Эҳсон ба волидайн

Макорими ахлоқ

Бо ҳаққи волидайн иштибоҳ нашавад.

Эҳсон ба волидайн (форсӣ: احسان به والدین), эҳтиром ба падару модар, таъзими онҳо ва анҷоми ҳаргуна некӣ ба онҳост.

Дар Қуръон, эҳсон ба волидайн ҳамрадифи фармон ба парастиши Худо қарор гирифтааст. Муфассирон ин дастури қуръониро шомили ҳар волидайне; новобаста аз кофир ё мусулмон ва некӯкор ё бадкор, донистаанд.

Дар манобеи ҳадисии шиа ва суннӣ, эҳсон ба волидайн аз бартарин ва маҳбубтарини амалҳо назди Худо дониста шуда ва осори мухталифе барои он баён гардидааст; аз ҷумла: зиёд шудани ризқу рӯзӣ, умри дароз, осон шудани сакароти марг, бахшида шудани гуноҳон ва вуруд ба биҳишт дар қиёмат.

Рафтори хуб, заррае сахтгирӣ накардан бо волидайн, нигоҳи меҳрубонона ва дод назадану овоз баланд накардан назди онҳо аз мисдоқҳои эҳсон ба волидайн дониста шудааст.

Мафҳумшиносӣ ва ҷойгоҳ

“ وَقَضَیٰ رَ‌بُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِندَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْ‌هُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا کَرِ‌یمًا وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّ‌حْمَةِ وَقُل رَّ‌بِّ ارْ‌حَمْهُمَا کَمَا رَ‌بَّیَانِی صَغِیرً‌ا

Ва Парвардигорат фармон додааст, ки ҷуз Ӯро напарастед ва ба падару модар некӣ кунед. Ҳаргоҳ яке аз он ду, ё ҳардуи онҳо, назди ту ба сини пирӣ расанд, камтарин беҳурматие ба онҳо раво мадор ва бар онҳо фарёд мазан ва гуфтори латифу санҷидаю бузургворона ба онҳо бигӯ ва болҳои тавозуи хешро аз муҳаббату лутф, дар баробари онон фуруд оварда бигӯй: «Парвардигоро, ҳамонгуна, ки онҳо маро дар хурдӣ тарбият карданд, машмули раҳматашон қарор деҳ!»

”

Сураи Исро, ояти 23 - 24, тарҷумаи Макорими Шерозӣ.

Эҳсон ба волидайн аз дастурҳои мавриди таъкиди Қуръон аст ва дар оёти Қуръон, ҳамрадифи фармон ба парастиши Худо қарор гирифтааст. Муфассирони Қуръон ин амрро нишонаи аҳамияти некӣ ба падару модар ва ҷойгоҳи баланди итоат аз ин дастур назди Худованд медонанд. Фақеҳон низ онро бар фарзандон воҷиб донистаанд. Ҳамчунин дар бархе китобҳои ахлоқӣ, аз эҳсон ба волидайн ба унвони бартарин чизе ки мӯҷиби саодату наздикӣ ба Худост ёд шудааст.

Дар Тафсири Намуна, зери ояти 23-уми сураи Исро омадааст, қарор додани тавҳид дар канори эҳсон ба падару модар, баёнгари таъкиди Қуръон бар рафтори нек бо падару модар аст.

Эҳсон ба волидайн ба маънои ниҳояти таъзим нисбат ба падару модар дониста шуда ва ҳаргуна хубие ки сазовори мақоми он ду бошадро шомил мешавад. Ҳамчунин мутлақ будани «волидайн»-ро баёнгари фарогирии он бар ҳар падару модаре медонанд; некӯкор бошад ё бадкирдор, кофир бошад ё мусулмон.

