Қоидаи нафйи сабил
Қоидаи нафйи сабил (форсӣ: قاعده نَفیِسَبیل) қоидае фиқҳист, ки бар асоси он дар дин ҳукме ташреъ намешавад, ки боиси тасаллути кофар бар мусулмон шавад. Ин қоидаро аз пуркорбурдтарин ва муҳимтарин қавоиди фиқҳ ва аҳкоми сонавия медонанд ва мегӯянд бар аҳкоми аввалия тақаддум дорад; яъне ҳар ҳукми аввалияе мутазод бо он ботил мешавад.
Бархе фақиҳон гуфтаанд қоидаи нафйи сабил бояд дар ҳамаи равобити шахсӣ ва иҷтимоии мусулмонону ғайримусалмонон ҳоким бошад. Онон бо истинод ба ин қоида, ба бутлони издивоҷи зани мусулмон бо марди кофар фатво додаанд; зеро сабаби мусаллат шудани кофаре бар мусулмоне мешавад.
Муҳимтарин далели қуръонии қоидаи нафйи сабилро ояти нафйи сабил донистаанд. Ҳамчунин барои исботи он, ба ҳадисе истинод мешавад ки тибқи он Ислом аз ҳар чизе бартар аст.
Таъриф ва ҷойгоҳи фиқҳию ҳуқуқӣ
Нафйи сабил қоидае фиқҳӣ аст, ба ин маъно ки Худованд ҳеҷ ҳукме вазъ намекунад ки сабаби тасаллути кофарон бар муъминон шавад.[1] Ба иборати дигар, дар дин, ҳукме нест ки мӯҷиби тасаллути кофаре бар мусулмоне шавад.[2]
Фақиҳон дар бобҳои гуногуни фиқҳ аз ин қоида истифода кардаанд. Барои мисол, Шайх Ансорӣ бо истинод ба он, гуфтааст фурӯши бардаи мусулмон ба кофар ҷоиз нест.[3] Ба гуфтаи Амиди Занҷонӣ, ин қоида аз қавоиди фиқҳии муҳим ва шинохташуда аст, ки бавижа дар фиқҳи иқтисодӣ ва фиқҳи сиёсӣ, дар ҳамаи равобити шахсӣ ва иҷтимоӣ байни мусулмонону ғайримусалмонон, ба унвони қонуни куллӣ ҷараён дорад.[4] Шайх Ансорӣ ҳам навиштааст ин қоида бар бештари қавоиди фиқҳӣ тақаддум дорад.[5]
Мустанадот
- Мақолаҳои аслӣ: Ояти нафйи сабил ва Ҳадиси эътило
Ояти нафйи сабил ва ҳадисе ки дар он аз бартарии Ислом сухан омадааст, муҳимтарин далоили фақиҳон барои исботи қоидаи нафйи сабил аст.[6] Албатта дар ин замина ба иҷмоъ ва ақл ҳам истинод шудааст.[7]
Дар ояти нафйи сабил омадааст: «لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا» (Худованд ҳаргиз бар [зиёни] муъминон, барои кофарони роҳ[-и тасаллут] қарор надодааст).[8] Ба оят чунин истинод шудааст: ғалабаи кофарон бар муъминон амрест, ки рӯй дода ва дар Қуръон ҳам аз он сухан омадааст. Бинобар ин манзури оят наметавонад ин бошад, ки кофарон бар муъминон ғалаба накардаанд. Дар натиҷаи манзур ин аст ки дар дин, ҳеҷ ҳукме вуҷуд надорад ки иҷоза диҳад кофарон бар мусулмонон султа ёбанд.[9]
Шайхи Садуқ аз Пайғамбари Ислом (с), ҳадис нақл кардааст ки ба ҳадиси эътило машҳур аст: «الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَىٰ عَلَيْهِ وَ الْكُفَّارُ بِمَنْزِلَةِ الْمَوْتَى لَا يَحْجُبُونَ وَ لَا يَرِثُونَ» (Ислом бартарӣ дорад ва ҳеҷ чиз бар он бартарӣ надорад ва кофарон ба манзала мурдаанд; монеъ аз ирси дигарон намешаванд ва худашон низ ирс намебаранд).[10]
Ба гуфтаи Фозили Ланкаронӣ аз мароҷеъи тақлид, ин ривоят бо тавваҷуҳ ба иборати поёнии он (кофарон монанди мурдаанд...), намехоҳад хабар диҳад ки ҳеҷ гоҳ куфр бар Ислом бартарӣ намеёбад; балки баёнкунанда ин аст ки ҳеҷ ҳукме дар исломи вазъ нашудааст ки мӯҷиби бартарии кофарон бар мусулмонон шавад; яъне ҳамаи аҳкоми байни мусулмонону куффор ба нафъи мусулмонон аст.[11]
Нафйи сабил ҳукме сонавӣ
