Номаи Имом Алӣ ба Имом Ҳасан

Номаи Имом Алӣ ба Имом Ҳасан

Мавзуъ	Ахлоқӣ ва тарбияти фарзанд
Содиршуда аз	Имом Алӣ (а)
Эътибори санад	Муътабар
Сарчашмаи шиа	Наҳҷулбалоға

Номаи Имом Алӣ ба Имом Ҳасан (форсӣ: نامه امام علی به امام حسن) номае бо муҳтавои масоили ахлоқӣ аст, ки Имом Алӣ (а) пас аз ҷанги Сиффин онро барои фарзандаш Имом Ҳасан (а) навиштааст. Ин номаро дар баёни масоили тарбиятӣ, ҷомеъ арзёбӣ кардаанд. Бархе масоили муҳимми матраҳшуда дар ин нома иборатанд аз: баёни мароҳили худсозӣ ва арзишҳои ахлоқӣ, ахлоқи иҷтимоӣ, тарбияти фарзанд ва равиши он, зарурати тавваҷуҳ ба маънавиёт ва баёни меъёрҳои равобити иҷтимоӣ.

Ба гуфтаи пажӯҳишгарон, ин нома ба усул, аҳдоф ва равишҳое ишора мекунад, ки Имом Алӣ (а) дар садади дастёбӣ ба он буд; аз ҷумла ороста шудан ба ахлоқи Илоҳӣ, пойбандӣ ба амру наҳйи Илоҳӣ, тавваҷуҳ ба каромати инсонӣ ва тафовутҳои фардӣ, такя ба эътидол, тадаббуру таъаққул, баёни мавъиза, ироаи улгӯ ва ибратомӯзӣ.

Бар асоси бархе аз фарозҳои ин нома гуфта шуда, муҳтавои нома бо исмати имомон носозгор аст; албата дар ҷавоби ин иддао бар ин нукта таъкид шуда ки агарчи ин нома хитоб ба Имом Ҳасан (а) аст; вале дар асл Имом умуми мардумро мавриди хитоби худ қарор додааст ва ин ки агар Имом Алӣ (а) мехост ба унвони як имоми маъсум номаеро ба маъсуми дигар бинависад, матолибе бисёр амиқ баён мекард, ки дигарон онро намефаҳмиданд ва бефоида буд.

Ин васиятнома аз машҳуртарин номаҳои Имом аст, ки ғайр аз Наҳҷулбалоға, дар манобеи пеш аз он низ нақл шудааст. Бо тавваҷуҳ ба санадҳои мухталифи ин ривоят ва низ бо назар ба муҳтавои баланди он, ин номаро муътабар медонанд. Илова бар тарҷумаҳову шарҳҳои комили Наҳҷулбалоға, ин нома тарҷумаву шарҳҳои мустақилле низ дорад, ки аз ҷумлаи онҳо "Панди ҷовид", асари Муҳаммадтақӣ Мисбоҳи Яздӣ ва "Ҳаёти ҷовид", таълифи Сайид Муҳаммадмуҳсин Ҳусайнии Теҳронӣ аст.

Муаррифӣ ва аҳамият

Номаи Имом Алӣ (а) ба Имом Ҳасан (а) яке аз номаҳои нақл шуда дар Наҳҷулбалоға дар мавзуи ахлоқ аст. Бархе муҳаққиқон ин номаро даврае комил дар тарбияти нафас, худсозӣ ва сайру сулук ва балки доират-ул-маорифи комили тарбиятӣ донистаанд. Муҳаммадтақӣ Мисбоҳи Яздӣ аз шореҳони ин нома муътақид аст илова бар маорифи волое ки дар ин нома вуҷуд дорад, Имом Алӣ (а) дар баёни матолиб, ба нукоти равоншинохтӣ ва тарбиятӣ низ тавваҷуҳ кардааст.

Мутобиқи нақли Сайид Разӣ дар Наҳҷулбалоға, Имом Алӣ (а) ин номаро ҳангоми бозгашт аз ҷанги Сиффин (соли 37ҳ.қ.) ва дар «Ҳозирин» ё «Ҳозирайн» (минтақае дар Шом) нигоштааст. Агарчи дар Наҳҷулбалоға ва бештари манобеи дигар, ин васият хитоб ба Имом Ҳасан (а) навишта шуда, аммо дар бархе аз нақлҳо низ омадааст мухотаби ин нома Муҳаммади Ҳанафия будааст. Ҳамчунин бар асоси он чи дар манобеи дигар зикр шуда, бахше аз номаи 31 Наҳҷулбалоға, хитоб ба Имом Ҳасан (а) ва бахши дигари он хитоб ба Муҳаммади Ҳанафия будааст.

Ба бовари бархе муҳаққиқон, Имом Алӣ (а) дар навиштани ин нома аҳдофе дошт ва бо усулу равишҳое дар садади дастёбӣ ба онҳо буд. Ин аҳдоф, усул ва равишҳо чунин баён шудааст:

• Аҳдоф: ороста шудан ба ахлоқи Илоҳӣ, шинохти Худо, худсозӣ, зуҳд, сабру пойбандӣ ба амр ва ёди Илоҳӣ;
• Усул: каромат, тафовутҳои фардӣ, эътидол, таъаққул, тафаккур ва тадаббур;
• Равишҳо: тазаккур, мавъиза, ироаи улгӯ, муҳаббат, ибратомӯзӣ, тавба, муроқиба ва муҳосиба;

Дар бештари нусхаҳои Наҳҷулбалоғаи ин нома дар радифи 31 қарор гирифтааст:

Номи нусха	Рақами нома
ал-Муъҷам-ул-муфаҳрас, Субҳӣ Солеҳ, Файзулислом, Хуӣ, Муллосолеҳ, Ибни Абилҳадид, Ибни Майсам, Абдуҳ	31
Муллофатҳуллоҳ	34
Фи зилоли Наҳҷилбалоға	30

Оё муҳтавои нома бо исмати имомон носозгор аст?

Бархе таъбирҳои бакоррафта дар номаи 31 Наҳҷулбалоғаро бо мақоми исмати имомон носозгор донистаанд. Ибни Абилҳадид, аз шореҳони суннимазҳаби Наҳҷулбалоға, муътақид аст таъбирҳое монанди «أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیِی» (яъне: пеш аз он ки дар дидгоҳам нақсоне эҷод шавад) бо маъсум будани нависандаи нома, яъне Имом Алӣ ва таъбир «یَسْبِقَنِی إِلَیْکَ بَعْضُ غَلَبَاتِ الْهَوَی وَ فِتَنِ الدُّنْیَا» (яъне: пеш аз он ки ҳавою ҳавас ва фитнаҳои дунё бар ту ҳуҷум оварад) бо маъсум будани мухотаби нома, яъне Имом Ҳасан созгор нест; чароки бар асоси ин таъбирҳо, андешаи Имом Алӣ тағйирпазир аст ва ҳамчунин эҳтимол дорад ҳавою ҳавас бар Имом Ҳасан таъсир гузорад.

Дар тавҷеҳи ин носозгорӣ гуфта шуда агарчи ин нома дар зоҳир хитоб ба Имом Ҳасан навишта шуда, аммо дар ҳақиқат, мухотаби ин нома умуми мардум аст ва Имом Алӣ (а) бо дарназар гирифтани робитаи падару фарзандии инсонҳои одӣ ин номаро навиштааст; зеро агар Имом Алӣ (а) мехост ба унвони як имоми маъсум номаеро ба маъсуми дигар бинависад, матолибе бисёр амиқ баён мекард, ки дигарон онро намефаҳмиданд ва бефоида буд.

Эътибори васият

Ба бовари Носир Макорими Шерозӣ - аз мароҷеъи тақлиди шиа, тардиде дар нисбати номаи 31 Наҳҷулбалоға ба Имом Алӣ (а) вуҷуд надорад; зеро аз тарафе, ин васиятнома санадҳои мухталифе дорад ва аз тарафи дигар, муҳтавои он ба қадре баланд аст, ки танҳо маъсумон метавонанд онро баён кунанд. Ин васият аз машҳуртарин васоёи имоми аввали шиаён аст, ки донишмандони қабл аз Сайид Разӣ низ онро нақл кардаанд; аз ҷумла:

• Муҳаммад ибни Яъқуби Кулайнӣ (ваф.328ҳ.қ.) дар китоби ар-Расоил ва Кофӣ;
• Ҳасан ибни Абдуллоҳи Аскарӣ аз устодони Шайх Садуқ дар китоби аз-Завоҷиру ва-л-мавоиз;
• Ибни Абдираббаҳ, аз олимони аҳли тасаннун (ваф.328ҳ.қ.) дар китоби ал-Ақд-ул-фарид;
• Шайх Садуқ (ваф.381ҳ.қ.) дар китоби Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ;
• Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ (аз уламои қарни чаҳорум) дар китоби Туҳаф-ул-уқул.

Муҳтаво

Номаи Имом Алӣ ба Имом Ҳасан бо мавзуи ахлоқӣ нигошта шудааст. Аз ҷумла мабоҳиси зикршуда дар ин нома метавон ба нукоти зайл ишора кард:

• Мароҳили худсозӣ;
• Ахлоқи иҷтимоӣ;
• Тарбияти фарзанд ва равиши он;
• Зарурати тавваҷуҳ ба маънавиёт;
• Зарурати охиратгароӣ;
• Меъёрҳои равобити иҷтимоӣ;
• Талош дар ҷамъоварии зоду тӯша барои охират;
• Нишонаҳои раҳмати Худо;
• Шароити иҷобати дуо;
• Зарурати ёди марг;
• Шинохти дунёпарастон;
• Зарурати воқеънигарӣ дар зиндагӣ;
• Ҳуқуқи дӯстон;
• Арзишҳои ахлоқӣ;
• Ҷойгоҳи зан.

Тарҷумаҳо ва шарҳҳо

Китоби Панди ҷовид, шарҳе бар номаи 31 Наҳҷулбалоға, асари Муҳаммадтақӣ Мисбоҳи Яздӣ

Илова бар шарҳу тарҷумаи номаи 31 Наҳҷулбалоға дар тарҷумаҳо ва шарҳҳое, ки ба сурати комил бар Наҳҷулбалоға навишта шуда, шарҳҳо ва тарҷумаҳои махсусе забони форсӣ ва арабӣ низ бар ин нома навишта шудааст. Бархе аз онҳо ба ин шарҳ аст:

• Панди ҷовид, шарҳи форсӣ асари Муҳаммадтақӣ Мисбоҳи Яздӣ;
• Ҳаёти ҷовид, шарҳи форсии Сайид Муҳаммадмуҳсин Ҳусайнии Теҳронӣ;
• Фарзандами ин чунин бояд буд, навиштаи Асғари Тоҳирзода;
• Ҳикмату маишат, таълифи Абдукарими Сурӯш;
• Алӣ ва истимрори инсон, ба қалами Сайид Абдулмаҷиди Фалсафиён;
• Таълиму тарбият дар Наҳҷулбалоға, навиштаи Абдулмаҷиди Заҳодат;
• Ба сӯи мадинаи фозила, шарҳи форсӣ, асари Алӣ Каримии Ҷаҳрумӣ.
• Омӯзаҳои тарбиятии номаи Имом Алӣ (а) ба Имом Ҳасан (а), ба қалами Муҳаммадюнуси Орифӣ;
• Меҳрубонтарин нома, асари Сайид Алоуддин Мӯсавии Исфаҳонӣ;
• Ойини зиндагӣ, таълифи Сайид Маҳдии Шуҷоъӣ;
• Тавсияҳои падарона, тарҷумаи Муҳаммади Даштӣ;
• Наме аз яме, тарҷумаи Карамхудо Аминиён ва Алии Афросиёбӣ;
• Ба писарам, тарҷумаи Фотима Шаҳидӣ;
• Номаи ҳакимона, тарҷумаи Алиризо Алидӯст;

