Алиюн валиюллоҳ
Алиюн валиюллоҳ (арабӣ: علي ولي الله) (тоҷикӣ: Алӣ сарпарасте аз ҷониби Худост) шиори шиаён дар бораи эътиқод ба имомат ва вилояти Имом Алӣ (а) аст. Шиаён хилофати Алӣ (а)-ро баъд аз реҳлати Пайғамбар (с) дастуре аз сӯи Худо медонанд.
Шиаён дар азон ва иқома баъд аз шаҳодат ба рисолати Пайғамбар (с) ва ҳамчунин пас аз шаҳодатайн, ба «Алӣ валийуллоҳ» низ шаҳодат медиҳанд, агарчи онро ҷузъе аз азону иқома намедонанд.
Мирзои Қумӣ - олими шиаи қарни сездаҳуми қамарӣ, гуфтани «Алӣ валийуллоҳ»-ро пас аз «ло илоҳ иллаллоҳ, Муҳаммад Расулуллоҳ» мустаҳаб донистааст. Ҳамчунин аз назари Сайид Муҳаммадҳусайн Ҳусайнии Теҳронӣ, ин чанд ҷумлаи ҷудоинопазир аст; бо ин истидлол, ки дар нахустин рӯзе, ки Пайғамбар ақвоми худро ба Ислом, даъват кард, ба пайравӣ аз Имом Алӣ (а) низ дастур дод.
Сиккаҳое бо зарби иборати «Алӣ валийуллоҳ» дар ҳукуматҳои шиа ҳамчун Оли Бӯя, Исмоилӣ ва Фотимӣ бар ҷо монда, ки қадимитарини он марбут ба нимаи қарни чаҳоруми қамарӣ аст. Ин иборат дар меъмориҳои шиъӣ ва давраи Фотимӣ низ ба кор рафтааст; аз ҷумла бар меҳробе, ки дар соли 478ҳ.қ. (1094м.) ба масҷиди Ибни Тулун дар Қоҳира афзуда шуд.
Ҷойгоҳ ва мафҳумшиносӣ
«Алиюн валиюллоҳ» аз шиорҳои намоёни шиа дар бораи эътиқод ба имомат ва вилояти Имом Алӣ (а) аст, ки аз ояти Вилоят ва аҳодисе монанди ҳадиси вилоят ва хутбаи Ғадир гирифта шудааст.[3] Шиаён «Алиюн валиюллоҳ»-ро ба маъноӣ «Алӣ сарпарасте[4] аз ҷониби Худо аст» дониста[5] ва хилофати Алӣ (а) пас аз реҳлати Пайғамбар (с)-ро дастуре аз сӯи Худо медонанд.[6] Дар муқобил, аҳли суннат хилофати Алӣ (а)-ро баъд аз хилофати хулафои сегона шуморида[7] ва хилофати ӯро монанди хилофати дигар хулафо, аз ҷониби Худо намедонанд.[8]
Иборати «Алиюн валиюллоҳ» аз миёни китобҳои чаҳоргонаи шиа, дар ал-Кофӣ[9] ва дар Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ[10] зикр шудааст. Ҳамчунин дар зиёратномаҳое, ки дар ин китобҳо зикр шуда, Имом Алӣ (а) бо унвони «валиюллоҳ» мухотаб қарор гирифтааст.[11] Дар бархе ривоёт дар манобеи равоии шиа, пас аз иборати «Алиюн валиюллоҳ», ҷумлаи «васийи Расулуллоҳ» (тоҷикӣ: ҷонишини Расули Худо)[12] ва дар бархе «халифаи баъди Расулуллоҳ» (тоҷикӣ: халифаи пас аз расули Худо) зикр шудааст.[13] Бархе суфиёни аҳли суннат низ иборати «Алиюн валиюллоҳ»-ро дар осорашон зикр кардаанд.[14]
Шиаён дар маросими иди Ғадир таблоҳо ва парчамҳое бо иборати «Алиюн валиюллоҳ» насб мекунанд.[15] Ҳамчунин онро рӯи нигини ангуштар ҳак мекунанд.[16] [Манбаи беҳтаре ниёз аст] Дар пушти мошин навиштани ин иборат, аз фарҳангҳои бархе шиаён дар Эрон аст.[17] [Манбаи беҳтаре ниёз аст]
Шаҳодати солиса
- Мақолаи аслӣ: Шаҳодати солиса
Шиаён дар азон ва иқома пас аз шаҳодат ба рисолати Пайғамбар (с), ба «Алиюн валиюллоҳ» шаҳодат медиҳанд.[18] Фақеҳони шиа онро ҷузъе аз азону иқома намедонанд,[19] вале бисёре аз онҳо гуфтани онро ба қасди расидан ба савоб, ҷоиз шуморидаанд.[20] Ҳамчунин шиаён барои шаҳодати Ислом овардан, пас аз шаҳодат ба тавҳид ва рисолати Пайғамбар (с) ба «Алиюн валиюллоҳ» шаҳодат медиҳанд;[21] агарчи фақеҳони шиа онро барои Ислом овардан лозим надонистаанд.[22]
