Tulaqo'
Tulaqo' ba ma'noi ozodşudagon, işora ba guruhe az muxolifoni Pajƣambari A'zam, hazrati Muhammad (s) ki ba'd az Fathi Makka, az muçozotaşon sarfi nazar kard. Abusufjon va farzandaş Mu'ovija az barçastatarini tulaqo' ba şumor meraftaand.
Imomi Alī (a) dar çangi Siffajn, tulaqo'ro kasone muarrifī kard, ki hamvora bo Islom duşmanī karda va az rūi dil imon ovardaand. Tulaqo', jak ta'biri tahqiromez buda, ki dar borai Banī Umajja ba kor merafta va bar hamin asos, şoistai xilofat donista nameşudaand.
Mafhumşinosī
Tulaqo' ba ma'noi asiri ozodşuda ast.[1] Pajƣambar (s) in istilohro dar Fathi Makka dar borai guruhe az aholiji Makka ba kor burd.[2] In guruh, az muxolifoni Pajƣambar budand, ki ba'd az Fathi Makka az rūi dil va bo ikroh musulmon şudand va Pajƣambar ononro ba bardagī nagirift va tulaqo'- ja'ne ozodşudagon xitobaşon kard.[3]
Ba guftai Sajid Muhammadhusajni Tehronī, olimi şiai qarni cahordahum, tulaqo' peş az Fathi Makka meguftand, Muhammadro bo qavmaş raho kuned, agar bar onho ƣalaba kard, mo ham Islom meovarem va agar onho bar Muhammad pirūz şudand, qavmaş moro az dasti ū naçot xohand dod.[4] Tulaqo, goh «musulmononi Fathi Makka» (muslimat-ul-fath) niz xonda şudaand.[5]
Te'dod va maşohir
Bino bar barxe guzorişhoi ta'rixī, tulaqo' beş az du hazor nafar budaand.[6] Hamcunin dar manobei ta'rixī, az afrode cun Abusufjon, Mu'ovija ibni Abisufjon, Jazid ibni Abusufjon, Suhajl ibni Amr, Huvajtib ibni Abdul'uzzo,[7] Çubajr ibni Mut'im, Ikrama ibni Abiçahl, Itob ibni Asid, Safvon ibni Umajja, Muti' ibni Asvad, Hakim ibni Hizom, Horis ibni Huşom va Hakam ibni Abil'os[8] ba unvoni tulaqo' jod şudaast.
Hasan ibni Farahoni Molikī (zodai 1390h.q.), olimi ahli sunnat, tulaqo'ro az çihati maqomu manzalat ba se guruh taqsim kardaast:
- Guruhe, ki Pajƣambar ba durustiji imonaşon itminon doşt va ba onho cize ba unvoni muallifatu qulub nadod; monandi Ikrama ibni Abiçahl, Itob ibni Asid va Çubajr ibni Mut'im.
- Guruhe ki Pajƣambar baroi ta'lifi qulub amvole ba onon dod; az çumla Abusufjon, Mu'ovija, Safvon ibni Umajja va Muti' ibni Asvad. In guruh, pojontarin marotibai tulaqo' donista şudaand.
- Guruhe mobajni guruhi avval va guruhi duvum, ki Horis ibni Hişom, Suhajl ibni Amr va Hakim ibni Hizom, az in afrod muarrifī şudaand.[9]
Korburdi tahqiromez dar borai Banī Umajja
Ba guftai barxe paƶūhişgaroni muosir, ta'biri tulaqo' bar nav'e badnomī dalolat mekarda[10] va bar hamin asos, Banī Umajjaro hizb-ut-tulaqo' donistaand.[11]
Hazrati Alī (a) dar nomae ba Mu'ovija, ūro az tulaqo' xonda va bar hamin asos, ūro şoistai xilofat, imomat va maşvarat nadonista ast.[12] Imom Alī (a) hamcunin dar çangi Siffajn, tulaqo'ro kasone donista, ki bo ikroh (az maçburī), Islom ovarda va hamvora alajhi Islom dar holi çang budaand.[13] Alī ibni Abitolb (a) ononro duşmani Qur'on, sunnati Pajƣambar va ahli bid'at va rişva muarrifī kardaast.[14]
Hazrati Zajnab (s), hangome, ki dar asorati Jazid ibni Mu'ovija bud, dar xutbae Jazidro farzandi tulaqo' xond.[15]
Bino bar onci Ahmad ibni Jahjoi Balozurī, muarrixi qarni sejumi hiçrī dar kitobi xud Ansob-ul-aşrof ovarda, Umar ibni Xattob, tulaqo' va farzandonaşonro şoistai xilofat namedonista ast.[16]
Ezoh
- ↑ Ibni Manzur, Lison-ul-arab, 1414h.q., ç.10, sah.227.