Ҳамчунин бубинед: Феҳристи шарҳҳои Наҳҷулбалоға ва Феҳристи тарҷумаҳои Наҳҷулбалоға

Матн ва тарҷумаи нома

матни арабии нома

لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِی(ع)، کَتَبَها إلَیْهِ «بِحاضِرَیْنِ» عِنْدَ انْصِرافِهِ مِنْ صِفین مِنَ الْوَالِدِ الْفَانِ، الْمُقِرِّ لِلزَّمَانِ، الْمُدْبِرِ الْعُمُرِ، الْمُسْتَسْلِمِ لِلدُّنْیا، السَّاكِنِ مَسَاكِنَ الْمَوْتَی، وَالظَّاعِنِ عَنْهَا غَداً; إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لایدْرِكُ، السَّالِكِ سَبِیلَ مَنْ قَدْ هَلَكَ، غَرَضِ الاَْسْقَامِ، وَ رَهِینَةِ الاَْیامِ، وَ رَمِیةِ الْمَصَائِبِ، وَ عَبْدِ الدُّنْیا، وَ تَاجِرِ الْغُرُورِ، وَ غَرِیمِ الْمَنَایا، وَأَسِیرِ الْمَوْتِ، وَحَلِیفِ الْهُمُومِ، وَقَرِینِ الاَْحْزَانِ، وَنُصُبِ الاْفَاتِ، وَصَرِیعِ الشَّهَوَاتِ، وَخَلِیفَةِ الاَْمْوَاتِ. أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ فِیمَا تَبَیَّنْتُ مِنْ إِدْبَارِ الدُّنْیا عَنِّی، وَجُمُوحِ الدَّهْرِ عَلَیَّ، وَإِقْبَالِ الاْخِرَةِ إِلَیَّ، مَا یزَعُنِی عَنْ ذِکْرِ مَنْ سِوَای، وَالاِْهْتِمَامِ بِمَا وَرَائِی، غَیرَ أَنِّی حَیثُ تَفَرَّدَ بی‌دُونَ هُمُومِ النَّاسِ هَمُّ نَفْسِی، فَصَدَفَنِی رَأْیی، وَصَرَفَنِی عَنْ هَوَای، وَصَرَّحَ لِی مَحْضُ أَمْرِی، فَأَفْضَی بی‌إِلَی جِدٍّ لایكُونُ فِیهِ لَعِبٌ، وَصِدْقٍ لایشُوبُهُ كَذِبٌ. وَ وَجَدْتُكَ بَعْضِی، بَلْ وَجَدْتُكَ كُلِّی، حَتَّی كَأَنَّ شَیئاً لَوْ أَصَابَكَ أَصَابَنِی، وَكَأَنَّ الْمَوْتَ لَوْ أَتَاكَ أَتَانِی، فَعَنَانِی مِنْ أَمْرِكَ مَا یعْنِینِی مِنْ أَمْرِ نَفْسِی، فَكَتَبْتُ إِلَیكَ كِتَابِی مُسْتَظْهِراً بِهِ إِنْ أَنَا بَقِیتُ لَكَ أَوْ فَنِیتُ. فَإِنِّی أُوصِیكَ بِتَقْوَی اللهِ أَی بُنَی وَلُزُومِ أَمْرِهِ، وَعِمَارَةِ قَلْبِكَ بِذِکْرِهِ، الاِعْتِصَامِ بِحَبْلِهِ. وَأَی سَبَب أَوْثَقُ مِنْ سَبَب بَینَكَ وَبَینَ اللهِ إِنْ أَنْتَ أَخَذْتَ بِهِ. أَحْی قَلْبَكَ بِالْمَوْعِظَةِ، وَأَمِتْهُ بِالزَّهَادَةِ، وَقَوِّهِ بِالْیقِینِ، وَنَوِّرْهُ بِالْحِکْمَةِ، ذَلِّلْهُ بِذِکْرِ الْمَوْتِ، وَقَرِّرْهُ بِالْفَنَاءِ، وَبَصِّرْهُ فَجَائِعَ الدُّنْیا، وَحَذِّرْهُ صَوْلَةَ الدَّهْرِ وَ فُحْشَ تَقَلُّبِ اللَّیالِی وَالاَْیامِ، وَ اعْرِضْ عَلَیهِ أَخْبَارَ الْمَاضِینَ، ذَكِّرْهُ بِمَا أَصَابَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ مِنَ الاَْوَّلِینَ، وَسِرْ فِی دِیارِهِمْ آثَارِهِمْ، فَانْظُرْ فِیمَا فَعَلُوا وَعَمَّا انْتَقَلُوا، وَأَینَ حَلُّوا وَنَزَلُوا! فَإِنَّكَ تَجِدُهُمْ قَدِ انْتَقَلُوا عَنِ الاَْحِبَّةِ، وَحَلُّوا دِیارَ الْغُرْبَةِ، وَكَأَنَّكَ عَنْ قَلِیل قَدْ صِرْتَ كَأَحَدِهِمْ. فَأَصْلِحْ مَثْوَاكَ، وَلاَ تَبِعْ آخِرَتَكَ بِدُنْیاكَ; وَدَعِ الْقَوْلَ فِیمَا لاتَعْرِفُ، الْخِطَابَ فِیمَا لَمْ تُكَلَّفْ. وَأَمْسِکْ عَنْ طَرِیق إِذَا خِفْتَ ضَلاَلَتَهُ، فَإِنَّ الْكَفَّ عِنْدَ حَیرَةِ الضَّلاَلِ خَیرٌ مِنْ رُكُوبِ الاَْهْوَالِ. وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَكُنْ مِنْ أَهْلِهِ، وَأَنْكِرِ الْمُنْكَرَ بِیدِكَ وَلِسَانِكَ، وَبَاینْ مَنْ فَعَلَهُ بِجُهْدِكَ، وَجَاهِدْ فِی اللهِ حَقَّ جِهَادِهِ، وَلاَ تَأْخُذْكَ فِی اللهِ لَوْمَةُ لاَئِم. وَخُضِ الْغَمَرَاتِ لِلْحَقِّ حَیثُ كَانَ، وَتَفَقَّهْ فِی الدِّینِ، وَعَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَی الْمَکْرُوهِ، وَنِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِی الْحَقِّ. وَأَلْجِئْ نَفْسَكَ فِی أُمُورِكَ كُلِّهَا إِلَی إِلَهِكَ، فَإِنَّكَ تُلْجِئُهَا إِلَی كَهْفٍ حَرِیز، مَانِعٍ عَزِیز. وَأَخْلِصْ فِی الْمَسْأَلَةِ لِرَبِّكَ، فَإِنَّ بِیدِهِ الْعَطَاءَ وَالْحِرْمَانَ، أَکْثِرِ الاِسْتِخَارَةَ، وَتَفَهَّمْ وَصِیتِی، وَلاَ تَذْهَبَنَّ عَنْكَ صَفْحاً، فَإِنَّ خَیرَ الْقَوْلِ مَا نَفَعَ وَاعْلَمْ أَنَّهُ لاخَیرَ فِی عِلْم لاینْفَعُ، وَلاَ ینْتَفَعُ بِعِلْم لایحِقُّ تَعَلُّمُهُ. أَی بُنَیَّ، إِنِّی لَمَّا رَأَیتُنِی قَدْ بَلَغْتُ سِنّاً، وَرَأَیتُنِی أَزْدَادُ وَهْناً، بَادَرْتُ بِوَصِیتِی إِلَیكَ، وَأَوْرَدْتُ خِصَالاً مِنْهَا قَبْلَ أَنْ یعْجَلَ بی‌أَجَلِی دُونَ أَنْ أُفْضِی إِلَیكَ بِمَا فِی نَفْسِی، أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیی كَمَا نُقِصْتُ فِی جِسْمِی، أَوْ یسْبِقَنِی إِلَیكَ بَعْضُ غَلَبَاتِ الْهَوَی وَفِتَنِ الدُّنْیا، فَتَكُونَ كَالصَّعْبِ النَّفُورِ. وَإِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كَالاَْرْضِ الْخَالِیةِ مَا أُلْقِی فِیهَا مِنْ شَیء قَبِلَتْهُ. فَبَادَرْتُكَ بِالاَْدَبِ قَبْلَ أَنْ یقْسُوَ قَلْبُكَ، وَیشْتَغِلَ لُبُّكَ، لِتَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْیكَ مِنَ الاَْمْرِ مَا قَدْ كَفَاكَ أَهْلُ التَّجَارِبِ بُغْیتَهُ وَتَجْرِبَتَهُ، فَتَكُونَ قَدْ كُفِیتَ مَئُونَةَ الطَّلَبِ، وَعُوفِیتَ مِنْ عِلاَجِ التَّجْرِبَةِ، فَأَتَاكَ مِنْ ذَلِكَ مَا قَدْ كُنَّا نَأْتِیهِ، وَاسْتَبَانَ لَكَ مَا رُبَّمَا أَظْلَمَ عَلَینَا مِنْهُ. أَی بُنَی، إِنِّی وَإِنْ لَمْ أَكُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ كَانَ قَبْلِی، فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ، فَكَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ، وَسِرْتُ فِی آثَارِهِمْ، حَتَّی عُدْتُ كَأَحَدِهِمْ; بَلْ كَأَنِّی بِمَا انْتَهَی إِلَی مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَی آخِرِهِمْ، فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِكَ مِنْ كَدَرِهِ، وَنَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ، فَاسْتَخْلَصْتُ لَكَ مِنْ كُلِّ أَمْر نَخِیلَهُ، وَتَوَخَّیتُ لَكَ جَمِیلَهُ، وَصَرَفْتُ عَنْكَ مَجْهُولَهُ، وَرَأَیتُ حَیثُ عَنَانِی مِنْ أَمْرِكَ مَا یعْنِی الْوَالِدَ الشَّفِیقَ، وَأَجْمَعْتُ عَلَیهِ مِنْ أَدَبِكَ أَنْ یكُونَ ذَلِكَ وَأَنْتَ مُقْبِلُ الْعُمُرِ وَمُقْتَبَلُ الدَّهْرِ، ذُو نِیة سَلِیمَة، وَنَفْس صَافِیة. وَأَنْ أَبْتَدِئَكَ بِتَعْلِیمِ كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ وَتَأْوِیلِهِ، وَشَرَائِعِ الاِْسْلاَمِ أَحْكَامِهِ، وَحَلاَلِهِ وَحَرَامِهِ، لاأُجَاوِزُ ذَلِكَ بِكَ إِلَی غَیرِهِ. ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یلْتَبِسَ عَلَیكَ مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ وَ آرَائِهِمْ مِثْلَ الَّذِی الْتَبَسَ عَلَیهِمْ، فَكَانَ إِحْكَامُ ذَلِكَ عَلَی مَا كَرِهْتُ مِنْ تَنْبِیهِكَ لَهُ أَحَبَّ إِلَی مِنْ إِسْلاَمِكَ إِلَی أَمْر لاآمَنُ عَلَیكَ بِهِ الْهَلَكَةَ، وَرَجَوْتُ أَنْ یوَفِّقَكَ اللهُ فِیهِ لِرُشْدِكَ، وَأَنْ یهْدِیكَ لِقَصْدِكَ فَعَهِدْتُ إِلَیكَ وَصِیتِی هَذِهِ. وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ أَحَبَّ مَا أَنْتَ آخِذٌ بِهِ إِلَی مِنْ وَصِیتِی تَقْوَی اللهِ الاِقْتِصَارُ عَلَی مَا فَرَضَهُ اللهُ عَلَیكَ، وَالاَْخْذُ بِمَا مَضَی عَلَیهِ الاَْوَّلُونَ مِنْ آبَائِكَ، الصَّالِحُونَ مِنْ أَهْلِ بَیتِكَ، فَإِنَّهُمْ لَمْ یدَعُوا أَنْ نَظَرُوا لاَِنْفُسِهِمْ كَمَا أَنْتَ نَاظِرٌ، وَفَكَّرُوا كَمَا أَنْتَ مُفَكِّرٌ، ثُمَّ رَدَّهُمْ آخِرُ ذَلِكَ إِلَی الاَْخْذِ بِمَا عَرَفُوا، الاِْمْسَاكِ عَمَّا لَمْ یكَلَّفُوا، فَإِنْ أَبَتْ نَفْسُكَ أَنْ تَقْبَلَ ذَلِكَ دُونَ أَنْ تَعْلَمَ كَمَا عَلِمُوا فَلْیكُنْ طَلَبُكَ ذَلِكَ بِتَفَهُّم وَتَعَلُّم، لابِتَوَرُّطِ الشُّبُهَاتِ، وَعُلَقِ الْخُصُومَاتِ. وَابْدَأْ قَبْلَ نَظَرِكَ فِی ذَلِكَ بِالاِْسْتِعَانَةِ بِإِلَهِكَ، وَالرَّغْبَةِ إِلَیهِ فِی تَوْفِیقِكَ، وَتَرْكِ كُلِّ شَائِبَة أَوْلَجَتْكَ فِی شُبْهَة، أَوْ أَسْلَمَتْكَ إِلَی ضَلاَلَة. فَإِنْ أَیقَنْتَ أَنْ قَدْ صَفَا قَلْبُكَ فَخَشَعَ، وَتَمَّ رَأْیكَ فَاجْتَمَعَ، وَكَانَ هَمُّكَ فِی ذَلِكَ هَمّاً وَاحِداً، فَانْظُرْ فِیمَا فَسَّرْتُ لَكَ، وَإِنْ لَمْ یجْتَمِعْ لَكَ مَا تُحِبُّ مِنْ نَفْسِكَ، وَفَرَاغِ نَظَرِكَ وَفِکْرِكَ، فَاعْلَمْ أَنَّكَ إِنَّمَا تَخْبِطُ الْعَشْوَاءَ، وَتَتَوَرَّطُ الظَّلْمَاءَ. وَلَیسَ طَالِبُ الدِّینِ مَنْ خَبَطَ أَوْ خَلَطَ وَالاِْمْسَاكُ عَنْ ذَلِكَ أَمْثَلُ. فَتَفَهَّمْ یا بُنَی وَصِیتِی، وَاعْلَمْ أَنَّ مَالِكَ الْمَوْتِ هُوَ مَالِكُ الْحَیاةِ، وَأَنَّ الْخَالِقَ هُوَ الْمُمِیتُ، وَأَنَّ الْمُفْنِی هُوَ الْمُعِیدُ، وَأَنَّ الْمُبْتَلِی هُوَ الْمُعَافِی، وَأَنَّ الدُّنْیا لَمْ تَكُنْ لِتَسْتَقِرَّ إِلاَّ عَلَی مَا جَعَلَهَا اللهُ عَلَیهِ مِنَ النَّعْمَاءِ، وَالاِْبْتِلاَءِ، وَالْجَزَاءِ فِی الْمَعَادِ، أَوْ مَا شَاءَ مِمَّا لاتَعْلَمُ، فَإِنْ أَشْكَلَ عَلَیكَ شَیءٌ مِنْ ذَلِكَ فَاحْمِلْهُ عَلَی جَهَالَتِكَ، فَإِنَّكَ أَوَّلُ مَا خُلِقْتَ بِهِ جَاهِلاً ثُمَّ عُلِّمْتَ، وَمَا أَکْثَرَ مَا تَجْهَلُ مِنَ الاَْمْرِ، یتَحَیرُ فِیهِ رَأْیكَ، وَیضِلُّ فِیهِ بَصَرُكَ ثُمَّ تُبْصِرُهُ بَعْدَ ذَلِكَ! فَاعْتَصِمْ بِالَّذِی خَلَقَكَ وَرَزَقَكَ وَسَوَّاكَ، وَلْیكُنْ لَهُ تَعَبُّدُكَ، وَإِلَیهِ رَغْبَتُكَ، وَمِنْهُ شَفَقَتُكَ. وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ أَحَداً لَمْ یُنْبِئْ عَنِ اللهِ سُبْحَانَهُ كَمَا أَنْبَأَ عَنْهُ الرَّسُولُ(صلی الله علیه وآله)فَارْضَ بِهِ رَائِداً، وَإِلَی النَّجَاةِ قَائِداً، فَإِنِّی لَمْ آلُكَ نَصِیحَةً. وَإِنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ فِی النَّظَرِ لِنَفْسِكَ وَإِنِ اجْتَهَدْتَ مَبْلَغَ نَظَرِی لَكَ. وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّهُ لَوْ كَانَ لِرَبِّكَ شَرِیکٌ لاََتَتْكَ رُسُلُهُ، وَلَرَأَیتَ آثَارَ مُلْكِهِ سُلْطَانِهِ، وَلَعَرَفْتَ أَفْعَالَهُ وَصِفَاتِهِ، وَلَكِنَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ كَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ، لایضَادُّهُ فِی مُلْكِهِ أَحَدٌ، وَلاَ یزُولُ أَبَداً وَلَمْ یزَلْ. أَوَّلٌ قَبْلَ الاَْشْیاءِ بِلاَ أَوَّلِیة، وَآخِرٌ بَعْدَ الاَْشْیاءِ بِلاَ نِهَایة. عَظُمَ عَنْ أَنْ تَثْبُتَ رُبُوبِیتُهُ بِإِحَاطَةِ قَلْب أَوْ بَصَر. فَإِذَا عَرَفْتَ ذَلِكَ فَافْعَلْ كَمَا ینْبَغِی لِمِثْلِكَ أَنْ یفْعَلَهُ فِی صِغَرِ خَطَرِهِ، وَقِلَّةِ مَقْدِرَتِهِ، وَكَثْرَةِ عَجْزِهِ، و عَظِیمِ حَاجَتِهِ إِلَی رَبِّهِ، فِی طَلَبِ طَاعَتِهِ، وَالْخَشْیةِ مِنْ عُقُوبَتِهِ، وَالشَّفَقَةِ مِنْ سُخْطِهِ: فَإِنَّهُ لَمْ یأْمُرْكَ إِلاَّ بِحَسَن، وَلَمْ ینْهَكَ إِلاَّ عَنْ قَبِیح. یا بُنَی إِنِّی قَدْ أَنْبَأْتُكَ عَنِ الدُّنْیا وَحَالِهَا، وَزَوَالِهَا وَانْتِقَالِهَا، وَأَنْبَأْتُكَ عَنِ الاْخِرَةِ وَمَا أُعِدَّ لاَِهْلِهَا فِیهَا، وَضَرَبْتُ لَكَ فِیهِمَا الاَْمْثَالَ، لِتَعْتَبِرَ بِهَا وَتَحْذُوَ عَلَیهَا. إِنَّمَا مَثَلُ مَنْ خَبَرَ الدُّنْیا كَمَثَلِ قَوْم سَفْر نَبَا بِهِمْ مَنْزِلٌ جَدِیبٌ، فَأَمُّوا مَنْزِلاً خَصِیباً وَجَنَاباً مَرِیعاً، فَاحْتَمَلُوا وَعْثَاءَ الطَّرِیقِ، وَفِرَاقَ الصَّدِیقِ، خُشُونَةَ السَّفَرِ، وَجُشُوبَةَ المَطْعَمِ، لِیأْتُوا سَعَةَ دَارِهِمْ، وَمَنْزِلَ قَرَارِهِمْ، فَلَیسَ یجِدُونَ لِشَیءٍ مِنْ ذَلِكَ أَلَماً، وَلاَ یرَوْنَ نَفَقَةً فِیهِ مَغْرَماً. وَلاَ شَیءَ أَحَبُّ إِلَیهِمْ مِمَّا قَرَّبَهُمْ مِنْ مَنْزِلِهِمْ، وَأَدْنَاهُمْ مِنْ مَحَلَّتِهِمْ. وَمَثَلُ مَنِ اغْتَرَّ بِهَا كَمَثَلِ قَوْمٍ كَانُوا بِمَنْزِلٍ خَصِیب، فَنَبَا بِهِمْ إِلَی مَنْزِل جَدِیب، فَلَیسَ شَیءٌ أَکْرَهَ إِلَیهِمْ وَلاَ أَفْظَعَ عِنْدَهُمْ مِنْ مُفَارَقَةِ مَا كَانُوا فِیهِ، إِلَی مَا یهْجُمُونَ عَلَیهِ، یصِیرُونَ إِلَیهِ. یا بُنَیَّ، اِجْعَلْ نَفْسَكَ مِیزَاناً فِیمَا بَینَكَ وَبَینَ غَیرِكَ، فَأَحْبِبْ لِغَیرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ، وَاکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا، وَلاَ تَظْلِمْ كَمَا لاتُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ، وَأَحْسِنْ كَمَا تُحِبُّ أَنْ یحْسَنَ إِلَیكَ، وَاسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیرِكَ، وَارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ، وَلاَ تَقُلْ مَا لاتَعْلَمُ، وَإِنْ قَلَّ مَا تَعْلَمُ وَلاَ تَقُلْ مَا لاتُحِبُّ أَنْ یقَالَ لَكَ. وَاعْلَمْ أَنَّ الاِْعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَابِ، وَآفَةُ الاَْلْبَابِ، فَاسْعَ فِی كَدْحِكَ، وَلاَ تَكُنْ خَازِناً لِغَیرِكَ، وَإِذَا أَنْتَ هُدِیتَ لِقَصْدِكَ فَكُنْ أَخْشَعَ مَا تَكُونُ لِرَبِّكَ. وَاعْلَمْ أَنَّ أَمَامَكَ طَرِیقاً ذَا مَسَافَةٍ بَعِیدَة، وَمَشَقَّة شَدِیدَة، وَأَنَّهُ لاغِنَی بِكَ فِیهِ عَنْ حُسْنِ الاِرْتِیادِ، وَقَدْرِ بَلاَغِكَ مِنَ الزَّادِ، مَعَ خِفَّةِ الظَّهْرِ، فَلاَ تَحْمِلَنَّ عَلَی ظَهْرِكَ فَوْقَ طَاقَتِكَ، فَیكُونَ ثِقْلُ ذَلِكَ وَبَالاً عَلَیكَ، وَإِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ یحْمِلُ لَكَ زَادَکْ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ، فَیوَافِیكَ بِهِ غَداً حَیثُ تَحْتَاجُ إِلَیهِ فَاغْتَنِمْهُ وَحَمِّلْهُ إِیاهُ، وَأَکْثِرْ مِنْ تَزْوِیدِهِ وَأَنْتَ قَادِرٌ عَلَیهِ، فَلَعَلَّكَ تَطْلُبُهُ فَلاَ تَجِدُهُ وَاغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فِی حَالِ غِنَاكَ، لِیجْعَلَ قَضَاءَهُ لَكَ فِی یوْمِ عُسْرَتِكَ. وَاعْلَمْ أَنَّ أَمَامَكَ عَقَبَةً كَئُوداً، الْمُخِفُّ فِیهَا أَحْسَنُ حَالاً مِنَ الْمُثْقِلِ، وَالْمُبْطِئُ عَلَیهَا أَقْبَحُ حَالاً مِنَ الْمُسْرِعِ، وَأَنَّ مَهْبِطَكَ بِهَا لامَحَالَةَ إِمَّا عَلَی جَنَّة أَوْ عَلَی نَار، فَارْتَدْ لِنَفْسِكَ قَبْلَ نُزُولِكَ، وَوَطِّئِ الْمَنْزِلَ قَبْلَ حُلُولِكَ، «فَلَیسَ بَعْدَ الْمَوْتِ مُسْتَعْتَبٌ»، وَلاَ إِلَی الدُّنْیا مُنْصَرَفٌ. وَاعْلَمْ أَنَّ الَّذِی بِیدِهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ قَدْ أَذِنَ لَكَ فِی الدُّعَاءِ، تَكَفَّلَ لَكَ بِالاِْجَابَةِ، وَأَمَرَكَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِیعْطِیكَ، وَتَسْتَرْحِمَهُ لِیرْحَمَكَ، وَلَمْ یجْعَلْ بَینَكَ وَبَینَهُ مَنْ یحْجُبُكَ عَنْهُ، وَلَمْ یلْجِئْكَ إِلَی مَنْ یشْفَعُ لَكَ إِلَیهِ، وَلَمْ یمْنَعْكَ إِنْ أَسَأْتَ مِنَ التَّوْبَةِ، وَلَمْ یعَاجِلْكَ بِالنِّقْمَةِ، وَلَمْ یُعَیِّرْكَ بِالاِْنَابَةِ، وَلَمْ یفْضَحْكَ حَیثُ الْفَضِیحَةُ بِكَ أَوْلَی، وَلَمْ یُشَدِّدْ عَلَیكَ فِی قَبُولِ الاِْنَابَةِ، وَلَمْ یُنَاقِشْكَ بِالْجَرِیمَةِ وَلَمْ یُؤْیسْكَ مِنَ الرَّحْمَةِ، بَلْ جَعَلَ نُزُوعَكَ عَنِ الذَّنْبِ حَسَنَةً، وَحَسَبَ سَیَّئَتَكَ وَاحِدَةً، وَحَسَبَ حَسَنَتَكَ عَشْراً، وَفَتَحَ لَكَ بَابَ الْمَتَابِ، وَبَابَ الاِسْتِعْتَابِ، فَإِذَا نَادَیتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ، وَإِذَا نَاجَیتَهُ عَلِمَ نَجْوَاكَ، فَأَفْضَیتَ إِلَیهِ بِحَاجَتِكَ، وَأَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ، وَشَكَوْتَ إِلَیهِ هُمُومَكَ، اسْتَکْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ، وَاسْتَعَنْتَهُ عَلَی أُمُورِكَ، وَسَأَلْتَهُ مِنْ خَزَائِنِ رَحْمَتِهِ مَا لایقْدِرُ عَلَی إِعْطَائِهِ غَیرُهُ، مِنْ زِیادَةِ الاَْعْمَارِ، وَصِحَّةِ الاَْبْدَانِ، سَعَةِ الاَْرْزَاقِ. ثُمَّ جَعَلَ فِی یدَیكَ مَفَاتِیحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِیهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ، فَمَتَی شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ، وَاسْتَمْطَرْتَ شَآبِیبَ رَحْمَتِهِ، فَلاَ یقَنِّطَنَّكَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ، فَإِنَّ الْعَطِیةَ عَلَی قَدْرِ النِّیةِ، وَرُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْكَ الاِْجَابَةُ، لِیكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لاَِجْرِ السَّائِلِ، وَأَجْزَلَ لِعَطَاءِ الاْمِلِ. وَرُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّیءَ فَلاَ تُؤْتَاهُ، وَأُوتِیتَ خَیراً مِنْهُ عَاجِلاً أَوْ آجِلاً، أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَیرٌ لَكَ، فَلَرُبَّ أَمْر قَدْ طَلَبْتَهُ فِیهِ هَلاَكُ دِینِكَ لَوْ أُوتِیتَهُ، فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِیمَا یَبْقَی لَكَ جَمَالُهُ، وَینْفَی عَنْكَ وَبَالُهُ; فَالْمَالُ لایبْقَی لَكَ وَلاَ تَبْقَی لَه. وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّكَ إِنَّمَا خُلِقْتَ لِلاْخِرَةِ لالِلدُّنْیا، وَلِلْفَنَاءِ لالِلْبَقَاءِ، وَلِلْمَوْتِ لالِلْحَیاةِ، وَأَنَّكَ فِی قُلْعَة وَدَارِ بُلْغَة، وَطَرِیقٍ إِلَی الاْخِرَةِ، وَأَنَّكَ طَرِیدُ الْمَوْتِ الَّذِی لاینْجُو مِنْهُ هَارِبُهُ، وَلاَ یفُوتُهُ طَالِبُهُ، وَلاَ بُدَّ أَنَّهُ مُدْرِكُهُ، فَكُنْ مِنْهُ عَلَی حَذَرِ أَنْ یدْرِكَكَ وَأَنْتَ عَلَی حَال سَیئَة، قَدْ كُنْتَ تُحَدِّثُ نَفْسَكَ مِنْهَا بِالتَّوْبَةِ، فَیحُولَ بَینَكَ وَبَینَ ذَلِكَ، فَإِذَا أَنْتَ قَدْ أَهْلَکْتَ نَفْسَكَ. یا بُنَیَّ أَکْثِرْ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ، وَذِکْرِ مَا تَهْجُمُ عَلَیهِ، وَتُفْضِی بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَیهِ، حَتَّی یأْتِیكَ وَقَدْ أَخَذْتَ مِنْهُ حِذْرَكَ، وَشَدَدْتَ لَهُ أَزْرَكَ، وَلاَ یأْتِیكَ بَغْتَةً فَیبْهَرَكَ. وَإِیاكَ أَنْ تَغْتَرَّ بِمَا تَرَی مِنْ إِخْلاَدِ أَهْلِ الدُّنْیا إِلَیهَا، وَتَكَالُبِهِمْ عَلَیهَا، فَقَدْ نَبَّأَكَ اللهُ عَنْهَا، وَنَعَتْ هِی لَكَ عَنْ نَفْسِهَا، وَتَكَشَّفَتْ لَكَ عَنْ مَسَاوِیهَا، فَإِنَّمَا أَهْلُهَا كِلاَبٌ عَاوِیةٌ، وَسِبَاعٌ ضَارِیةٌ، یَهِرُّ بَعْضُهَا عَلَی بَعْض، وَیأْكُلُ عَزِیزُهَا ذَلِیلَهَا، وَیقْهَرُ كَبِیرُهَا صَغِیرَهَا. نَعَمٌ مُعَقَّلَةٌ، وَأُخْرَی مُهْمَلَةٌ، قَدْ أَضَلَّتْ عُقُولَهَا، رَكِبَتْ مَجْهُولَهَا. سُرُوحُ عَاهَة بِوَاد وَعْث، لَیسَ لَهَا رَاع یقِیمُهَا، وَلاَ مُسِیمٌ یسِیمُهَا. سَلَكَتْ بِهِمُ الدُّنْیا طَرِیقَ الْعَمَی وَأَخَذَتْ بِأَبْصَارِهِمْ عَنْ مَنَارِ الْهُدَی، فَتَاهُوا فِی حَیرَتِهَا، وَغَرِقُوا فِی نِعْمَتِهَا وَاتَّخَذُوهَا رَبّاً، فَلَعِبَتْ بِهِمْ لَعِبُوا بِهَا، وَنَسُوا مَا وَرَاءَهَا. رُوَیداً یُسْفِرُ الظَّلاَمُ، كَأَنْ قَدْ وَرَدَتِ الاَْظْعَانُ، یُوشِكُ مَنْ أَسْرَعَ أَنْ یلْحَقَ! وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ مَنْ كَانَتْ مَطِیَّتُهُ اللَّیلَ وَالنَّهَارَ، فَإِنَّهُ یُسَارُ بِهِ وَإِنْ كَانَ وَاقِفاً، وَیقْطَعُ الْمَسَافَةَ وَإِنْ كَانَ مُقِیماً وَادِعاً. وَاعْلَمْ یقِیناً أَنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَكَ، وَلَنْ تَعْدُوَ أَجَلَكَ، وَأَنَّكَ فِی سَبِیلِ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ. فَخَفِّضْ فِی الطَّلَبِ. وَأَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَبِ، فَإِنَّهُ رُبَّ طَلَبٍ قَدْ جَرَّ إِلَی حَرَب، فَلَیسَ كُلُّ طَالِبٍ بِمَرْزُوق، وَلاَ كُلُّ مُجْمِلٍ بِمَحْرُوم. وَأَکْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِیَّة وَإِنْ سَاقَتْكَ إِلَی الرَّغَائِبِ، فَإِنَّكَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاً. وَلاَ تَكُنْ عَبْدَ غَیرِكَ وَقَدْ جَعَلَكَ اللهُ حُرّاً. وَمَا خَیرُ خَیرٍ لایُنَالُ إِلاَّ بِشَرّ، وَیسْر لاینَالُ إِلاَّ بِعُسْر. وَإِیاكَ أَنْ تُوجِفَ بِكَ مَطَایا الطَّمَعِ، فَتُورِدَكَ مَنَاهِلَ الْهَلَكَةِ. وَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَلاَّ یكُونَ بَینَكَ وَبَینَ اللهِ ذُو نِعْمَة فَافْعَلْ، فَإِنَّكَ مُدْرِکٌ قَسْمَكَ، وَآخِذٌ سَهْمَكَ، وَإِنَّ الْیسِیرَ مِنَ اللهِ سُبْحَانَهُ أَعْظَمُ وَأَکْرَمُ مِنَ الْكَثِیرِ مِنْ خَلْقِهِ وَإِنْ كَانَ كُلٌّ مِنْهُ. وَتَلاَفِیكَ مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِكَ أَیسَرُ مِنْ إِدْرَاكِكَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِكَ، وَحِفْظُ مَا فِی الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكَاءِ، وَحِفْظُ مَا فِی یدَیكَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ طَلَبِ مَا فِی یدَی غَیرِكَ. وَمَرَارَةُ الْیأْسِ خَیرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَی النَّاسِ، وَالْحِرْفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَیرٌ مِنَ الْغِنَی مَعَ الْفُجُورِ، وَالْمَرْءُ أَحْفَظُ لِسِرِّهِ، وَرُبَّ سَاعٍ فِیمَا یَضُرُّهُ! مَنْ أَکْثَرَ أَهْجَرَ، وَمَنْ تَفَكَّرَ أَبْصَرَ. قَارِنْ أَهْلَ الْخَیرِ تَكُنْ مِنْهُمْ، وَبَاینْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمْ، بِئْسَ الطَّعَامُ الْحَرَامُ! وَظُلْمُ الضَّعِیفِ أَفْحَشُ الظُّلْمِ! إِذَا كَانَ الرِّفْقُ خُرْقاً كَانَ الْخُرْقُ رِفْقاً. رُبَّمَا كَانَ الدَّوَاءُ دَاءً، وَالدَّاءُ دَوَاءً، وَرُبَّمَا نَصَحَ غَیرُ النَّاصِحِ، وَغَشَّ الْمُسْتَنْصَحُ. وَإِیاكَ وَالاِتِّكَالَ عَلَی الْمُنَی فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْكَی وَالْعَقْلُ حِفْظُ التَّجَارِبِ، وَخَیرُ مَا جَرَّبْتَ مَا وَعَظَكَ. بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ غُصَّةً. لَیسَ كُلُّ طَالِب یصِیبُ، وَلاَ كُلُّ غَائِب یئُوبُ. وَمِنَ الْفَسَادِ إِضَاعَةُ الزَّادِ، وَمَفْسَدَةُ الْمَعَادِ. وَلِكُلِّ أَمْر عَاقِبَةٌ، سَوْفَ یأْتِیكَ مَا قُدِّرَ لَكَ. التَّاجِرُ مُخَاطِرٌ، وَرُبَّ یسِیر أَنْمَی مِنْ كَثِیر! لاخَیرَ فِی مُعِین مَهِین، وَلاَ فِی صَدِیق ظَنِین. سَاهِلِ الدَّهْرَ مَا ذَلَّ لَكَ قَعُودُهُ، وَلاَ تُخَاطِرْ بِشَیء رَجَاءَ أَکْثَرَ مِنْهُ، وَإِیاكَ أَنْ تَجْمَحَ بِكَ مَطِیُّةُ اللَّجَاجِ. اِحْمِلْ نَفْسَكَ مِنْ أَخِیكَ عِنْدَ صَرْمِهِ عَلَی الصِّلَةِ، وَعِنْدَ صُدُودِهِ عَلَی اللَّطَفِ وَالْمُقَارَبَةِ، وَعِنْدَ جُمُودِهِ عَلَی الْبَذْلِ، وَعِنْدَ تَبَاعُدِهِ عَلَی الدُّنُوِّ، وَعِنْدَ شِدَّتِهِ عَلَی اللِّینِ، وَعِنْدَ جُرْمِهِ عَلَی الْعُذْرِ، حَتَّی كَأَنَّكَ لَهُ عَبْدٌ، وَكَأَنَّهُ ذُو نِعْمَة عَلَیكَ وَإِیاكَ أَنْ تَضَعَ ذَلِكَ فِی غَیرِ مَوْضِعِهِ، أَوْ أَنْ تَفْعَلَهُ بِغَیرِ أَهْلِهِ. لاَ تَتَّخِذَنَّ عَدُوَّ صَدِیقِكَ صَدِیقاً فَتُعَادِی صَدِیقَكَ، وَامْحَضْ أَخَاكَ النَّصِیحَةَ، حَسَنَةً كَانَتْ أَوْ قَبِیحَةً، وَتَجَرَّعِ الْغَیظَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ جُرْعَةً أَحْلَی مِنْهَا عَاقِبَةً، وَلاَ أَلَذَّ مَغَبَّةً. وَلِنْ لِمَنْ غَالَظَكَ، فَإِنَّهُ یوشِكُ أَنْ یلِینَ لَكَ، وَخُذْ عَلَی عَدُوِّكَ بِالْفَضْلِ فَإِنَّهُ أَحْلَی الظَّفَرَینِ. وَإِنْ أَرَدْتَ قَطِیعَةَ أَخِیكَ فَاسْتَبْقِ لَهُ مِنْ نَفْسِكَ بَقِیةً یرْجِعُ إِلَیهَا إِنْ بَدَا لَهُ ذَلِكَ یوْماً مَا. وَمَنْ ظَنَّ بِكَ خَیراً فَصَدِّقْ ظَنَّهُ. وَلاَ تُضِیعَنَّ حَقَّ أَخِیكَ اتِّكَالاً عَلَی مَا بَینَكَ وَبَینَهُ، فَإِنَّهُ لَیسَ لَكَ بِأَخ مَنْ أَضَعْتَ حَقَّهُ. وَلاَ یكُنْ أَهْلُكَ أَشْقَی الْخَلْقِ بِكَ، وَلاَ تَرْغَبَنَّ فِیمَنْ زَهِدَ عَنْكَ، وَلاَ یكُونَنَّ أَخُوكَ أَقْوَی عَلَی قَطِیعَتِكَ مِنْكَ عَلَی صِلَتِهِ، وَلاَ تَكُونَنَّ عَلَی الاِْسَاءَةِ أَقْوَی مِنْكَ عَلَی الاِْحْسَانِ. وَلاَ یکْبُرَنَّ عَلَیكَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَكَ، فَإِنَّهُ یسْعَی فِی مَضَرَّتِهِ وَنَفْعِكَ، وَلَیسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّكَ أَنْ تَسُوءَهُ. وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ، وَرِزْقٌ یطْلُبُكَ، فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاكَ. مَا أَقْبَحَ الْخُضُوعَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَالْجَفَاءَ عِنْدَ الْغِنَی. إِنَّمَا لَكَ مِنْ دُنْیاكَ، مَا أَصْلَحْتَ بِهِ مَثْوَاكَ، وَإِنْ كُنْتَ جَازِعاً عَلَی مَا تَفَلَّتَ مِنْ یدَیكَ، فَاجْزَعْ عَلَی كُلِّ مَا لَمْ یصِلْ إِلَیكَ. اِسْتَدِلَّ عَلَی مَا لَمْ یكُنْ بِمَا قَدْ كَانَ، فَإِنَّ الاُْمُورَ أَشْبَاهٌ; وَلاَ تَكُونَنَّ مِمَّنْ لاتَنْفَعُهُ الْعِظَةُ إِلاَّ إِذَا بَالَغْتَ فِی إِیلاَمِهِ، فَإِنَّ الْعَاقِلَ یتَّعِظُ بِالاْدَابِ الْبَهَائِمَ لاتَتَّعِظُ إِلاَّ بِالضَّرْبِ. اِطْرَحْ عَنْكَ وَارِدَاتِ الْهُمُومِ بِعَزَائِمِ الصَّبْرِ وَحُسْنِ الْیقِینِ. مَنْ تَرَكَ الْقَصْدَ جَارَ، وَالصَّاحِبُ مُنَاسِبٌ، وَالصَّدِیقُ مَنْ صَدَقَ غَیبُهُ. الْهَوَی شَرِیكُ الْعَمَی وَ رُبَّ بَعِید أَقْرَبُ مِنْ قَرِیب، وَقَرِیب أَبْعَدُ مِنْ بَعِید، وَالْغَرِیبُ مَنْ لَمْ یكُنْ لَهُ حَبِیبٌ. مَنْ تَعَدَّی الْحَقَّ ضَاقَ مَذْهَبُهُ، وَمَنِ اقْتَصَرَ عَلَی قَدْرِهِ كَانَ أَبْقَی لَهُ. وَأَوْثَقُ سَبَب أَخَذْتَ، بِهِ سَبَبٌ بَینَكَ وَبَینَ اللهِ سُبْحَانَهُ. وَمَنْ لَمْ یبَالِكَ فَهُوَ عَدُوُّكَ. قَدْ یكُونُ الْیأْسُ إِدْرَاکاً، إِذَا كَانَ الطَّمَعُ هَلاَکاً. لَیسَ كُلُّ عَوْرَة تَظْهَرُ، وَلاَ كُلُّ فُرْصَة تُصَابُ، وَرُبَّمَا أَخْطَأَ الْبَصِیرُ قَصْدَهُ، وَأَصَابَ الاَْعْمَی رُشْدَهُ. أَخِّرِ الشَّرَّ فَإِنَّكَ إِذَا شِئْتَ تَعَجَّلْتَهُ، وَقَطِیعَةُ الْجَاهِلِ تَعْدِلُ صِلَةَ الْعَاقِلِ. مَنْ أَمِنَ الزَّمَانَ خَانَهُ، وَمَنْ أَعْظَمَهُ أَهَانَهُ. لَیسَ كُلُّ مَنْ رَمَی أَصَابَ. إِذَا تَغَیرَ السُّلْطَانُ تَغَیرَ الزَّمَانُ. سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ، وَعَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ. إِیاكَ أَنْ تَذْكُرَ مِنَ الْكَلاَمِ مَا یكُونُ مُضْحِکاً، وَإِنْ حَكَیتَ ذَلِكَ عَنْ غَیرِكَ. وَإِیاكَ وَمُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ فَإِنَّ رَأْیهُنَّ إِلَی أَفْنٍ، وَعَزْمَهُنَّ إِلَی وَهْنٍ. وَاکْفُفْ عَلَیهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِكَ إِیاهُنَّ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَی عَلَیهِنَّ، وَلَیسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ إِدْخَالِكَ مَنْ لایوثَقُ بِهِ عَلَیهِنَّ، وَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَلاَّ یعْرِفْنَ غَیرَكَ فَافْعَلْ. وَلاَ تُمَلِّكِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا، فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیحَانَةٌ، لَیسَتْ بِقَهْرَمَانَة. وَلاَ تَعْدُ بِكَرَامَتِهَا نَفْسَهَا، وَلاَ تُطْمِعْهَا فِی أَنْ تَشْفَعَ لِغَیرِهَا. وَإِیاكَ وَالتَّغَایرَ فِی غَیرِ مَوْضِعِ غَیرَة، فَإِنَّ ذَلِكَ یدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَالْبَرِیئَةَ إِلَی الرِّیبِ. وَاجْعَلْ لِكُلِّ إِنْسَان مِنْ خَدَمِكَ عَمَلاً تَأْخُذُهُ بِهِ، فَإِنَّهُ أَحْرَی أَلاَّ یتَوَاكَلُوا فِی خِدْمَتِكَ وَأَکْرِمْ. عَشِیرَتَكَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُكَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُكَ الَّذِی إِلَیهِ تَصِیرُ، وَیدُكَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ. اِسْتَوْدِعِ اللهَ دِینَكَ وَدُنْیاكَ، وَاسْأَلْهُ خَیرَ الْقَضَاءِ لَكَ فِی الْعَاجِلَةِ وَالاْجِلَةِ، وَالدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَالسَّلاَمُ.

