Хутбаи қосиа

Хутбаи қосиа

Мавзуъ	ахлоқӣ, иҷтимоӣ, каломӣ
Содиршуда аз	Имом Алӣ (а)
Эътибори санад	Муътабар
Сарчашмаи шиа	ал-Яқин, ал-Кофӣ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, Наҳҷулбалоға

Хутбаи қосиа (форсӣ: خطبه قاصعه) тӯлонитарин хутбаи Наҳҷулбалоға аст ва дар он таассубу худписандӣ накӯҳиш шудааст. Ин хутба дар охирҳои ҳукумати Имом Алӣ дар Кӯфа эрод шуда ва муҳтавои ахлоқию иҷтимоӣ дорад, то мардумро аз таассуби беҷо ва ихтилофоти қабилаӣ боздорад.

Али ибни Абитолиб, дар ин хутба, ба наҳй аз таассуби манфӣ пардохтаву Иблисро аввалин касе муаррифӣ карда, ки таассуби қабилаӣ ва нажодиро баён кардааст. Дар хутбаи қосиа ҳамчунин ваҳдати миёни мардум таҳсин шуда ва лозимаи дастёбӣ ба иззату шикасти душман, парҳез аз тафриқаву парокандагӣ муаррифӣ шудааст.

Тарҷума ва шарҳи ин хутба ба сурати мустақил мунташир шудааст. Шумораи ин хутба дар нусхаҳои Наҳҷулбалоға гуногун аст.

Иттилооти куллӣ

Рақами хутба дар нусхаҳои Наҳҷулбалоға

Номи нусха	Рақами хутба
"ал-Муъҷам-ул-муфаҳрас" ва "Субҳӣ Солеҳ"	192
"Файзулислом" ва "Ибни Майсами Баҳронӣ"	234
"Шарҳи Хуӣ" ва "Мулосолеҳи Мозандаронӣ"	191
"Шайх Муҳаммад Абдуҳ"	185
"Муллофатҳуллоҳи Кошонӣ"	273
"Шарҳи Ибни Абилҳадид"	238
"Фи зилоли Наҳҷулбалоға (Муҳаммадҷаводи Муғния)"	190

Хутбаи қосиа, бо истинод ба гуфтаи шореҳони он, тӯлонитарин хутбаи Имом Алӣ (а) аст. Ин хутба мавъизаҳо ва наҳйҳоеро шомил мешавад; аз ҷумла наҳй аз такаббуру таассуб, ки дар он рӯзҳо дар миёни ҷавонони Кӯфа ҷорӣ буд. Гуфта шуда Имом Алӣ (а) ин хутбаро дар ҳоле баён кард, ки бар шутур савор буд.

Тартиби ҷойгирии хутбаи қосиа дар нусхаҳои Наҳҷулбалоға гуногун аст; дар Наҳҷулбалоғаи Шайх Муҳаммад Абдуҳ, хутбаи шумораи 185, Шарҳи Муҳаммадҷаводи Муғния, 190, шарҳи Сайид Абулқосим Хуи ва Мулосолеҳи Мозандаронӣ, шумораи 191, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға ва нусхаи Субҳӣ Солеҳ, 192, Наҳҷулбалоғаи Файзулислом ва Ибни Майсами Баҳронӣ, 234, шарҳи Ибни Абилҳадид, 238 ва Муллофатҳуллоҳи Кошонӣ, хутбаи шумораи 273.

Далели номгузорӣ

Шореҳони Наҳҷулбалоға барои номгузории ин хутба чанд далел зикр кардаанд; аз ҷумла Ибни Майсами Баҳронӣ ва Қутбуддини Ровандӣ чунин гуфтаанд:

• Қосиа дар бораи нушхори шутур ба кор меравад. Шутур ҳангоми нушхор кардан, ғизоро аз дарун ба даҳон меовараду мехояд ва дубора форӯ мебарад. Ин хутба низ аз он рӯ ки аз оғоз то поён, пандҳо ва наҳйҳояш такрор мешавад, қосиа номида шудааст.
• Қосиа ба маънои куштану хурд кардан низ ба кор меравад; хутбаи қосиа, гуё, қотил ва хурдкунандаи Иблис аст.
• Яке аз маъноҳои қосиа таҳқиру кучак кардан аст ва ин хутба мутакаббиронро таҳқир мекунад.

Иллати судури хутба

Бинобар он чи дар Шарҳи Наҳҷулбалоғаи Ибни Абилҳадид ва Ибни Майсами Баҳронӣ омада ва ҳамчунин Носири Макорими Шерозӣ низ дар китоби Паёми Имом Амиралмуъминин зикр карда, хутбаи қосиа дар охирҳои хилофати Имом Алӣ содир шуда ва иллаташ он буда, ки қабилаҳои мухталиф, ба далелҳои беасос, ба ихтилофу даргирӣ бо якдигар мепардохтанду хуни якдигарро мерехтанд. Имом Алӣ (а), дар ҳоле, ки савор бар шутуре мода буд, ба миёни аҳолии Кӯфа рафт ва барои онон хутба хонд.

Мазмун

Хутбаи қосиа дорои мазомини гуногун дар мавзуоти иҷтимоӣ, каломӣ ва ахлоқӣ аст; аз ҷумла наҳй аз таассуби манфӣ, тавсия ба фурӯтанӣ, ҳамчунин баёни мавориде аз таассуби мусбат, таҳсини ваҳдат ва наҳй аз ихтилофу тафриқа ва низ озмудани бандагон бо ибодат, барои дур кардани онон аз кибру худбартарбинӣ.

Таассуби мусбат ва манфӣ

• Нафйи таассуб: ба гуфтаи Ибни Майсами Баҳронӣ, Имом Алӣ (а) дар ин хутба шунавандагонро ба ибрат гирифтан аз саранҷоми Иблис амр карда, ки ба далели такаббуру таассуб, аъмоли солеҳашро ки муддати тӯлонӣ анҷом дода буд, ботил кард. Ҳусайнъалии Мунтазирӣ, навиштааст дар ин хутба, Иблис аввалин касе муаррифӣ шуда, ки таассуби қабилаӣ ва нажодиро баён кард ва ба ин тартиб, ин хутба шомили тарсондани мардум аз дунбол кардани роҳи шайтон аст.
• Таҳсини фурӯтанӣ: Имом Алӣ (а) дар ин хутба гуфтааст, ки Худованд инсонҳоро бо сахтиҳо меозмояд, то фурӯтаниро дар дилҳои онҳо устувор кунад ва дар натиҷа, дарҳое барои бахшишу василаҳое барои омурзиши мардум боз кунад. Иллати ин амр, ба гуфтаи Ҳусайнъалии Мунтазирӣ ин аст, ки Худо намехоҳад рӯҳияи худхоҳӣ ва такаббур дар ҳеҷ як аз бандагонаш бошад.
• Ҷанбаи мусбати таассуб: ба гуфтаи Сайид Алинақӣ Файзулислом, Имом Алӣ (а) пас аз накӯҳиш ва қабеҳ шумурдани асабият, ба таассуб дар умури шоиста мепардозад; аз ҷумла дар бурдборӣ, нигоҳ доштани ҳаққи ҳамсоя, вафо ба аҳд, фармонбарӣ аз некӯкорон, нофармонӣ аз гарданкашон, фаро гирифтани эҳсон (кори некӯ) ва даст кашидан аз ситам, парҳез аз хунрезӣ, инсоф ва додгарӣ дар ҳаққи мардум, фурӯ нишондани хашм ва дурӣ ҷустан аз табоҳкорӣ дар замин.

Ваҳдат ва тафриқа

• Таҳсини ваҳдат: дар хутбаи қосиа, лозимаи дастёбӣ ба иззат, шикасти душман, офият, неъмат ва каромати ин умур баён шудааст: парҳез аз тафриқаву парокандагӣ, таъкид бар улфату иттиҳод ва ташвиқи дигарон ба ин кор. Ба гуфтаи Ибни Майсами Баҳронӣ, Имом Алӣ улфату ваҳдат ва иҷтимоъ бар динро мӯҷиби касби саодат дар дунёву охират муаррифӣ кардааст.
• Омилҳои ихтилофу тафриқа: бар асоси хутбаи қосиа, бояд аз ақвоми гузашта ибрат гирифт, ки чӣ гуна тафриқа мояи заволи онҳо шудааст. Дар ҳамин росто, омилҳои эҷоди тафриқа чунин баён шудааст: кинаи ҳамдигарро дар дил доштан, тухми нифоқ дар сина коштан ва аз ҳам буридану даст аз ёрии якдигар кашидан.

Озмоиши бандагон бо ибодат

Бархе аз нукоти каломии хутбаи қосиа ба ин шарҳанд: Худованд ба далели кибру худбинии бандагон, онҳоро бо умуре меозмояд, ки аз он шинохте надоранд. Илова бар ин, далели фақри анбиё он аст, ки агар анбиёи Илоҳӣ инсонҳои сарватманду қудратманд буданд ва ҳама ба ночор сари таъзим дар муқобили онҳо фурӯд меовараданд, озмоиш аз миён мерафт ва подош ботил мешуд ва шояд ихлос аз байн мерафт; чунонки ба ҳамин тартиб, агар Каъба ба ҷои биёбони беобу алаф, дар миёни боғҳои сарсабз буд, подоши зиёрати он кам ва озмоиши он ночиз буд.

Бар асоси он чи дар ин хутба дар бораи ҳикмати ибодот омада, аз он ҷо ки кибр ба дили ҳамагон роҳ меёбад, ибодатҳое чун намоз, закот ва рӯза барои хушуъ ва фурӯтанӣ ва аз байн бурдани худбинӣ ташреъ шудааст.

Тарбияти Пайғамбар (с) ва Имом Алӣ (а)

Имом Алӣ дар ин хутба шеваи тарбият шудани Пайғамбар (с)-ро тавсиф мекунад ва мегӯяд ҳангоме, ки Пайғамбар (с) аз шир ҷудо шуд, Худованд бузургтарин фиришта аз фариштагонашро шабу рӯз ҳамнишини ӯ кард, то ахлоқи некӯро омӯхт. Имом Алӣ (а) ҳамчунин тавзеҳ дода, ки чӣ тавр таҳти тарбияти Пайғамбар қарор дошта ва сеюмин нафар, пас аз Пайғамбар ва ҳамсараш буда, ки ба Ислом имон овардааст.

Ба гуфтаи Ибни Майсами Баҳронӣ, аз ин гуфтори Имом Алӣ метавон ба мавориде аз ҷумла наздикии ӯ бо Паёмбари Ислом, ва ҷойгоҳи вижааш назд Паёмбар даст ёфт; ҳамчунин пайравии Имом Алӣ аз Паёмбарро метавон бардошт намуд.

Муъҷизаи ҳаракати дарахт

Дар хутбаи қосиа, яке аз мӯъҷизоти Пайғамбар (с) ки ба дархости бузургони Қурайш буда, зикр шудааст. Бар асоси он, Паёмбар пас аз пешгӯиҳое дар бораи ҷанги Бадр ва Хандақ ба дарахт гуфт, ки бо реша аз ҷой барояд ва назди ӯ биравад. Чунин шуд; аммо бо ин ҳол қурайшиён имон наёварданд.

Манобеи дигари хутба

Ба гуфтаи нависандаи китоби Масодири Наҳҷулбалоға, қабл аз Сайид Разӣ, гурӯҳе ин хутбаро дар китобҳои худ овардаанд; аз ҷумла Сайид ибни Товус, дар китоби ал-Яқин, Кулайнӣ дар Кофӣ (бахшҳое аз хутба) ва Садуқ дар китоби Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ (бахшҳое аз хутба). Аз миёни аҳли суннат ҳам Замахшарӣ дар ҷилди аввали китоби «Рабиъ-ул-аброр» ва Мовардӣ дар «Аълом-ун-нубувва» бахшҳое аз ин хутбаро овардаанд.

Тарҷума ва шарҳҳо

Хутбаи қосиа, илова бар ин ки дар тарҷумаҳои суратгирифта аз кулли Наҳҷулбалоға омада, тарҷумаҳои мустақилле низ дорад; монанди "Ривояте аз саргузашти инсон дар ҳамовардӣ бо Иблис; тарҷумаи хутбаи қосиа", мутарҷим: гурӯҳи тарҷумаи Бунёди Наҳҷулбалоға.

Бархе аз шарҳҳои мустақили ин хутба иборатанд аз:

• Дарсҳое аз Наҳҷулбалоға; шарҳи хутбаи қосиа, Ҳусайнъалии Мунтазирӣ.
• Шарҳи хутбаи қосиа, Муллоабдукарим ибни Муҳаммад Яҳё Қазвинӣ аз уламои садаи ёздаҳ ва дувоздаҳ.
• Истикбор дар нигоҳи Имом Алӣ (а); тарҷума ва тааммуле дар хутбаи қосиаи Алӣ (а), гирдоварии Ядуллоҳи Эҳсонӣ.
• Шарҳе бар хутбаи қосиа ҳазрати Алӣ (а); роҳкоре ҷомеъ дар иттиҳоду инсиҷоми исломӣ ва ғалаба бар душмани даруну бурун, Ғуломҳусайни Кумайлӣ.