Иллати эҳсон ба волидайн ва таносуби он бо тавҳид

Мақолаи аслӣ: Ояти Эҳсон ба волидайн

Иддае аз муфассирон, таносуби байни тавҳид ва эҳсон ба волидайнро ки дар Қуръон дар канори ҳам қарор гирифтаанд, ин гуна баён намудаанд, ки Худованд сабаби ҳақиқии вуҷуди инсон буда ва падару модар, сабаби зоҳирӣ ва маишатии ӯянд. Ҳамчунин, ҳамонтавр ки шукри неъматҳои Худо ба унвони неъматдиҳандаи ҳақиқӣ фарз аст, шукри неъматҳои бандагон ҳам фарз аст ва ҳеҷ кас ҳамчун волидайн дар ҳаққи инсон заҳмат накашида ва мустаҳаққи шукргузорӣ нест.

Аллома Таботабоӣ иллати таъкиди Қуръон дар бораи эҳсон ба волидайнро чунин баён кардааст, ки робитаи отифии байни волидайну фарзандон сабаби пайванди муҳками насли нав бо насли гузашта ва мӯҷиби истеҳкоми хонавода мегардад. Қивоми хонавода низ ба унвони яке аз муҳимтарин умур дар равобити иҷтимоӣ, сабаби устувории ҷомеаи инсонӣ аст.

Эҳсон ба волидайн аз нигоҳи ҳадис

Дар аҳодиси маъсумон бар ҷойгоҳи вижаи волидайн ва эҳсон ба онҳо таъкид шудааст. Дар манобеи ҳадисии шиа ва суннӣ бахши мустақиле ба он бахшида шудааст. Дар ривоёт, некӣ дар рафтор бо падару модар, аз бартарин ва маҳбубтарини аъмол назди Худо ва аз хислатҳои боризи шиаён шуморида шудааст.

Ҳамчунин омадааст, нигоҳи [меҳрубонона] ба волидайн ибодат аст ва ризоят ва ғазаби Илоҳӣ дар хушнудӣ ва нохушнудии онҳо аз фарзандонашон арзёбӣ мешавад ва дар кӯтоҳии эҳсон ба онҳо ҳеҷ узре пазируфта нест.

Дар бораи сираи Паёмбар гузориш шудааст, ки ӯ модари разоъии худро бисёр бузург медошт ва касоне, ки бо падару модари хеш хушрафтор будандро эҳтироми хос менамуд. Дар ривоёт, мусулмонон ба некӣ дар ҳаққи волидайн ва таҳаммули сахтиҳои нигаҳдорӣ аз онҳо амр шудаанд, гарчи волидайн мушрик ё бадкор бошанд. Ҳамчунин тавсия шудааст, агар онҳо зинда нестанд, бо талаби мағфират, адои дайн (вазифаро адо кардан) қазои ибодоташон, мавриди эҳсон қарор гиранд.

Супориши бештар ба эҳсон ба модар

Имом Саҷҷод (а):

Марде назди Паёмбар (с) омаду гуфт, ҳеҷ кори зиште нест, ки накарда бошам. Оё роҳи тавбаю бозгашт бароям вуҷуд дорад? Паёмбар ҷавоб дод, оё аз падару модарат, касе зиндааст? Гуфт падарам. Паёмбар гуфт, бирав ва ба ӯ некӣ кун. Вақте он мард рафт, Расули Худо (с) гуфт, эй кош модараш зинда мебуд.

Куфии Аҳвозӣ, аз-Зуҳд, 1399ҳ.қ., саҳ.35

Дар ояти 15-уми сураи Аҳқоф, пас аз супориш ба эҳсони волидайн ва баёни фалсафаи он, танҳо аз заҳамоти модар ёд шудааст. Ин масъала, ба бовари олимони мусулмон, таъкиде бар ҳаққи модар ва супориши бештар нисбат ба ӯст. Имом Саҷҷод (а) дар Рисолат-ул-ҳуқуқ, сахтиҳое, ки модар дар даврони бордорӣ ва пас аз он дар даврони кӯдакии фарзанд таҳаммул мекунадро гӯшзад намуда ва ба таври хос, фарзандро ба қадршиносӣ аз заҳамоти модар супориш менамояд.