тарҷумаи тоҷикии нома

(Нома ба фарзандаш Имом Ҳасан (алайҳиссалом), вақте аз ҷанги Сиффин боз мегашт ва ба сарзамини "Ҳозирин" расида буд, дар соли 38-уми ҳиҷрӣ): Аз тарафи падари фонӣ, эътирофкунанда ба гузашти замон, зиндагиро пушти сар ниҳода ­-ки дар сипарӣ шудани дунё чорае надорад- манзилу маскан интихоб карда, дар ҷойгоҳи гузаштагон ва кўчкунандаи фардо, ба фарзанди орзуманди чизе, ки ба даст намеояд, равандаи роҳе, ки ба нестӣ хатм мешавад, дар дунё ҳадафи бемориҳо, дар гарави рӯзгор ва дар тирраси мусибатҳо, гирифтори дунё, савдо кунандаи дунёи фиребкор, вомдор (қарздор)-и нобудиҳо, асири марг, ҳамсавганди ранҷҳо, ҳамнишини андӯҳҳо, ҳадафи балоҳо, ба хок дарафтодаи хоҳишҳо ва ҷонишини гузаштагон аст. Пас аз ситоиши Парвардигор, ҳамоно гузашти умр ва чирагии рӯзгор ва рӯйи овардани охират, маро аз ёди ғайри худам боз дошта ва тамоми таваҷҷӯҳи маро ба охират кашондааст, ки ба худам фикр мекунам ва аз ғайри худам рӯйи гардон шудам, назарамро аз дигарон гирифт ва аз пайравии хоҳишҳо боз гардонд ва ҳақиқати кори маро намоёнд ва маро ба роҳе кашонд, ки шӯхӣ бар надорад ва ба ҳақиқате расонад, ки дурӯғе дар он роҳ надорад. Ва туро дидам, ки пораи тани ман, балки ҳама ҷони манӣ он гуна, ки агар осебе ба ту расад, ба ман расидааст ва агар марг ба суроғи ту ояд, зиндагии маро гирифтааст. Пас кори туро кори худ шумурдам ва номае баро ту навиштам, то туро дар сахтиҳои зиндагӣ роҳнамо бошад, ҳоло агар ман зинда бошам ё набошам. Писарам! Ҳамоно туро ба тарс аз Худо суфориш мекунам, ки пайваста дар фармони ӯ бошӣ ва дилатро бо ёди Худо занда кунӣ ва ба ресмони ӯ чанг занӣ, ки чӣ василаи мутмаъин (боваринок)-тарест аз робитаи ту бо Худо, (ба шарти ин ки) агар сарриштаи онродар даст гирӣ. Дилатро бо панду андарзи некӯ зинда кун, ҳавои нафсро бо беэътиноӣ ба ҳаром, бимирон. Ҷонро бо яқин нерўманд кун ва бо нури ҳикмат равшаноӣ бахш ва бо ёди марг ором кун. Ба нобудӣ, аз ӯ эътироф гир ва бо баррасии таҳаввулоти ногувори дунё, ба ӯ огоҳи бахш ва аз дигаргунии рӯзгор ва зиштиҳои гардиши шабу рӯз, ӯро битарсон, таърихи гузаштагонро ба ӯ нишон деҳ ва он чи, ки бар сари пешиниён омадааст, ба ёдаш овар. Дар диёр ва осори вайроншудаи рафтагон гардиш кун ва фикр кун, ки онҳо чӣ карданд? Аз куҷо кӯч карда ва дар куҷо фуруд омаданд? Аз ҷамъи дӯстон ҷудо шуда ва ба диёрӣ ғариб сафар карданд, гӯё замоне намегузарад, ки ту ҳам яке аз ононӣ! Пас ҷойгоҳи ояндаро обод кун, охиратро ба дунё нафурўш ва он чи намедонӣ, нагӯй ва он чи бар ту лозим нест, бар забон набиёр ва дар роҳе, ки аз гумроҳии он метарсӣ қадам нагузор, зеро худдорӣ ба ҳангоми саргардонию гумроҳӣ, беҳтар аз афтидан дар табоҳиҳост. Ба некиҳо амр кун ва худ, некӯкор бош ва бо дасту забон бадиҳоро инкор кун ва бикӯш, то аз бадкорон дур бошӣ ва дар роҳи Худо он гуна, ки шоиста аст, талош кун ва ҳаргиз сарзаниши маломаткунандагон, туро аз талош дар роҳи Худо боз надорад. Барои ҳақ, дар мушкилоту сахтиҳо шино кун. Шинохти худро дар дин ба камол расон. Худро барои истиқомат дар баробари мушкилот, одат деҳ, ки сабр дар роҳи ҳақ, одати писадидааст. Дар тамоми корҳо, худро ба Худо вогузор кун, ки ба паноҳгоҳи мутмаин ва нерўманде расидаӣ. Дар дуо кардан, Худоро бо ихлос бихон, ки бахшидан ва маҳрум кардан, дар дасти ӯст ва зиёд аз Худо дархости хайру некӣ дошта бош. Васияти маро ба дурустӣ дарк кун ва ба соддагӣ аз он нагузар, чун беҳтарин сухан он аст, ки судманд бодаш. Бидон, илме, ки судманд набошад фоидае нахоҳад дошт ва донише, ки сазовори ёдгирӣ нест, фоидае надорад. Писарам! Ҳангоме, ки дидам солҳо аз ман гузашт, тавоноиям рӯ ба сустӣ рафт, ба навиштани васият ба ту, шитоб кардам ва арзишҳои ахлоқиро барои ту шумурдам. (Шитоб кардам, то) пеш аз он ки аҷал бирасад ва розҳои дарунамро ба ту мунтақил накарда бошам ва пеш аз он ки дар назарам коҳише ба вуҷуд ояд ҳамчунон, ки дар ҷисмам ба вуҷуд омад ва пеш аз он ки хоҳишҳо ва дигаргуниҳои дунё ба ту ҳуҷум оваранд ва қабул кардану итоат мушкил шавад. Зеро қалби навҷавон монанди замини кошта нашуда, омодаи пазириши ҳар базр (дона)-е аст, ки дар он пошида шавад. Пас дар тарбияти ту шитоб кардам, пеш аз он ки дили ту сахт шавад ва ақли ту ба чизи дигаре машғул гардад, то ба истиқболи корҳое биравӣ, ки соҳибтаҷрибаҳо заҳмати озмоиши онро кашидаанд ва туро аз талош ва ёфтани он, бениёз сохтаанд. Ва он чи аз таҷрибаҳои онҳо насиби мо шуд, ба ту ҳам расида ва баъзе аз таҷрибаҳое, ки бар мо пинҳон монда буд, барои шумо равшан мегардад. Писарам! Дуруст аст, ки ман ба андозаи пешиниён умр накардаам, аммо ба корҳои онҳо назар кардам ва дар ахборашон фикр кардам ва китобҳои онҳоро хондам, то онҷо, ки гӯё яке аз онҳо шудам. Балки бо хондани таърихи онҳо, гӯё аз аввал то охири умрашон, ҳамроҳи онҳо будам. Пас, қисматҳои равшан ва ширини зиндагии онҳоро аз даврони сиёҳ шинохтам ва зиндагии пурфоидаи онҳоро бо даврони зиёнбораш шиносоӣ кардам, сипас аз ҳар чизи муҳим ва арзишманди он ва аз ҳар ҳодисаи зебо ва ширини он, барои ту интихоб кардам ва ношинохтаҳои онҳоро канор гузоштам. Пас ҳамон гуна, ки падари меҳрубон некиҳоро барои фарзандаш меписандад, ман низ тасмим гирифтам, ки туро бо хубиҳо тарбият кунам, зеро дар оғози зиндагӣ ҳастӣ ва нав ба рӯзгор рӯ овардаӣ ва нияти солиму рӯҳи босафо дорӣ. Пас дар оғози тарбият, тасмим гирифтам то китоби Худои тавоноро ҳамроҳ бо тафсири оёт, ба ту ёд диҳам ва шариати Ислом ва аҳкоми он ва ҳалолу ҳаромро ба ту таълим диҳам ва ба чизи дигаре машғул нашавам. Аммо аз он тарсидам, ки раъю ҳавою ҳавасе, ки мардумро дучори ихтилоф кард ва корро ба онҳо шубҳанок намуд, ба ту низ ҳуҷум оварад. Гарчӣ дўст надоштам, ки ту ба ин чизҳо огоҳ гардӣ, аммо огоҳ шудан ва устувор монданатро бартарӣ додам, то таслими ҳалокатҳои иҷтимоӣ нашавӣ ва умедворам Худованд туро дар растагорӣ пирӯз гардонад ва ба роҳи рост ҳидоят фармояд. Бинобар ин, васияти худро ин гуна танзим кардам. Писарам! Бидон, он чи бештар аз бакоргирии васиятам дӯст дорам, тарс аз Худо ва анҷоми воҷибот ва паймудани роҳе аст, ки падаронат ва солеҳони хонадонат паймуданд. Чун он гуна, ки ту дар корҳои худ менигарӣ, дар корҳои худ менигаристанд. Ва ҳамон гуна, ки ту дар бораи худ меандешӣ, нисбат ба худашон меандешиданд ва талоши онҳо дар ин буд, ки он чиро шинохтанд, интихоб кунанд ва аз он чи таклиф надоранд, рӯйи гардонанд. Ва агар нафси ту, аз қабул кардан сарпечӣ кунад ва хоҳад, ки чунон, ки онҳо донистанд, бидонад, пас саъй кун то хостаҳои ту аз рӯи дарку огоҳӣ бошад, на он ки ба шубҳаҳо рӯйи оварӣ ва аз душманиҳо кӯмак гирӣ. Ва пеш аз паймудани роҳи покон, аз Худованд ёрӣ биҷӯй  ва дар роҳи ў бо иштиёқ амал кун, то пирӯз шавӣ ва аз ҳар коре, ки туро ба шак меандозад ё таслими гумроҳӣ кунад, бипарҳез. Вақте яқин кардӣ, дилат равшану фурўтан шуд ва андешаат ҷамъ шуд ва комил гардид ва иродаат ба як чиз мутамаркиз (ҷамъ, ғун, нигаронда) шуд, пас дар бораи он чи, ки барои ту тафсир мекунам, фикр кун; агар дар ин роҳ, он чиро дӯст медорӣ ба дастат наомад ва осудагии фикру андеша наёфтӣ, бидон, ки роҳеро ки дар амон нестӣ мепаймоӣ ва дар торикӣ роҳ меравӣ, чун толиби дин на хато мекунад ва на дар шакку саргардонӣ аст, ки дар чунин ҳолате худдорӣ беҳтар аст. Писарам! Дар васияти ман дуруст фикр кун ва бидон, ки дар ихтиёрдорандаи марг, ҳамон аст, ки зандагӣ дар дасти ӯ ва офаринандаи мавҷудот аст ва ҳамон аст, ки мемиронад. Нобудкунанда ҳамон аст, ки дубора зинда мекунад ва он ки бемор мекунад, дубора шифо низ медиҳад. Бидон, ки дунё ҷовидона нест ва он гуна, ки Худо хостааст барқарор аст; аз бахшидани неъматҳо ва имтиҳонҳои гуногун ва подош додан дар қиёмат ва ё он чиро, ки ӯ хоста аст ва ту намедонӣ. Агар дар бораи ҷаҳон ва дигаргуниҳои рӯзгор мушкиле барои ту ба вуҷуд омад, сабаби онро хабар надоштани худат бидон, чун ту аввал бо ноогоҳӣ ба дунё омадӣ ва сипас илмҳоро ёд гирифтӣ. Ва чӣ бисёр аст он чиро, ки намедонӣ, Худо медонад, ки андешаат саргардон ва биниши ту дар он, роҳ надорад, вале баъдан онҳоро мешиносӣ. Пас ба қудрате паноҳ бар, ки туро офарида, рӯзӣ дода ва баробарӣ дар андоми ту қарор додааст. Бандагии