Матн ва тарҷумаи хутба

матни арабии хутба

اَلْحَمْدُ ل‍لّهِ الَّذِی لَبِسَ الْعِزَّ وَ الْكِبْرِیاءَ; وَ اخْتَارَهُمَا لِنَفْسِهِ دُونَ خَلْقِهِ، وَ جَعَلَهُمَا حِمی وَ حَرَماً عَلَی غَیرِهِ، وَ اصْطَفَاهُمَا لِجَلاَلِهِ. وَ جَعَلَ ال‍لّعْنَةَ عَلَی مَنْ نَازَعَهُ فِیهِمَا مِنْ عِبَادِهِ. ثُمَّ اخْتَبَرَ بِذلِكَ مَلاَئِكَتَهُ الْمُقَرَّبِینَ، لِیمِیزَ الْمُتَوَاضِعِینَ مِنْهُمْ مِنَ الْمُسْتَکْبِرِینَ، فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ الْعَالِمُ بِمُضْمَرَاتِ الْقُلُوبِ، وَ مَحْجُوبَاتِ الْغُیوبِ: (إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِّنْ طِین * فَإِذَا سَوَّیتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ * فَسَجَدَ الْمَلاَئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاَّ إِبْلِیسَ) اعْتَرَضَتْهُ الْحَمِیةُ فَافْتَخَرَ عَلَی آدَمَ بِخَلْقِهِ، وَ تَعَصَّبَ عَلَیهِ لِاَصْلِهِ. فَعَدُوُّ ال‍لّهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ، وَ سَلَفُ الْمُسْتَکْبِرِینَ، الَّذِی وَضَعَ أَسَاسَ الْعَصَبِیةِ، وَ نَازَعَ ال‍لّهَ رِدَاءَ الْجَبْرِیةِ، وَ ادَّرَعَ لِبَاسَ التَّعَزُّزِ، وَ خَلَعَ قِنَاعَ التَّذَلُّلِ. ألاَ تَرَوْنَ كَیفَ صَغَّرَهُ ال‍لّهُ بِتَكَبُّرِهِ، وَ وَضَعَهُ بِتَرَفُّعِهِ، فَجَعَلَهُ فِی الدُّنْیا مَدْحُوراً، وَ اَعَدَّ لَهُ فِی الْاخِرَةِ سَعِیراً؟! لَوْ أَرَادَ ال‍لّهُ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ مِنْ نُور یخْطَفُ الْاَبْصارَ ضِیاؤُهُ، وَ یبْهَرُ الْعُقُولَ رُوَاؤُهُ، وَ طِیب یأْخُذُ الْاَنْفَاسَ عَرْفُهُ، لَفَعَلَ. وَ لَوْ فَعَلَ لَظَلَّتْ لَهُ الْاَعْنَاقُ خَاضِعَةً، وَ لَخَفَّتِ الْبَلْوَی فِیهِ عَلَی الْمَلاَئِكَةِ. وَ لكِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ یبْتَلِی خَلْقَهُ بِبَعْضِ مَا یجْهَلُونَ أَصْلَهُ، تَمْییزاً بِالاِخْتِبَارِ لَهُمْ، وَ نَفْیاً لِلاِسْتِکْبارِ عَنْهُمْ، وَ إِبْعَاداً لِلْخُیلاَءِ مِنْهُمْ. فَاعْتَبِرُوا بِمَا كَانَ مِنْ فِعْلِ ال‍لّهِ بِإبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ، وَجَهْدَهُ الْجَهِیدَ، وَ كَانَ قَدْ عَبَدَال‍لّهَ سِتَّةَ آلاَفِ سَنَة، لایدْرَی أَمِنْ سِنِی الدُّنْیا أَمْ مِنْ سِنِی الْاخِرَةِ، عَنْ كِبْرِ سَاعَة وَاحِدَة. فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِیسَ یسْلَمُ عَلَی ال‍لّهِ بِمِثْلِ مَعْصِیتِهِ؟ كَلاَّ، مَا كَانَ ال‍لّهُ سُبْحَانَهُ لِیدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بأَمْر أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَکاً. إِنَّ حُکْمَهُ فِی أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْاَرْضِ لَوَاحِدٌ. وَ مَا بَینَ ال‍لّهِ وَ بَینَ أَحَد مِنْ خَلْقِهِ هَوَادَةٌ فِی إِبَاحَةِ حِمی حَرَّمَهُ عَلَی الْعَالَمِینَ. اِحْذَرُوا عِبَادَ ال‍لّهِ عَدُوَّ ال‍لّهِ أَنْ یعْدِیكُمْ بِدَائِهِ، وَ أَنْ یسْتَفِزَّكُمْ بِنِدَائِهِ، وَ أَنْ یجْلِبَ عَلَیكُمْ بِخَیلِهِ وَ رَجِلِهِ. فَلَعَمْرِی لَقَدْ فَوَّقَ لَكُمْ سَهْمَ الْوَعِیدِ، وَ أَغْرَقَ إِلَیكُمْ بِالنَّزْعِ الشَّدِیدِ، وَ رَمَاكُمْ مِنْ مَكَان قَرِیب، فَقَالَ: (رَبِّ بِمآ أَغْوَیتَنِی لاَُزَینَنَّ لَهُمْ فِی الْاَرْضِ وَ لاَُغْوِینَّهُمْ أَجْمَعِینَ)، قَذْفاً بِغَیب بَعِید، وَ رَجْماً بِظَنٍّ غَیرِ مُصِیب، صَدَّقَهُ بِهِ أَبْنَاءُ الْحَمِیةِ، وَ إِخْوَانُ الْعَصَبِیةِ، وَ فُرْسَانُ الْكِبْرِ وَ الْجَاهِلِیةِ. حَتَّی إِذَا انْقَادَتْ لَهُ الْجَامِحَةُ مِنْكُمْ، وَ اسْتَحْكَمَتِ الطَّمَاعِیةُ مِنْهُ فِیكُمْ، فَنَجَمَتِ الْحَالُ مِنَ السِّرِّ الْخَفِی إِلَی الْاَمْرِ الْجَلِی، اسْتَفْحَلَ سُلْطَانُهُ عَلَیكُمْ، وَ دَلَفَ بِجُنُودِهِ نَحْوَكُمْ، فَأَقْحَمُوكُمْ وَ لَجَاتِ الذُّلِّ، وَ أَحَلُّوكُمْ وَرَطَاتِ الْقَتْلِ، وَ أَوْطَؤُوكُمْ إِثْخَانَ الْجِرَاحَةِ، طَعْناً فِی عُیونِكُمْ، وَ حَزًّا فِی حُلُوقِكُمْ، وَ دَقًّا لِمَنَاخِرِكُمْ، وَ قَصْداً لِمَقَاتِلِكُمْ، وَ سَوْقاً بِخَزَائِمِ الْقَهْرِ إِلَی النَّارِ الْمُعَدَّةِ لَكُمْ. فَأَصْبَحَ أَعْظَمَ فِی دِینِكُمْ حَرْجاً، وَ أَوْرَی فِی دُنْیاكُمْ قَدْحاً مِنَ الَّذِینَ أَصْبَحْتُمْ لَهُمْ مُنَاصِبِینَ، وَ عَلَیهِمْ مُتَأَلِّبِینَ. فَاجْعَلُوا عَلَیهِ حَدَّكُمْ، وَ لَهُ جَدَّكُمْ. لَعَمْرُ ال‍لّهِ لَقَدْ فَخَرَ عَلَی أَصْلِكُمْ، وَ وَقَعَ فِی حَسَبِكُمْ، وَ دَفَعَ فِی نَسَبِكُمْ، وَ أَجْلَبَ بِخَیلِهِ عَلَیكُمْ، وَ قَصَدَ بِرَجِلِهِ سَبِیلَكُمْ، یقْتَنِصُونَكُمْ بِكُلِّ مَكَان، وَ یضْرِبُونَ مِنْكُمْ كُلَّ بَنَان. لاَتَمْتَنِعُونَ بِحِیلَة، وَ لاتَدْفَعُونَ بِعَزِیمَة، فِی حَوْمَةِ ذُلٍّ، وَ حَلْقَةِ ضِیق، وَ عَرْصَةِ مَوْت، وَ جَوْلَةِ بَلاَء. فَأَطْفِئُوا مَا كَمَنَ فِی قُلُوبِكُمْ مِنْ نِیرَانِ الْعَصَبِیةِ وَ اَحْقَادِ الْجَاهِلِیةِ، فَإِنَّمَا تِلْكَ الْحَمِیةُ تَكُونُ فِی الْمُسْلِمِ مِنْ خَطَرَاتِ الشَّیطَانِ وَ نَخَوَاتِهِ، وَ نَزَغَاتِهِ وَ نَفَثَاتِهِ. وَ اعْتَمِدُوا وَضْعَ التَّذَلُّلِ عَلَی رُؤُوسِكُمْ، وَ إِلْقَاءَ التَعَزُّزِ تَحْتَ أَقْدَامِكُمْ، وَ خَلْعَ التَّكَبُّرِ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ، وَاتَّخِذُوا التَّوَاضُعَ مَسْلَحَةً بَینَكُمْ وَ بَینَ عَدُوِّكُمْ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ; فَإِنَّ لَهُ مِنْ كُلِّ أُمَّة جُنُوداً وَ أَعْوَاناً، وَ رَجِلاً وَ فُرْسَاناً، وَ لاتَكُونُوا كَالْمُتَكَبِّرِ عَلَی ابْنِ أُمِّهِ مِنْ غَیرِ مَا فَضْل جَعَلَهُ ال‍لّهُ فِیهِ سِوَی مَا أَلْحَقَتِ الْعَظَمَةُ بِنَفْسِهِ مِنْ عَدَاوَةِ الْحَسَدِ، وَ قَدَحَتِ الْحَمِیةُ فِی قَلْبِهِ مِنْ نَارِ الْغَضَبِ، وَ نَفَخَ الشَّیطَانُ فِی أَنْفِهِ مِنْ رِیحِ الْكِبْرِ الَّذِی أَعْقَبَهُ ال‍لّهُ بِهِ النَّدَامَةَ، وَ أَلْزَمَهُ آثَامَ الْقَاتِلِینَ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ. لاَ وَ قَدْ أَمْعَنْتُمْ فِی الْبَغْی، وَ أَفْسَدْتُمْ فِی الْاَرْضِ مُصَارَحَةً ل‍لّهِ بِالْمُنَاصَبَةِ، وَ مُبَارَزَةً لِلْمُؤْمِنینَ بِالْمُحَارَبَةِ. فَال‍لّهَ ال‍لّهَ فِی كِبْرِ الْحَمِیةِ وَ فَخْرِ الْجَاهِلِیةِ! فَإِنَّهُ مَلاَقِحُ الشَّنَآنِ، وَ مَنَافِخُ الشَّیطَانِ، الَّتِی خَدَعَ بِهَا الْاُمَمَ الْمَاضِیةَ، وَ الْقُرُونَ الْخَالِیةَ. حَتَّی أَعْنَقُوا فِی حَنَادِسِ جَهَالَتِهِ، وَ مَهَاوِی ضَلاَلَتِهِ، ذُلُلاً عَنْ سِیاقِهِ، سُلُساً فِی قِیادِهِ. أَمْراً تَشَابَهَتِ الْقُلُوبُ فِیهِ، وَ تَتَابَعَتِ الْقُرُونُ عَلَیهِ، وَ كِبْراً تَضَایقَتِ الصُّدُورُ بِهِ. أَلاَ فَالْحَذَرَ الْحَذَرَ مِنْ طَاعَةِ سَادَاتِكُمْ وَ كُبَرَائِكُمْ! الَّذِینَ تَكَبَّرُوا عَنْ حَسَبِهِمْ، وَ تَرَفَّعُوا فَوْقَ نَسَبِهِمْ، وَ أَلْقَوُا الْهَجِینَةَ عَلَی رَبِّهِمْ، وَ جَاحَدُوا ال‍لّهَ عَلَی مَا صَنَعَ بِهِمْ، مُكَابَرَةً لِقَضَائِهِ، وَ مُغَالَبَةً لاِلاَئِهِ. فَإِنَّهُمْ قَوَاعِدُ أَسَاسِ الْعَصَبِیةِ، وَ دَعَائِمُ أَرْكَانِ الْفِتْنَةِ، وَ سُیوفُ اعْتِزَاءِ الْجَاهِلِیةِ. فَاتَّقُوا ال‍لّهَ وَ لاتَكُونُوا لِنِعَمِهِ عَلَیكُمْ أَضْدَاداً، وَ لالِفَضْلِهِ عِنْدَكُمْ حُسَّاداً. وَ لاتُطِیعُوا الْاَدْعِیاءَ الَّذِینَ شَرِبْتُمْ بِصَفْوِكُمْ كَدَرَهُمْ، وَ خَلَطْتُمْ بِصِحَّتِكُمْ مَرَضَهُمْ، وَ أَدْخَلْتُمْ فِی حَقِّكُمْ بَاطِلَهُمْ، وَ هُمْ أَسَاسُ الْفُسُوقِ، وَ أَحْلاَسُ الْعُقُوقِ. اتَّخَذَهُمْ إِبْلِیسُ مَطَایا ضَلاَل. وَ جُنْداً بِهِمْ یصُولُ عَلَی النَّاسِ، وَ تَرَاجِمَةً ینْطِقُ عَلَی أَلْسِنَتِهِمْ، اسْتِرَاقاً لِعُقُولِكُمْ وَ دُخُولاً فِی عُیونِكُمْ، وَ نَفْثاً فِی أَسْمَاعِكُمْ. فَجَعَلَكُمْ مَرْمَی نَبْلِهِ، وَ مَوْطِئَ قَدَمِهِ، وَ مَأْخَذَ یدِهِ. اِعْتَبِرُوا بِمَا أَصَابَ الْاُمَمَ الْمُسْتَکْبِرِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنْ بَأْسِ ال‍لّهِ وَصَوْلاَتِهِ، وَ وَقَائِعِهِ وَ مَثُلاَتِهِ، وَ اتَّعِظُوا بِمَثَاوِی خُدُودِهِمْ، وَ مَصَارِعِ جُنُوبِهِمْ، وَ اسْتَعِیذُوا بِال‍لّهِ مِنْ لَوَاقِحِ الْكِبْرِ، كَمَا تَسْتَعِیذُونَهُ مِنْ طَوَارِقِ الدَّهْرِ. فَلَوْ رَخَّصَ ال‍لّهُ فِی الْكِبْرِ لِاَحَد مِنْ عِبَادِهِ لَرَخَّصَ فِیهِ لِخَاصَّةِ أَنْبِیائِهِ وَ أَوْلِیائِهِ; وَ لكِنَّهُ سُبْحَانَهُ كَرَّهَ إِلَیهِمُ التَّكَابُرَ، وَ رَضِی لَهُمُ التَّوَاضُعَ، فَأَلْصَقُوا بِالْاَرْضِ خُدُودَهُمْ، وَ عَفَّرُوا فِی التُّرَابِ وُجُوهَهُمْ. وَ خَفَضُوا أَجْنِحَتَهُمْ لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ کانُوا قَوْماً مُسْتَضْعَفِینَ. قَدِ اخْتَبَرَهُمُ ال‍لّهُ بِالْمَخْمَصَةِ، وَ ابْتَلاَهُمْ بِالْمَجْهَدَةِ، وَ امْتَحَنَهُمْ بِالْمَخَاوِفِ، وَ مَخَضَهُمْ بِالْمَكَارِهِ. فَلاَ تَعْتَبِرُوا الرِّضَی وَ السُّخْطَ بِالْمَالِ وَ الْوَلَدِ جَهْلاً بِمَواقِعِ الْفِتْنَةِ، وَ الْاِخْتِبَارِ فِی مَوْضِعِ الْغِنَی وَ الْاِقْتِدَارِ، فَقَدْ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی: (أَیحْسَبُونَ أنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَّال وَ بَنِینَ * نُسَارِعُ لَهُمْ فِی الْخَیرَاتِ بَلْ لایشْعُرُونَ). فَإِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ یخْتَبِرُ عِبَادَهُ الْمُسْتَکْبِرِینَ فِی أَنْفُسِهِمْ بِأَوْلِیائِهِ الْمُسْتَضْعَفِینَ فِی أَعْینِهِمْ. لَقَدْ دَخَلَ مُوسَی بْنُ عِمْرَانَ وَ مَعَهُ أَخُوهُ هَارُونَ(علیهما السلام)عَلَی فِرْعَوْنَ، وَ عَلَیهِمَا مَدَارِعُ الصُّوفِ، وَ بِأَیدِیهِمَا الْعِصِی، فَشَرَطَا لَهُ إِنْ أَسْلَمَ بَقَاءَ مُلْكِهِ، وَ دَوَامَ عِزِّهِ; فَقَالَ: «أَلاَ تَعْجَبُونَ مِنْ هذَینِ یشْرِطَانِ لِی دَوَامَ الْعِزِّ، وَ بَقَاءَالْمُلْكِ; وَ هُمَا بِمَا تَرَوْنَ مِنْ حَالِ الْفَقْرِ وَ الذُّلِّ، فَهَلاَّ أُلْقِی عَلَیهِمَا أَسَاوِرَةٌ مِنْ ذَهَب»؟ إِعْظَاماً لِلذَّهَبِ وَ جَمْعِهِ، وَ احْتِقَاراً لِلصُّوفِ وَ لُبْسِهِ! وَ لَوْ أَرَادَ ال‍لّهُ سُبْحَانَهُ لِاَنْبِیائِهِ حَیثُ بَعَثَهُمْ أَنْ یفْتَحَ لَهُمْ كُنُوزَ الذِّهْبَانِ، وَ مَعَادِنَ الْعِقْیانِ، وَ مَغَارِسَ الْجِنَانِ، وَ أَنْ یحْشُرَ مَعَهُمْ طُیورَ السَّماءِ وَ وُحُوشَ الْاَرَضِینَ لَفَعَلَ، وَ لَوْ فَعَلَ لَسَقَطَ الْبَلاَءُ، وَ بَطَلَ الْجَزَاءُ، وَ اضْمَحَلَّتِ الْاَنْبَاءُ، وَ لَمَا وَجَبَ لِلْقَابِلِینَ أُجُورُ الْمُبْتَلِینَ، وَ لااسْتَحَقَّ الْمُؤْمِنُونَ ثَوَابَ الُْمحْسِنِینَ، وَ لالَزِمَتِ الْاَسْمَاءُ مَعَانِیهَا. وَ لكِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ أُولِی قُوَّة فِی عَزَائِمِهِمْ، وَضَعَفَةً فِیمَا تَرَی الْاَعْینُ مِنْ حَالاَتِهِمْ، مَعَ قَنَاعَة تَمْلاَُ الْقُلُوبَ وَ الْعُیونَ غِنی، وَ خَصَاصَة تَمْلاَُ الْاَبْصَارَ وَ الْاَسْمَاعَ أَذی. لَوْ كَانَتِ الْاَنْبِیاءُ أَهْلَ قُوَّة لاتُرَامُ، وَ عِزَّة لاَتُضَامُ، وَ مُلْک تُمَدُّ نَحْوَهُ أَعْنَاقُ الرِّجَالِ، وَ تُشَدُّ إِلَیهِ عُقَدُ الرِّحَالِ، لَكَانَ ذلِكَ أَهْوَنَ عَلَی الْخَلْقِ فِی الإِعْتِبَارِ، وَ أَبْعَدَ لَهُمْ فِی الإِسْتِکْبَارِ، وَ لاَمَنُوا عَنْ رَهْبَة قَاهِرَة لَهُمْ، أَوْ رَغْبَة مَائِلَة بِهِمْ، فَكَانَتِ النِّیاتُ مُشْتَرَكَةً، وَالْحَسَنَاتُ مُقْتَسَمَةً. وَ لكِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ أَرَادَ أَنْ یكُونَ الاِتِّبَاعُ لِرُسُلِهِ، وَ التَّصْدِیقُ بِكُتُبِهِ، وَ الْخُشُوعُ لِوَجْهِهِ، وَ الاِسْتِكَانَةُ لِاَمْرِهِ، وَ الاِسْتِسْلاَمُ لِطَاعَتِهِ، أُمُوراً لَهُ خَاصَّةً لاتَشُوبُهَا مِنْ غَیرِهَا شَائِبَةٌ.وَ كُلَّمَا کانَتِ الْبَلْوَی وَ الاِخْتِبَارُ أَعْظَمَ کانَتِ الْمَثُوبَةُ وَ الْجَزَاءُ أَجْزَلَ. أ لاَتَرَوْنَ أَنَّ ال‍لّهَ، سُبْحَانَهُ، اخْتَبَرَ الْاَوَّلِینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ صَلَوَاتُ ال‍لّهِ عَلَیهِ، إِلَی الْاخِرِینَ مِنْ هذَا الْعَالَمِ; بِأَحْجَار لاتَضُرُّ وَ لاتَنْفَعُ، وَ لاتُبْصِرُ وَ لاتَسْمَعُ. فَجَعَلَهَا بَیتَهُ الْحَرَامَ «الَّذِی جَعَلَهُ لِلنَّاسِ قِیاماً». ثُمَّ وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الْاَرْضِ حَجَراً، وَ أَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْیا مَدَراً، وَ أَضْیقِ بُطُونِ الْاَوْدِیةِ قُطْراً. بَینَ جِبَال خَشِنَة، وَ رِمَال دَمِثَة، وَ عُیون وَشِلَة، وَ قُرًی مُنْقَطِعَة; لایزْكُوبِهَا خُفٌّ، وَ لاحَافِرٌ وَ لاظِلْفٌ. ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ علیه‌السلام وَ وَلَدَهُ أَنْ یثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ، فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ، وَ غَایةً لِمُلْقَی رِحَالِهِمْ. تَهْوِی إِلَیهِ ثِمَارُ الْاَفْئِدَةِ مِنْ مَفَاوِزِ قِفَار سَحِیقَة وَ مَهَاوِی فِجَاج عَمِیقَة، وَ جَزَائِرِ بِحَار مُنْقَطِعَة، حَتَّی یهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُلاً یهَلِّلُونَ ل‍لّهِ حَوْلَهُ، وَ یرْمُلُونَ عَلَی أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ. قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ، وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمْ، ابْتِلاَءً عَظِیماً، وَ امْتِحَاناً شَدِیداً، وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً، وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً، جَعَلَهُ ال‍لّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ، وَ وُصْلَةً إِلَی جَنَّتِهِ. لَوْ أَرَادَ سُبْحَانَهُ أَنْ یضَعَ بَیتَهُ الْحَرَامَ، وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ، بَینَ جَنَّات وَ أَنْهَار، وَ سَهْل وَ قَرَار، جَمَّ الْاَشْجَارِ، دَانِی الثِّمَارِ، مُلْتَفَّ الْبُنَی، مُتَّصِلَ الْقُرَی، بَینَ بُرَّة سَمْرَاءَ، وَ رَوْضَة خَضْرَاءَ، وَ أَرْیاف مُحْدِقَة، وَ عِرَاص مُغْدِقَة، وَ رِیاض نَاضِرَة، وَ طُرُق عَامِرَة، لَكَانَ قَدْ صَغُرَ قَدْرُ الْجَزَاءِ عَلَی حَسَبِ ضَعْفِ الْبَلاَءِ. وَ لَوْ كَانَ الْاِسَاسُ الْمَحْمُولُ عَلَیهَا، وَ الْاَحْجَارُ الْمَرْفُوعُ بِهَا، بَینَ زُمُرُّدَة خَضْرَاءَ، وَ یاقُوتَة حَمْرَاءَ، وَ نُور وَ ضِیاء، لَخَفَّفَ ذلِكَ مُصَارَعَةَ الشَّكِّ فِی الصُّدُورِ، وَ لَوَضَعَ مُجَاهَدَةَ إِبْلِیسَ عَنِ الْقُلُوبِ، وَ لَنَفَی مُعْتَلَجَ الرَّیبِ مِنَ النَّاسِ، وَ لكِنَّ ال‍لّهَ یخْتَبِرُ عِبَادَهُ بِأَنْوَاعِ الشَّدَائِدِ، وَ یتَعَبَّدُهُمْ بِأَنْوَاعِ الْمَجَاهِدِ، وَ یبْتَلِیهِمْ بِضُرُوبِ الْمَكَارِهِ، إِخْرَاجاً لِلتَّكَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ، وَ إِسْكَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِمْ، وَ لِیجْعَلَ ذلِكَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَی فَضْلِهِ، وَ أَسْبَاباً ذُلُلاً لِعَفْوِهِ. اَل‍لّهَ ال‍لّهَ فِی عَاجِلِ الْبَغْی، وَ آجِلِ وَخَامَةِ الظُّلْمِ، وَ سُوءِ عَاقِبَةِ الْكِبْرِ، فَإِنَّهَا مَصْیدَةُ إِبْلِیسَ الْعُظْمَی، وَ مَكِیدَتَهُ الْكُبْرَی، الَّتی تُسَاوِرُ قُلُوبَ الرِّجَالِ مُسَاوَرَةَ السُّمُومِ الْقَاتِلَةِ، فَما تُکْدِی أَبَداً، وَ لاتُشْوِی أَحَداً، لاعَالِماً لِعِلْمِهِ، وَ لامُقِلاًّ فِی طِمْرِهِ. وَ عَنْ ذلِكَ مَا حَرَسَ ال‍لّهُ عِبَادَهُ الْمُؤْمِنِینَ بِالصَّلَوَاتِ وَ الزَّكَوَاتِ، وَ مُجَاهَدَةِ الصِّیامِ فِی الْاَیامِ الْمَفْرُوضَاتِ، تَسْكِیناً لِاَطْرَافِهِمْ، وَ تَخْشِیعاً لِاَبْصَارِهِمْ، وَ تَذْلِیلاً لِنُفُوسِهِمْ، وَ تَخْفِیضاً لِقُلُوبِهِمْ، وَ إِذْهَاباً لِلْخُیلاَءِ عَنْهُمْ، وَ لِمَا فِی ذلِكَ مِنْ تَعْفِیرِ عِتَاقِ الْوُجُوهِ بِالتُّرَابِ تَوَاضُعاً، وَ الْتِصَاقِ كَرَائِمِ الْجَوَارِحِ بِالْاَرْضِ تَصَاغُراً، وَ لُحُوقِ الْبُطُونِ بِالْمُتُونِ مِنَ الصِّیامِ تَذَلُّلاً; مَعَ مَا فِی الزَّكَاةِ مِنْ صَرْفِ ثَمَرَاتِ الْاَرْضِ وَ غَیرِ ذلِكَ إِلَی أَهْلِ الْمَسْكَنَةِ وَ الْفَقْرِ. اُنْظُرُوا إِلَی مَا فِی هذِهِ الْاَفْعَالِ مِنْ قَمْعِ نَوَاجِمِ الْفَخْرِ، وَ قَدْعِ طَوَالِعِ الْكِبْرِ. لَقَدْ نَظَرْتُ فَمَا وَجَدْتُ أَحَداً مِنَ الْعَالَمِینَ یتَعَصَّبُ لِشَیء مِنَ الأَشْیاءِ إِلاَّ عَنْ عِلَّةِ تَحْتَمِلُ تَمْوِیهَ الْجُهَلاَءِ، أوْ حُجَّة تَلِیطُ بِعُقُولِ السُّفَهَاءِ غَیرَكُمْ. فَإِنَّكُمْ تَتَعَصَّبُونَ لِاَمْر مَا یعْرَفُ لَهُ سَبَبٌ وَ لاعِلَّةٌ. أَمَّا إِبْلِیسُ فَتَعَصَّبَ عَلَی آدَمَ لِاَصْلِهِ، وَ طَعَنَ عَلَیهِ فِی خِلْقَتِهِ، فَقَالَ: أَنَا نَارِی وَ أَنْتَ طِینِی. وَ أَمَّا الْاَغْنِیاءُ مِنْ مُتْرَفَةِ الْاُمَمِ، فَتَعَصَّبُوا لاِثَارِ مَوَاقِعِ النِّعَمِ، فَقَالُوا: (نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوَالاً وَ أَوْلاَداً وَ مَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ). إِنْ كَانَ لاَبُدَّ مِنَ الْعَصَبِیةِ فَلْیكُنْ تَعَصُّبُكُمْ لِمَكَارِمِ الْخِصَالِ، وَ مَحَامِدِ الْاَفْعَالِ، وَ مَحَاسِنِ الْاُمُورِ، الَّتی تَفَاضَلَتْ فِیهَا الْمُجَدَاءُ وَ النُّجَدَاءُ مِنْ بُیوتَاتِ الْعَرَبِ وَ یعَاسِیبِ الْقَبَائِلِ; بِالْاَخْلاَقِ الرَّغِیبَةِ، وَالْاَحْلاَمِ الْعَظِیمَةِ، وَ الْاَخْطَارِ الْجَلِیلَةِ، وَ الْاثَارِ الْمَحْمُودَةِ. فَتَعَصَّبُوا لِخِلاَلِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجِوَارِ، وَ الْوَفَاءِ بِالذِّمَامِ، وَالطَّاعَةِ لِلْبِرِّ، وَ الْمَعْصِیةِ لِلْكِبْرِ، وَ الْاَخْذِ بِالْفَضْلِ، وَ الْكَفِّ عَنِ الْبَغْی، وَ الْاِعْظَامِ لِلْقَتْلِ، وَ الْاِنْصَافِ لِلْخَلْقِ، وَ الْكَظْمِ لِلْغَیظِ، وَ اجْتِنَابِ الْفَسَادِ فِی الْاَرْضِ. اِحْذَرُوا مَا نَزَلَ بِالْاُمَمِ قَبْلَكُمْ مِنَ الْمَثُلاَتِ بِسُوءِ الْاَفْعَالِ، وَ ذَمِیمِ الْاَعْمَالِ. فَتَذَكَّرُوا فِی الْخَیرِ وَ الشَّرِّ أَحْوَالَهُمْ، وَ احْذَرُوا أَنْ تَكُونُوا أَمْثَالَهُمْ. فَإِذَا تَفَكَّرْتُمْ فِی تَفَاوُتِ حَالَیهِمْ، فَالْزَمُوا كُلَّ أَمْر لَزِمَتِ الْعِزَّةُ بِهِ شَأْنَهُمْ، وَ زَاحَتِ الْاَعْدَاءُ لَهُ عَنْهُمْ، وَ مُدَّتِ الْعَافِیةُ بِهِ عَلَیهِمْ، وَ انْقَادَتِ النِّعْمَةُ لَهُ مَعَهُمْ، وَ وَصَلَتِ الْكَرَامَةُ عَلَیهِ حَبْلَهُمْ مِنَ الْاِجْتِنَابِ لِلْفُرْقَةِ، وَ ال‍لّزُومِ لِلْاُلْفَةِ، وَ التَّحَاضِّ عَلَیهَا، وَ التَّوَاصِی بِهَا، وَ اجْتَنِبُوا كُلَّ أَمْر كَسَرَ فِقْرَتَهُمْ، وَ أَوْهَنَ مُنَّتَهُمْ; مِنْ تَضَاغُنِ الْقُلُوبِ، وَ تَشَاحُنِ الصُّدُورِ، وَ تَدَابُرِ النُّفُوسِ، وَ تَخَاذُلِ الْاَیدِی. تَدَبَّرُوا أَحْوَالَ الْمَاضِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ قَبْلَكُمْ، كَیفَ كَانُوا فِی حَالِ التَّمْحِیصِ وَ الْبَلاَءِ. أَلَمْ یكُونُوا أَثْقَلَ الْخَلاَئِقِ أَعْبَاءً، وَ أَجْهَدَ العِبَادِ بَلاَءً، وَ أَضْیقَ أَهْلِ الدُّنْیا حَالاً. اتَّخَذَتْهُمُ الْفَرَاعِنَةُ عَبِیداً فَسَامُوهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ، وَجَرَّ عُوهُمُ الْمُرَارَ، فَلَمْ تَبْرَحِ الْحَالُ بِهِمْ فِی ذُلِّ الْهَلَكَةِ وَ قَهْرِ الْغَلَبَةِ، لایجِدُونَ حِیلَةً فِی امْتِنَاع، وَ لاسَبِیلاً إِلَی دِفَاع. حَتَّی إِذَا رَأَی ال‍لّهُ سُبْحَانَهُ جِدَّ الصَّبْرِ مِنْهُمْ عَلَی الْاَذَی فِی مَحَبَّتِهِ، وَ الْاِحْتِمَالَ لِلْمَکْرُوهِ مِنْ خَوْفِهِ، جَعَلَ لَهُمْ مِنْ مَضَایقِ الْبَلاَءِ فَرَجاً، فَأَبْدَلَهُمُ الْعِزَّ مَكَانَ الذُّلِّ، وَ الْاَمْنَ مَکانَ الْخَوْفِ، فَصَارُوا مُلُوکاً حُكَّاماً، وَ أئِمَّةً أَعْلاَماً، وَ قَدْ بَلَغَتِ الْكَرَامَةُ مِنَ ال‍لّهِ لَهُمْ مَا لَمْ تَذْهَبِ الْامَالُ إِلَیهِ بِهِمْ. اُنْظُرُوا كَیفَ كَانُوا حَیثُ كَانَتِ الْاَمْلاَءُ مُجْتَمِعَةً، وَ الْاَهْوَاءُ مُؤْتَلِفَةً، وَ الْقُلُوبُ مُعْتَدِلَةً، وَ الْاَیدِی مُتَرَادِفَةً، وَ السُّیوفُ مُتَنَاصِرَةً، وَ الْبَصَائِرُ نَافِذَةً، وَ الْعَزَائِمُ وَاحِدَةً. أَلَمْ یكُونُوا أَرْبَاباً فِی أَقْطَارِ الْاَرَضِینَ، وَ مُلُوکاً عَلَی رِقَابِ الْعَالَمِینَ! فَانْظُرُوا إِلَی مَا صَارُوا إِلَیهِ فِی آخِرِ أُمُورِهِمْ، حِینَ وَقَعَتِ الْفُرْقَةُ، وَ تَشَتَّتَتِ الْاُلْفَةُ، وَ اخْتَلَفَتِ الْكَلِمَةُ وَالْاَفْئِدَةُ، وَ تَشَعَّبُوا مُخْتَلِفِینَ، وَ تَفَرَّقُوا مُتَحَارِبِینَ، قَدْ خَلَعَ ال‍لّهُ عَنْهُمْ لِبَاسَ كَرَامَتِهِ، وَ سَلَبَهُمْ غَضَارَةَ نِعْمَتِهِ، وَ بَقِی قَصَصُ أَخْبَارِهِمْ فِیكُمْ عِبَراً لِلْمُعْتَبِرِینَ. اِعْتَبِرُوا بِحَالِ وَلَدِ إِسْمَاعِیلَ وَ بَنی إِسْحَاقَ وَ بَنِی إِسْرَائِیلَ(علیهم السلام). فَمَا أَشَدَّ اعْتِدَالَ الْاَحْوَالِ، وَ أَقْرَبَ اشْتِبَاهَ الْاَمْثَالِ! تَأَمَّلُوا أَمْرَهُمْ فِی حَالِ تَشَتُّتِهِمْ وَ تَفَرُّقِهِمْ، لَیالِی كَانَتِ الْاَكَاسِرَةُ وَ الْقَیاصِرَةُ أَرْبَاباً لَهُمْ، یحْتَازُونَهُمْ عَنْ رِیفِ الْافَاقِ، وَ بَحْرِ الْعِرَاقِ، وَ خُضْرَةِ الدُّنْیا، إِلَی مَنابِتِ الشِّیحِ، وَ مَهَافِی الرِّیحِ، وَ نَكَدِ الْمَعَاشِ، فَتَرَكُوهُمْ عَالَةً مَسَاكِینَ إِخْوَانَ دَبَر وَ وَبَر، أَذَلَّ الْاُمَمِ دَاراً، وَ أَجْدَبَهُمْ قَرَاراً، لایأْوُونَ إِلَی جَنَاحِ دَعْوَة یعْتَصِمُونَ بِها، وَ لاإِلَی ظِلِّ أُلْفَة یعْتَمِدُونَ عَلَی عِزِّهَا. فَالْاَحْوَالُ مُضْطَرِبَةٌ، وَ الْاَیدِی مُخْتَلِفَةٌ، وَ الْكَثْرَةُ مُتَفَرِّقَةٌ; فِی بِلاَءِ أَزْل، وَ أَطْبَاقِ جَهْل! مِنْ بَنَات مَوْؤُودَة، وَ أَصْنَام مَعْبُودَة، وَ أَرْحَام مَقْطُوعَة، وَ غَارَات مَشْنُونَة. اُنْظُرُوا إِلَی مَوَاقِعِ نِعَمِ ال‍لّهِ عَلَیهِمْ حِینَ بَعَثَ إِلَیهِمْ رَسُولاً، فَعَقَدَ بِمِلَّتِهِ طَاعَتَهُمْ، وَ جَمَعَ عَلَی دَعْوَتِهِ أُلْفَتَهُمْ: كَیفَ نَشَرَتِ النِّعْمَةُ عَلَیهِمْ جَنَاحَ كَرَامَتِهَا، وَ أَسَالَتْ لَهُمْ جَدَاوِلَ نَعِیمِهَا، وَ الْتَفَّتِ الْمِلَّةُ بِهِمْ فِی عَوَائِدِ بَرَكَتِهَا، فَأَصْبَحُوا فِی نِعْمَتِهَا غَرِقِینَ، وَ فِی خُضْرَةِ عَیشِهَا فَكِهِینَ. قَدْ تَرَبَّعَتِ الْاُمُورُ بِهِمْ، فِی ظِلِّ سُلْطَان قَاهِر، وَ آوَتْهُمُ الْحَالُ إِلَی كَنَفِ عِزٍّ غَالِب، وَ تَعَطَّفَتِ الْاُمُورُ عَلَیهِمْ فِی ذُرَی مُلْک ثَابت. فَهُمْ حُكَّامٌ عَلَی الْعَالَمِینَ، وَ مُلُوکٌ فِی أَطْرَافِ الْاَرَضِینَ. یمْلِكُونَ الْاُمُورَ عَلَی مَنْ كَانَ یمْلِكُهَا عَلَیهِمْ، وَ یمْضُونَ الْاَحْکامَ فِیمَنْ كَانَ یمْضِیهَا فِیهِمْ! لاتُغْمَزُ لَهُمْ قَنَاةٌ، وَ لاتُقْرَعُ لَهُمْ صَفَاةٌ. لاَ وَ إِنَّكُمْ قَدْ نَفَضْتُمْ أَیدِیكُمْ مِنْ حَبْلِ الطَّاعَةِ، وَ ثَلَمْتُمْ حِصْنَ ال‍لّهِ الْمَضْرُوبَ عَلَیكُمْ، بِأَحْکامِ الْجَاهِلِیةِ. فَإِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ قَدِ امْتَنَّ عَلَی جَمَاعَةِ هذِهِ الْاُمَّةِ فِیمَا عَقَدَ بَینَهُمْ مِنْ حَبْلِ هذِهِ الْاُلْفَةِ الَّتِی ینْتَقِلُونَ فِی ظِلِّهَا، وَ یأْوُونَ إِلَی كَنَفِهَا، بِنِعْمَة لایعْرِفُ أَحَدٌ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَهَا قِیمَةً، لِاَنَّها أَرْجَحُ مِنْ كُلِّ ثَمَن، وَ أَجَلُّ مِنْ كُلِّ خَطَر. وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ صِرْتُمْ بَعْدَ الْهِجْرَةِ أَعْرَاباً، وَ بَعْدَ الْمُوَالاَةِ أَحْزَاباً. مَا تَتَعَلَّقُونَ مِنَ الْاِسْلاَمِ إِلاَّ بِاسْمِهِ، وَ لاتَعْرِفُونَ مِنَ الْاِیمَانِ إلاَّ رَسْمَهُ. تَقُولُونَ: النَّارَ وَ لاالْعَارَ! كَأَنَّكُمْ تُرِیدُونَ أَنْ تُکْفِئُوا الْاِسلاَمَ عَلَی وَجْهِهِ انْتِهَاکاً لِحَرِیمِهِ، وَ نَقْضاً لِمِیثَاقِهِ الَّذِی وَضَعَهُ ال‍لّهُ لَكُمْ حَرَماً فِی أَرْضِهِ، وَ أَمْناً بَینَ خَلْقِهِ. وَ إِنَّكُمْ إِنْ لَجَأْتُمْ إِلَی غَیرِهِ حَارَبَكُمْ أَهْلُ الْكُفْرِ، ثُمَّ لاجَبْرَائِیلُ وَلاَ مِیکائِیلُ وَ لامُهَاجِرُونَ وَ لاأَنْصَارٌ ینْصُرُونَكُمْ إِلاَّ الْمُقَارَعَةَ بِالسَّیفِ حَتَّی یحْكُمَ ال‍لّهُ بَینَكُمْ. وَ إِنَّ عِنْدَكُمُ الْاَمْثَالَ مِنْ بَأْسِ ال‍لّهِ وَ قَوَارِعِهِ، وَ أَیامِهِ وَ وَقَائِعِهِ، فَلاَ تَسْتَبْطِئُوا وَعِیدَهُ جَهْلاً بِأَخْذِهِ، وَ تَهَاوُناً بِبَطْشِهِ، وَ یأْساً مِنْ بَأْسِهِ. فَإِنَّ ال‍لّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ یلْعَنِ الْقَرْنَ الْمَاضِی بَینَ أَیدِیكُمْ إِلاَّ لِتَرْكِهِمُ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنِ الْمُنْكَرِ. فَلَعَنَ ال‍لّهُ السُّفَهَاءَ لِرُكُوبِ الْمَعَاصِی، وَ الْحُلَمَاءَ لِتَرْكِ التَّنَاهِی. أَلاَ وَ قَدْ قَطَعْتُمْ قَیدَ الْاِسْلاَمِ، وَ عَطَّلْتُمْ حُدُودَهُ، وَ أَمَتُّمْ أَحْكَامَهُ. لاَ وَ قَدْ أَمَرَنِی ال‍لّهُ بِقِتَالِ أَهْلِ الْبَغْی وَ النَّکْثِ وَالْفَسَادِ فِی الْاَرْضِ، فَأَمَّا النَّاكِثُونَ فَقَدْ قَاتَلْتُ، وَ أَمَّا الْقَاسِطُونَ فَقَدْ جَاهَدْتُ، وَ أَمَّا الْمَارِقَةُ فَقَدْ دَوَّخْتُ، وَ أَمَّا شَیطَانُ الرَّدْهَةِ فَقَدْ كُفِیتُهُ بِصَعْقَة سُمِعَتْ لَهَا وَجْبَةُ قَلْبِهِ وَ رَجَّةُ صَدْرِهِ، وَ بَقِیتْ بَقِیةٌ مِنْ أَهْلِ الْبَغْی. وَ لَئِنْ أَذِنَ ال‍لّهُ فِی الْكَرَّةِ عَلَیهِمْ لاَُدِیلَنَّ مِنْهُمْ إِلاَّ مَا یتَشَذَّرُ فِی أَطْرَافِ الْبِلاَدِ تَشَذُّراً. أنَا وَضَعْتُ فِی الصِّغَرِ بِكَلاَكِلِ الْعَرَبِ، وَ كَسَرْتُ نَوَاجِمَ قُرُونِ رَبِیعَةَ وَ مُضَرَ. وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ ال‍لّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ، وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصیصَةِ. وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یضُمُّنِی إِلَی صَدْرِهِ، وَ یکْنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ، وَ یمِسُّنِی جَسَدَهُ، وَ یشِمُّنِی عَرْفَهُ. وَ كَانَ یمْضَغُ الشَّیءَ ثُمَّ یلْقِمُنِیهِ، وَ مَا وَجَدَ لِی كَذْبَةً فِی قَوْل، وَ لاخَطْلَةً فِی فِعْل. وَ لَقَدْ قَرَنَ ال‍لّهُ بِهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ مِنْ لَدُنْ أَنْ كَانَ فَطِیماً أَعْظَمَ مَلَک مِنْ مَلاَئِكَتِهِ یسْلُكُ بِهِ طَرِیقَ الْمَكَارِمِ، وَ مَحَاسِنَ أَخْلاَقِ الْعَالَمِ، لَیلَهُ وَ نَهَارَهُ. وَ لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِیلِ أَثَرَ أُمِّهِ، یرْفَعُ لِی فِی كُلِّ یوْم مِنْ أَخْلاَقِهِ عَلَماً، وَ یأْمُرُنِی بِالْاِقْتِدَاءِ بِهِ. وَ لَقَدْ كَانَ یجَاوِرُ فِی كُلِّ سَنَة بِحِرَاءَ فَأَرَاهُ، وَ لایرَاهُ غَیرِی. وَ لَمْ یجْمَعْ بَیتٌ وَاحِدٌ یوْمَئِذ فِی الْاِسْلاَمِ غَیرَ رَسُولِ ال‍لّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ خَدِیجَةَ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَا. أَرَی نُورَ الْوَحْی وَ الرِّسَالَةِ، وَ أَشُمُّ رِیحَ النُّبُوَّةِ. وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَنَّةَ الشَّیطَانِ حِینَ نَزَلَ الْوَحْی عَلَیهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَقُلْتُ: یا رَسُولَ ال‍لّهِ مَا هذِهِ الرَّنَّةُ؟ فَقَالَ: «هذَا الشَّیطَانُ قَدْ أَیسَ مِنْ عِبَادَتِهِ. إِنَّكَ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ، وَ تَرَی مَا أَرَی، إِلاَّ أَنَّكَ لَسْتَ بِنَبِی، وَ لكِنَّكَ لَوَزِیرٌ وَ إِنَّكَ لَعَلَی خَیر». لَقَدْ كُنْتُ مَعَهُ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ لَمَّا أَتَاهُ الْمَلاَُ مِنْ قُرَیش، فَقَالُوا لَهُ: یا مُحَمَّدُ، إِنَّكَ قَدِ ادَّعَیتَ عَظِیماً لَمْ یدَّعِهِ آبَاؤُكَ وَ لاأَحَدٌ مِنْ بَیتِكَ، وَ نَحْنُ نَسْأَلُكَ أَمْراً إِنْ أَنْتَ أَجَبْتَنَا إِلَیهِ وَ أَرَیتَنَاهُ، عَلِمْنَا أَنَّكَ نَبِی وَ رَسُولٌ، وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ عَلِمْنَا أَنَّكَ سَاحِرٌ كَذَّابٌ. فَقَالَ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «وَ مَا تَسْأَلُونَ؟» قَالُوا: تَدْعُو لَنَا هذِهِ الشَّجَرَةَ حَتَّی تَنْقَلِعَ بِعُرُوقِهَا وَ تَقِفَ بَینَ یدَیكَ، فَقَالَ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ ال‍لّهَ عَلَی كُلِّ شَیء قَدِیرٌ، فَإِنْ فَعَلَ ال‍لّهُ لَكُمْ ذلِكَ، أَتُؤْمِنُونَ وَ تَشْهَدُونَ بِالْحَقِّ؟» قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: «فَإنِّی سَأُرِیكُمْ مَا تَطْلُبُونَ، وَ إِنِّی لاََعْلَمُ أَنَّكُمْ لاتَفِیئُونَ إِلَی خَیر، وَ إِنَّ فِیكُمْ مَنْ یطْرَحُ فِی الْقَلِیبِ، وَ مَنْ یحَزِّبُ الْاَحْزَابَ». ثُمَّ قَالَ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ: «یاأیتُهَا الشَّجَرَةُ إِنْ كُنْتِ تُؤْمِنِینَ بِال‍لّهِ وَ الْیوْمِ الْاخِرِ، وَ تَعْلَمِینَ أَنِّی رَسُولُ ال‍لّهِ، فَانْقَلِعِی بِعُرُوقِكِ حَتَّی تَقِفِی بَینَ یدَی بِإِذْنِ ال‍لّهِ». فَوَالَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لاَنْقَلَعَتْ بِعُرُوقِهَا، وَ جَاءَتْ وَ لَهَا دَوِی شَدِیدٌ، وَ قَصْفٌ كَقَصْفِ أَجْنِحَةِ الطَّیرِ; حَتَّی وَقَفَتْ بَینَ یدَی رَسُولِ ال‍لّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ مُرَفْرِفَةً، وَ أَلْقَتْ بِغُصْنِهَا الْاَعْلَی عَلَی رَسُولِ ال‍لّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ، وَ بِبَعْضِ أَغْصَانِهَا عَلَی مَنْكِبِی، وَ كُنْتُ عَنْ یمِینِهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ، فَلَمَّا نَظَرَ الْقَوْمُ إِلَی ذلِكَ قَالُوا عُلُوًّا وَاسْتِکْبَاراً: فَمُرْهَا فَلْیأْتِكَ نِصْفُهَا وَ یبْقَی نِصْفُهَا، فَأَمَرَهَا بِذلِكَ، فَأَقْبَلَ إِلَیهِ نِصْفُهَا كَأَعْجَبِ إِقْبَال وَ أَشَدِّهِ دَوِیاً، فَكَادَتْ تَلْتَفُّ بِرَسُولِ ال‍لّهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ، فَقَالُوا كُفْراً وَ عُتُوّاً: فَمُرْ هذَا النِّصْفَ فَلْیرْجِعْ إِلَی نِصْفِهِ كَمَا كَانَ، فَأَمَرَهُ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ فَرَجَعَ; فقُلْتُ أَنَا: لاإِلهَ إِلاَّ ال‍لّهُ ; إِنِّی أَوَّلُ مُؤْمِن بِكَ یا رَسُولَ ال‍لّهِ، وَ أَوَّلُ مَنْ أَقَرَّ بِأَنَّ الشَّجَرَةَ فَعَلَتْ مَا فَعَلَتْ بِأَمْرِ ال‍لّهِ تَعَالَی تَصْدِیقاً بِنُبُوَّتِكَ، وَ إِجْلاَلاً لِكَلِمَتِكَ. فَقَالَ الْقَوْمُ كُلُّهُمْ: بَلْ سَاحِرٌ كَذَّابٌ، عَجِیبُ السِّحْرِ خفِیفٌ فِیهِ، وَ هَلْ یصَدِّقُكَ فِی أَمْرِكَ إِلاَّ مِثْلُ هذَا! (یعْنُونَنِی). إِنِّی لَمِنْ قَوْم لاتَأْخُذُهُمْ فِی ال‍لّهِ لَوْمَةُ لاَئِم، سِیمَاهُمْ سِیمَا الصِّدِّیقِینَ، وَ كَلاَمُهُمْ كَلاَمُ الْاَبْرَارِ، عُمَّارُ ال‍لّیلِ وَ مَنَارُ النَّهَارِ. مُتَمَسِّكُونَ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ، یحْیونَ سُنَنَ ال‍لّهِ وَ سُنَنَ رَسُولِهِ; لایسْتَکْبِرُونَ وَ لایعْلُونَ، وَ لایغُلُّونَ وَ لایفْسِدُونَ. قُلُوبُهُمْ فِی الْجِنَانِ، وَ أَجْسَادُهُمْ فِی الْعَمَلِ. тарҷумаи тоҷикии хутба Ситоиш Худовандеро сазост, ки либоси иззат ва бузургӣ пӯшид ва он дуро барои худ интихоб ва аз дигар падидаҳо боздошт. Он дуро марзи миёни худ ва дигарон қарор дод ва ондуро барои бузургии худ интихоб кард ва лаънат кард он касеро, ки дар орзуи иззат ва бузургӣ, бо Худо ба ситеза бархезед. Аз ин рӯ, фариштагони муқарраби худро имтиҳон кард ва фурӯтанонро аз гарданкашон ҷудо фармуд. Бо он ки аз он чи дар дилҳост ва аз асрори пинҳон огоҳ аст, ба фариштагон фармуд: "Ман башареро аз хок меофаринам; онгоҳ, ки офариниши ӯ ба паён расид ва рӯҳ дар ӯ дамидам, барои ӯ саҷда кунед, фариштагон ҳама саҷда карданд магар Иблис", ки ҳасодат ӯро фаро гирифт. Шайтон бар Одам алайҳиссалом, ба хотири аз хок офарида шудани ӯ, фахр фурӯхт ва бо такя ба асли худ, ки аз оташ аст, дучори тааассуб ва ғурур шуд. Пас, шайтон душмани Худо ва пешвои мутаассибҳо ва сарсилсилаи мутакаббирон аст, ки асоси таассубро бино ниҳод ва бар либоси кибриёӣ ва аззамат, бо Худо ситеза кард; либоси бузургеро бар тан пӯшид ва пӯшиши фурӯтаниро аз тан баровард. Оё наменигаред, ки Худо ба хотири худбузургбенӣ ӯро хурду майда сохт? Ва ба ҷиҳати баландпарвозӣ ӯро пасту хор гардонид? Пас ӯро дар дунё рондашуда гардонд ва оташи ҷаҳаннамро дар қиёмат, барои ӯ муҳайё кард? Худованд агар ирода мекард, Одам алайҳиссаломро аз нуре, ки чашмҳоро хира кунад ва зебоияш ақлҳоро ҳайратзада созад ва атру покизагиаш ҳисси бӯёиро тасхир кунад меофарид, ки агар чунин мекард, гарданҳо дар баробари Одам фурӯтанӣ мекард ва озмоиши фариштагон барои саҷдаи Одам алайҳиссаломосон буд, аммо Худованд махлуқоти худро бо чизҳое, ки огоҳӣ надоранд озмоиш мекунад, то баду хуб аз ҳам ҷудо шаванд ва такаббуру худписандиро аз онҳо боз дорад ва худбузургбениро аз онон дур кунад. Пас, аз он чи Худованд нисбат ба Иблис анҷом дод ибрат гиред, чун аъмоли фаровон ва кӯшишҳои мудовими ӯро бо такаббур аз байн бурд. Ӯ шаш ҳазор сол ибодат кард, ки маълум нест аз солҳои дунё ё охират аст, аммо бо як лаҳза такаббур, ҳамаро нобуд кард. Чӣ гуна мумкин аст пас аз Иблис, фарди дигаре ҳамон хатогиро такрор кунад ва солим бимонад? На ҳаргиз! Худованд ҳеҷ гоҳ инсонеро ба хотири амале вориди биҳишт намекунад, ки барои ҳамон амал, фариштаеро маҳрум созад. Фармони Худо дар осмону замин яксон аст ва байни Худо ва халқ, дӯстии хоссе вуҷуд надорад, ки ба хотири он, ҳаромеро, ки бар ҷаҳониён эълом фармуда, ҳалол гардонад. Эй бандагони Худо! Аз душмани Худо парҳез кунед, мабодо шуморо ба бемории худ мубтало созад ва бо нидои худ шуморо ба ҳаракат дароварад ва бо лашкарҳои пиёда ва савораи худ, бар шумо битозад! Ба ҷонам савганд, шайтон тири хатарноке барои шикори шумо бар чаллаи камон гузошта ва то ҳадди тавон кашида ва аз наздиктарин макон шуморо ҳадаф қарор додааст ва хитоб ба Худо гуфта: "Парвардигоро! Ба сабаби он, ки маро аз даргоҳат дур кардӣ, дунёро дар чашмаҳояшон ҷилва медиҳам ва ҳамаро гумроҳ хоҳам кард". Аммо тире дар торикиҳо ва санге бидуни нишона раҳо сохт, гар чӣ фарзандони худписанде ва бародарони тааассубдор ва худхоҳе ва саворони маркаби ҷаҳолат ва худпарасте ӯро тасдиқ карданд. Саркашони шумо таслими шайтон шуданд ва тамаъварзии ӯ дар шумо таъсир кард ва ин ҳақиқат бар ҳама ошкор гардид ва ҳукумати шайтон бар шумо устувор шуд ва бо лашкари худ ба шумо ҳуҷум бурд ва шуморо ба зиллати суқут кашонд ва шуморо ба марзи куштор ва хунрезӣ кашонд ва шуморо бо фурӯ кардани найза дар чашмҳо, буридани гулӯҳо, кӯбидани мағзҳо поймол кард, то шуморо ба сӯи оташе бикашонад, ки аз пеш муҳайё гардид. Пас шайтон бузургтарин монеъ барои диндорӣ ва зиёнбортарин ва оташафрӯзтарин фард барои дунёи шумост! Шайтон аз касоне, ки душмани сарсахти шумо ҳастанд ва барои дарҳам шикастанашон камар бастаед, хатарноктар аст. Мардум! Оташи хашми худро бар зидди шайтон ба кор гиред ва иртиботи худро бо ӯ қатъ кунед. Ба Худо савганд, шайтон бар аслу решаи шумо фахр фурӯхт ва бар ҳасабу насаби шумо таъна зад ва айб гирифт. Бо сипоҳиёни савораи худ, ба шумо ҳуҷум овард ва бо лашкари пиёда, роҳи шуморо баст, ки ҳар куҷо шуморо биёбанд, шикор мекунанд ва дасту пои шуморо қатъ мекунанд. На метавонед бо ҳила ва нақша онҳоро пароканда кунед ва на бо савгандҳо қодиред аз сари роҳатон дур кунед, чун камингоҳи шайтон зиллат овар, тангу торик, марговар ва ҷавалонгоҳи бало ва сахтиҳост. Пас шарораҳои таассуб ва кинаҳои ҷоҳилиро дар қалби худ хомӯш созед, ки такаббур ва худпарастӣ дар дили мусулмонон аз офатҳои шайтон, ғурурҳо ва кӯшишҳо ва васвасаҳои ӯст. Тоҷи фурӯтаниро бар сар кунед ва такаббуру худписандиро зери по бигзоред ва ҳалқаҳои занҷири худбузургбениро аз гардан боз кунед ва фурӯтаниро ҳамчун сангар, миёни худ ва шайтон ва лашкариёнаш қарор диҳед, зеро шайтон аз ҳар гурӯҳе лашкариён ва ёрони савора ва пиёда дорад. Ва шумо ҳамонанди Қобил[20]набошед, ки бар бародараш такаббур кард ва Худо ӯро бартарӣ надод, худро бузург мепиндошт ва ҳасодат, ӯро ба душманӣ водор кард, таассуб оташи кина дар дилаш шӯълавар кард ва шайтон, боди кибру ғурур дар мағзаш дамид ва саранҷом пушаймон шуд ва Худованд гуноҳи қотилонро то рӯзӣ қиёмат, бар гардани ӯ ниҳод. Огоҳ бошед! Дар саркашию ситам зиёдаравӣ кардед ва бар замин, дар душманӣ бо Худованд фасод ба роҳ андохтед ва ошкоро бо бандагони Худо ба набард пардохтед. Аз Худо битарсед! Аз Худо битарсед! Аз такаббуру худписандӣ ва аз тафохури ҷоҳилӣ бар ҳазар бошед, ки ҷойгоҳи буғзу кина ва рушди васвасаҳои шайтон аст, ки миллатҳои гузашта ва умматҳои пешинро фиреб додааст. То он ҷо, ки дар торикиҳои ҷаҳолат фурӯ рафтанд ва дар партгоҳи ҳалокат афтиданд ва ба осонӣ ба ҳамон ҷое, ки шайтон мехост, кашонда шуданд. Кибру худписандӣ чизест, ки қалбҳои мутакаббиронро ба ҳам монанд карда, то асрҳо ба ҷангу хунрезӣ гузаронанд ва синаҳо аз кинаҳо тангӣ гирифт. Огоҳ бошед! Барҳазар! Барҳазар бошед аз пайравӣ ва фармонбарии сарону бузургонатон; онон, ки бо аслу насаби худ фахр мекунанд ва худро болотар аз он чи ҳастанд, мепиндоранд ва корҳои нодурустро ба Худо нисбат медиҳанд ва неъматҳои густардаи Худоро инкор мекунанд, то бо хостаҳои Парвардигор мубориза кунанд ва неъматҳои Ӯро нодида гиранд. Онон асоси таассуби ҷоҳилӣ ва сутунҳои фитна ва шамшерҳои фахрфурӯшиҳои ҷоҳилият ҳастанд. Пас, аз Худо парво кунед ва бо неъматҳои худододӣ даргир нашавед ва ба фазлу бахшиши Ӯ ҳасодат наварзед ва аз фурӯмоягон итоат накунед; онон ки тирагиҳояшонро бо сафои шаффофи худ нӯшидед ва бемориашонро бо саломатии худ ба ҳам омехтед ва ботили ононро бо ҳаққи худ махлут кардаед, дар ҳоле, ки онон решаи ҳамаи фисқҳою инҳирофҳо ва ҳамроҳи ҳар гуна гуноҳонанд. Шайтон онҳоро барои гумроҳ кардани мардум, маркабҳои ром қарор дод ва аз онон лашкаре барои ҳуҷум ба мардум сохт ва барои дӯздидани ақлҳои шумо ононро сухангӯи худ интихоб кард, ки шуморо ҳадафи тирҳои худ ва поймолшудаи қадамҳои худ ва дастовези васвасаҳои худ гардонид. Мардум! Аз он чи ба миллатҳои мутакаббир гузашта, аз кайфарҳо, азобҳо ва сахтгириҳо ва зиллату хорие, ки ба онҳо фуруд омада, ибрат бигиред. Ва аз қабрҳо ва хоке, ки бар он сар гузоштанд ва заминҳое, ки бо паҳлӯ бар он афтоданд, панд гиред. Ва аз осори зиште, ки кибру ғурур дар дилҳо мегузорад, ба Худо паноҳ баред ҳамон гуна ки аз ҳодисаҳои сахт ба Ӯ паноҳ мебаред! Агар Худо такаббур варзиданро иҷоза медод, ҳатман ба бандагони махсуси худ аз паёмбарон ва имомон иҷоза медод, дар ҳоле, ки Худои Мутаол такаббурро нисбат ба онҳо нописанд ва тавозуъро барои онҳо писандид, ки сурат ба замин мегузоранд ва ба хок мемоланд ва дар баробари муъминон тавозуъ доранд ва худ, дар қатори мардуми маҳруми ҷомеа ҳастанд, ки Худо онҳоро бо гуруснагӣ озмуд ва ба сихтию балоҳо гирифторашон кард ва бо тарсу ваҳшат, имтиҳонашон намуд ва бо мушкилоти фаровон, холисашон гардонид. Пас, молу фарзандро далели хушнудӣ ё хашми Худо надонед, зеро ки нишонаи ноогоҳӣ ба мавориди озмоишу имтиҳон, дар бениёзӣ ва қудрат аст, чун Худованди субҳон фармуд: "Оё гумон мекунанд чун молу фарзандоне, ки ба онҳо додем, бо шитоб некиҳоро барои онҳо омода мекунем? Не, онон огоҳӣ надоранд". Пас ҳамоно Худованди субҳон бандагони мутакаббирро бо дӯстони худ, ки аз назари онҳо нотавонанд, меозмояд. Вақте, ки Мӯсо ибни Имрон ва бародараш Ҳорун алайҳимоссалом ба назди Фиръавн ворид шуданд, дар тан либосҳои пашмин доштанд ва дар даст чӯб, бо Фиръавн шарт карданд, ки агар таслими Худо шавад ҳукумат ва мулкаш ҷовидона бимонад ва иззаташ идома ёбад, Фиръавн гуфт: "Оё аз ин ду нафар тааҷҷуб намекунед, ки давоми иззат ва ҷовидонагии ҳукуматамро ба хостаҳои худ вобаста медонанд? Дар ҳоле, ки худ дар фақру бечорагӣ ба сар мебаранд? Агар чунин аст, чаро бо худ дастбандҳои тилло надоранд?" Ин суханро Фиръавн барои бузург шумурдани тилло ва таҳқири пӯшиши либоси пашмин гуфт дар ҳоле, ки агар Худои субҳон ирода мефармуд, ба ҳангоми беъсати паёмбарон дарҳои ганҷҳо ва маъданҳои ҷавоҳирот ва боғҳои сарсабзро ба рӯи паёмбарон мекушод ва паррандагони осмон ва ҳайвоноти ваҳшии заминро ҳамроҳи онон ба ҳаракат меовард. Аммо агар ин корро мекард, озмоиш аз миён мерафт ва подошу азоб беасар мешуд ва башоратҳо ва ҳушдорҳои Илоҳӣ бефоида мебуд ва бар муъминон аҷру подоши имтиҳоншудагон воҷиб намешуд ва имоноварандагон савоби некӯкоронро намеёфтанд ва лафзу калимаҳо маъноҳои худро аз даст медоданд. Дар сурате, ки Худованд паёмбаронро бо азму иродаи қавӣ, гарчи бо зоҳири содда ва фақир, мубъус кард бо қаноъате, ки дилҳо ва чашмҳоро пур созад, ҳарчанд фақр ва нодории зоҳирии онон чашму гӯшҳоро хира созад. Агар паёмбарони Илоҳӣ дорои чунон қудрате буданд, ки мухолифат ба онон имкон намедошт ва тавоноӣ ва иззате медоштанд, ки ҳаргиз мағлуб намешуданд ва салтанат ва ҳукумате медоштанд, ки ҳамаи чашмҳо ба сӯи онон буд, аз роҳҳои дур бори сафар ба сӯи онон мебастанд, эътибор ва арзишашон дар миёни мардум андак буд ва мутакаббирон дар баробарашон сар фуруд меоварданд ва ба дурӯғ иддаои имон мекарданд, аз рӯи тарс ё алоқае, ки ба моддиёт доштанд худро худобовар нишон медоданд. Дар он сурат, ниятҳои холис ёфт намешуд ва аҳдофи ғайриилоҳӣ дар имонашон роҳ меёфт ва бо ангезаҳои гуногун ба сӯи некиҳо мешитофтанд. Аммо Худои субҳон ирода фармуд, ки пайравӣ аз паёмбарон ва тасдиқи китобҳои осмонӣ ва фурутанӣ дар ибодат ва таслим дар баробари фармони Худо ва итоати маҳз ва фармонбардорӣ, бо нияти холис танҳо барои Худо сурат пазирад ва аҳдофи ғайрӣхудоӣ дар он роҳ наёбад, ки ҳар миқдор озмоиш ва мушкилот бузургтар бошад савоб ва подош низ бузургтар хоҳад буд. Оё мушоҳида намекунед, ки ҳамоно Худованди субҳон инсонҳои пешин аз Одам алайҳиссалом то ояндагони ин ҷаҳонро бо сангҳое дар Макка озмоиш кард, ки на зиён мерасонанд ва на нафъе доранд, на мебинанд ва на мешунаванд? Ин сангҳоро хонаи муҳтарами худ қарор дод ва онро омили пойдории мардум гардонид. Сипас Каъбаро дар санглохтарин маконҳо, бегиёҳтарин заминҳо ва камфосилатарин дарраҳо ва миёни кӯҳҳои дурушт ва сангрезаҳои фаровон ва чашмаҳои кам об ва ободиҳое аз ҳам дур қарор дод, ки на шутур, на асб ва на гову гӯсфанд ҳеҷ кадом дар он сарзамин осоиш надоранд. Сипас Одам алайҳиссалом ва фарзандонашро фармон дод, ки ба сӯи Каъба баргарданд ва онро маркази иҷтимоъ ва сарманзили мақсуд ва мурод гардонад, то мардум бо ишқи қалбҳо, бо суръат аз миёни саҳрою даштҳои дур ва аз даруни шаҳрҳо, деҳаҳо, дарраҳои амиқ ва ҷазираҳои аз ҳам парокандаи дарёҳо ба Макка рӯй оваранд, шонаҳои худро биҷунбонанд ва гирдогирди Каъба ло илоҳа иллаллоҳ бигӯянд ва дар атрофи хона тавоф кунанд ва бо мӯйҳои ошуфта ва баданҳои пургарду ғубор дар ҳаркат бошанд. Либосҳои худро, ки нишонаи шахсияти ҳар фард аст, аз бадан берун кунанд ва бо ислоҳ накардани мӯйҳои сар, қиёфаи худро тағйир диҳанд, ки озмуни бузург ва имтиҳони сахт ва озмоиши ошкор аст барои поксозӣ ва холис шудан, ки Худованд онро сабаби раҳмат ва расидан ба биҳишт қарор дод. Агар Худованд хонаи муҳтарамашро ва маконҳои анҷоми маросими ҳаҷро дар миёни боғҳо ва наҳрҳо