Дар ривоёте аз манобеи ҳадисии шиа, пас аз иборати «ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ», ҷумлаи Алиюн валиюллоҳ зикр шуда[23] ва гуфтани Алиюн валиюллоҳ баъд аз он, боиси бахшида шудани гуноҳон дониста шудааст.[24] Мирзои Қумӣ - фақеҳи шиаи қарни сездаҳуми қамарӣ, бар асоси ривоёт гуфтани «Алиюн валиюллоҳ» пас аз «Муҳаммад расулуллоҳ»-ро мустаҳаб донистааст.[25] Сайид Муҳаммадҳусайн Ҳусайнии Теҳронӣ - олими шиа (ваф. 1374ҳ.ш.), иборати «Ло илоҳи иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ»-ро ғайриқобили ҷудосозӣ донистааст. Ӯ ба ҳадиси Явмуддор истидлол кардааст, ки бар асоси он, дар нахустин рӯзе, ки Пайғамбар ақвоми худро ба Ислом ва гуфтани шаҳодатайн даъват кард, ба пайравӣ аз Имом Алӣ (а) низ дастур дод.[26]
Бар асоси бархе ривоёт, дар рӯзи қиёмат бар тоҷҳои сари Пайғамбар (с)[27] ва Имом Алӣ (а),[28] иборати «Ло илоҳа илаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ» навишта шудааст.[Ёддошт 1] Монанди ин тавсифот дар бархе аз дигар ривоёти манобеи шиа низ зикр шудааст.[29]
Иборати «Бисмиллоҳир-Раҳмонир-Раҳим, ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ», яке аз ибороте буд, ки бар порчаҳои давраи Фотимӣ навишта мешуд.[30]
Зарби сикка бо иборати Алиюн валиюллоҳ
.jpg)
Бархе ҳокимон дар ҳукуматҳои шиа сикка бо иборати Алиюн валиюллоҳ зарб кардаанд. Шуморе аз онҳо чунинанд:
- Бовандиён дар Табаристон дар нимаи қарни чаҳоруми қамарӣ[32]
- Дайламиён дар Гелон[33]
- Оли Бӯя пас аз ба ҳукумат расидани Басосирӣ (ваф. 451ҳ.қ.)[34]
- Улҷойту, ҳаштумин султони Илхонӣ, пас аз тағйири мазҳабаш ба шиа[35]
- Сарбадорон (ҳукумат 736 - 788ҳ.қ.)[36]
- Исмоилиёни Аламут (ҳукумат 483 - 654)[37]
- Сафавиён (ҳукумат 907 - 1135ҳ.қ.)[38]
Дарҷи «Алиюн валиюллоҳ» бар рӯи сикка, аз сӯи ҳокимони ғайришиа монанди Арғавун - чаҳорумин ҳокими Илхонӣ (ҳукумат 683 - 690ҳ.қ.),[39] ва Оқи Қавинулҳо (ҳукумат 872 - 908ҳ.қ.)[40] низ гузориш шудааст. Бархе пажӯҳишгарони таърих, далели онро гароиши эътиқодии ҳокимон ба мазҳаби шиа[41] ё ҷалби ҳимояти шиаён[42] донистаанд.
Дар биноҳои таърихӣ ва мазҳабӣ
Ҷумлаи «Алиюн валиюллоҳ» дар меъмориҳои шиъӣ[44] ва дар давраи Фотимӣ ба кор мерафт.[45] Барои намуна бар рӯи меҳробе, ки дар соли 478ҳ.қ. (1094м.) ба масҷиди Ибни Тавлун дар Қоҳира афзуда шуд, иборати «Ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ» навишта шудааст.[46] Ин меҳроб дар давраи хилофати Маоз Мустансири Фотимӣ (ҳукумат 427 - 487ҳ.қ.) - ҳаждаҳумин имоми Исмоилия, сохта шуд.[47][Манбаи беҳтаре ниёз аст]
Рӯи гунбади Султония воқеъ дар шаҳри Султония наздики Занҷон, катибаи «Алиюн валиюллоҳ» нақш бастааст, ки марбут ба соли 710 қамарӣ аст. Гунбади Султония пас аз шиа шудани Улҷойту - ҳаштумин подшоҳи Илхонӣ, ва ба дастури ӯ сохта шуд.[48] Ҳамчунин иборати «Алиюн валиюллоҳ» бар деворҳои масҷиди кабуди Табрез нақш шудааст, ки дар замони Ҷаҳоншоҳ, аз подшоҳони Қароқуюн дар соли 870 қамарӣ сохта шуд.[49] Меҳроби имомзода Ҳабиб ибни Мӯсо дар Кошон марбут ба соли 770 қамарӣ, низ дорои иборати «Ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ» аст.[50]
Ҷумлаи «Алиюн валиюллоҳ» дар ҳарами бархе имомон ва имомзодагон ба кор рафтааст; аз ҷумла рӯи зариҳи ҳарами Имом Алӣ (а),[51] зариҳи Имом Ризо (а)[52] ва манораи ҳарами ҳазрати Аббос (а).[53]
Дар адабиёт
Иборати «Алиюн валиюллоҳ» дар адабиёти форсӣ инъикос доштааст. Сайид Алӣ Имодуддин Насимӣ - шоири суфии қарни ҳаштуми қамарӣ, чунин сурудааст:
- Ҳар васф ки дар шаъни Каломуллоҳ аст,
- Хосияти ӯ тамоми Бисмиллоҳ аст.
