Hijozat
In maqola jak naviştori tavsifī dar borai jak mafhumi fiqhist va nametavonad me'jore baroi a'moli dinī boşad. Baroi a'moli dinī ba manobei digar muroçia kuned.
Hijozat (arabī: الحيازة) jo hijozti mubohot ba tasarruf darovardani amvoli mubohi manqule (amvole, ki çobaçoiji onho az makone ba makoni digar imkonpazir boşad) ast, ki moliki xosse nadorad va hamai mardum dar haqqi istifoda az on muştarakand, monandi mohigirī, bardoştani ob az rūdxonahoi umumī, istifoda az carogohho, şikor, hezum va alafhoi zaminhoi bemolik.
Az nazari fuqaho va mutobiqi qoidai hijozat, kase ki cize az amvoli mubohro hijozat kunad, sohibi on meşavad. Baroi maşruijati in hukmu qoida ba Qur'on, rivojot va sirai uqalo istinod şudaast. Az nazari barxe az fuqaho, kase ki hijozat mekunad bojad boliƣ, oqil va raşid boşad, to bitavonad moliki moli hijozatşuda mahsub şavad va moli hijozatşuda niz bojad az amvoli manqul boşad; caroki hijozat dar amvoli ƣajrimanqul çoiz nest.
Dar durust budani içora, şirkat va vakolat ba hijozat bajni fuqaho ixtilofi nazar vuçud dorad. Kitobi “Qoidai hijozat bo rūjkardi iqtisodī” ta'lifi Hasani Nazarī ba barrasiji qoidai «man hoza malika/مَن حازَ مَلِکَ» (harki hijozat kard moliki on meşavad) pardoxtaast.
Ta'rif
Hijozat ba ma'noi az oni xud kardani mubohoti manqul ast.[1] Manzur az mubohoti manqul, manobei tabiie ast, ki sohibi xosse nadoşta va hamai mardum dar haqqi istifoda az on muştarakand va mone'i şar'ie baroi bahrabardorī jo tamalluki on ba şakli mutaoraf vuçud nadorad. Monandi mohigirī, giriftani ob az darjohoi umumī, carogohho, şikorhoi xuşkī va darjoī, hezum va alafhoi zaminhoi bemolik.[2]
Dar matnhoi fiqhī, hijozat ba unvoni mavzui çudogonae bahs naşudaast, ammo dar zimni unvonhoe monandi içora, şirkat va vakolat mavridi bahs qaror giriftaast.[3]
Ahkom
Hijozati mubohot sababi molikjat meşavad; maslan kase ki az rūdxona jo darjo mohī sajd kunad, moliki on mohī meşavad.[4] Ammo dar cigunagiji ba dast omadani molikijat, bajni fuqaho ixtilofi nazar vuçud dorad.[5] Barxe az onho bar in nazarand, ki ba dast omadani molikjat maşrut ba nijat va qasdi tamalluk ast va barxei digar mu'taqidand, hijozat nijoz ba qasdu nijat nadorad va sirfi hijozat dar molik şudan kofī ast.[6]
Hijozati carogoh, hezum, hajvonoti ƣajriahlī, manobei ob va ƣajra bar asosi urf ançom megirad.[7] Masalan hijozati carogoh bo istifodai alafhoi on baroi hajvonot va hijozati hajvonoti vahşī bo şikori onho surat megirad.[8]
Şaroiti hijozat
- Kase ki cizero hijozat mekunad, baroi on ki moliki on şavad, bojad oqil, boliƣ va raşid boşad.[9] Albatta barxe az fuqaho mu'taqidand, hijozat ba daleli on ki doxil dar uqud va iqoot nest, nijoz ba qasd nadorad, az in rū, tiflho niz moliki moli hijozatşuda meşavand.[10]
- Moli hijozatşuda, az amvoli mubohi manqul boşad; hijozati amvoli ƣajrimanqul çoiz nest.[11]