Қоидаи қоидаи нафйи сабилро аз аҳкоми сонавияи Ислом медонанд.[12] Бинобар ин сухан, мегӯянд бар аҳкоми аввалӣ, «ҳукумат» дорад; яъне бар онҳо мутақаддам аст; яъне ҳар ҳукми аввалияе, ки бо ин қонун мунофот дошта бошад, ботил мешавад.[13] Барои мисол, тибқи қоидаи ҳалол будани муомилот, фурӯши бардаи мусулмон ба кофарон ҷоиз аст; аммо чун ин муомила мӯҷиб мешавад кофаре бар мусулмоне тасаллут ёбад, тибқи қоидаи нафйи сабил ботил аст. Ҳамчунин издивоҷи зани мусулмон бо марди кофар, гарчи ба худии худ ҳаром нест, тибқи ин қоида ботил аст; зеро сабаб мешавад марди кофар бар зани мусулмон тасаллут ёбад.[14]
Корбурдҳои фиқҳӣ ва сиёсӣ
Қоидаи нафйи сабил корбурди бисёре дар фиқҳ доштааст ва фақиҳон дар мавориди бисёре тибқи он фатво додаанд.[15] Аз ҷумла тибқи ин қоида, гуфтаанд аз он ҷо ки тамаллуки ғайримусулмон бар бандаи мусулмон ҷоиз нест, фурӯш ё бахшидани бандаи мусулмон ба ғайримусулмон ботил аст. Ҳамчунин фатво додаанд ки ғайримусулмон наметавонад сарпарастии як кӯдаки мусулмонро бар ӯҳда бигирад.[16]
Бархе бо истинод ба ин қоида, гуфтаанд роҳи ҳар навъ нуфӯзу султаи куффор бар ҷавомеъи исломӣ дар ҳавзаҳои мухталифи сиёсӣ, низомӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ бояд масдуд шавад. Ин қоида баёнгари ду ҷанбаи эҷобӣ ва салбӣ аст ки ҷанбаи салбии он нозир бар нафйи султаи бегонагон бар муқаддароту сарнавишти сиёсӣ ва иҷтимои мусулмонон ва ҷанбаи эҷобии он баёнгари вазифаи динии мусулмонон дар ҳифзи истиқлоли сиёсӣ ва аз байн бурдани заминаҳои вобастагӣ аст.[17]
Намунаҳое аз судури ҳукм
Мароҷеъ ва фақиҳони шиа дар мавориде аз қоидаи нафйи сабил барои нафйи султаи кофарон бар мусулмонон истифода кардаанд аз ҷумла:
- Фатвои таҳрими танбоку: Мирзои Шерозӣ аз мароҷеъи тақлиди шиа дар вокуниш ба вогузории инҳисори бозаргонии тутуну танбокуи Эрон ба ширкатии англисӣ бо истинод ба ин қоида, фатвои таҳрими танбокуро содир кард, ки мунҷар ба шаклгирии тазоҳуроти мардумӣ ва дар ниҳоят фасхи қарордоди мазкур байни Эрону ширкати англисӣ дар сол 1309ҳ.қ. шуд.[18]
- Мухолифат бо капитулятсия: Имом Хумайнӣ Раҳбари Инқилоби исломии Эрон, бо истинод ба қоидаи нафйи сабил ба тасвиби капитулятсия (лоиҳае ки бар асоси он шаҳрвандони амрикоӣ аз ҷумла мусташорони низомии онҳо дар Эрон масунияти судӣ доштанд) дар соли 1343ҳ.ш. дар маҷлиси Эрон эътироз кард. Ӯ эъломияи худро низ бо ояти нафйи сабил (وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا: Ва Худо то абад иҷоза надода ки кофарони камтарини тасаллуте бар муъминон дошта бошанд) оғоз карда буд.[19]
Такнигорӣ
Китоби «Қоидаи нафйи сабил; қоидаи иззатмандии муслимин баррасии мустанадот ва корбурдҳо» асари Фотимаи Ғаффорниё ба забони форсӣ аст. Ин асар бо рӯйкарди исботи коромадии қоидаи мазкур навишта шуда ва ба татбиқи мавориди он дар фиқҳ, қонуни маданӣ, қонуни асосӣ ва умури марбут бо фарҳанг, иқтисод ва сиёсати хориҷии кишвари Эрон пардохтааст. Интишороти Ҳоҷари вобаста ба Маркази мудирияти Ҳавзаи илмияи хоҳарон дар соли 1391ҳ.ш. дар 247 сафҳаи ин китобро чоп кардааст.[20]
Эзоҳ
- ↑ Буҷнурдӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.187 - 188
- ↑ Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.233
- ↑ Буҷнурдӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.187
- ↑ Амиди Занҷонӣ, Қавоиди фиқҳ, 1392ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.24
