Idda
In maqola jak naviştori tavsifī dar borai jak mafhumi fiqhist va nametavonad me'jore baroi a'moli dinī boşad. Baroi a'moli dinī ba manobei digar muroçia kuned.
Idda (arabī: العدّة) muddati muajjane ast, ki zan ba'd az çudoī az şavhar jo vafoti ū ba lihozi şar'ī nametavonad izdivoç kunad. Idda aqsome dorad, ki muddataşon bo ham farq dorad. Şarti vuçubi idda dar hamai aqsomi on ba çuz iddai vafot, in ast, ki nazdikī ançom nagirifta boşad.
Iddai taloq, ba andozai se davra pokī az xuni hajz ast; albatta agar zan bordor boşad, iddai ū to zamoni vaz'i haml ast. Iddai taloqi zane, ki dar sinni hajz ast, ammo hajz namebinad, se mohi qamarī ast. Iddai vafot şavhar ham cahor mohu dah rūz ast va agar zan bordor boşad, iddai ū ba muddati jake az cor mohu dah rūz va zamoni vaz'i haml ast, ki tūlonitar boşad. Iddai izdivoçi muvaqqat ba muddati du bor hajz didani zan va agar zan hajz namebinad 45 rūz ast.
Az çumla ahkomi fiqhii idda, harom budani izdivoç bo zane ast, ki dar idda ba sar mebarad. Agar mard bo zane, ki dar idda ast, izdivoç kunad, on zan bar ū haromi abadī meşavad; ja'ne izdivoçi on du botil meşavad va heçgoh nametavonand bo ham izdivoç kunand. Hamcunin xostgorī az zane, ki dar iddai taloqi riç'ī ast, harom ast. Harom budani oroiş kardan baroi zane, ki dar iddai vafot qaror dorad, az digar ahkomi idda ast.
Ta'rifi fiqhī
Idda ba davrai zamoni muajjane megūjand, ki dar on zan ba'd az taloq jo vafoti hamsaraş jo ba'd az nazdikiji iştibohī bo kase, haqqi izdivoç nadorad.[1]
Aqsom
Idda, aqsome hamcun iddai taloq, iddai vafot, iddai izdivoçi muvaqqat, iddai omezişi iştibohī va iddai mafqudulasar dorad, ki muddataşon ƣoliban az jakdigar farq mekunad. Ba fatvoi faqehon, dar hamai iddaho ba çuz iddai vafot, şarti vuçubi idda in ast, ki omeziş surat girifta boşad.[2]
Iddai taloq
Iddai zane, ki ba vasilai taloq jo fasxi nikoh az şavharaş çudo meşavad, se tuhr (se davrai pok şudan az xuni hajz) ast.[3] Mustanadi qur'oniji in hukm, ojati 228 surai Baqara ast: «وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ; va zanoni taloq dodaşuda, bojad muddati se pokī intizor kaşand!»[4]
Albatta bino ba didgohi maşhuri bajni fuqaho, iddai taloqi zani bordor, zamoni vaz'i haml pojon mejobad.[5] In hukmi şar'ī dar ojati 4 surai Taloq bajon şudaast: “وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُن” (va zanoni bordor muddataşon in ast, ki vaz'i haml kunand).
