Jump to content

Ahli sunnat va çamoat

Az wikishia

Ahli sunnat va çamoat, jake az du mazhabi buzurgi Islom ast, ki aksarijati çam'ijati musulmononro şomil meşavad. Ahli sunnat bo nomhoi sunnī va ahli tasannun niz şinoxta meşavand.

Ahli sunnat şomili firqahoe ast, ki ba vuçudi nas bar imom va xalifai Rasuli Xudo, hazrati Muhammadi Mustafo (s) mu'taqid nestand va ta'jini xalifa va imomro bar uhdai musulmonon va ba intixobi onon medonand. Çuz Eron, Iroq, Ozarbojçon, Bahrajn va Lubnon, dar digar kişvarhoi islomī, aksarijat bo ahli sunnat ast.

Ahli sunnat az nazari kalomī va fiqhī ba firqaho va mazhabhoi gunogune taqsim meşavand. Mazohibi fiqhiji ahli sunnat iboratand az: hanafī, pajravoni Abūhanifa; molikī, pajravoni Molik ibni Anas; şofeī, pajravoni Muhammad ibni Idrisi Şofeī; hanbalī, pajravoni Ahmad ibni Hanbal.

Az nazari e'tiqodī niz ahli sunnat ba in firqaho taqsim meşavand: aşoira, pajravoni Abulhasani Aş'arī; ahli hadis, pajravoni Ahmad ibni Hanbal; mu'tazila, pajravoni Vosil ibni Ato; moturidija, pajravoni Abumansuri Moturidiji Samarqandī.

Istilohi ahli sunnat

Luƣat

Istilohi ahli sunnat az du kalimai arabiji ahl va sunnat tarkib jofta ast. Ahl dar luƣat ba ma'noi guruhe ast, ki dar amre az umur bo ham şarik boşand, monandi: ahli bajt, ki dar pajvandi xonavodagī, ahli Islom, ki dar aqidai qalbī, şariki jakdigarand.[1] Sunnat dar luƣat ba roh va ravişi nekū va pisandida gufta meşavad.[2]

Ma'nohoi istilohiji sunnat

Sunnat dar istiloh, ma'oniji muxtalife dorad:

  1. Ba ma'noi mustahab; ki amal ba on savob dorad va tarki on azob nadorad.
  2. Amale, ki mutobiqi amali sohibi şar' ast. Dar muqobili in lafz, bid'at ast.
  3. Dar qarni avval va duvum, sunnat ba ma'noi osori rasida az Pajƣambar, sahoba va tobe'in bud va ma'noi vase'e doşt.
  4. Sunnat ba ma'noi «qavl, fe'l va taqriri Pajƣambar» dar nazdi ahli sunnat va «qavl, fe'l va taqriri ma'sum» nazdi şi'a, jake az manobe'i istinbot ast.[3]

Ta'rixi pajdoişi ahli sunnat

Dar dahahoi mijoniji sadai 2-umi qamarī, guruhi umdai ahli sunnat dar muqobili «ashobi raj» ki ba ra'ji fiqhiji xud arç menihodand, dar fiqh bar pajraviji «asar» ja'ne rivojoti hokī az guftor va raftori Pajƣambari Islom (s) ba hamrohi guftor va raftori sahoba va tobe'in, takja doşta bo unvoni «ashobi asar» nom burda meşudand.[4] To inki Şofeī, faqehi qarni duvum, dar fiqh, nizome mudavvanu ravişmande arza kard va maboniji onro dar kitobi ar-Risola tahrir namud. Ū dar kitobi xud bo intiqod az fuqahoi peşini ashobi asar, aqvoli sahoba va tobe'inro az ta'rifi sunnat xoriç kard va onro dar hadisi nabavī munhasir namud.[5] Pas az ū şogirdaş Ahmad ibni Hanbal dar mas'alai xalqi Qur'on dar barobari mu'tazila muqovimat kard va dar ra'si ahli hadis qaror girift[6] ū bo andake ixtilof, rohi Şofeiro pajmud va sunnatro cunin ta'rif kard: sunnat dar nazdi mo osori Rasuli Xudo ast va usuli sunnat tamassuk ba on cize ast, ki ashobi Rasuli Xudo bar on budand. Ū didgohhoi muhaddisinro didgohi «ahli sunnat» nomid va muxolifoni xudro ahli bid'at xond va kitobi Usul-us-sunnatro tadvin namuda dar partavi himojati Mutavakkil, xalifai Abbosī va ilmu zuhdi xeş ta'siri qobili tavaççuhe bar ahli sunnat nihod.[7] To çoe ki ahli hadis va jo ahli sunnat dar pajravoni Ibni Hanbal xulosa gardid, va mutakallimonu xiradvarzon va har kase ki ba nav'e bar aqidai islomī, bo aql istidlol mekard, az catri ahli sunnat berun raft va az in istiloh, çuz ashobi hadis ba rahbariji Ahmad ibni Hanbal cize ba zehn xutur namekard.[8]