- Он нуқта ки он дар бои бисмиллоҳ аст,
- Он холи рухи Алӣ валиюллоҳ аст.[54]
Асири Лоҳиҷии Нурбахшӣ - суфии қарни нуҳуми қамарӣ, ғазале бо радифи «Алӣ валиюллоҳ» сурудааст, ки ду байти оғозини он чунин аст:
- Имому ҳодии ҷонӣ Алӣ валиюллоҳ,
- Табиби дарди ниҳонӣ Алӣ валиюллоҳ.
- Намерасад ба камоли ту шарҳи нотиқаам,
- Фузун зи ҳадди баёнӣ Алӣ валиюллоҳ....[55]
Урфии Шерозӣ - шоири қарни даҳуми қамарӣ,[Ёддошт 2][56] Муҳаммадқулии Салим Теҳронӣ - шоири қарни ёздаҳуми қамарӣ,[Ёддошт 3][57] ва Муҳаммадкозим Ошуфтаи Шерозӣ, шоири давраи Қоҷор низ [Ёддошт 4][58] иборати «Алиюн валиюллоҳ»-ро дар ашъори худ ба кор бурдаанд.
«Алиюн валиюллоҳ» дар шеъри арабӣ низ инъикос доштааст. Фазл ибни Аббоси Лаҳабӣ аз шоирони Банӣ Ҳошим, дар посухи шеъре, ки Валид ибни Уқба ибни Абимуъит - бародари модарии Усмон, дар сӯги қатли вай ва алайҳи Банӣ Ҳошим суруда буд, шеъре гуфт, ки дар он иборати «Алиюн валиюллоҳ» ба кор рафтааст. [Ёддошт 5][59]
Ҳамчунин Ибни Шаҳрошӯб - олими шиаи қарни шашуми қамарӣ,[Ёддошт 6][60] ва Ҷамолиддин Муҳаммад Наҷафии Моликӣ (ваф. 1086ҳ.қ.), шоир ва аз наводагони Молики Аштар[Ёддошт 7][61] низ «Алиюн валиюллоҳ»-ро дар шеъри арабии худ ба кор бурдаанд.
Нигорхона
-
![Яке аз катибаҳои фавқонии зариҳи Имом Алӣ (а).[62]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/6/6e/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg/386px-%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg)
Яке аз катибаҳои фавқонии зариҳи Имом Алӣ (а).[62]
-
![Иборати Алиюн валиюллоҳ дар ҳарами Имом Алӣ (а).[63]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/2/28/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg/150px-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg)
Иборати Алиюн валиюллоҳ дар ҳарами Имом Алӣ (а).[63]
-
![Нақши Алиюн валиюллоҳ бар зариҳи Имом Ризо (а).[64]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/7/74/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7.jpg/350px-%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7.jpg)
Нақши Алиюн валиюллоҳ бар зариҳи Имом Ризо (а).[64]
-
![Нақши Алиюн валиюллоҳ рӯи минораи Ҳарами Ҳазрати Аббос (а) ба хатти кӯфии Биноӣ.[65]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/5/55/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3.jpg/418px-%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3.jpg)
Нақши Алиюн валиюллоҳ рӯи минораи Ҳарами Ҳазрати Аббос (а) ба хатти кӯфии Биноӣ.[65]
-
Қитъаи хушнивисии Алиюн валиюллоҳ, ба хатти сулс, асари Муҳаммад ал-Мушрифовӣ (1439ҳ.қ.).[66]
-
Сиккае аз давраи Шоҳ Исмоили Аввали Сафавӣ, ки бар рӯи он иборати Ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ нақш шудааст. (929ҳ.қ. дар Шероз)[67]
-
![Сиккае аз даврони Улҷойту, подшоҳи Илхонӣ, ки иборати Алиюн валиюллоҳ бар он нақш шудааст. (Байни 703 ва 716ҳ.қ.)[68]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/3/38/%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87.png/226px-%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87.png)
Сиккае аз даврони Улҷойту, подшоҳи Илхонӣ, ки иборати Алиюн валиюллоҳ бар он нақш шудааст. (Байни 703 ва 716ҳ.қ.)[68]
-
![Иборати Алиюн валиюллоҳ рӯи сиккае аз давраи Рустам ибни Шарвин (365ҳ.қ. дар Табаристон)[69]](http://commons.wikishia.net/w/images/thumb/7/76/%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86.jpg/430px-%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86.jpg)
Иборати Алиюн валиюллоҳ рӯи сиккае аз давраи Рустам ибни Шарвин (365ҳ.қ. дар Табаристон)[69]
![Яке аз катибаҳои фавқонии зариҳи Имом Алӣ (а).[62]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg)
![Иборати Алиюн валиюллоҳ дар ҳарами Имом Алӣ (а).[63]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B9%D9%84%DB%8C.jpg)
![Нақши Алиюн валиюллоҳ бар зариҳи Имом Ризо (а).[64]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%B1_%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7.jpg)
![Нақши Алиюн валиюллоҳ рӯи минораи Ҳарами Ҳазрати Аббос (а) ба хатти кӯфии Биноӣ.[65]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%88%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3.jpg)
![Сиккае аз даврони Улҷойту, подшоҳи Илхонӣ, ки иборати Алиюн валиюллоҳ бар он нақш шудааст. (Байни 703 ва 716ҳ.қ.)[68]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87.png)
![Иборати Алиюн валиюллоҳ рӯи сиккае аз давраи Рустам ибни Шарвин (365ҳ.қ. дар Табаристон)[69]](/view/%D0%90%D0%BA%D1%81:%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86.jpg)
Эзоҳ
- ↑ «Mirror image of 'Aliи wali Allah», Library of Congress.