Zanone, ki dar sinni hajz qaror dorand, vale odati mohijona nadorand, bojad se mohi qamarī idda nigah dorand.[6] In fatvo niz ba ojati 4 surai Taloq mustanad şudaast, ki megūjad: «وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْن» (va az zanonaton, onon ki az odati mohona ma'jusand, agar dar vaz'i onho (az nazari bordorī) şak kuned, iddai onon se moh ast, va hamcunin ast onho ki odati mohona nadidaand).[7]
Iddai vafot
Iddai zan dar vafoti şavhar, cahor mohu dah rūz ast.[8] In hukmi şar'ī dar ojati Tarabbus omadaast;[9] farqe niz nadorad, ki nazdikī surat girifta boşad, jo na va izdivoç doim boşad, jo muvaqqat.[10]
Albatta agar zan bordor boşad, harjak az cahor mohu dah rūz va vaz'i haml, ki zamonaş tūlonitar boşad, muddati iddai ūst.[11]
Iddai izdivoçi muvaqqat
Iddai izdivoçi muvaqqat, ba'd az pojoni zamoni aqd, jo baxşidani muddat az sūi şavhar,[12] du hajz ast.[13] Agar zan dar sinni hajz ast, ammo hajz namebinad, bojad 45 rūz idda nigah dorad.[14]
Iddai nazdikiji iştibohī
Ba fatvoi faqehon, agar marde ba xajoli in ki zane hamsarī ūst bo ū nazdikī kunad, on zan bojad ba andozai iddai taloq; ja'ne se tuhr idda nigah dorad, ci on zan medonista hamsari ūst jo na, ammo dar xususi zamone, ki mard medonad, ki zan hamsaraş nest, ammo zan namedonad, ixtilofi nazar hast. Barxe megūjand zan bojad idda nigah dorad va fatvoi gurūhe in ast, ki idda lozim nest.[15]
Iddai mafqudulasar
Zane, ki şavharaşi mafqudulasar (ja'ne benomu nişon xabare az ū nest) şuda va bo içozai hokimi şar' taloq giriftaast, bojad iddai vafot nigah dorad.[16]
Iddai zinokor
Faqehon megūjand zane, ki zino karda va az on bordor şudaast, idda nadorad, ammo dar xususi zani zinokore, ki bordor nest, ixtilofi nazar dorand. Fatvoi beştaraşon in ast, ki idda nadorad, ammo barxe az onho megūjand, bino bar ehtijot ū bojad ba andozai jak bor didani xuni hajz, idda nigah dorad.[17]
Iddai irtidod
Bar asosi fatvoi faqehon, hargoh jake az zanu mard ba'd az izdivoç murtad şavad, izdivoç fasx meşavad.[18] Agar mard murtaddi fitrī şavad, çudoiji onho qat'ī meşavad va zan bojad iddai vafot nigah dorad, ammo agar murtaddi millī şavad, zan bojad iddai taloq nigah dorad va dar muddati idda agar mard dubora musulmon şavad, izdivoç idoma pajdo mekunad.[19]
Ammo agar zan murtad şavad, cī millī boşad, cī fitrī, bojad iddai taloq nigah dorad.[20]
Ahkomi idda
Barxe az ahkomi fiqhiji idda, bar pojai fatvohoi maroçei taqlid ba şarhi zer ast:
- Izdivoç bo zane, ki dar idda ba sar mebarad, çoiz nest; farq namekunad, ki ū dar iddai izdivoçi doim boşad, jo muvaqqat jo iddai vafot.[21]
- Agar marde bo zane, ki dar iddai taloqi riç'ī ast, izdivoç kunad va nazdikī doşta boşad, on zan bar ū haromi abadī meşavad; harcand hukmi izdivoç dar iddaro nadonad, jo itilo' nadoşta boşad, ki zan dar idda ast.[22]
- Agar marde bo vuçudi ogohī az harom budani izdivoç dar idda va itilo' az in ki zan dar idda qaror dorad, bo ū izdivoç kunad, on zan ba ū haromi abadī meşavad; harcand bo ū nazdikī nakarda boşad.[23]
- Xostgorī az zane, ki dar iddai taloqi raç'ī qaror dorad, çoiz nest.[24]
- Nafaqai zane, ki dar iddai taloqi raç'ī ast, bar uhdai şavhar ast, ammo dar iddai taloqi boin, agar zan bordor boşad, mard faqat dar davrai bordorī, bojad nafaqa bidihad.[25]
- Baroi mard çoiz nest zanero, ki dar iddai taloqi raç'ī ast, az manzile, ki hangomi taloq dar onço zindagī mekarda, berun kunad. Hamcunin in zan biduni içozai şavharaş nametavonad az manzil berun ravad.[26]
- Dar iddai vafot, ançom dodani kore ki zinat mahsub meşavad, misli surma kaşidan va pūşidani liboshoi zinatī, bar zan harom ast.[27]
- Zino kardan bo zane, ki dar iddai taloqi raç'ī ast, mūçibi haromi abadiji on du ba hamdigar meşavad.[28]
Zanone ki idda nadorand
Bar asosi didgohhoi fiqhī, barxe az zanon dar surati çudoī idda nadorand. Az on mijon duxtari noboliƣ va zanni joisa ast.[29] Hamcunin zane, ki ba'd az izdivoç bo ū nazdikī naşudaast, idda nadorad, magar on ki illati pojoni izdivoçi ū vafoti şavhar boşad, ki dar in surat bojad iddai vafot nigah dorad.[30] Zani zinokor ham agar bordor boşad, idda nadorad va agar bordor naboşad, ba fatvoi beştari faqehon voçib nest idda nigah dorad.[31]
Hikmat