Dar oƣozi qarni cahorum, Abulhasani Aş'arī dar masçidi çome'i Basra az e'tizol tavba karda, xudro pajravi Ahmad ibni Hanbal nomid va ba tanzimi aqoidi sunnati mavrus az Ahmad, pardoxt va hamzamon bo ū Abumansuri Moturidiji Samarqandī dar maşriqi çahoni Islom bo barnomae muşobehi Abulhasani Aş'arī zuhur kard. In du ba mururi zamon ba unvoni peşvoi ahli sunnat va çamoat dar ilmi kalom matrah şudand.[9]

Şumuli istilohi ahli sunnat va çamoat

Istilohi ahli sunnat va çamoat, bo qajdi sunnat, mazohibi bid'atguzor va bo qajdi çamoat, mazohibi ahli xuruçro az çirgai aksarijat xoriç kardaast, ammo bojad tavvaçuh doşt, ki maqsud az sunnat va bid'at dar inço, sunnatu bid'at bar pojai ta'rife ast, ki aksarijat az in du istiloh doştaand. Dar tūli ta'rixi Islom, nametavon guruhe az musulmononro nom burd, ki nisbati inhirof az sunnat va garoiş ba bid'atro bar xud pisandida boşand. Dar holi hozir, tanho guruhhoe az musulmonon, ki az şumuli ta'biri ahli sunnat va çamoat xoriç hastand, guruhhoi şi'a va abozijaand, ammo dar nigohi torixī, bojad jodovar şud, ki barxe az şu'abi kalomiji musulmonon, hamcun mu'tazila va murçia niz az sūi aksarijat dar şumori ahli sunnat va çamoat şumorida nameşudaand. [nijozmandi manba']

Dar surate, ki tabjini marzhoi torixiji bajni ahli sunnatu çamoat bo guruhhoi digar mavridi nazar boşad, nukoti bisjore bojad mavridi tavvaçuh qaror girad, ammo marzbandiji bajni ahli sunnatu çamoat va guruhhoi digar dar asri hozir, amalan bar mabnoi didgohi mazohib nisbat ba xulafoi naxustin surat mepazirad. Bad-in tavzeh, ki ahli sunnat va çamoat, bo vuçudi gunoguniji tajfhoi on, bar maşru'ijati xilofati 4 xalifai naxustin ittifoqi nazar dorand, dar hole ki şi'ajon - ba tavri xoss imomija ismoilija - hazrati Alī (a)-ro çonişini bilofasli Pajƣambar (s) meşumorand va abozija nisbat ba xilofati Usmon va hazrati Alī (a), intiqodotero vorid medonand. Şu'bai zajdija az şi'a bo vuçudi inki beş az digar guruhhoi şi'a ba ahli sunnat va çamoat nazdik gaştaand, vale hanuz barxe didgohhoi mabnoiji eşon dar bobi imomat, in firqaro niz az ahli sunnat va çamoat mutamojiz nigoh doştaast.[10]

Mazhabhoi fiqhiji ahli sunnat

Naviştori aslī: mazohibi cahorgonai ahli sunnat

Az mobajni mazohibi gunoguni ahli sunnat, cahor mazhabi hanafī, Molikī, şofeī va hanbalī dar tūli ta'rix beş az hama ahamijat jofta va dar holi hozir niz aksarijati qarib ba ittifoqi ahli sunnatu çamoat pajravi hamin mazohibi cahorgonaand. Ba unvoni mazohibi digari fiqhī bajni ahli sunnat va çamoat bojad az mazhabi avzo'ī, mazhabi Sufjoni Suvrī, mazhabi Abusavr va mazhabi zohirī jod kard, ki çuz osori bisjor mahdud az mazhabi axir, hamagī ba ta'rix supurda şudaand.