ва сарзаминҳои сабзу ҳамвор ва пурдарахт ва мевадор, минтақаҳои обод ва дорои хонаҳо ва кохҳои бисёр ободи ба ҳам пайваста, дар миёни гандумзорҳо ва мазорҳо ва боғҳои хуррам ва пур аз гулу гиёҳ, дорои манзараҳои зебо ва пуроб, дар миёни боғистони шодиофарин ва ҷоддаҳои обод қарор медод, ба ҳамон андоза, ки озмоиш содда буд, подош низ сабуктар мешуд. Агар пояҳо ва зербинои Каъба ва сангҳое, ки дар сохтмони он ба кор рафта, аз зумурради сабз ва ёқути сурх ва дорои нур ва равшаноӣ буд, дилҳо дертар ба шакку тардид мерасиданд ва талоши шайтон бар қалбҳо камтар асар мегузошт ва васвасаҳои пинҳони ӯ дар мардум, таъсирнок набуд. Дар сурате, ки Худованд бандагони худро бо сахтиҳои гуногун меозмояд ва бо мушкилоти зиёде ба ибодат мехонад ва ба гирифториҳои мухталиф мубтало месозад, то кибру худписандиро аз дилҳояшон хориҷ кунад ва ба ҷои он, фурӯтанӣ оварад ва дарҳои фазлу раҳматашро ба рӯяшон бикшояд ва сабабҳои афву бахшишро ба осонӣ дар ихтиёрашон гузорад. Пас, аз Худо битарсед! Аз Худо битарсед! Аз шитоб дар уқубат ва ҷазои саркашӣ ва ситам барҳазар бошед ва аз ояндаи дардноки зулм ва саранҷоми зишти такаббур ва худписандӣ, ки камингоҳи Иблис аст ва ҷойгоҳи ҳила ва найранги ӯст, битарсед. Ҳила ва найранге, ки бо дилҳои инсонҳо монанди заҳри кушанда омехта мешавад ва ҳаргиз бетаъсир нахоҳад буд ва касе аз ҳалокаташ ҷони солим нахоҳад бурд, на донишманд ба хотири донишаш ва на фақир ба хотири либоси кӯҳнааш. Худованд бандагонашро бо намозу закот ва талош дар рӯзадорӣ ҳифз кардааст, то аъзои баданашон ором ва чашмонашон хошеъ ва ҷону равонашон фурӯтан ва дилҳояшон фурӯтан бошад. Кибру худписандӣ аз онон дур шавад, чароки дар саҷда беҳтарин ҷои сурати худро ба замин молидан фурӯтанӣ оварад ва гузоштани аъзои пурарзиши бадан бар замин, нишонаи худхурд кардан аст. Ва рӯза гирифтан ва часпидани шикам ба пушт, сабаби фурӯтанӣ аст. Ва додани закот, барои масраф шудани меваҷоти замин ва ғайри он, ба хотири ниёзмандиҳои фақирон ва мискинҳост. Ба осори ибодат бингаред, ки чӣ гуна шохаҳои дарахти такаббурро мешиканад. Ва аз рӯидани кибру худпарастӣ, пешгирӣ мекунад! Ман ба корҳо ва рафторҳои ҷаҳониён нигоҳ кардам, ҳеҷ касеро ғайр аз шумо наёфтам, ки бесабаб бар чизе таассуб варзад магар бо далеле, ки бо он, ноогоҳонро фиреб диҳад ва ё далеле оварад, ки дар ақли нодонон таъсир кунад! Чун дар бораи чизе таассуб меварзед, ки сабабе надорад, вале шайтон ба хотири асли хилқати худ, бар Одам алайҳиссалом таассуб варзид ва хилқати ӯро сарзаниш кард ва гуфт: "Маро аз оташ ва туро аз гил сохтаанд". Ва сармоядорони фасодзадаи умматҳо барои доштани неъматҳои фаровон, таассуб варзиданд ва гуфтанд: "Мо дорои фарзандон ва моли фаровонемва ҳаргиз азоб нахоҳем шуд". Пас агар ночоред, ки таассуб варзед, барои ахлоқи писандида ва корҳои некӯ таассуб дошта бошед. Ҳамон кирдорҳое, ки инсонҳои бошахсият ва шуҷоони хонадони араб ва сардорони қабилаҳо, дар онҳо аз якдигар пешӣ мегирифтанд, яъне ахлоқи писандида, бурдборӣ дар вақти хашми фаровон, кирдору рафтори зебо ва дуруст ва хислатҳои некӯ! Пас дар ҳимоят аз паноҳандагон, ҳамсоягон, вафодорӣ ба аҳду паймон, итоат кардан аз некиҳо, худдорӣ аз такаббур, талош дар ҷуду бахшиш, худдорӣ аз зулм, гуноҳи бузург донистани одамкушӣ, инсоф доштан бо мардум, фурӯ бурдани хашм, парҳез аз фасод дар замин таассуб дошта бошед, то растагор шавед. Аз азобҳое, ки ба хотири кирдори бад ва корҳои нописанд, бар умматҳои пешин нозил шуд, худро ҳифз кунед ва ҳолатҳои гузаштагонро дар хубиҳо ва сахтиҳо ба ёд оваред ва битарсед аз ин ки монанди онҳо бошед! Пас вақте, ки дар зиндагии гузаштагон мутолиа ва фикр мекунед, ӯҳдадори чизе бошед, ки сабаби иззати онҳо буд ва душманонро аз сари роҳашон бардошт ва саломату офияти зиндагии онҳоро фароҳам кард ва неъматҳои фаровонро дар ихтиёрашон гузошт. Ва каромату шахсият ба онҳо бахшид, ки аз тафриқа ва ҷудоӣ дурӣ ҷустанд ва ба ваҳдату ҳамдилӣ ҳиммат гузоштанд ва якдигарро ба ваҳдат суфориш карданд. Ва аз корҳое, ки пушти онҳоро шикаст ва қудрати онҳоро аз байн бурд, монанди кинатӯзӣ бо якдигар, пур кардани дилҳо аз бахилию ҳасад, ба якдигар пушт кардан ва аз ҳам буридан, даст аз ёрии ҳам кашидан, бипарҳезед. Ва дар аҳволоти муъминони гузашта фикр кунед, ки чӣ гуна дар ҳоли имтиҳон басар бурданд. Оё беш аз ҳама, мушкилот дар души онҳо набуд? Ва оё беш аз ҳамаи мардум, дар сахтӣ ва заҳмат набуданд? Ва оё аз ҳамаи мардуми ҷаҳон, бештар дар тангӣ қарор надоштанд? Фиръавнҳои замон онҳоро ба хизматгорӣ гирифтанд ва ҳамеша бадтарин шиканҷаҳоро бар онҳо ворид карданд ва талхиҳои гуногунро бар комашон рехтанд, ки ин даврони зиллату ҳалокат ва мағлуб будан давом пайдо кард, на роҳе буд, ки нофармонӣ кунанд ва на чорае, ки аз худ дифоъ кунанд. То он ки Худованд талошу пойдорӣ ва бурдборӣ дар баробари номулоимоти онҳоро дар роҳи дӯстии худ ва қудрати таҳаммули нороҳатиҳоро барои тарс аз худ, мушоҳида фармуд. Онҳоро аз тангиҳои бало ва сахтиҳо наҷот дод ва зиллати онҳоро ба иззату бузургворӣ ва тарси онҳоро ба амният табдил фармуд ва онҳоро ҳокиму пешвои инсонҳо қарор дод. Ва он қадар каромату бузургӣ аз тарафи Худо ба онҳо расид, ки хиёли онро ҳам дар сар намепарваронданд. Пас фикр кунед, ки чӣ гуна буданд вақте, ки ваҳдати иҷтимоӣ доштанд, хостаҳои онҳо яке, қалбҳо яксон, дастони онҳо мададгори якдигар, шамшери онҳо ёрикунанда, нигоҳҳо ба як тараф дӯхта шуда ва хостаҳояшон яке буд! Оё дар он ҳол молику сарпарасти саросари замин набуданд? Ва раҳбару пешвои ҳамаи дунё нашуданд? Пас ба поёни кори онҳо низ бингаред! Дар он ҳангом, ки ба тафриқа ва парокандагӣ рӯй оваранд ва меҳрубонию дӯстии онон аз байн рафт ва суханҳо ва дилҳояшон гуногун шуд, аз ҳам ҷудо шуданд; ба ҳизбҳо ва гурӯҳҳо пайвастанд. Худованд либоси каромати худро аз танашон берун овард ва неъматҳои фаровони ширинро аз онҳо гирифт ва достони онҳо дар миёни шумо ибратангез боқӣ монд. Аз ҳолоти зиндагии фарзандони Исмоили паёмбар ва Исҳоқи паёмбар (алайҳимоссалом) фарзандони Исроил "Яқуб" (ки дуруд бар онон бод) ибрат гиред. Ростӣ чӣ қадар ҳолати миллатҳо бо ҳам яксон ва дар сифатҳою рафторашон бо якдигар ҳамонанд ҳастанд! Дар аҳволоти онҳо рӯзгоре, ки аз ҳам ҷудо ва пароканда буданд, фикр кунед; замоне, ки подшоҳони Касро ва Қайсар бар онон ҳукумат мекарданд ва онҳоро аз сарзаминҳои обод, аз канораҳои Даҷла ва Фурот ва аз муҳитҳои сарсабзу хуррам дур карданд ва ба саҳроҳои камгиёҳ ва беобу алаф, маҳалли вазишӣ бодҳо ва сарзаминҳое, ки зиндагӣ дар он ҷоҳо мушкил буд, табъид карданд, ононро дар маконҳои номуносиб мискину фақир ва ҳамнишини шутурон сохтанд. Хонаҳояшон пастарин хонаҳои миллатҳо ва сарзамини зиндагиашон хушктарин биёбонҳо буд. На даъвати ҳаққе вуҷуд дошт, ки ба он рӯй оваранд ва паноҳанда шаванд ва на сояи муҳаббате вуҷуд дошт, ки дар иззати он зиндагӣ кунанд. Ҳолоти онон дигаргун ва қудрати онон пароканда ва ҷамъияти анбӯҳашон мутафарриқ буд. Дар балои сахт ва дар ҷаҳолати фарогир фурӯ рафта буданд, духтаронро зинда ба гӯр ва бутҳоро парастиш мекарданд ва қатъи робита бо хешовандон ва ғоратгариҳои паёпай, дар миёнашон равоҷ ёфта буд. Ҳоло ба неъматҳои бузурги Илоҳӣ, ки ба ҳангоми беъсати Паёмбари Ислом саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, бар онон фурӯ рехт, бингаред, ки чӣ гуна итоати ононро бо дини худ пайванд дод. Ва бо даъваташ онҳоро ба ваҳдат расонд! Чӣ гуна неъматҳои Илоҳӣ болҳои каромати худро бар онон густаронид ва ҷуйборҳои осоишу оромишро барояшон равон сохт! Ва тамоми баракатҳои оини ҳақ, онҳоро дар бар гирифт! Дар неъматҳо ғарқ шуданд ва дар хуррамии зиндагонӣ шодмон шуданд, корҳои иҷтимоии онон дар сояи қудрати ҳукумати Ислом устувор шуд ва дар партави иззати пойдор, ором гирифтанд ва ба ҳукумати пойдор расиданд. Онгоҳ онон ҳоким ва зимомдори ҷаҳон шуданд ва