiji Inçili Barnobo va muxtasare az muhtavoi on va posux ba barxe şubahot dar borai on nigoriş va tavassuti Muassisai dar rohi haq, dar soli 1361 hiçriji şamsī muntaşir şudaast.[123]
  • Tatavvur-ul-anoçil; al-Masih ibnulloh am malikun min nasli Dovud? Dirosatun naqdija va tarçimatun çadida li aqdam-il-Anoçil takşifu mafohima musira, asli in kitob ba zaboni anglisī va ta'lifi Ajnuk Pavel ast, ki Ahmad Ajbaş onro ba arabī tarçuma kardaast. In kitobro naxustin bor intişoroti Doru Qutajba dar Bejrut muntaşir kard.

Çustorhoi vobasta

Ezoh

  1. ↑ Surai Oli Imron, ojati 3 va 4; surai Moida, ojati 46 va 47; surai Marjam, ojati 30; surai Hadid, ojati 27.
  2. ↑ Baroi namuna nig.: Kulajnī, al-Kofī, 1407h.q., ç.4, sah.157; Şajxi Saduq, Man lo jahzuruhu-l-faqih, 1413h.q., ç.2, sah.159.
  3. ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.2, sah.423; Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.155 va 156; Razavī, “Inçil”, sah.77 va 83.
  4. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.156 va 157.
  5. ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.2, sah.425.
  6. ↑ Nig.: Ma'rifat, Sijonat-ul-Qur'on min-at-tahrif, 1428h.q., sah.129; Naqavī, “Tadvini Tavrot va Inçil az didgohi ojoti Qur'on”, sah.19 - 23; Muaddab va Xabbozijon, “Barrasiji farhangiji torixiji korburdi Inçil dar Qur'on”, sah.110.
  7. ↑ Ma'rifat, Sijonat-ul-Qur'on min-at-tahrif, 1428h.q., sah.129.
  8. ↑ Nig.: Naqavī, “Tadvini Tavrot va Inçil az didgohi ojoti Qur'on”, sah.21; Muaddab va Xabbozijon, “Barrasiji farhangī-ta'rixiji korburdi Inçil dar Qur'on”, sah.110.
  9. ↑ Muaddab va Xabbozijon, “Barrasiji farhangiji torixiji korburdi Inçil dar Qur'on”, sah.112.
  10. ↑ Muaddab va Xabbozijon, “Barrasiji farhangī-ta'rixiji korburdi Inçil dar Qur'on”, sah.110.
  11. ↑ Baroi namuna nig.: surai Oli Imron, ojati 3, 48 va 65; surai Moida, ojati 46 va 47, 66, 68 va 110; surai A'rof, ojati 157.
  12. ↑ Nig.: Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.23, sah.391.
  13. ↑ Asadī, “Inçili Qur'on”, sah.31.
  14. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.83; Asadī, “Inçili Qur'on”, sah.31-37.
  15. ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.4, sah.396.
  16. ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.4, sah.221 - 224.
  17. ↑ Kulajnī, al-Kofī, 1407h.q., ç.4, sah.157; Şajxi Saduq, Man lo jahzuruhu-l-faqih, 1413h.q., ç.2, sah.159.
  18. ↑ Kulajnī, al-Kofī, 1407h.q., ç.2, sah.629.
  19. ↑ Baroi namuna nig.: Kulajnī, al-Kofī, 1407h.q., ç.1, sah.225, 227; Saffor, Basoir-ud-daraçot, 1404h.q., sah.132 - 141.
  20. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.84 va 85.
  21. ↑ Hajdarī va Xusravī, “Darunmojai Inçil dar rivojoti şi'ī”, sah.122.
  22. ↑ Nig.: Hajdarī va Xusravī, “Darunmojai Inçil dar rivojoti şi'ī”, sah.108 - 116.
  23. ↑ “Qadimitarin Inçili çahon dar Tabrez”, markazi doiratulmaorifi buzurgi islomī.
  24. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43.
  25. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.77.
  26. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.49 va 50.
  27. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.174.
  28. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.176.
  29. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.44.
  30. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.176.
  31. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Daromade bar Ahdi çadid, sah.58.
  32. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43; Asadī, “Inçili Qur'on”, sah.27.
  33. ↑ Nig.: Ahdi çadid, 1394h.ş., sah.85; Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43.
  34. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.169.
  35. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.139.
  36. ↑ Loçvardī, “Inçil”, sah.318.
  37. ↑ Sulajmoniji Ardistonī, Sajre dar adjoni zindai çahon, 1387h.ş., sah.217.
  38. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43.
  39. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43 va 44 va 50.
  40. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.78.
  41. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.78.
  42. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.51.
  43. ↑ Razavī, “Inçil”, sah.79 va 80.
  44. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Daromade bar Ahdi çadid, sah.59.
  45. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Daromade bar Ahdi çadid, sah.60.
  46. ↑ Sulajmoniji Ardistonī, Sajre dar adjoni zindai çahon, 1387h.ş., sah.218 va 219.
  47. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.174.
  48. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.43.
  49. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Daromade bar Ahdi çadid, sah.64; Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.42.
  50. ↑ Nig.: Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddimai Inçilhoi nazir, sah.85; Muhammadijon, Doiratulmaorifi kutubi Muqaddas, 1381h.ş., sah.259; Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.170.
  51. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddamai Inçil va risolahoi Juhanno, sah.451.
  52. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.146; Sulajmoniji Ardistonī, Sajre dar adjoni zindai çahon, 1387h.ş., sah.214 va 215.