Mazhabi zohirī, imrūza ba unvoni mazhabe az mazohibi haştgonai musulmonon, mavridi tavaççuhi mahdud qaror giriftaast. Afzun bar oncī jod şud, bojad harakathoi islohgaro dar fiqhi ahli sunnat va çamoatro mavridi tavaççuh qaror dod, ki ba dunboli istinboti mustaqimi ahkomi fiqhī az adilla va nususi şar'ī ast va pajraviji mazhabiji xos az mazohibi arba'aro kanor nihodaast.[11]

Hanafī

Buzurgtarin mazhabi islomī ast. Imomi in mazhab Abūhanifa Nu'mon ibni Sobit ast. Abūhanifa, mazhabi fiqhiji xudro bar manobei Qur'on, sunnati nabavī, qavli sahobī, qijos, istehson, içmo' va urf bino nihod. Barxeho illati tamassuk ba qijos dar fiqhi Abūhanifaro kambudi hadisi mu'tabar nazdi ū donistaand.[12] Oncī dar mas'alai qijos mūçibi tamojuzi Abūhanifa az digaron bud, mizoni korburd va ba xusus cigunagiji barxūrd dar mavoridi ta'oruzi qijos bo adillai za'ifi naqlie hamcun xabari vohid va barxe zavohir bud. Hamin nukta, bois meşud, to barxe muosironi hadisgaroi Abūhanifa hamcun Molik, ki xud qijosro dar fiqh ba kor mebastand, bar qijosi ū işkol girand.[13]

Molikī

Ba pajravoni Molik ibni Anas, molikī gufta meşavad. Molik kitobe dar hadis bo nomi «al-Muvatta'» dorad. Ū dar «içtihod»-i xud e'timod bar Qur'oni Karim va hadis mekard va agar hadise pajdo namekard ba «qijos» ruçu' menamud. Mazhabi molikī dar Madina naş'at joft va dar Hiçoz muntaşir gaşt, sipas ahli Maƣrib va Andelus onro paziruftand va aknun in mazhab dar Marokiş, Alçazoir, Tunis, Libijo, Misr, Sudon, Bahrajn va Kuvajt rivoç dorad va pajravoni on qaribi pançoh million musulmonand.[14] Usuli mazhabi fiqhiji molikī iboratand az Qur'on, sunnati nabavī, amali ahli Madina, qavli sahobī (dar surati fiqdoni hadisi nabavī), masolehi mursala, qijos, sadi zaroe', içmo', urfu odat, istehson va istishob.[15]

Şofeī

Muhammad ibni Idrisi şofeī bunjonguzori in maktab ast. Şofeī mobajni solhoi 146 to 150 qamarī dar Ƣazza ba dunjo omad va dar soli 204 vafot joft. Ū az Molik ibni Anas va Muhammad ibni Hasani Şajbonī, şogirdi Abūhanifa bahra burd. Usuli mazhabi şofeī bar Qur'on, sunnati nabavī, içmo' va qijos ustuvor ast.[16] Ū bo doxil kardani mazhabi hanafī bo molikī, ravişi navinero bino nihod, ki az hadis dar on bahra meçust. Şofeī dar ahdi xilofati Amini Abbosī, dar Iroq kitobi qadimiji xud ba nomi «Huççat»-ro ta'lif kard. Cand sol ba'd dar Misr, oro'i çadidi xudro, ki «qavli çadid» az on jod meşavad, muntaşir kard. Oro'aş dar kitobi «al-Umm» gird omada ast. Pas az ƣalabai Salohiddini Ajjubī bar Misr, fiqhi şofeī dar onço ravnaq girift.[17]