- ↑ Шайхи Ансорӣ, Макосиб, 1415ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.142
- ↑ Алидӯст, «Қоидаи нафйи сабил», саҳ.233; Буҷнурдӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.187; Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.238
- ↑ Амиди Занҷонӣ, Қавоиди фиқҳ, 1392ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.26
- ↑ Сураи Нисо, ояти 141
- ↑ Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.234
- ↑ Шайхи Садуқ, Ман лояҳзаруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.334
- ↑ Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.237 - 238
- ↑ Занганаи Шаҳракӣ, «Қоидаи «нафйи сабил» дар орои фиқҳӣ ва мавозеъи сиёсии Соҳиби Урва», саҳ.149; Нозирӣ ва Ҳусайнӣ, «Таъсири қоидаи фиқҳии нафйи сабил бар равобити байналмилалии мусулмонон», саҳ.160
- ↑ Алидӯст, «Қоидаи нафйи сабил», саҳ.249; Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.234
- ↑ Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.234
- ↑ Буҷнурдӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1419ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.187; Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.233
- ↑ Фозили Ланкаронӣ, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, 1383ҳ.ш., саҳ.243 - 252
- ↑ Зинавиванд ва Муҳаммадӣ, «қоидаи нафйи сабил дар андешаи исломӣ ва сиёсати хориҷии Ҷумҳурии исломии Эрон», саҳ.169
- ↑ Комрон ва Амирифард, «Қоидаи нафйи сабил ва татбиқоти он» саҳ.110
- ↑ Комрон ва Амирифард, «Қоидаи нафйи сабил ва татбиқоти он», саҳ.110 - 111
- ↑ «قاعده نفی سبیل؛ قاعده عزتمندی مسلمین بررسی مستندات و کاربردها», потуқи Қитоби фардо
Сарчашма
- Қуръони Карим
- «оидаи нафйи сабил; қоидаи ъзтмндии мусалламин баррасии мустанадот ва корбурдҳо», потуқи китоби шахсо, санаи дарҷи матлаб: бе то, санаи боздид: 16 урдибиҳишти 1400ҳ.ш.
- Алидӯст, «Қоидаи нафйи сабил», дар Мақолоту баррасиҳо, №76, 1383ҳ.ш.
- Амиди Занҷонӣ, Аббосалӣ, Қавоиди фиқҳ, Теҳрон, САМТ, чопи аввал, 1392ҳ.ш.
- Буҷнурдӣ, Cайид Ҳасан, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, таҳқиқи Маҳдӣ Маҳрезӣ ва Муҳаммадҳасани Дироятӣ, Қум, ал-Ҳодӣ, чопи аввал, 1419ҳ.қ.
- Занганаи Шаҳракӣ, Ҷаъфар, «Қоидаи «нафйи сабил» дар орои фиқҳӣ ва мавозеъи сиёсии Соҳиби Урва», дар фаслномаи Фиқҳ, №73, меҳри 1391ҳ.ш.
- Зинавиванд, Алӣ ва Кимиёи Муҳаммадӣ, «Қоидаи нафйи сабил дар андешаи исломӣ ва сиёсати хориҷии Ҷумҳурии исломии Эрон», дар фаслномаи Мутолиъоти инқилоби исломӣ, №36, 1393ҳ.ш.
- Комрон, Ҳасан; Заҳрои Амирифард, «Қоидаи нафйи сабил ва татбиқоти он», дар дуфаслномаи Фиқҳ ва иҷтиҳод, №3, баҳору тобистони 1394ҳ.ш.
- Фозили Ланкаронӣ, Муҳаммад, ал-Қавоид-ул-фиқҳия, ба таҳқиқи: Маркази фиқҳии аиммаи атҳор (а), Қум, Маркази фиқҳии ал-Аиммат-ул-атҳор алайҳимуссалом, чопи аввал, 1383ҳ.ш.
- Шайхи Ансорӣ, Муртазо, Китоб-ул-макосиб, Қум, Конгресси ҷаҳонии бузургдошти Шайхи Аъзам Ансорӣ, чопи аввал, 1415ҳ.қ.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман лояҳзаруҳу-л-фақиҳ, таҳқиқу тасҳеҳи Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, дафтари Интишороти исломӣ, чопи дувум, 1413ҳ.қ.
- Ҳусайнӣ, Сайид Алиризо ва Муҳаммадризои Нозирӣ, «Таъсири қоидаи фиқҳии нафйи сабил бар равобити байналмилалии мусулмонон», дар маҷаллаи маорифи фиқҳи алавӣ, №3, пойизу зимистони 1395ҳ.ш.