- ↑ Ibni Hişom, as-Sirat-un-nabavijja, Dor-ul-ma'rifat, ç.2, sah.412; Tabarī, Ta'rix-ul-umami va-l-muluk, 1387h.ş., ç.3, sah.61.
- ↑ Maqrizī, Imto'-ul-asmo', 1420h.q., ç.1, sah.391.
- ↑ Husajniji Tehronī, Imomşinosī, 1426h.q., ç.18, sah.280.
- ↑ Molikī, as-Suhbatu va-s-sahoba, 1422h.q., sah.192.
- ↑ Muqaddasī, al-Bad'u va-t-ta'rix, Maktabat-us-saqofat-ud-dinijja, ç.4, sah.236.
- ↑ Husajniji Tehronī, Imomşinosī, 1426h.q., ç.18, sah.280.
- ↑ Molikī, as-Suhbatu va-s-sahoba, 1422h.q., sah.192 - 193.
- ↑ Molikī, as-Suhbatu va-s-sahoba, 1422h.q., sah.192 - 193.
- ↑ Çavodī, “Tulaqo' va naqşi onon dar ta'rixi Islom», sah.7.
- ↑ Çavodī, “Tulaqo' va naqşi onon dar ta'rixi Islom», sah.2.
- ↑ Minqarī, Vaq'atu Siffajn, 1404h.q., sah.29.
- ↑ Ibni Qutajba ad-Dinavarī, al-Imomatu va-s-sijosat, 1410h.q., sah.178.
- ↑ Ibni Qutajba ad-Dinavarī, al-Imomatu va-s-sijosat, 1410h.q., sah.178.
- ↑ Tabarsī, al-Ehtiçoç, 1403h.q., ç.2, sah.308.
- ↑ Balozurī, Çumal min ansob-il-aşrof, 1417h.q., ç.10, sah.434 – 435/ Ibni Haçari Asqalonī, al-Isoba, 1415h.q., ç.4, sah.70.
Sarcaşma
- Ibni Haçari Asqalonī, al-Isoba fi tamjiz-is-sahoba, tahqiq: Odil Ahmad Abdulmavçud va Alī Muhammad Mu'avvaz, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmijja, 1415h.q./1995m.
- Ibni Qutajba ad-Dinavarī, Abdulloh ibni Muslim, al-Imomatu va-s-sijosat, tahqiq: Aliji Şirī, Bejrut, Dor-ul-azvo', at-tab'at-ul-ulo, 1410h.q.
- Ibni Manzur, Muhammad ibni Mukarram, Lison-ul-arab, tasheh: Ahmad Fors, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1414h.q.
- Ibni Hişom, as-Sirat-un-nabavijja, Abdulmalik ibni Hişom, tahqiq: Mustafo as-Saqo va Ibrohim al-Abjorī va Abdulhafiz Şiblī, Bejrut, Dor-ul-ma'rifat, be to.
- Balozurī, Ahmad ibni Jahjo, kitobi Çumal min ansob-il-aşrof, tahqiq: Suhajl Zakkor va Rijoz Ziriklī, Bejrut, Dor-ul-fikr, 1417h.q./1996m.
- Çavodī, Sajidmahdī, “Tulaqo' va naqşi onon dar ta'rixi Islom», dar maçallai paƶūhişnomai ta'rix, şumorai 12, pojizi 1387h.ş.
- Husajniji Tehronī, Sajid Muhammadhusajn, Imomşinosī, Maşhad, naşri Alloma Tabotaboī, 1426h.q.
- Tabarsī, Ahmad ibni Alī, al-Ehtiçoç ala ahl-il-luççoç, Maşhad, naşri Murtazo, 1403h.q.
- Tabarī, Muhamad ibni Çarir, Ta'rix-ul-umami va-l-muluk, Bejrut, Dor-ut-turos, 1378h.ş.
- Molikī, Hasan ben Farahon, as-Suhbatu va-s-sahoba bajn-al-itloq-il-luƣavī va-t-taxsis-iş-şar'ī, Ummon, Markaz-ud-dirosot-it-ta'rixijja, 1422h.q./2002m.
- Muqaddasī, Mutahhar ibni Tohir, al-Bad'u va-t-ta'rix, Bur Said, Maktabat-us-saqofat-ud-dinijja, be to.
- Maqrizī, Ahmad ibni Alī, Imto'-ul-asmo' bimo li-n-nabiji min-al-ahvol va-l-amvoli va-l-hafadati va-l-mato', tahqiq: Muhammad Abdulhamid an-Namisī, Bejrut, Dor-ul-kutub-il-ilmijja, 1420h.q./1999m.
- Minqarī, Nasr ibni Muzohim, Vaq'atu Siffajn, tahqiq: Abdussalom Muhammad Horun, al-Muassisat-ul-arabijjat-ul-hadisa, 1382h.q./ ofset: Qum, Manşurotu maktabat-il-Mar'aşi-n-Naçafī, 1404h.q.