- ↑ «Гунбади ҳарами Алавӣ тамиз шуд/ насби парчами Алӣ валийуллоҳ», пойгоҳи хабарии таҳлилии 361 дараҷаи Эрон.
- ↑ Муҳаддисӣ, Фарҳанги Ғадир, 1386ҳ.ш., саҳ.422 ва 423.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Ҳусайнии Милонӣ, Ҷавоҳир-ул-калом фи маърифат-ил-имомати ва-л-имом, 1389ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.294.
- ↑ Таботабоӣ ва Шоҳӣ, Баррасиҳои исломӣ, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.150.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Табарии Сағир, Далоил-ул-имомат, 1413ҳ.қ., саҳ.18.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Абдуллоҳ ибни Аҳмад ибни Ҳанбал, ас-Суннат, 1408ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.573; Қирвонӣ, Ақидат-ус-салаф, Дорулъосима, саҳ.61.
- ↑ Иҷӣ, ал-Мавоқиф фи илм-ил-калом, оламулкутуб, саҳ.395.
- ↑ Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1429ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.99.
- ↑ Шайхи Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.604.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1429ҳ.қ., ҷ.9, саҳ.295 ва 296; Шайхи Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.586, 589, 590, 592; Шайхи Тӯсӣ, Таҳзиб-ул-аҳком, 1407ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.26, 27, 28.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Ровандӣ, ад-Даъавот, 1407ҳ.қ., саҳ.211.
- ↑ Қумӣ, Тафсир-ул-Қумӣ, 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.208.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Кашфии Тирмизӣ, Маноқиби Муртазавӣ, 1380ҳ.ш., саҳ.140 ва 319; Мазҳарӣ, ат-Тафсир-ул-Мазҳарӣ, 1412ҳ.қ., ҷ.7, саҳ.256; Қундузӣ, Янобиъ-ул-маваддат, 1422ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.250, 288 ва 249.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба “Ҳузури миллионии мардуми Теҳрон дар меҳмонии 10 километрии Ғадир”, хабаргузории Тобнок.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба “Ангуштари ақиқи хаттии Алӣ валийуллоҳ”, ҷавоҳироти парчамӣ.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба “Шаблони пуштнависии мошинии тарҳи Алӣ валийуллоҳ”, хидматгузорон.
- ↑ Саровӣ, ал-Қутуф-уд-дония фи-л-масоил-ис-самония, 1997м., ҷ.1, саҳ.55.
- ↑ Субҳонӣ, Шиъашинохт, 1397ҳ.ш., саҳ.352; Яздӣ, Муҳаммадкозим, ал-Урват-ул-вусқо, 1429ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.532.
- ↑ Ғазӣ, аш-Шаҳодат-ус-солисат-ул-муқаддаса, 1423ҳ.қ., саҳ.361 - 384.
- ↑ Барои намуна ниг.: Ибни Шаҳрошӯб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.52; Ибни Шозон, ар-Равзату фи фазоили Амир-ил-муъминин (а), 1423ҳ.қ., саҳ.196.
- ↑ Барои намуна ниг.: Наҷафӣ, Ҷавоҳир-ул-калом, 1362ҳ.ш., ҷ.41, саҳ.630; Шаҳиди Сонӣ, Зайниддин ибни Алӣ, Масолик-ул-афҳом ило танқеҳи шароиъ-ил-Ислом, Қум, муассисаи ал-маориф-ул-исломия, ҷ.15, 36.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба Қумӣ, Тафсир-ул-Қумӣ, 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.325; Шайхи Садуқ, ал-Амолӣ, 1376ҳ.ш., саҳ.670.
- ↑ Ибни Шозони Қумӣ, ар-Равзату фи фазоили Амир-ил-муъминин, 1423ҳ.қ., саҳ.23.
- ↑ Мирзои Қумӣ, Ғаноим-ул-айём, 1375ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.423.
- ↑ Ҳусайнии Теҳронӣ, Имомшиносӣ, 1402ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.95.
- ↑ Қумӣ, Тафсир-ул-Қумӣ, 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.325.
- ↑ Шайхи Садуқ, ал-Амолӣ, 1376ҳ.ш., саҳ.670.
- ↑ Барои намуна ниг.: Кулайнӣ, ал-Кофӣ, 1429ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.99; Шайхи Садуқ, ал-Хисол, 1362ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.324; Табарии Омулии Сағир, Далоил-ул-имомат, 1413ҳ.қ., саҳ.413; Ибни Шозон, Миату манқабат мин маноқиби Амир-ил-муъминин ва-л-аимма, 1407ҳ.қ., саҳ.49.