Hijozat ba vakolat
Barxe az fuqahoi şia monandi Şajxi Tūsī va Ibni Idrisi Hillī hijozat ba vakolat az digaronro durust namedonand.[12] Dar muqobil, Ojatulloh Xuī az fuqahoi muosiri şia, hijozat ba vakolat az digaronro çoiz donista, mu'taqid ast, ki dar vakolat ba hijozat, muvakkil, moliki moli hijozatşuda meşavad.[13]
Içora dar hijozat
Dar çoiz budani içora baroi hijozat bajni fuqaho ixtilofi nazar vuçud dorad. Barxe monandi Şajxi Tūsī va Muhaqqiqi Hillī onro çoiz donistaand.[14] Alloma Hillī ba xotiri in ki ma'lum nest moli hijozatşuda mutaalliq ba içoradihanda ast jo içoragiranda, içora dar hijozatro çoiz namedonad.[15]
Barxei digar az fuqaho guftaand, agar sirfi hijozat sababi molikijat şavad, dar in surat şaxse ki baroi hijozati mubohī açir şudaast, moliki moli hijozatşuda ast. Binobar in, içora dar hijozat durust nest, ammo agar ba sarfi hijozat, molikijat voqe' naşavad va nijozmand ba qasd va jo nijati tamalluk boşad, dar in surat içora durust ast.[16]
Şirkat dar hijozat
Hijozat ba surati şirokat niz ançom meşavad.[17] Şirkat dar hijozat bo şarik şudani cand nafar dar bardoştani obe bo jak zarf jo kandani daraxte jo sajdi mohie bo jak turi mohigirī va monandi on muhaqqaq meşavad.[18] Dar inki sahmi har jak az tarafajni şirokat - dar surati nabudani taajjuni sahm - ba tavri barobar ast jo ba andozai taloş va naqşi har kadom az onho boşad, ixtilofi nazar vuçud dorad.[19]
Qoidai hijozat
Qoidae dar fiqh ast bo unvoni «Man hoza malik/ مَن حازَ مَلِکَ» ki bar asosi on harkase cizi mubohero «hijozat» kunad, sohibi on meşavad.[20] Binobar nazari Ojatulloh Makorimi Şerozī az maroçe'i taqlid, nas jo hadisi xosse bo unvoni «Man hoza malik» vuçud nadorad, balki in unvon az rivojoti muxtalife ba dast meojad.[21] Mustafo Muhaqqiqi Domod dar kitobi «Qavoidi fiqh» megūjad:
- «Sohibi Çavohir pindoştaast, ki çumlai «Man hoza malik» dar hadisho vorid şudaast, dar hole ki çumlai favq, na dar hadishoi ahli sunnat vuçud dorad va na dar manobei şia, balki sirfan bajongari hukme ast, ki fuqaho az rivojote, ki bo ta'birhoi digar vorid şudaast, istinbot kardaand».[22]
Dalelho va mustanadoti qoidai hijozat
Dalelhoi qoidai hijozat az nazari fuqaho iboratand az:
- Qur'on
Maşhuri fuqaho baroi qoidai hijozat ba ojati 29 surai Baqara «Ūst, ki hamai on ciro dar zamin ast baroi şumo ofarid!»[23] istinod mekunand. Mutobiqi in ojat, hamai mubohoti mavçud dar zamin, baroi onki inson onro tamalluk kunad, ofarida şudaast va kaseki cize az onhoro ba dast biovarad, molik va sohibi on meşavad.[24]
- Rivojot