ту фақат барои ӯ бошад ва танҳо иштиёқи ӯро дошта бош ва фақат аз ӯ битарс. Бидон писарам! Ҳеҷ кас монанди Паёмбар саллаллоҳй алайҳи ва олиҳи ва саллам аз Худо хабар надодааст, раҳбарии ӯро бипазир. Ҳамоно ман аз ҳеҷ панду насиҳате барои ту кӯтоҳӣ накардам ва ту ҳар қадар кӯшиш кунӣ ва ба ислоҳи худ биандешӣ, ба монанди падарат наметавонӣ бошӣ. Писарам! Агар Худо шарике дошт, паёмбарони ӯ низ ба назди ту меомаданд ва осори қудраташро медидӣ ва кирдору сифоташро мешинохтӣ, аммо Худо, Худоест ягона ҳамон гуна, ки худаш васф карда. Ҳеҷ кас дар мамлакатдорӣ бо ӯ кашмакаш надорад, нобуд шуданӣ нест ва ҳамеша будааст. Аввали ҳар чизест, ки авал надорад ва охири ҳар чизест, ки поён нахоҳад дошт. Бартар аз он аст, ки қудрати парвардигории ӯро фикру андеша дарк кунад. Ҳоло ки ин ҳақиқатро дарёфтӣ, пас дар амал бикӯш ҳамон гуна, ки ҳамонанди ту сазовор аст бикӯшад, ки манзалати он андак ва тавоноияш заиф  ва нотавониаш бисёр ва муштоқи итоати Худо, аз азобаш тарсон, аз хашми ӯ гурезон аст. Зеро Худо туро ҷуз ба некӯкорӣ фармон надода ва ҷуз аз зиштиҳо наҳй накардааст. Эй писарам! Ман туро аз дунё ва дигаргуниҳои гуногунаш ва нобудӣ ва даст ба даст гардиданаш, огоҳ кардам ва аз охират ва он чи барои инсонҳо дар онҷо фароҳам аст, хабар додам ва барои ҳар ду, мисолҳо задам, то панд бигирӣ ва роҳу расми зиндагиро биомӯзӣ. Ҳамоно достони он касе, ки дунёро озмоиш кард, монанди мусофирест, ки дар хонаи беобу алаф ва душвор сукунат карда ва нияти кӯч кардан ба сарзаминеро дорад, ки дар онҷо осоишу оромиш фароҳам аст. Пас мушкилоти роҳро таҳаммул мекунанд ва ҷудоии дӯстонро мепазиранд ва сахтии сафар ва ногувории таомро бо дилу ҷон қабул мекунанд, то ба ҷойгоҳи васеъ ва манзилгоҳи амн, бо оромиш ворид шаванд. Аммо достони дунёпарастон монанди гурӯҳе аст, ки аз ҷойгоҳи пур аз неъматҳо, мехоҳанд ба сарзамини хушку беобу алаф кӯч кунанд, пас дар назди онҳо чизе нороҳаткунандатар аз ин нест, ки аз ҷойгоҳи худ ҷудо мешаванд ва ба нороҳатиҳо бояд тоқат кунанд. Эй писарам! Нафси худро мизон(тарозуи санҷиш) миёни худ ва дигаронқаро деҳ. Пас он чиро, ки барои худат дӯст дорӣ, барои дигарон низ дӯст бидор ва он чиро, ки барои худат намеписандӣ, барои дигарон ҳам написанд. Ситам накун, ҳамон гуна, ки дӯст дорӣ ба ту ситам нашавад. Некӯкор бош ҳамон гуна, ки дӯст дорӣ ба ту некӣ кунанд ва он чиро, ки барои дигарон зишт мешуморӣ, барои худат низ зишт бишмор ва чизеро барои мардум бихоҳ, ки барои худ меписандӣ. Он чиро, ки намедонӣ нагӯй, гарчӣ чизеро, ки медонӣ кам бошад. Он чиро, ки дӯст надорӣ ба тӯ нисбат диҳанд, ба дигарон нисбат надеҳ. Бидон ки худбузургбенӣ ва ғурур, мухолифи ростӣ ва офати ақл аст. Ниҳояти кӯшишро дар зиндагӣ дошта бош ва дар фикри захира кардан барои дигарон набош. Онгоҳ, ки ба роҳи рост ҳидоят шудӣ, дар баробари парвардигорат аз ҳар фурўтане хозеътар бош. Бидон! Роҳи пурмашаққат ва хеле тӯлонӣ дар пеши рӯйи дорӣ. Ва дар ин роҳ, бе талоши шоистаю кӯшиши зиёд ва бе андозагирии зоду тўша ва сабук кардани бори гуноҳ, муваффақ нахоҳӣ шуд. Беш аз тавони худ, бори масъулиятҳоро бар гарданат нагузор, ки вазнинии он, барои ту азоб меоварад. Агар мустаманд (таҳидаст ва ниёзманд)-еро дидӣ, ки тўшаатро то қиёмат мебарад ва фардо, ки ба он ниёз дорӣ ба ту бармегардонад, пас кӯмаки ӯро ғанимат бишмор ва зоду тўшаро ба гардани ӯ бигзор. Ва агар тавони молӣ дорӣ, бештар инфоқ кун ва ҳамроҳи ӯ бифирист, чун мумкин аст рӯзе дар қиёмат, дар ҷустуҷӯи чунин шахсе бигардӣ ва онро наёбӣ. Дар вақти бениёзӣ агар касе аз ту қарз хоҳад, ғанимат бишмор, то дар рӯзи сахтӣ ва тангдастӣ ба ту баргардонад. Бидон, ки дар пеширӯи ту баландиҳое вуҷуд дорад, ки гузаштан аз онҳо хеле сахт аст, ки ҳоли сабукборон хеле беҳтар аз вазнинборон хоҳад буд. Ва касе, ки суст равад, ҳолаш бадтар аз бошитобраванда мебошад ва саранҷоми ҳаракат, биҳишт ё дӯзах хоҳад буд. Пас барои худ, пеш аз расидан ба охират, василаҳое омода кун ва пеш аз рафтанат, ҷойгоҳи худро муҳайё соз, зеро пас аз марг узре пазируфта намешавад ва роҳи баргаште вуҷуд надорад. Бидон, Худое, ки ганҷҳои осмону замин дар дасти ӯст, ба ту иҷозаи дуою дархост дода ва иҷобати онро бар ӯҳда гирифтааст. Ба ту фармон дода, ки аз ӯ талаб кунӣ, то бароят бидиҳад, раҳматашро биталабӣ, то бибахшад. Худованд байни ту ва худаш касеро қарор надода, то монеъ ва фосила ба вуҷуд оварад ва туро маҷбур накарда, ки ба шафоатгар ва воситае паноҳ бубарӣ. Дар сурати гуноҳ карданат дари тавбаро бароят набаста аст, дар азоби ту шитоб накарда ва дар тавбаю баргашт, ба ту айб нагирифтааст. Дар ҷое, ки расвоӣ сазовори туст, расвоят накарда ва барои баргашти ту аз гуноҳ, шароити сахте нагузоштааст. Дар гуноҳон туро муҳокима накарда ва аз раҳматаш ноумед насохта, балки баргашти туро аз гуноҳон, аз хубиҳо дониста. Ҳар гуноҳи туро яке ва ҳар некии туро даҳ баробар ҳисоб карда ва роҳи тавбаро ба рӯи ту кушодааст. Ҳар гоҳ ӯро бихонӣ нидоятро мешунавад ва чун бо ӯ рози дил гӯӣ, рози туро медонад, пас ҳоҷататро ба ӯ бигӯ ва он чи дар дил дорӣ ба ӯ боз гӯй ва ғаму андӯҳи худро дар пешгоҳи ӯ матраҳ кун, то ғамҳои туро бартараф кунад ва дар мушкилот ба ту ёрӣ расонад. Ва аз ганҷинаи раҳмати ӯ чизҳоеро бихоҳ, ки касе ғайр аз ӯ натавонад онро бидиҳад, монанди умри бештар, тандурустии бадан, кушоиш дар ризқу рӯзӣ. Сипас, Худованд калидҳои ганҷинаҳои худро дар дасти ту гузошта ва ба ту иҷозаи дуо кардан дод, пас ҳар гоҳ хостӣ, метавонӣ бо дуо, дарҳои неъмати Худоро бикушоӣ, то борони раҳмати Илоҳӣ бар ту биборад. Ҳаргиз аз дер бароварда шудани дуо ноумед нашав, чун бахшиши Илоҳӣ ба андозаи ният аст. Гоҳе дуо дертар қабул мешавад, то подоши талабкунанда бештар ва ҷазои орзуманд комилтар шавад. Гоҳе талаб мекунӣ, вале қабул намешавад, чун беҳтар аз он чи хостӣ, ба зудӣ ё дар вақти мушаххас, ба ту мебахшад. Ё ба хотири бахшидани беҳтар аз он чи хостӣ, дуо қабул намешавад, зеро чӣ бисёр хостаҳое дорӣ, ки агар ба ту дода шавад сабаби нобудии динат мешавад, пас хостаҳои ту ба гунае бошад, ки ҷамолу зебоии ту таъмин ва ранҷу сахтиро аз ту дур кунад. Пас на моли дунё барои ту пойдор ва на ту барои моли дунё боқи хоҳӣ монд. Писарам, бидон, ки ту барои охират офарида шудӣ на барои дунё. Барои рафтан аз дунё, на пойдор мондан дар он, барои марг, на барои зиндагии ҳамешагӣ дар дунё, ки ҳар лаҳза мумкин аст аз дунё кӯч кунӣ ва дохили охират шавӣ. Ва ту шикори марге ҳастӣ, ки гурезанда, аз он наҷот надорад ва ҳар киро биҷӯяд ба он мерасад ва саранҷом ӯро мегирад. Пас, аз марг битарс! Накунад вақте ба суроғи ту ояд, ки дар ҳоли гуноҳ ё интизори тавба кардан бошӣ ва марг, мӯҳлат надиҳад ва байни ту ва тавба ҷудоӣ андозад, ки дар ин сурат худро нобуд кардаӣ. Писарам! Фаровон ба ёди марг бош ва ба ёди он чи, ки ба сӯи он меравӣ ва пас аз марг, дар он қарор мегирӣ. То вақти мулоқот бо марг, аз ҳар ҷиҳат омода бош, нерўи худро изофа кун ва камари ҳимматро баста нигаҳ дор, ки ногаҳон наояд ва туро мағлуб кунад. Мабодо дилбастагии сахти дунёпарастон ва ҳуҷумҳои ҳарисонаи онҳо ба дунё, туро мағрур кунад, чаро ки Худованд туро аз аҳволи дунё огоҳ карда ва дунё низ аз вазъи худ ба ту хабар дода ва аз зиштиҳои рӯзгор парда бардоштааст. Ҳамоно дунёпарастон монанди сагҳои дарранда, ав-авкунон барои даридани сайд, дар шитоб ҳастанд; баъзе аз баъзеи дигар ҳуҷумкунандатаранд. Нерўмандашон нотавонро мехӯрад ва бузургтарҳо хурдтарҳоро. Ва ё монанди шутуроне ҳастанд, ки баъзеи онҳо по баста ва баъзеи дигар дар биёбон раҳо шуда, ки роҳро гум карда ва дар роҳҳои номаълуме ҳаракат мекунанд ва дар водии пур аз офатҳо ва дар қумзоре, ки ҳаракат бо кундӣ сурат мегирад, гирифторанд. На чўпоне доранд, ки ба корашон бирасад ва на чарронандае, ки ба чароҳгоҳашон бубарад. Дунё онҳоро ба роҳи кӯрӣ кашонд ва чашмонашонро аз чароғи ҳидоят пӯшонд. Дар бероҳа саргардон ва дар неъматҳо ғарқ шудаанд, ки неъматҳоро Худо худ қарор доданд. Ҳам дунё онҳоро ба бозӣ гирифта ва ҳам онҳо бо дунё, ба бозӣ пардохта ва охиратро фаромӯш кардаанд. Каме мӯҳлат деҳ, ба зудӣ торикӣ бартараф мешавад, гӯё мусофирон ба манзил расидаанд ва он кас, ки шитоб