- ↑ Зкии Муҳаммади ҳасан, «ал-Мансуҷот-ул-исломият-ул-мисрия ва маъразу Ҷавбалон би Борис», саҳ.29.
- ↑ «FATIMID, AL - MUSTANSIR », NumisBids.
- ↑ Маваддат, «Таҳлиле бар раванди зарби иборати Алӣ валийуллоҳ бар сиккаҳои Бовандиёни кивсия», саҳ.219.
- ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.361.
- ↑ Ибни Ҷавзӣ, ал-Мунтазам фи таърих-ил-умами ва-л-мулук, 1412ҳ.қ., ҷ.16, саҳ.37.
- ↑ Фасоӣ, Форсномаи Носирӣ, 1382ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.288.
- ↑ Ҷон Мосун, Хуруҷ ва уруҷи сарбадорон, 1361ҳ.ш., саҳ.83.
- ↑ Сарафрозӣ, “Шаъоири шиъӣ бар сиккаҳои исломӣ то шаклгирии ҳукумати сафавиён”, саҳ.13.
- ↑ Андомӣ ва Сулаймонӣ, «Барге аз сиккашиносӣ (раванди ташайюъ дар Эрон)», саҳ.83 ва 84.
- ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.691.
- ↑ Сарафрозӣ, “Шаъоири шиъӣ бар сиккаҳои исломӣ то шаклгирии ҳукумати сафавиён”, саҳ.23.
- ↑ Ҷон Мосун, Хуруҷ ва уруҷи сарбадорон, 1361ҳ.ш., саҳ.83; Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.361.
- ↑ Сарафрозӣ, “Шаъоири шиъӣ бар сиккаҳои исломӣ то шаклгирии ҳукумати сафавиён”, саҳ.15.
- ↑ «Molana Imam Mustansirbillah», The Bohras.
- ↑ Муҳаддисӣ, Фарҳанги Ғадир, 1386ҳ.ш., саҳ.423.
- ↑ Барои намуна нигоҳ кунед ба «Molana Imam Mustansirbillah», The Bohras.
- ↑ Фуод Сайид, “ал-Қоҳира”, саҳ.8044.
- ↑ «Molana Imam Mustansirbillah », The Bohras.
- ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.737.
- ↑ Сарафрозӣ, «Шаъоири шиъӣ бар сиккаҳои исломӣ то шаклгирии ҳукумати сафавиён», саҳ.22.
- ↑ Ҷаъфариён, Таърихи ташайюъ дар Эрон, 1387ҳ.ш., саҳ.850.
- ↑ «Аз-Зариҳ-ул-муқаддас», шабакатул-Имом Алӣ (а) медия.
- ↑ «Акси бо кайфият: зариҳи мутаҳҳари Имом Ризо (а)», пойгоҳи акси Разавӣ.
- ↑ «Гунбади ҳарами ҳазрати Аббос (а)», пойгоҳи Карбубало (пойгоҳи тахассусии Имом Ҳусайн (а)).
- ↑ Насимӣ, Зиндагӣ ва ашъори Имодуддини Насимӣ, 1372ҳ.ш., саҳ.355.
- ↑ Асирии Лоҳиҷӣ, Девони ашъор ва расоил, 1357ҳ.ш., саҳ.371.
- ↑ Тақиюддини Кошӣ, Хулосат-ул-ашъор ва зубдат-ул-афкор, 1392ҳ.ш., саҳ.200.
- ↑ Раҳим, «Муҳаммадқулии Салими Теҳронӣ», саҳ.225.
- ↑ Ошуфтаи Шерозӣ, «Ғазалиёт, шумораи 1009», сайти Ганҷур.
- ↑ Масъудӣ, Муруҷ-уз-заҳаб, 1409ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.347 ва 348.
- ↑ Ибни Шаҳрошӯб, Маноқибу оли Абитолиб (а), 1379ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.323.
- ↑ Абдурраҳмон ибни Дарҳам, ат-Туҳр нузҳат-ул-абсори би тароиф-ил-ахбор-ил-ашъор, Дор-ул-ибод, саҳ.225.
- ↑ «Аз-Зариҳ-ул-муқаддас», Шабакат-ул-Имом Алӣ (а) медия.
- ↑ «Маъолим имрония», Шабакат-ул-Имом Алӣ (а) медия.
- ↑ «Акси бо кайфият: зариҳи мутаҳҳари Имом Ризо (а)», пойгоҳи акси Разавӣ.
- ↑ «Гунбади ҳарами ҳазрати Аббос (а)», пойгоҳи Карбубало (пойгоҳи тахассусии Имом Ҳусайн (а)).
- ↑ «Алӣ валийуллоҳ», сафҳаи Муҳаммад ал-Мушрифовӣ дар пинтерс.
- ↑ «Safavid Shah Ismail I 907 - 930AH AV», NumisBids.
- ↑ «Сиккаи султон Муҳаммад Худобанда (Улҷойту) Илхонӣ», китобхона ва музеи миллии Малик.
- ↑ «Сиккаи Бовандиён, Рустам ибни Шарввн», сайти ал-Баён.