Hanbalī

Ahmad ibni Hanbal (164 – 241 h.q.) imomi in mazhab ast. Ū az buzurgoni muhaddisini ahli sunnat ast. Dar in, şakk ast, ki ojo xudi ū fatvoi muçtahidona medoda ast, jo az fatvo parhez doşta va tanho ba rivojat amal mekarda va şogirdonaş budaand, ki oro'i ūro muntaşir kardand.[18] Ibni Qajimi Çavzī az muridoni Ahmad ibni Hanbal, usuli mazhab va manobei fiqhi hanbaliro dar panç asl xulosa kardaast: nusus, fatvoi sahoba, axz ba fatvoi nazdiktar ba kitobu sunnat dar hangomi ixtilofi fatvo, axz ba hadisi mursal va za'if dar hangome, ki hadis, musnad va saheh naboşad, qijos dar surate, ki heç nav'i hadis va fatvoi sahoba naboşad. In panç asl ba tartibi zikr bar digarī muqaddam ast.[19] Barxe az muosirin iddao kardaand Ahmad ibni Hanbal dar istinboti xud ba haşt dalel takja kardaast: Qur'on, sunnat, fatvoi sahoba, içmo', qijos, istishob, masolehi mursala, saddi zaroe'.[20]

Mazohibi kalomī

Mazohibi kalomiji ahli sunnat ba qarori zer ast:

Ahli hadis

Naviştori aslī: ashobi hadis

Guruh va çarajone dar mijoni ahli sunnat, ki ūhdadori girdovarī, omūziş va gustarişi ahodis budand va bo istinod ba zohiri ahodis dar borai masoili e'tiqodī va fiqhī nazar medodand va istifodakunandagon az ravişhoi istidloliji aqlī dar zaminai fiqhu kalomro mazammat mekardand.[21] Molik ibni Anas, Şofeī, Ahmad ibni Hanbal va Dovud ibni Aliji Isfahonī, raisi mazhabi dovudija az buzurgoni ahli hadis dar arsai fiqh ba şumor meojand.[22] Dar zamoni dargiriji bajni ahli hadis va mutakallimin, Ahmad ibni Hanbal ba daleli muqovimat dar barobari fişorhoi Ma'mun va Mu'tasimi Abbosī, ki az homijoni mu'tazila budand, rahbariji ahli hadisro ba ūhda girift va bo pofişorī bar qadim budani Qur'on bo nigorişi kitobi «Usul-us-sunnat» ba tanzimi nazarijoti ahli hadis dar arsai masoil e'tiqodī pardoxt.[23]

Ahli hadis sifoti xabariji xudoro ba hamon ma'noi zohirī megirand va megūjand mu'minon Xudoro dar oxirat hamcun mohi şabi cahordahum mebinand.[24] Qaror giriftani mu'tazila dar muqobili şevai zohirgarojonai ahli hadis mūçib şud, dar avoili qarni cahorum afrode hamcun Aş'arī va Moturidī dar difo' az on darsadadi aqlonī kardani on barojand. Va mazohibi kalomiji ba'diji ahli sunnatro pojaguzorī kunand.[25]

Mu'tazilī

Naviştori aslī: Mu'tazila

Mu'tazila çarajoni fikrī dar ahl sunnat ast, ki aqlgaroiro mabnoi fikriji xeş qaror dod va bo pazirişi huççijati aql, qalamravi vase'e dar havzai nazar va amal baroi on tarsim namud.[26] Naxustin rahbari in guruh Vosil ibni Ato (vafoti 110 h.q.) bud. Ū bo tarhi in nazarija, ki murtakibi gunohoni kabira na, kofir va na mu'min, balki bajni du marhalai kufr va imon ast, az nimi darsi ustodaş Hasani Basrī ba kanore az masçid raft va ba hamin xotir ū va pajravonaş mu'tazila nom giriftand.[27] Mu'tazila bo nazarijai «qadim budani Qur'on» muxolif buda, ba xalq va hudusi Qur'on e'tiqod doştand va sifoti azaliji Xudoro ajni zoti Ū medonistand.[28] Jake az usuli e'tiqodiji onon adl ast. Onho ba «husn va qubhi aqlī» e'tiqod doştand va dar partavi on mu'taqid budand, ki az Xudoi odil, amale, ki aql onro qabeh medonad, sar namezanad.[29] Usuli bunjodini e'tiqodiji mazhabi mu'tazila ba usuli xamsa ma'rufand, ki iboratand az: tavhidi sifotī, adl, va'du va'id (qat'ī budani podoş va kajfari ilohī), manzalate bajni du manzalat, amr ba ma'ruf va nahji az munkar.[30]

Aş'arī

Naviştori aslī: Aşoira

Pajravoni maktabi kalomiji Abulhasan Alī ibni Ismoili Aş'arī (260 – 330 h.q.). Ū şogirdi Abualiji Çubboī az olimoni mu'tazilī bud, ammo dar hududi cihil solagī az mu'tazila dast bardoşt va boqiji hajotro dar muboriza bo onon guzarond va kitobhoi zijode dar isboti raviş xud navişt. Abulhasani Aş'arī dar furu'i fiqh tobe'i mazhabi imom Şofeī bud, vale dar isboti aqoidi dinī bo vuçudi nahji ashobi sunnatu hadis, adillai kalomiro bakor burd. Va usuli onro bo aqoidi ahli sunnat va çamoat vifq doda, mazhabi aş'ariro bunjod nihod.[31] Aşoira sifoti Xudovandro ƣajr az zot donista,[32] kalomullohro qadim medonand.[33]

Moturidija

Naviştori aslī: Moturidija

Hamzamon bo Abulhasani Aş'arī, ki dar Iroq xudro jor va jovari Ahmad ibni Hanbal muarrifī namud, Abumansuri Moturidiji Samarqandī (250 – 333 h.q.), dar maşriqi çahoni Islom ba çonibdorī az ahli hadis barxost, albatta biduni inki in du az ham itilo'e doşta boşand.[34] Moturidī az oro'i kalomiji Abūhanifa iqtibosi zijode namuda ast. Ilova bar inki pajravoni Moturidī dar fiqh, pajravi Abūhanifaand,[35] moturidija taloşe baroi çam' bajni mu'tazila va ahli hadis bud va dar istidlolhoi kalomī ba aql baho medihad va az naql niz bahra mebarad.[36] Didgohi ū dar Ilohijot, tanzihī ast.[37] Barxeho bajni moturidija va aşoira farqi muhimme namebinand. Ammo beştari muhaqqiqon oro' va ravişi kalomiji moturidijaro az aşoira çudo mekunand. Abuzuhra megūjad: «dar ravişi Moturidī aql sultai azime dorad. Ammo aşoira ba ravişi naqlī pojbandand va onro bo aql ta'jid mekunand. Aşoira dar xati bajni ahli hadis va e'tizol qaror giriftaand va moturidija bajni aşoira va e'tizol».[38]

Vahhobijat

Naviştori aslī: Vahhobijat

Vahhobiho tarafdoroni Muhammad ibni Abdulvahhob hastand, ki dar avoxiri qarni duvozdahi hiçrī ba tarviçi afkori Ibni Tajmija pardoxtand,[39] ki mu'taqid bud barxe az e'tiqodot va a'moli musulmonon bo tavhidi ibodī nosozgor ast.[40] Onho tavassul, soxti bino bar qubur, zijorat va talabi şafoatro bid'at va şirk mepindorand.[41]

Albatta dar konfaronse, ki bo unvoni "Ahli sunnat va çamoat kist?" az 25 to 27-umi avgusti 2016 bo huzuri imomi Akbari al-Azhar va 200 tan az olimoni ahli sunnat dar pojtaxti Cecen barguzor şud, vahhobijat çuz'i mazohibi e'tiqodiji ahli sunnat ba hisob naomad va ahli sunnat munhasir dar aş'arija, moturidija va ahli hadis donista şud.[42]