Dar rivojate az Imom Sodiq (a) naql şudaast «Harkase mol jo hajvonero dar bijobone bijobad, ki sohibaş ūro raho karda va onro ehjo kunad, molik va sohibi on xohad şud va in guna cizho hamcun aşjo'i muboh mahsub megardand».[25] Dar rivojati digare az Imom Sodiq (a) omadaast «Kase ki bar cizi (mubohe) dast meguzorad (bar on ciz tasallut mejobad), moliki on ciz meşavad».[26] Fuqaho bo tavvaçuh ba in rivojot va rivojoti digare, ki dar on hukm ba molikijati aşjo'e monandi parandagon, hajvonoti şikorşuda va mohijoni darjo şudaast, istinbot kardaand, ki har moli mubohe az tariqi hijozat dar molikjati hijozatkunanda qaror megirad.[27]
- Sirai uqalo
Molik şudani amvoli muboh az tariqi hijozat az umuri uqaloī ast[28] va şar' niz onro imzo kardaast.[29] Ba guftai Imom Xumajnī sirai musallam az ibtidoi tamadduni başarī bar in budaast, ki molikijat az tariqi ehjo va hijozat surat megirad va heç jak az anbijo va avlijo' va mu'minin onro inkor nakardaand.[30]
Taknigorī
Kitobi «Qoidai hijozat bo rūjkardi iqtisodī» asari Hasani Nazarī dar borai hijozat navişta şudaast. Dar in asar hijozat az çanbahoi fiqhī, huquqī va iqtisodī barrasī şudaast. Intişoroti Bustoni kitob in kitobro dar soli 1385 hiçriji şamsī, cop va muntaşir kardaast.
Ezoh
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, farhangi fiqhi forsī, 1387h.ş., ç.3, sah.390.
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, al-muvsu'at-ul-fiqhija, 1423h.q., ç.7, sah.304; Makorimi Şerozī, Xututi iqtisodi islomī, 1360h.ş., ç.1, sah.72.
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, farhangi fiqhi forsī, 1387h.ş., ç.3, sah.391 - 390.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1362h.ş., ç.26, sah.321.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1362h.ş., ç.26, sah.321.
- ↑ Şahidi Sonī, Masolik-ul-afhom, 1413h.q., ç.4, sah.328.
- ↑ Makorimi Şerozī, al-Qavo'id-ul-fiqhija, 1383h.ş., ç.2, sah.130 - 129.
- ↑ Makorimi Şerozī, al-Qavo'id-ul-fiqhija, 1383h.ş., ç.2, sah.130 - 129.
- ↑ Razmī, Nabinijo, “Barrasiji qoidai “man hoza malik” dar fiqh va huquqi mavzuai Eron”, sah.24.
- ↑ Isfahonī, Vasilat-un-naçot, 1380h.ş., ç.1, sah.483; Sabzavorī, Muhazzab-ul-ahkom, 1413h.q., ç.21, sah.120.
- ↑ Muhaqqiqi Domod, Qavoidi fiqh, 1406h.q., ç.1, sah.259.
- ↑ Şajxi Tūsī, al-Mabsut, 1387h.q., ç.2, sah.363; Ibni Idrisi Hillī, as-Saroir, 1410h.q., ç.2, sah.85.
- ↑ Xuī, Minhoç-us-solehin, 1410h.q., ç.2, sah.203.
- ↑ Şajxi Tūsī, al-Mabsut, 1387h.q., ç.2, sah.358; Muhaqqiqi Hillī, Şaroe'-ul-Islom, 1408h.q., ç.2, sah.153.
- ↑ Alloma Hillī, Qavoid-ul-ahkom, 1413h.q., ç.2, sah.290.
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, al-muvsu'at-ul-fiqhija, 1423h.q., ç.4, sah.159 - 162.
- ↑ Naçafī, Çavohir-ul-kalom, 1430h.q., ç.26, sah.290.
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, farhangi fiqhi forsī, 1387h.ş., ç.3, sah.391.
- ↑ Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, farhangi fiqhi forsī, 1387h.ş., ç.3, sah.391.
- ↑ Makorimi Şerozī, al-Qavo'id-ul-fiqhija, 1370h.ş., ç.2, sah.121.
- ↑ Makorimi Şerozī, al-Qavoid-ul-fiqhija, 1370h.ş., ç.2, sah.121.