Ёддошт
- ↑ Дар Тафсири Қумӣ афзун бар се ҷумла, ин иборат (الْمُفْلِحُونَ هُمُ الْفَائِزُونَ بِاللَّهِ) низ омадааст, вале дар Амолии Тоҷ ба сурати чаҳоргӯш тавсиф шудааст, ки бар ҳар гӯшааш дар се сатр ин иборати Ло илоҳа иллаллоҳ, Муҳаммад расулуллоҳ, Алиюн валиюллоҳ/ لا إله إلا الله، محمد رسول الله، علي ولي الله навишта шудааст. Аз зоҳири ин ривоёт истифода мешавад, ки ин ҳаводис пеш аз рафтан ба биҳишт ва гирифтани калидҳои он аст.
- ↑
Шаҳи сарири вилоят, Имоми хиттаи шаръ, Муҳити олами дониш Алӣ валиюллоҳ. - ↑
Фурӯғи субҳи имомат, Алӣ валиюллоҳ, Сафои оинаи дин, Амири кулли амир. - ↑
Имоми машриқу мағриб, Амири кулли амир, Шафиъи арсаи маҳшар, Алӣ валиюллоҳ - ↑ و کان ولیّ العهد بعد محمد/ علی و فی کل المواطن صاحبه/ علی ولی الله اظهر دینه/ و انت مع الاشقین فیما تحاربه
- ↑ اَلا اِن خیر الناس بعد نبینا/ علی ولی الله و ابن المهذَّبِ/ به قام للدین الحنیف عموده/ و صار رفیعاً ذا رواق مطنبِ
- ↑ اَلا اِن خیر الناس بعد نبینا/ علی ولی الله و ابن المهذَّبِ/ به قام للدین الحنیف عموده/ و صار رفیعاً ذا رواق مطنبِ
Сарчашма
- “Ангуштари ақиқи хаттии Алиюн валиюллоҳ”, ҷавоҳироти парчамӣ, санаи боздид: 13 меҳри 1401ҳ.ш.
- “Ҳузури миллионии мардуми Теҳрон дар меҳмонии 10 километрии Ғадир”, хабаргузории Тобнок, санаи дарҷи матлаб: 27 тири 1401ҳ.ш., санаи боздид: 9 меҳри 1401ҳ.ш.
- “Шаблони пуштнависии мошинии тарҳи Алӣ валиюллоҳ”, Хидматгузорон, санаи боздид: 13 меҳри 1401ҳ.ш.
- FATIMID, AL-MUSTANSIR, NumisBids, санаи дарҷи матлаб: 2 майи 2019м., санаи боздид: 1 меҳри 1401ҳ.ш.
- «Mirror image of 'Aliи wali Allah», Library of Congress, санаи боздид: 13 хурдоди 1401ҳ.ш.
- Molana Imam Mustansirbillah, The Bohras, санаи боздид: 4 тири 1401ҳ.ш.
- Safavid Shah Ismail I 907-930AH AV, NumisBids, санаи дарҷи матлаб: 4 декабри 2020м., санаи боздид: 5 тири 1401ҳ.ш.
- «Аз-Зариҳ-ул-муқаддас», Шабакат-ул-Имом Алӣ (а) медия, санаи боздид: 16 хурдоди 1401ҳ.ш.
- «Гунбади ҳарами Алавӣ тамиз шуд/ насби парчами Алиюн валиюллоҳ», пойгоҳи хабарии таҳлилии 361 дараҷаи Эрон, 21 баҳмани 1400ҳ.ш., санаи боздид: 24 хурдоди 1401ҳ.ш.
- «Маъолим имрония», Шабакат-ул-Имом Алӣ (а) медия, санаи боздид: 16 хурдоди 1401ҳ.ш.
- «Сиккаи Бовандиён, Рустам ибни Шарвин», сайти Албаён (муассисатул-баён литавосул ватаассул), санаи дарҷи матлаб: 24 озари 1399ҳ.ш., санаи боздид: 11 тири 1401ҳ.ш.
- «Сиккаи Султон Муҳаммади Худобанда (Улҷойту) Илхонӣ», Китобхона ва музеи миллии Малик, санаи боздид: 6 тири 1401ҳ.ш.
- Абдуллоҳ ибни Аҳмад ибни Ҳанбал, Шайбонии Бағдодӣ, ас-Суннат, беҷо, Дору Ибни-л-Қаййим, 1408ҳ.қ.
- Абдурраҳмон ибни Дарҳам, Абдурраҳмон ибни Абдуллоҳ, Нузҳат-ул-абсори би тароиф-ил-ахбор-ил-ашъор, Бейрут, Дор-ул-ибод, бе то.
- Авдӣ, Саттор, “Ковуше навин дар таърихи Фотимиёти Миср”, дар маҷаллаи китоби Моҳ, баҳман ва исфанди 1382ҳ.ш.
- Ал-луҷнатуд-доима лилбуҳусилъилмияти вал-ифто,Фатово-л-луҷнатид-доимат (ал-маҷмуъат-ул-уло) , Риёз, Риосату идорат-ил-буҳус-ил-илмияти ва-л-ифто, бе то.