Ezoh

  1. ↑ Mufradoti Roƣib, modai ahl
  2. ↑ Lison-ul-arab, ç.13, modai sinn
  3. ↑ Farmonijon, Firaqi tasannun, 1386 h.ş., sah.18/ Nik: Doirat-ul-ma'orifi forsī, Musohib, zajli madxali sunnat;
  4. ↑ Pokatci, «Ashobi hadis», sah.114.
  5. ↑ Pokatci, «Ashobi hadis», sah.118.
  6. ↑ Subhonī, Ça'far, «Ahli sunnat», 581.
  7. ↑ Farmonijon, Firaqi tasannun, 1386 h.ş., sah.19.
  8. ↑ Subhonī, Ça'far, «Ahli sunnat», 581.
  9. ↑ Subhonī, Ça'far, «Ahli sunnat», sah.581 va 582.
  10. ↑ «Ahli sunnat va çamoat», sah.474 va 475
  11. ↑ «Ahli sunnat va çamoat», sah.475.
  12. ↑ Ta'rixi Baƣdod, ç.13, sah.368.
  13. ↑ Pokatci, «Abūhanifa», sah.398.
  14. ↑ Maşkur, Farhangi firaqi islomī, 1372 h.ş., sah.384.
  15. ↑ Madkur, Manohiç-ul-içtihod fi-l-Islom, 1977 m, sah.613 – 616.
  16. ↑ Dar borai usuli mazhabi şofeī bingared: Abdusalom, al-Imom Şofeī, sah.207 – 242.
  17. ↑ Muqaddimai Ibni Xaldun, sah.415.
  18. ↑ Nik: Abuhabib, Ahmad ibni Hanbal, as-sira va-l-mazhab, sah.57 – 69/ Oşnoī bo firaqi tasannun, sah.199.
  19. ↑ Abuzuhra, Ta'rix-ul-mazohb-il-islomijja, Dor-ul-fikr-il-arabī, sah.529.
  20. ↑ Ahmad Farroç Husajn, Ta'rix-ul-fiqh-il-islomī, sah.38.
  21. ↑ Razavī, «Ahli hadis», sah.563.
  22. ↑ Razavī, «Ahli hadis», sah.565.
  23. ↑ Razavī, “Ahli hadis», sah.565.
  24. ↑ Razavī, “Ahli hadis», sah.566.
  25. ↑ Razavī, “Ahli hadis», sah.567.
  26. ↑ Ruk: Toliqonī va Malik Makon, «Cistiji aql dar aqlgaroiji mu'tazila», sah.129 to 142.
  27. ↑ Maşkur, Farhangi firaqi islomī, 1372 h.ş., sah.416.
  28. ↑ Maşkur, Farhangi firaqi islomī, 1372 h.ş., sah.416.
  29. ↑ Anvorī, Muhammadçavod, «Usuli xumsa», sah.280.
  30. ↑ Maşkur, Farhangi firaqi islomī, 1372 h.ş., sah.417.
  31. ↑ Xotamī, Farhangi ilmi kalom, 1370 h.ş., sah.48.
  32. ↑ Taftozonī, Şarh al-Aqoid-un-nasafijja, 1407 h.q., sah.36.
  33. ↑ Taftozonī, Şarh al-Aqoid-un-nasafijja, 1407 h.q., sah.45.
  34. ↑ Subhonī, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, Muassisai Imom Sodiq, ç.3, sah.11.
  35. ↑ Subhonī, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, Muassisai Imom Sodiq, ç.3, sah.13 va 14.
  36. ↑ Çalolī, “Paƶūhişe dar bobi moturidija», sah.98.
  37. ↑ Çalolī, “Paƶūhişe dar bobi moturidija», sah.104.
  38. ↑ Çalolī, “Paƶūhişe dar bobi moturidija», sah.98 va 99.
  39. ↑ Amin, Sajid Muhsin, Kaşf-ul-irtijob, Dor-ul-kutub-il-islomī, sah.10.
  40. ↑ Nigoh kuned ba: Ibni Tajmija, Maçmu'at-ul-vasoili va-l-masoil, Laçanat-ut-turos-il-arabī, sah.3 - 1, 20, 21, 42 - 43.
  41. ↑ Muƣnija, Hazihi hija-l-vahhobijja, Munazzamat-ul-a'lom-il-islomī, sah.74 - 76.
  42. ↑ E'lomi baro'ati ahli sunnat az vahhobijat, şabakai al-Olam, ta'rixi xabar: 8 şahrivari 1395 - hamcunin ruçu' kuned ba vebgohi rasmiji in konfarons va bajonijai ixtitomijai on.