  53. ↑ Loçvardī, “Inçil”, sah.318.
  54. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.45.
  55. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.42.
  56. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.45.
  57. ↑ Muhammadijon, Doiratulmaorifi Kitobi Muqaddas, 1381h.ş., sah.261.
  58. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.4; Razavī, “Inçil”, sah.80.
  59. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.139.
  60. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.139.
  61. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.42.
  62. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.46; Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.171; Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.146.
  63. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.43.
  64. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.44; Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.102.
  65. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.44.
  66. ↑ Sulajmoniji Ardistonī, Sajre dar adjoni zindai çahon, 1387h.ş., sah.217; Razavī, “Inçil”, sah.80.
  67. ↑ Muhammadijon, Doiratulmaorifi Kitobi Muqaddas, 1381h.ş., sah.264.
  68. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.46.
  69. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddimai Inçilhoi nazir, sah.103 va 104.
  70. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.46.
  71. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.140.
  72. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Inçili Marqus, sah.259.
  73. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.140.
  74. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.148; Razavī, “Inçil”, sah.80ـ81.
  75. ↑ Muhammadijon, Doiratulmaorifi Kitobi Muqaddas, 1381h.ş., sah.268.
  76. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.140.
  77. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.140.
  78. ↑ Nigoh kuned ba: Inçili Luqo, bobi 11, ojati 1.
  79. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.141.
  80. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.46.
  81. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.140.
  82. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.171.
  83. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.141; Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.45.
  84. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddamai Inçil va risolahoi Juhanno, sah.463 - 465.
  85. ↑ Muhammadijon, Doiratulmaorifi Kitobi Muqaddas, 1381h.ş., sah.270 va 271.
  86. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.48.
  87. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.49.
  88. ↑ Inçili Juhanno, bobi 29, ojati 31.
  89. ↑ Nigoh kuned ba: Inçili Juhanno, bobi 1, ojati 49 va bobi 5, ojati 19 - 27.
  90. ↑ Nigoh kuned ba: Inçili Juhanno, bobi 1, ojati 1 - 3.
  91. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.141.
  92. ↑ Inçili Juhanno, bobi 1, ojati 1 va bobi 20, ojati 28.
  93. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddamai Inçil va risolahoi Juhanno, sah.460.
  94. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.141.
  95. ↑ Nig.: Ahdi çadid, 1394h.ş., Muqaddamai Inçil va risolahoi Juhanno, sah.459 - 462.
  96. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.51.
  97. ↑ Ahdi çadid, 1394h.ş., Daromade bar Ahdi çadid, sah.63; Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.51 va 52.
  98. ↑ Tavfiqī, Oşnoī bo adjoni buzurg, 1389h.ş., sah.170.
  99. ↑ Ilhomī va Nodirī, “Barnobo”, sah.213.
  100. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.162 va 163.
  101. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.164.
  102. ↑ Inçili Barnobo, bobi 52, ojati 12-15 va bobi 53, ojati 35.
  103. ↑ Nigoh kuned ba: Inçili Barnobo, bobi 43, ojati 30 va bobi 82, ojati 9-19.
  104. ↑ Mu'tamidī, “Barnobo”, sah.19; Ilhomī va Nodirī, “Barnobo”, sah.214.
  105. ↑ Nig.: Hajdarī va digaron, “Inçili Barnobo dar ta'oruz bo Qur'oni Karim”, sah.7-28.
  106. ↑ Mu'tamidī, “Barnobo”, sah.19.
  107. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381, sah.53.
  108. ↑ Nig.: Inçili Barnobo, Muqaddimai sardor Kobulī, sah.297-313.
  109. ↑ Mu'tamidī, “Barnobo”, sah.17.
  110. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.161.
  111. ↑ Zebonaƶod, Masehijatşinosiji muqoisaī, 1389h.ş., sah.161.
  112. ↑ Ahdi çadid, A'moli rasulon, bobi 11, ojati 22 - 25.
  113. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381, sah.53.
  114. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.103 - 109.
  115. ↑ Mişel, Kalomi masehī, 1381h.ş., sah.27.
  116. ↑ Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.119.
  117. ↑ Inçili Matto, bobi 1, ojati 1 va bobi 20, ojati 30.
  118. ↑ Inçili Luqo, bobi 1, ojati 27 va bobi 3, ojati 31.
  119. ↑ Inçili Marqus, bobi 12, ojati 36 va 37.
  120. ↑ Nig.: Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.119 - 140.
  121. ↑ Nig.: Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.140 - 149.
  122. ↑ Nig.: Nekzod, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, 1380h.ş., sah.149 - 160.
  123. ↑ Tavfiqī, Sajri torixiji Inçili Barnobo, 1361h.ş., sah.5.