салотини рӯи замин гардиданд ва фармонравои касоне шуданд, ки дар гузашта ҳоким буданд ва қавонини Илоҳиро бар касоне иҷро мекарданд, ки муҷриёни аҳком буданд ва дар гузашта, касе қудрати шикастани нерӯи ононро надошт ва ҳеҷ кас, хаёли мубориза бо ононро дар сар намепарваронд. Огоҳ бошед, ки шумо ҳамакнун даст аз риштаи итоат кашидед ва бо зинда кардани арзишҳои ҷоҳилият, қалъаи муҳками Илоҳиро шикастед дар ҳоле, ки Худованд бар ин уммати исломӣ бар "ваҳдат ва бародарӣ" миннат гузошта буд, ки дар сояи он зиндагӣ кунанд, неъматҳое буд, ки ҳеҷ арзише наметавон ҳамонанди он тасаввур кард, чун аз ҳар арзише гаронқадртар ва аз ҳар каромате волотар буд. Бидонед, ки пас аз ҳиҷрат, дубора ҳамчун арабҳои саҳронишин шудаед ва пас аз ваҳдату бародарӣ ба аҳзоби гуногун табил гаштаед. Аз Ислом танҳо номи он ва аз имон ҷуз нишонеро намешиносед! Шиор медиҳед: Оташ оре, нанг ҳаргиз! Гӯё мехоҳед Исломро сарнагун карда ва пардаи ҳурматашро пора намоед ва паймонеро, ки Худо барои ҳифзи ҳурмати муслимин дар замин ва омили амният ва оромиши мардум қарор дод, бишканед! Ҳамоно агар шумо ба ғайри Ислом паноҳ баред, кофирон бо шумо набард хоҳанд кард. Онгоҳ на Ҷабраил ва на Микоил, на муҳоҷир ва на ансор вуҷуд надоранд, ки шуморо ёрӣ диҳанд ва чорае ҷуз набард бо шамшер надоред, то Худо дар миёни шумо ҳукм намояд. Мардум! Шумо аз масалҳои Қуръон дар бораи касоне, ки азоб шуданд ва рӯзҳои сахти онон ва осебҳои шадиде, ки диданд огоҳед, пас ваъдаи азоби Худоро дур напиндоред ва ба узри ин ки огоҳӣ надоред, худро гирифтор насозед ва интиқоми Худоро сабук ва худро аз азоби Илоҳӣ эмин напиндоред, чун, ки Худои субҳон мардуми рӯзгорони гузаштаро аз раҳмати худ дур насохт, магар ба хотири тарки амр ба маъруф ва найҳ аз мункар. Пас Худо бехирадонро барои нофармонӣ ва хирадмандонро барои тарки боздоштани дигарон аз гуноҳ, лаънат кард. Огоҳ бошед! Шумо риштаи пайванд бо Исломро қатъ ва иҷрои амрҳои Илоҳиро таътил ва аҳкоми Исломро ба фаромӯшӣ супурдаед! Огоҳ бошед! Худованд маро ба ҷанг бо саркашони таҷовузкор, паймоншиканон ва фасодкунандагон дар замин, фармон дод; бо нокисини паймоншикан ҷангидам ва бо қоситини таҷовузкор ҷиҳод кардам ва мориқини хориҷшуда аз динро хору забун сохтам ва раҳбари хавориҷ (Шайтони Радҳа) бонги раъдгунае қалбашро ба тапиш овард ва синаашро ларзонд ва корашро тамом кард. Ҳоло, танҳо андаке аз саркашон ва ситамгарон боқӣ монданд, ки агар Худованд маро боқӣ гузошт, бо ҳамлаи дигаре нобудашон хоҳем кард ва ҳукумати ҳақро дар саросари кишвари исломӣ пойдор хоҳем кард, ғайр аз манотиқи пароканда ва дурдаст. Ман дар хурдсолӣ бузургони арабро ба хок афкандам ва шуҷоони ду қабилаи маъруф Рабиа ва Музиррро дарҳам шикастам! Шумо муваффақияти маро нисбат ба Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, дар хешовандии наздик, дар мақому манзалати махсус медонед. Паёмбар маро дар утоқи худ менишонд дар ҳоле, ки кӯдак будам, маро дар оғӯши худ мегирифт ва дар бистари махсуси худ мехобонд, баданашро ба бадани ман мечаспонд ва бӯи покизаи худро ба ман мебӯёнид ва гоҳе ғазоро луқма-луқма дар даҳонам мегузошт, ҳаргиз дурӯғе дар гуфтори ман ва иштибоҳоте дар кирдорам наёфт. Аз ҳамон лаҳзае, ки Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро аз шир гирифтанд, Худованд бузургтарин фариштаи худ(Ҷабраил)-ро вазифадори тарбияти ӯ кард, то шабу рӯз ӯро ба роҳҳои бузургворӣ ва ростӣ ва ахолоқи некӯ роҳнамоӣ кунад ва ман ҳамеша бо Паёмбар будам ҳамчун фарзанде, ки ҳамеша бо модар аст. Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, ҳар рӯз намунаи тозае аз ахлоқи некӯро бароям ошкор мекард ва ба ман фармон медод, ки ба ӯ иқтидо кунам. Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, чанд моҳ аз солро дар ғори Ҳиро мегузаронд, танҳо ман ӯро мушоҳида мекардам ва касе ҷуз ман, ӯро намедид. Дар он рӯзҳо, дар ҳеҷ хонае Ислом роҳ наёфт, ҷуз хонаи Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, ки Хадиҷа ҳам дар он буд ва ман сеюмини онон будам. Ман нури ваҳй дар рисолатро медидам ва бӯи набувватро мебӯидам. Ва ман ҳангоме, ки ваҳй бар Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламфуруд меомад, нолаи шайтонро шунидам, гуфтам: Эй Расули Худо! Ин нолаи кист? Гуфт: Шайтон аст, ки аз парастиши худ ноумед гардид ва фармуд: "Алӣ! Ту он чиро ман мешунавам, мешунавӣ ва он чиро, ки ман мебинам, мебинӣ, ҷуз ин ки ту паёмбар нестӣ, балки вазири ман буда ва ба роҳи хайр меравӣ". Ман бо Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам будам онгоҳ, ки сарони Қурайш назди ӯ омаданд ва гуфтанд: "Эй Муҳаммад! Ту иддаои бузург кардӣ, ки ҳеҷ аз як падарон ва хонадонат накарданд. Мо аз ту мӯъҷизае мехоҳем, ки агар посухи мусбат дода анҷом диҳӣ, медонем ту паёмбар ва фиристодаи Худоӣ ва агар аз анҷоми он сарпечӣ кунӣ, хоҳем донист, ки соҳир ва дурӯғгӯӣ". Пас Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламфармуд: "Шумо чӣ мехоҳед?". Гуфтанд: "Ин дарахтро садо кун, то аз реша канда шуда ва дар пеши ту биистад". Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламфармуд: Худованд бар ҳамаи чиз тавоност. Ҳоло агар Худованд ин корро бикунад оё имон меоваред ва ба ҳақ, шаҳодат медиҳед? Гуфтанд: Оре. Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламфармуд: Ман ба зудӣ нишонатон медиҳам он чиро, ки дархост кардед ва ҳамоно беҳтар аз ҳар кас медонам, ки шумо ба хайру некӣ боз нахоҳед гашт, зеро дар миёни шумо касест, ки кушта шуда ва дар чоҳи Бадр дафн хоҳад шуд ва касест, ки ҷанги Аҳзобро омода хоҳад кард. Сипас ба дарахт ишора кард ва фармуд: "Эй дарахт! Агар ба Худо ва рӯзӣ қиёмат имон дорӣ ва медонӣ ман паёмбари Худоям, аз замин бо решаҳоят канда шав ва бо фармони Худо, дар пешрӯи ман қарор гир". Савганд ба Паёмбаре, ки Худо ӯро ба ҳақ мабъус кард, он дарахт бо решаҳояш аз замин канда шуд ва пеш омад ва бо садои шадид ҳамчун садои ба ҳам хӯрдани боли паррандагон ё ба ҳам хӯрдани шохаҳои дарахтон, пеш омад ва дар пешрӯи Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам истод. Баъзе аз шохаҳои баланди худро бар рӯи Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва баъзе дигарро рӯи ман андохт ва ман дар тарафи рости Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламистода будам. Вақте сарони Қурайш ин манзараро мушоҳида карданд, бо такаббуру ғурур гуфтанд: "Ба дарахт фармон деҳ нисфаш пештар ояд ва нисфи дигар, дар ҷои худ бимонад". Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, фармон дод. Ниме аз дарахт бо вазъи шигифтовар ва садои сахт, ба Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, наздик шуд, гӯё мехост гирди он ҳазрат бипечад. Аммо сарони Қурайш аз рӯи куфру саркашӣ гуфтанд: "Фармон деҳ ин нисф, боз гардад ва ба ними дигар мулҳақ шавад ва ба шакли аввал дарояд". Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, дастур дод ва чунон шуд. Ман гуфтам: Ло илоҳа иллаллоҳ, эй Расули Худо! Ман нахустин касе ҳастам, ки ба ту имон овардам ва нахустин фарде ҳастам, ки иқрор мекунам дарахт бо фармони Худо барои тасдиқи набувват ва бузургдошти даъвати рисолат, он чиро хостӣ, анҷом дод. Аммо сарони Қурайш ҳамагӣ гуфтанд: "Ӯ соҳире аст дурӯғгӯ, ки сеҳри шигифтовар дорад ва бисёр ҳам бо маҳорат аст". Ва хитоб ба Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, гуфтанд: "Оё набуввати туро каси дигаре ғайр аз Алӣ бовар мекунад? Ва ҳамоно ман аз касоне ҳастам, ки дар роҳи Худо аз ҳеҷ сарзанише наметарсанд; касоне, ки чеҳраи онҳо чеҳраи сиддиқон ва суханонашон суханони некон аст; шабзиндадорон ва равшанбахшони рӯзанд; ба домани Қуръон паноҳ бурда суннатҳои Худо ва Расулашро зинда мекунанд, на такаббур ва худписандӣ доранд ва на бар касе бартарӣ меҷӯянд, на хиёнаткоранд ва на дар замин фасод мекунанд; қалбҳояшон дар биҳишт ва пайкарҳояшон саргарми аъмоли писандида аст.