- Андомӣ, Парисо ва Саид Сулаймонӣ,«Барге аз сиккашиносӣ (раванди ташайюъ дар Эрон)», дар маҷаллаи китоби Моҳи ҳунар, №31 ва 32, фарвардин ва урдибиҳишти 1380ҳ.ш.
- Асирии Лоҳиҷӣ, Муҳаммад, Девони ашъор ва расоили Шамсиддин Муҳаммад Асирии Лоҳиҷӣ, таҳқиқи Маҳдии Муҳаққиқ ва Чарлс Адамс, ба иҳтимоми Бароти Занҷонӣ, Теҳрон, муассисаи мутолиъоти исломии донишгоҳи Макгил, 1357ҳ.ш.
- Варом ибни Абифарос, Масъуд ибни Исо, Маҷмуъаи Варом, Қум, мактабаи фақеҳ, 1410ҳ.қ.
- Ғазӣ, Абдулҳалим, аш-Шаҳодат-ус-солисат-ул-муқаддаса маъдан-ул-Ислом-ил-комил ва ҷавҳар-ул-имон-ил-ҳақ, Бейрут, Дор-ул-қорӣ, 1423ҳ.қ.
- Закӣ Муҳаммад Ҳасан, «ал-Мансуҷот-ул-исломият-ил-мисрия ва маърази Ҷавбалон би Борис», дар маҷаллаи аррисола, №102, 17 июли 1935м.
- Ибни Ҷавзӣ, ал-Мунтазам фи таърих-ил-умами ва-л-мулук, ба таҳқиқи Муҳаммад Абдуқодири Ато ва Мустафо Абдуқодир Ато, Бейрут, Дор-ул-кутуб-ил-илмия, 1412ҳ.қ./1992м.
- Ибни Шаҳрошӯби Мозандаронӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, Маноқибу оли Абитолиб (а), Қум, Аллома, 1379ҳ.қ.
- Ибни Шозон, Муҳаммад ибни Аҳмад, Миату манқабат мин маноқиби Амир-ил-муъминин ва-л-аимма, ба таҳқиқ ва тасҳеҳи мадрасаи Имом Маҳдӣ (а), Қум, мадрасат-ул-Имом-ил-Маҳдӣ (а), 1407ҳ.қ.
- Ибни Шозони Қумӣ, Шозон ибни Ҷабраил, ар-Равзату фи фазоили Амир-ил-муъминин Алӣ ибни Абитолиб (а), ба таҳқиқ ва тасҳеҳи Алии Шукрчӣ, Қум, мактабатул-омин, 1423ҳ.қ.
- Иҷӣ, ал-Мавоқиф фи илм-ил-калом, Бейрут, олам-ул-кутуб, бе то.
- Кашфии Тирмизӣ, Муҳаммадсолеҳ ибни Абдуллоҳ, Маноқиби Муртазавӣ, Теҳрон, равзана, 1380ҳ.ш.
- Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, таҳқиқ ва тасҳеҳи Дорулҳадис, Қум, Дор-ул-ҳадис, 1429ҳ.қ.
- Қирвонӣ, ибни Абизайд, Ақидат-ус-салаф (муқаддимаи Абизайд ал-Қирвонӣ ликитобатир-рисола), беҷо, Дор-ул-осима, бе то.
- Қумӣ, Алӣ ибни Иброҳим, Тафсир-ул-Қумӣ, ба таҳқиқ ва тасҳеҳи Таййиб Мусавии Ҷазоирӣ, Қум, Дор-ул-китоб, 1404ҳ.қ.
- Қундузӣ, Сулаймон ибни Иброҳим, Янобиъ-ул-маваддат ли завӣ-л-қурбо, Қум, Дор-ул-усва, 1422ҳ.қ.
- Маваддат, Лидо, «Таҳлиле бар раванди зарби иборати Алиюн валиюллоҳ бар сиккаҳои Бовандиёни кивсия», дар маҷаллаи таърихномаи Эрон баъд аз Ислом, №25, зимистони 1399ҳ.ш.
- Мазҳарӣ, Муҳаммад Саноуллоҳ, ат-Тафсир-ул-Мазҳарӣ, ба таҳқиқи Ғуломнабӣ ат-Тунисӣ, Покистон, мактабат-ур-Рашидия, 1412ҳ.қ.
- Макорими Шерозӣ, Носир, Тарҷумаи Қуръон, Қум, Дафтари мутолиоти таърих ва маорифи исломӣ, 1373ҳ.ш.
- Мақризӣ, Тақиюддин Аҳмад ибни Алӣ, ал-Мавоъиз ва-л-эътибор би зикр-ил-хутати ва-л-осор, Бейрут, Дорулкутубилъилмия, 1418ҳ.қ.
- Масъудӣ, Алӣ ибни Ҳусайн, Муруҷ-уз-заҳаб, таҳқиқи Асъади Доғир, Қум, Дор-ул-ҳиҷрат, 1409ҳ.ш.
- Мирзои Қумӣ, Абулқосим ибни Муҳаммадҳасан, Ғаноим-ул-айём фи масоил-ил-ҳалоли ва-л-ҳаром, Қум, мактаб-ул-эълом-ил-исломӣ, 1375ҳ.ш.