Joddoşt


Sarcaşma

  • Asadī, Alī, “Inçili Qur'on”, naşrijai Ma'rifat, şumorai 120, ozari 1386h.ş.
  • Ahdi çadid, tarçumai Pirūzi Sajjor, Tehron, naşri nav, 1394h.ş.
  • Zebonaƶod, Muhammadrizo, Masehijatşinosiji muqoisaī, Tehron, Surūş, copi sejum, 1389h.ş.
  • Ibni Şu'bai Harronī, Hasan ibni Alī, Tuhaf-ul-uqul, Qum, çome'ai mudarrisin, 1404h.q.
  • Ilhomī, Dovud va Nigor Nodirī, “Barnobo”, dar donişnomai çahoni Islom (ç.3), zeri nazari Ƣulomalī Haddodi Odil, Tehron, bunjodi doiratulmaorifi islomī, copi duvum, 1378h.ş.
  • Inçili Barnobo, tarçumai Hajdarquliji Sardori Kobulī, Tehron, naşri nijoiş, 1380h.ş.
  • Kulajnī, Muhammad ibni Ja'qub, al-Kofī, Tehron, Dorulkutubil-islomija, copi cahorum, 1407h.q.
  • Qadimitarin Inçili çahon dar Tabrez», markazi doiratulmaorifi buzurgi islomī, ta'rixi darçi matlab: 10 isfandi 1394h.ş., ta'rixi bozdid: 20 isfandi 1401h.ş.
  • Qur'on
  • Loçvardī, Fotima, “Inçil” dar doiratulmaorifi buzurgi islomī, ç.10, Tehron, markazi doiratulmaorifi buzurgi islomī, 1380h.ş.
  • Makorimi Şerozī, Nosir, Tafsiri Namuna, Tehron, Dorulkutubial-islomija, copi dahum, 1371h.ş.
  • Ma'rifat, Muhammadhodī, Sijonat-ul-Qur'on min-at-tahrif, Qum, altamhid, copi avval, 1428h.q.
  • Mişel, Tomas, Kalomi masehī, tarçumai Husajni Tavfiqī, Qum, markazi mutoli'ot va tahqiqoti adjonu mazohib, 1381h.ş.
  • Muaddab, Sajidrizo va Majsami Xabbozijon, “Barrasiji farhangī torixiji korburdi Inçil dar Qur'on”, faslnomai Mutoli'oti qur'onī va farhangi islomī, şumorai 3, poizi 1396h.ş.
  • Muhammadijon, Bahrom, Doiratulmaorifi kutubi Muqaddas, Tehron, Surxdor, 1381h.ş.
  • Mu'tamidī, Mansur, “Barnobo” dar doiratulmaorifi buzurgi islomī, ç.12, Tehron, markazi doiratulmaorifi buzurgi islomī, 1383ş.
  • Naqavī, Husajn, “Tadvini Tavrot va Inçil az didgohi ojoti Qur'on”, faslnomai Ma'rifati adjon, şumorai 9, zimistoni 1390h.ş.
  • Nekzod, Abbos, Naqd va barrasiji Kitobi Muqaddas, Qum, markazi paƶūhişhoi islomiji sado va simo, 1380h.ş.
  • Razavī, Rasul, “Inçil”, dar faslnomai Kalomi islomī, şumorai 49, bahori 1383h.ş.
  • Saffor, Muhammad ibni Hasan, Basoir-ud-daraçot fī fazoili Oli Muhammad (s), Qum, maktabai Ojatullohil Mar'aşiji an-Naçafī, copi duvum, 1404h.q.
  • Sulajmoniji Ardistonī, Abdurahim, Sajre dar adjoni zindai çahon (ƣajr az Islom), Qum, Ojati işq, copi duvum, 1387h.ş.
  • Tavfiqī, Husajn, Oşnoī bo adjoni buzurg, Tehron, samt; Qum, muassisai farhangiji Toho va çome'atul-Mustafo al'olamija, copi sezdahum, 1389h.ş.
  • Hajdarī, Husajn va digaron, “Inçili Barnobo dar ta'oruz bo Qur'oni Karim”, Ma'rifati adjon, şumorai 21, zimistoni 1393h.ş.
  • Hajdarī, Husajn va Rizvon Xusravī, “Darunmojai Inçil dar rivojoti şi'ī”, dufaslnomai hadispaƶūhī, şumorai 17, bahor va tobistoni 1396h.ş.
  • Şajxi Saduq, Muhammad ibni Alī ibni Bobavajh, Man lo jahzuruhu-l-faqih, Qum, daftari intişoroti islomiji vobasta ba çome'ai mudarrisini havzai ilmijai Qum, copi duvum, 1413h.q.


Xatoi jodkard: <ref> tags exist for a group named "Joddoşt", but no corresponding <references group="Ёддошт"/> tag was found

Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Инҷил&oldid=24956"