Sarcaşma

  • Ibni Tajmijai al-Harronī, Ahmad, Maçmu'at-ul-vasoili va-l-masoil, tahqiqi Muhammad Raşid Rizo, Luçnat-ut-turos-il-arabī.
  • Abuzahra, Muhammad, Ta'rix-ul-mazohb-il-islomijja, Bejrut, Dor-ul-fikr-il-arabī.
  • Amin, Sajid Muhsin, Kaşf-ul-irtijob fi atbo'i Muhammad ibni Abdulvahhob, Qum, Dor-ul-kutub-il-islomī.
  • Anvorī, Muhammadçavod, «Usuli xamsa», dar Doirat-ul-ma'orifi buzurgi islomī, ç.9, sah.279 to 282.
  • «Ahli sunnat va çamoat», dar Doirat-ul-ma'orifi buzurgi islomī, ç.9.
  • Birinçkor, Rizo, Oşnoī bo firaq va mazohibi islomī, Qum, kitobi Toho.
  • Pokatci, Ahmad, «Abūhanifa», dar Doirat-ul-ma'orifi buzurgi islomī, ç.5.
  • Pokatci, Ahmad, « Ashobi hadis », dar Doirat-ul-ma'orifi buzurgi islomī, ç.9.
  • Taftozonī, Sa'diddin, Şarhi al-Aqoid-un-nasafijja, Qohira, Maktabat-ul-kullijot-il-azharijja, copi avval, 1407 h.q.
  • Çalolī, Sajidlutfulloh, “Paƶūhişe dar bobi Moturidija», dar maçallai ma'rifat, xurdodi 1383, şumorai 78, sah.96 to 110.
  • Xotamī, Ahmad, Farhangi ilmi kalom, Tehron, Sabo, copi avval, 1370 h.ş.
  • Razavī, Rasul, “Ahli hadis”, dar Donişnomai kalomi islomī, Qum, Muassisai Imom Sodiq, 1387 h.ş., ç.1, sah.563 to 569.
  • Subhonī, Ça'far, Buhusun fi-l-milali va-n-nihal, Qum, Muassisai Imom Sodiq.
  • Subhonī, Ça'far, «Ahli sunnat», dar Donişnomai kalomi islomī, Qum, Muassisai Imom Sodiq, 1387 h.ş., ç.1, sah.579 to 583.
  • Toliqonī, Sajidhasan va Malik Makon, Hamid, «Cistiji aql dar aqlgaroiji mu'tazila», dar maçallai kalomi Islomī, şumorai 84, zimistoni 1391 h.ş., sah.129 to 142.
  • Ƣazzolī, Abuhomid, Fazoih-ul-botinijja, Bejrut, Maktabat-ul-asrijja, 1422 h.q.
  • Farmonijon, Mahdī, Firaqi tasannun, Qum, naşri Adjon, 1386 h.ş.
  • Madkur, Muhammadsalom, Manohiç-ul-içtihod fi-l-Islom fi-l-ahkom-il-fiqhijja va-l-aqoidijja, çome'at-ul-Kuvaj, Kuvajt, 1977 m.
  • Maşkur, Muhammadçavod, Farhangi firaqi islomī, Maşhad, ostoni qudsi Razavī, copi duvum, 1372 h.ş.
  • Muƣnija, Muhammadçavod, Hazihi hija-l-vahhobijja, Tehron, Munazzamat-ul-a'lom-il-islomī.
Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Аҳли_суннат_ва_ҷамоат&oldid=27799"