Ҳамчунин Кулайнӣ дар китоби Кофӣ ҳадисе овардааст, ки марде аз Паёмбар (с) пурсид, ба кӣ эҳсон кунам? Паёмбар ҷавоб дод, ба модарат. Он мард ду бори дигар ин суолро пурсид ва Паёмбар боз гуфт ба модарат ва танҳо вақте барои бори чорум пурсид, Паёмбар ҷавоб дод ба падарат. Дар ривояти дигаре аз Паёмбар чунин нақл шудааст, ки некӣ ба модар каффораи гуноҳон аст.

Мисдоқҳо ва намунаҳои эҳсон

Дар оёти 23 ва 24-уми сураи Исро, пас аз фармони эҳсон ба волидайн, бархе мисдоқҳо дар ин бора, ҳамчун наҳй аз гуфтани «уф» ва камтарин тундие ба онҳо баён шудааст. Дар манобеи ҳадисӣ нақл шудааст, вақте аз Имом Содиқ (а) дар хусуси ин оят суол шуд, ки мурод аз эҳсон чист, ҷавоб дод, эҳсон ба волидайн он аст, ки бо онҳо ба некӣ рафтор кунӣ ва пеш аз он ки чизе аз ту бихоҳанд, барои онон фароҳам созӣ, ҳарчанд худи онҳо битавонанд онро таҳия кунанд.

Дар идомаи ривоят омадааст, ин ки оят мегӯяд ба онон «уф» нагӯй, яъне агар хафаат карданд, бо онҳо камтарин тундие накун ва ин ки мегӯяд: «ба онҳо сухани бузургворона бигӯй», яъне ҳатто агар туро заданд, бигӯй: Худо шуморо бибахшад ва ин ки мегӯяд: «аз рӯи меҳрубонӣ дар баробари онҳо фурутанӣ кун», яъне чашмонатро ба онҳо хира накун, балки аз рӯи меҳрубонию дилсӯзӣ ба онҳо нигар ва овозатро аз овози онҳо баландтар накун. Ҳамчунин ҳангоми додани чизе ба онҳо дастатро болои дасти онҳо қарор надеҳ ва ҳангоми роҳ рафтану нишастан, аз онҳо пешӣ нагир.

Осори эҳсон ба волидайн

Имом Содиқ (а):

Агар мехоҳӣ, ки Худованд умратро дароз кунад, падару модаратро хурсанд кун!

Куфии Аҳвозӣ, аз-Зуҳд, 1399ҳ.қ., саҳ.33

Дар манобеи ҳадисӣ, барои эҳсон ба волидайн, асарҳои моддӣ ва маънавие баён шудааст; аз ҷумла: аз байн рафтани фақр, зиёд шудани ризқ, дароз шудани умр, осон шудани сакароти марг, хушнудии Худо ва бахшида шудани гуноҳон, осон шудани ҳисобрасии аъмол ва бархурдорӣ аз ҷойгоҳи биҳишт дар қиёмат.

Ҳамчунин дар ривоёт омадааст, нигоҳи меҳрубононаи фарзанд ба волидайнаш сабаби кушода шудани дарҳои раҳмати Худо мешавад ва савоби ҳаҷҷи мақбул барои ӯ дорад. Дар китоби Кофӣ, аз Имом Содиқ (а) нақл шудааст, ки инсон дар ивази эҳсон ба волидайн ва анҷоми корҳоеи нек ҳамчун намоз ва садақа барои волидайне, ки аз дунё рафтаанд, савоби ҳамон аъмол ва ҳатто беш аз онро дарёфт мекунад.

Тибқи аҳодиси дигар, риоят накардани эҳсон ба волидайн, осоре чун инҳироф аз итоати Худо, носипосӣ ва куфрони неъмат, тарки шукр, бурида шудани насл ва маҳрум шудан аз биҳиштро ба ҳамроҳ дорад.

Ҷусторҳои вобаста

• Оқи волидайн