Dar barxe az kitobhoi hadisī, tafsirī va fiqhī, illathoe baroi hukmi idda dar Islom bajon şudaast. Dar Tafsiri Namuna, hikmati iddai vafot, ehtirom ba şavhar bajon şudaast, bo in istidlol, ki izdivoç bilofosila ba'd az margi şavhar, bo ehtirom ba ū sozgor nest va sababi çarihador şudani avotifi bastagonaş ham meşavad.[32] Hamcunin hikmati iddai taloq fursat dodan ba şavhar baroi taçdidi nazar dar taloq bajon şudaast.[33]
Tibqi rivojate dar Ilal-uş-şaroe', illati in ki iddai vafot cor mohu dah rūz ast, haddiaksari zarfijati nijozi çinsiji zan donista şudaast; bo istinod ba in hukmi fiqhī, ki bar şavhar voçib ast haddiaqal har cor moh jak bor bo hamsaraş nazdikī doşta boşad.[34]
Hamcunin, pok şudani rahim[35] va çilavgirī az maxlut şudani nasabho az digar illathoe ast, ki baroi hukmi idda bajon şudaast.[36]
Qonunhoi huquqī
Ahkomi idda dar modahoi 1150 to 1158 qonuni madaniji Eron, ki bar mabnoi fiqhi imomija navişta şuda,[37] omadaast.[38] Bar asosi modai 1150 qonuni madaniji Eron, idda muddate ast ki aqdi izdivoç munhal şuda, ammo zan nametavonad şavhari digar ixtijor kunad.[39]
Guftaand dar barxe az kişvarho harcand idda vuçud nadorad, baroi çilavgirī az ixtiloti nisbatho tamhidote dar nazar girifta şudaast, ki tūlonī budani dodrasī va çilavgirī az izdivoçi muçaddadi zavçajn ba muddati muajjane, az çumlai onhost.[40]
Çustorhoi vobasta
Ezoh
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.211.
- ↑ Baroi namuna nigoh kuned ba Şahidi Sonī, ar-Ravzat-ul-bahija, 1410h.q., ç.6, sah.57; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408, ç.3, sah.22; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.211 va 212.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.219; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.23.
- ↑ Baroi namuna nigoh kuned ba Şajxi Mufid, Ahkom-un-niso, 1413h.q., sah.43; Şajxi Tūsī, Tahzib-ul-ahkom, 1407h.q., ç.8, sah.116; Şahidi Sonī, Masolik-ul-afhom, 1413h.q., ç.9, sah.213.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.252; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.26.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.230; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.24.
- ↑ Nigoh kuned ba Masolik-ul-afhom, 1413h.q., ç.9, sah.229; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.230.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.274; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.27.
- ↑ Surai Baqara, ojati 234.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.200 va ç.32, sah.275; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.27 va ç.2, sah.251.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.200, ç.32, sah.275; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.3, sah.27.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.196.
- ↑ Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.2, sah.251; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.196.
- ↑ Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408h.q., ç.2, sah.251; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.199.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.378 va 379.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.293.
- ↑ Jazdī, al-Urvat-ul-vusqo, 1419h.q., ç.5, sah.532 va 533.
- ↑ Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.75.
- ↑ Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.30, sah.79.
- ↑ Mūsaviji Ardabilī, Fiqh-ul-hudud va-t-ta'zirot, 1427h.q., ç.4, sah.228.
- ↑ Imom Xumajnī, Naçot-ul-ibod, 1422h.q., sah.370.
- ↑ Banihoşimiji Xumajnī, Tavzehulmasoili maroçe', 1424h.q., ç.2, sah.471.
- ↑ Banihoşimiji Xumajnī, Tavzehulmasoili maroçe', 1424h.q., ç.2, sah.470.
- ↑ Gulpojgonī, Maçma'-ul-masoil, 1409h.q., ç.2, sah.256; Fajjoz, Risolai tavzehulmasoil, 1426h.q., sah.552.
- ↑ Fajjoz, Risolai tavzehulmasoil, 1426h.q., sah.565; Bahçat, Çome'-ul-masoil, 1426h.q., ç.4, sah.108 va 109.
- ↑ Banihoşimiji Xumajnī, Tavzehulmasoili maroçe', 1424h.q., ç.2, sah.530.
- ↑ Banihoşimiji Xumajnī, Tavzehulmasoili maroçe', 1424h.q., ç.2, sah.527.
- ↑ Imom Xumajnī, Istifto'ot, 1422h.q., ç.3, sah.299 va 300; Bahçat, Risolai tavzehulmasoil, 1428h.q., sah.382.
- ↑ Nigoh kuned ba Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.41.