- ↑ Muhaqqiqi Domod, Qavoidi fiqh, 1406h.q., ç.1, sah.250.
- ↑ Surai Baqara, ojati 29.
- ↑ Mustafavī, al-Qavoid-ul-fiqhija, 1421h.q., ç.1, sah.280 - 281.
- ↑ Hurri Omilī, Vasoil-uş-şia, 1424h.q., ç.17, sah.364.
- ↑ Hurri Omilī, Vasoil-uş-şi'a, 1424h.q., ç.17, sah.366.
- ↑ Muhaqqiqi Domod, Qavoidi fiqh, 1406h.q., ç.1, sah.250.
- ↑ Muhaqqiqi Domod, Qavoidi fiqh, 1406h.q., ç.1, sah.251.
- ↑ Makorimi Şerozī, al-Qavo'id-ul-fiqhija, 1370h.ş., ç.2, sah.122.
- ↑ Imom Xumajnī, Kitob-ul-baj', 1410h.q., ç.3, sah.38.
Sarcaşma
- Alloma Hillī, Hasan ibni Jusuf, Qavoid-ul-ahkom, Qum, muassisai an-Naşr-ul-islomī, 1413h.q.
- Ibni Idrisi Hillī, Muhammad ibni Mansur, as-Saroir, Qum, daftari intişoroti islomī, 1410h.q.
- Imom Xumajnī, Sajidrūhulloh, Kitob-ul-baj', Qum, muassisai Ismoilijon, 1407h.q./1987m.
- Isfahonī, Sajid Abulhasan, Vasilat-un-naçot, Tehron, muassisai tanzim va naşri osori imom Xumajnī, copi avval, 1434h.q.
- Makorimi Şerozī, Nosir, al-Qavoid-ul-fiqhija, Qum, madrasai Imom Alī ibni Abitolib (a), 1383h.ş.
- Makorimi Şerozī, Nosir, Xututi iqtisodi islomī, Qum, Madrasat-ul-Imom Alī ibni Abitolib, copi avval, 1360h.ş.
- Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, al-Mavsuat-ul-fiqhija, Qum, muassisai Doirat-ul-maorifi fiqhi islomī, 1423h.q.
- Muassisai Doirat-ul-maorifi al-fiqh-ul-islomī, farhangi fiqhi forsī, Qum, muassisai Doirat-ul-maorifi fiqhi islomī, 1387h.ş.
- Mustafavī, Sajid Muhammadkozim, al-Qavoid-ul-fiqhija, Qum, muassisai an-Naşr-ul-islomī, copi cahorum, 1421h.q.
- Muhaqqiqi Domod, Sajidi Mustafo, Qavoidi fiqh, ç.1, Tehron, naşri ulumi islomī, 1406h.q.
- Muhaqqiqi Hillī, Ça'far ibni Hasan, Şaroe'-ul-Islom fi masoil-il-haloli va-l-harom, Qum, muassisai Ismoilijon, copi duvvum, 1408h.q.
- Naçafī, Muhammadhasan, Çavohir-ul-kalom, Bejrut, Doru ehjo-it-turos-il-arabī, 1430h.q.
- Razmī, Muhsin va Xolid Nabinijo, «Barrasiji qoidai «man hoza malika» dar fiqh va huquqi mavzuai Eron, paƶūhişhoi fiqh va huquqi islomī, şumorai 31, bahori 1392h.ş.
- Sabzavorī, Sajid Abdula'lo, Muhazzab-ul-ahkom, Qum, Dor-ut-tafsir.
- Xuī, Sajid Abulqosim, Minhoç-us-solehin, Qum, naşri madinat-ul-'ilm, 1368h.ş./1410h.q.
- Şajxi Tūsī, Muhammad ibni Hasan, al-Mabsut, Tehron, copi Murtazavī, 1387h.q.
- Şahidi Sonī, Zajnuddin ibni Alī, Masolik-ul-afhom, Qum, muassisai al-Ma'orif-ul-islomija, 1413h.q.