кунад, ба корвон мерасад. Писараам! Бидон, он кас, ки маркабаш шабу рӯз омодааст, ҳамеша дар ҳаракат хоҳад буд ҳар чанд худро истода пиндорад ва ҳамеша роҳ меравад ҳарчанд дар ҷои худ истода ва роҳат бошад. Ба яқин бидон, ки ту ба ҳамаи орзуҳоят намерасӣ ва то расидани марг, бештар зиндагӣ намекунӣ ва ба роҳи касе меравӣ, ки пеш аз ту мерафт. Пас барои ба даст овардани дунё ором бош ва дар масрафи он чи ба даст овардӣ, хуб амал кун, зеро чӣ бисёр талоши беандоза барои дунё, ки ба сўи тороҷ шудани молу дороиҳо кашонда мешавад. Пас, ҳар талошгаре ба рӯзии дилхоҳ нахоҳад расид ва ҳар мудорокунандае маҳрум нахоҳад шуд. Нафси худро аз ҳар гуна пастӣ боздор, гарчӣ туро ба ҳадафҳоят бирасонад, зеро наметавонӣ ба андозаи обрӯе, ки аз даст медиҳӣ, арзише ба даст оварӣ. Ғуломи дигарон набош, ки Худо туро озод офарид. Он некие, ки ҷуз бо бадӣ ба даст наояд, некӣ нест ва он роҳатие, ки бо сахтиҳои фаровон ба даст ояд, осоиш нахоҳад буд. Бипарҳез аз ин ки маркаби тамаъварзӣ туро ба сӯи ҳалокат ба пеш барад ва агар тавонистӣ, ки байни ту ва Худо соҳибнеъмате қарор нагирад, пас чунин кун. Зеро ту рӯзии худро дарёфт мекунӣ ва саҳматро мебардорӣ ва миқдори каме, ки аз тарафи Худои Субҳон ба даст меоварӣ, бузургу гиромитар аз (моли) фаровоне аст, ки аз дасти бандагон дарёфт мекунӣ, гарчӣ ҳама аз тарафи Худост. Он чи бо сукуту хомўшӣ аз даст медиҳӣ, осонтар аз он аст, ки бо сухан аз даст медиҳӣ, чаро, ки нигаҳдории он чи дар машк аст, бо маҳкам бастани даҳонаи он имкон дорад ва нигаҳдории он чи ки дар даст дорӣ, пеши ман беҳтар аз он чизе аст, ки аз дигарон бихоҳӣ ва талхии ноумедӣ беҳтар аз дархост кардан аз мардум аст. Шуғли ҳамроҳ бо покдоманӣ беҳтар аз сарвати фаровонест, ки бо гуноҳон ба даст ояд. Мард бар пинҳон доштани асрори худ сазовортар аст. Чӣ бисёр талошкунандае, ки ба зиёни худ мекӯшад. Ҳар кӣ пургӯӣ кунад, беҳудагўӣ мекунад ва касе, ки фикр кунад огоҳӣ меёбад. Ба некон наздик шав ва аз ҷумлаи онон бош ва бо бадон набош ва аз онҳо дур шав. Бадтарини таомҳо луқмаи ҳаром ва бадтарини ситамҳо, зулм ба нотавон аст. Ҷое, ки мудоро кардан тундхўӣ ба ҳисоб ояд, ба ҷои мудоро тундхўӣ кун; чӣ бисёр, ки дору дардро зиёд кунад ва беморӣ, дармон бошад ва чӣ бисёр он касе, ки аҳли насиҳат нест, насиҳат кунад ва насиҳаткунанда дағалкор бошад. Ҳаргиз ба орзуҳо такя накун, ки сармояи аҳмақон аст ва ҳифзи ақл, панд гирифтан аз таҷрибаҳост ва беҳтарин таҷриба он аст, ки ба ту панд омӯзад. Пеш аз он ки фурсат аз даст биравад ва андӯҳ ба бор оварад, аз фурсатҳо истифода кун. Ҳар талошкунандае ба хостаҳои худ намерасад ва ҳар пинҳоншудае барнамегардад. Аз намунаҳои табоҳӣ нобуд кардани зоду тўшаи охират аст. Ҳар коре поёне дорад ва ба зудӣ, он чи барои ту дар тақдир гирифта шуд, мерасад. Ҳар бозаргоне худро ба хатар меандозад. Чӣ бисёр каме, ки аз фаровонӣ беҳтар аст. На дар ёрӣ додани инсони паст чизе вуҷуд дорад ва на дар дӯстӣ бо дўсти муттаҳам. Ҳоло, ки рӯзгор дар ихтиёри туст, осон бигир ва ба хотири он ки бештар ба даст оварӣ, худро ба хатар наандоз. Аз савор шудан ба маркаби ситезаҷӯӣ бипарҳез. Агар бародарат аз ту ҷудо шавад, ту пайванди дӯстиро барқарор кун, агар рӯйи гардонад, ту меҳрубонӣ кун, агар бахилӣ варзад ту бахшанда бош. Вақте аз ту дурӣ ихтиёр мекунад, ту наздик шав ва вақте сахт мегирад, ту осон бигир ва ба ҳангоми гуноҳаш, узри ӯро бипазир чунон, ки гӯё ғуломи ӯ мебошӣ ва ӯ соҳибнеъмати ту мебошад. Мабодо ин дастуротро ба ғайри дӯстонат анҷом диҳӣ, ё бо инсонҳое, ки сазовори он нестанд, баҷо орӣ. Бо душмани дӯстат дӯст нашав, то бо дӯстат душманӣ накунӣ. Дар насиҳат кардани дӯстат бикӯш, хуб бошад ё бад ва хашмро фурў бар, ки ман чизе ширинтар аз он нанӯшидам ва поёне гуворотар аз он надидаам. Бо касе, ки бо ту тундхўӣ карда, нарм бош, ки умед аст ба зудӣ дар баробари ту нарм шавад. Бо душмани худ бо бахшиш рафтор кун, зеро он, саранҷоми ширини ду пирӯзӣ аст (интиқом гирифтан ё бахшидан). Агар хостӣ аз бародарат ҷудо шавӣ, ҷое барои дӯстӣ боқӣ бигзор, то агар рӯзе хост, ки ба сӯи ту баргардад, битавонад. Касе, ки ба ту гумони нек бурд, ӯро тасдиқ кун ва ҳаргиз ҳаққи бародаратро бо боварӣ ба дӯстие, ки бо ӯ дорӣ, аз байн набар, зеро он касе, ки ҳаққашро аз байн мебарӣ бо ту бародар нахоҳад буд. Ва афроди хонаводаат бадбахтарини мардум нисбат ба ту набошанд ва ба касе, ки ба ту алоқа надорад, дил набанд. Мабодо, ки бародарат барои буридани робита бо ту, далели маҳкамтаре аз барқарории пайванд бо ту дошта бошад ва ё дар бадӣ кардан, баҳонаи қавитар аз некӣ кардан ба ту, оварад. Ситамкории касе, ки ба ту ситам мекунад, дар чашмат бузург ҷилва накунад, чун ӯ ба заёни худ ва суди ту кӯшиш карда ва ҷазои он касе, ки туро шод мекунад, бадӣ кардан нест. Писарам! Бидон, ки ризқу рӯзӣ ду қисм аст: яке он ки ту онро меҷӯӣ ва дигар он ки он туро меҷӯяд ва агар ту ба сӯи он наравӣ, худ ба сӯи ту хоҳад омад. Чӣ қадар зишт аст фурўтанӣ ҳангоми ниёз ва ситамкорӣ ба ҳангоми бениёзӣ! Ҳамоно саҳми ту аз дунё он андоза хоҳад буд, ки бо он охирататро ислоҳ кунӣ. Агар барои чизе, ки аз даст додӣ нороҳат мешавӣ, пас барои ҳар чизе, ки ба дастат нарасид низ нигарон бош. Бо он чи дар гузашта дида ё шунидаӣ, барои он чи, ки ҳанӯз наомадааст истидлол кун, чун дигаргуниҳо ва корҳои зиндагӣ ҳамонанди якдигаранд. Аз касоне набош, ки насиҳат фоидаашон накунад, магар бо озори фаровон, зеро оқил, бо насиҳату одоб панд мегирад ва ҳайвонот, бо задан. Ғаму андӯҳро бо нерўи сабр ва некӯии яқин, аз худ дур кун. Касе, ки миёнаравиро тарк кунад, аз роҳи ҳақ мунҳариф мегардад. Ёр ва ҳамнишин, ҳамчун хешовандон аст. Дӯст он аст, ки дар ниҳон (дурӣ) ойини дӯстиро риоят кунад. Ҳавопарастӣ ҳамонанди кӯрӣ аст. Чӣ басо дур, ки аз наздик наздиктар ва чӣ басо наздик, ки аз дур дуртар аст; инсони танҳо касест, ки дӯсте надорад. Касе, ки аз ҳақ таҷовуз кунад, зиндагӣ бар ӯ танг мегардад. Ҳар кас қадру манзалати худ бидонад, ҳурматаш боқӣ аст. Устувортарин василае, ки метавонӣ ба он чанг занӣ, риштаест, ки байни ту ва Худои ту қарор дорад. Касе, ки ба ту ғамхорӣ накунад ва ба корат бетаваҷҷўҳӣ намояд, душмани туст. Гоҳе ноумедӣ худ расидан ба ҳадаф аст, он ҷо, ки тамаъварзӣ ҳалокат бошад. Чунон нест, ки  ҳар айбе ошкор ва ҳар фурсате ёфтанӣ бошад; чӣ басо, ки бино ба хато меравад ва кӯр, ба мақсаде расад. Бадиҳоро ба таъхир биандоз, чун ҳар вақт бихоҳӣ метавонӣ анҷом диҳӣ. Буридан аз ҷоҳил, пайвастан ба оқил аст. Касе, ки аз найрангбозии рӯзгор эмин бошад, ба ӯ хиёнат хоҳад кард ва касе, ки рўзгори фониро бузург шуморад, ўро хор хоҳад кард. Чунин нест, ки ҳар тирандозе ба ҳадаф бизанад, ҳар гоҳ андешаи султон тағйир кунад, замона дигаргун шавад. Пеш аз ҳаракат, аз ҳамсафар бипурс ва пеш аз харидани манзил, ҳамсояро бишнос. Аз суханони беарзиш ва хандаовар бипарҳез, гарчӣ онро аз дигарӣ нақл карда бошӣ. Дар корҳои сиёсии кишвар аз машварат кардан бо занон бипарҳез, ки раъйи онон зуд суст мешавад ва тасмими онон нопойдор аст. Дар пардаи ҳиҷоб нигоҳашон дор, то номаҳрамонро нанигаранд, чун ки сахтгирӣ дар пӯшиш, омили саломат ва устувории онон аст. Берун рафтани занон бадтар аз он нест, ки афроди ғайри солеҳро дар миёнашон оварӣ ва агар битавонӣ ба гунае зиндагӣ кунӣ, ки ғайри туро нашиносанд, чунон кун! Коре, ки бартар аз тавоноии зан аст, ба ӯ вогузорӣ накун, ки зан гули баҳорест на паҳлавони сахткӯш. Мабодо дар гиромӣ доштани зан зиёдаравӣ кунӣ, ки ин кор ӯро ба тамъаварзӣ кашонад ва барои дигарон, ба норавоӣ шафоат кунад. Бипарҳез аз ғайрат нишон додани беҷо, ки растагорро ба бемордилиӣ  ва покдоманро ба бадгумонӣ расонад. Кори ҳар кадом аз хидматкоронро муайян кун, то ӯро дар баробари он кор масъул бидонӣ, зеро тақсими дурусти кор сабаб мешавад корҳоро ба якдигар вогузор накунанд ва дар хидмат, сустӣ накунанд. Хешовандонро гиромӣ дор, чун онҳо пару боли ту мебошанд, ки бо он парвоз мекунӣ ва решаи ту ҳастанд, ки ба онҳо боз мегардӣ ва дасти нерўманди ту медошанд, ки бо он ҳамла мекунӣ. Дин ва дунёи туро ба Худо месупорам ва беҳтарин хостаҳои Илоҳиро дар оянда ва ҳамакнун, дар дунё ва охират, барои ту мехоҳам, вас-салом.