- ↑ Nigoh kuned ba Şahidi Sonī, ar-Ravzat-ul-bahija, 1410h.q., ç.6, sah.57; Muhaqqiqi Hillī, Şaroi'-ul-Islom, 1408, ç.3, sah.22; Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1404h.q., ç.32, sah.211 va 212.
- ↑ Nigoh kuned ba Jazdī, al-Urvat-ul-vusqo, 1419h.q., ç.5, sah.532 va 533.
- ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.2, sah.193.
- ↑ Makorimi Şerozī, Tafsiri Namuna, 1371h.ş., ç.24, sah.222.
- ↑ Saduq, Ilal-uş-şaroi', 1385h.ş., ç.2, sah.508.
- ↑ Saduq, Ilal-uş-şaroi', 1385h.ş., ç.2, sah.508.
- ↑ Çam'e az paƶūhişgaron, Mavsu'at-ul-fiqh-il-slomī, 1413h.q., ç.10, sah.470.
- ↑ Safoī va Imomī, Muxtasari huquqi xonavoda, 1389h.ş., sah.106.
- ↑ Şams, Qonuni madanī va qonuni mas'ulijati madanī, 1394h.ş., sah.260 to 262.
- ↑ Şams, Qonuni madanī va qonuni mas'ulijati madanī, 1394h.ş., sah.260.
- ↑ Rustamiji Tabrezī, “Tatbiqi qavonini idda dar Eron va soiri kişvarho”, sah.215.
Sarcaşma
- Imom Xumajnī, Sajidrūhulloh, Istifto'ot, Qum, daftari intişoroti islomī, copi pançum, 1422h.q.
- Imom Xumajnī, Sajidrūhulloh, Naçoh-ul-ibod, Tehron, muassisai tanzim va naşri osori imom Xumajnī, copi avval, 1422h.q.
- Banihoşimiji Xumajnī, Sajid Muhammadhusajn, Tavzehulmasoili maroçe'i mutobiq bo fatovoi sezdah nafar az maroçei muazzami taqlid, Qum, daftari intişoroti islomiji vobasta ba çome'ai mudarrisini havzai ilmijai Qum, 1424h.q.
- Bahçat Fumanī, Muhammadtaqī, Çome'-ul-masoil, Qum, daftari Ojatulloh Bahçat, copi duvum, 1426h.q.
- Bahçati Fumanī, Muhammadtaqī, Risolai tavzehulmasoil, Qum, şafaq, copi navadu duvum, 1428h.q.
- Çam'e az paƶūhişgaron, Mavsu'atul fiqhil islomī tibqan limazhabi Ahli-l-Bajt alajhimussalom, muassisai doiratulmaorifi fiqhi islomī bar mazhabi Ahli Bajt alajhimussalom, 1413h.q.
- Rustamiji Tabrezī, Lamjo', “Tatbiqi qavonini idda dar Eron va soiri kişvarho”, maçallai mutolioti rohburdiji Zanon, şumorai 43, 1388h.ş.
- Şams, Abdulloh, Qonuni madaniji Eron va qonuni mas'ulijati madanī, Tehron, darok, copi dahum, 1394h.ş.
- Saduq, Muhammad ibni Alī, Ilal-uş-şaroi', Qum, kitobfurūşiji Dovarī, 1385h.ş./1966m.
- Safoī va Imomī, Sajidhusajn va Asadulloh, Muxtasari huquqi xonavoda, bunjodi huquqiji mizon, copi bistu pançum, 1389h.ş.
- Fajjoz Kobulī, Muhammadishoq, Qum, Maçlisī, Risolai tavzehulmasoil, copi avval, 1426h.q.
- Gulpojgonī, Sajid Muhammadrizo, Maçma'-ul-masoil, Qum, Dorul-Qur'onil-Karim, copi duvum, 1409h.q.
- Makorimi Şerozī, Nosir, Tafsiri Namuna, Tehron, Dorulkutubil-islomija, copi dahum, 1371h.ş.
- Mūsaviji Ardabilī, Sajid Abdulkarim, Fiqh-ul-hudud va-t-ta'zirot, Qum, muassisai intişoroti donişgohi Mufid, copi duvum, 1427h.q.
- Naçafī, Muhammadhasan, Çavohir-ul-kalom fi şarhi şaroi'-il-Islom, tashehi Abbosi Quconī va Aliji Oxundī, Bejrut, Doru ehjoilturosil'arabī, 1404h.q.
- Jazdī, Sajidmuhammadkozim, al-Urvat-ul-vusqo fimo tuallamu bihi-l-balvo, tahqiqi Ahmad Muhsiniji Sabzavorī, Qum, Daftari intişoroti islomī, copi avval, 1419h.q.