- Муҳаддисӣ, Ҷавод, Фарҳанги Ғадир, Қум, нашри маъруф, 1386ҳ.ш.
- Насимӣ, Сайидалӣ Имодуддин, Зиндагӣ ва ашъори Имодуддини Насимӣ, ба кӯшиши Ядуллоҳ Ҷалолии Пандарӣ, Теҳрон, нашри нав, 1372ҳ.ш.
- Наҷафӣ, Муҳаммадҳасан, Ҷавоҳир-ул-калом, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, 1362ҳ.ш.
- Ошуфтаи Шерозӣ, «Ғазалиёт, шумораи 1009», сайти Ганҷур (дурдонаҳои адаби порсӣ), санаи боздид: 16 меҳри 1401ҳ.ш.
- Раҳим, Ризо, «Муҳаммадқулии Салими Теҳронӣ», дар маҷаллаи донишкадаи адабиёт ва улуми инсонии донишгоҳи Теҳрон, Теҳрон, баҳмани 1346ҳ.ш.
- Ровандӣ, Қутбибадин Саид ибни Ҳибатуллоҳ, ад-Даъавот (силват-ул-ҳазин), Қум, интишороти мадрасаи Имом Маҳдӣ (а), 1407ҳ.қ.
- Сарафрозӣ, “Шаъоири шиъӣ бар сиккаҳои исломӣ то шаклгирии ҳукумати сафавиён”, дар маҷаллаи Шиъашиносӣ, №51, поизи 1394ҳ.ш.
- Саровӣ, Абдулмуҳсин, ал-Қутуф-уд-дония фи-л-масоил-ис-самония, муқаддимаи Абдуллоҳ Аднон Мунтафакӣ, беҷо, Дор-ул-маваддат, 1997м.
- Субҳонӣ, Ҷаъфар ва ҷамъе аз муҳаққиқон, Шиъашинохт (таърих, ақоид, аҳком, одоб ва улум), Қум, Имом Алӣ ибни Абитолиб (а), 1397ҳ.ш.
- Табарии Омулии Сағир, Муҳаммад ибни Ҷарир, Далоил-ул-имомат, таҳқиқ ва тасҳеҳи қисм-уд-диросот-ил-исломия муассисаи ал-Беъсат, Қум, Беъсат, 1413ҳ.қ.
- Таботабоӣ Муҳаммадҳусайн, ва Ҳодии Хусравшоҳӣ, Баррасиҳои исломӣ, Қум, Бустони китоби Қум (интишороти Дафтари таблиғоти исломии Ҳавзаи илмияи Қум), 1388ҳ.ш.
- Тақиюддини Кошӣ, Муҳаммад ибни Алӣ, Хулосат-ул-ашъор ва зубдат-ул-афкор, Теҳрон, Маркази пажӯҳишии мироси мактуб, 1392ҳ.ш.
- Тустарӣ, Қозӣ Нуруллоҳ, Эҳқоқ-ул-ҳақ ва изҳоқ-ул-ботил, Қум, Мактабату Оятуллоҳ ал-Маръашӣ ан-Наҷафӣ, 1409ҳ.қ.
- Фуод Сайид, “ал-Қоҳира”, дар Донишномаи мӯҷази доират-ул-маориф-ил-исломия, беҷо, Марказ-уш-шориқа ли-л-ибдоъ-ил-фикрӣ, 1418ҳ.қ./1998м.
- Ҳусайнии Милонӣ, Алӣ, Ҷавоҳир-ул-калом фи маърифат-ил-имомати ва-л-имом, Қум, маркази ҳақоиқи Ислом, 1389ҳ.ш.
- Ҳусайнии Теҳронӣ, Сайид Муҳаммадҳусайн, Имомшиносӣ, Машҳад, Муассисаи тарҷума ва нашри давраи улум ва маорифи Ислом, 1422ҳ.қ.
- Ҷаъфариён, Расул, Таърихи ташайюъ дар Эрон, Теҳрон, нашри илм, 1387ҳ.ш.
- Ҷон Мосун, Смит, Хуруҷ ва уруҷи сарбадорон, тарҷумаи Яъқуби Ожанд, Теҳрон, донишгоҳи Теҳрон, 1361ҳ.ш.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Амолӣ, Теҳрон, Китобчӣ, 1376ҳ.ш.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Хисол, таҳқиқ ва тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Ҷомеъаи мударрисин, 1362ҳ.ш.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, таҳқиқ ва тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, Дафтари интишороти исломии вобаста ба Ҷомеъаи мударрисини Ҳавзаи илмияи Қум, 1413ҳ.қ.
- Шаҳиди Сонӣ, Зайниддин ибни Алӣ, Масолик-ул-афҳом ило танқеҳи шароиъ-ил-Ислом, Қум, Муассисат-ул-маориф-ил-исломия, 1413ҳ.қ.
- Яздӣ, Муҳаммадкозим, ал-Урват-ул-вусқо маъа ҳошияти Сайидсодиқ ал-Ҳусайнӣ аш-Шерозӣ, Қум, Дор-ул-ансор, 1429ҳ.қ.