at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on (arabī: اَلتّمْهید فی عُلومِ الْقُرْآن) kitoest ba zaboni arabī dar borai ulumi qur'onī naviştai Muhammadhodiji Ma'rifat (1309 - 1385h.ş.). At-Tamhid ki gustardatarin asari muosir dar borai ulumi qur'onī donista şuda, dar şaş çild, ba mabohisi vahj, nuzuli Qur'on, ta'rixi Qur'on, qiroathoi muxtalif, nosixu mansux, muhkamu mutaşobeh va e'çozi Qur'on pardoxta ki se çild az on, dar borai maboonī va viƶagihoi e'çozi Qur'oni Karim ast. Muhammadhodiji Ma'rifat dar ta'lifi at-Tamhid, az manobei ahli sunnat va şia dar mavzu'oti muxtalife az çumla ulumi qur'onī, tafsir va ta'rix bahra burdaast. At-Tamhid borho manbai paƶūhişhoi muxtalif qaror girifta va ba unvoni matni darsī dar donişgohho va havzahoi ilmija istifoda şudaast.
 | |
| Navisanda | Muhammadhodiji Ma'rifat |
|---|---|
| Mavzu' | Ulumi Qur'on |
| Zabon | arabī |
| Maçmua | 10 çild |
| Noşir | Muassisai farhangī-intişorotiji at-Tamhid |
| Sanai naşr | 1388h.ş. |
Barxe az viƶagihoi at-Tamhid, iboratand az: durī az parokandagūī va vozeh soxtani mavzui bahs, istifoda az rivojoti ahli sunnat va şia, hamcunin rūjkardi intiqodī dar bajoni mavzu'. At-Tamhid, çubronkunandai nabudani mavsuahoi qur'onī dar mijoni şiajon donista şudaast.
Se çild az at-Tamhid, to soli 1367h.ş. tavassuti intişoroti Markazi mudirijati Havzai ilmijai Qumi cop şudaast. Sipas Daftari intişoroti islomī onro dar şaş çild cop karda va sarançom muassisai at-Tamhid, nusxae dahçildī az kitobro muntaşir karda ki ilova bar şaş çildi ibtidoī, se kitobi Şubahot va rudud, Sijonat-ul-Qur'oni man-t-tahrif va niz at-Tafsiru va-l-mufassirunro niz dar xud çoj dodaast. Se asari axir, peş az on ba surati mustaqil cop şuda budand. Tarçumaho va xulosahoi muxtalifi at-Tamhid ba zaboni forsī muntaşir şuda va baxşhoe az asar niz ba surati mustaqil tarçuma şudaast; az çumla kitobi Tanosubi ojot. Narmafzori diçitali at-Tamhid, tavassuti Daftari tabliƣoti islomiji havzai ilmijai Qum intişor joftaast.
Kullijot va çojgoh
Kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, naviştai Muhammadhodiji Ma'rifat, hosili joddoştbardorihoi pajvastai navisanda dar borai ulum qur'onī ast, ki sarançom tadvin va ta'lif şuda va navisanda, in asarro muqaddamae baroi tafsire bo unvoni «al-Vasit» medonistaast.[1]
At-Tamhid dar şaş çild, ba haft mavzu' az mavzu'oti vobasta ba ulumi qur'onī pardoxtaast: vahj, nuzuli Qur'on, ta'rixi Qur'on, qiroathoi muxtalif, nosixu mansux, muhkamu mutaşobeh, va hamcunin e'çozi Qur'on.[2] Çildi avvali kitob, şomili se bahsi naxust, ja'ne vahj, nuzuli Qur'on va ta'rixi Qur'on ast. Çildi duvum, şomili mabohisi vobasta ba qiroathoi muxtalif va ojoti nosixu mansux; çildi sejum, darbardorandai muhkam va mutaşobeh ast[3] va dar çildhoi corum, pançum va şaşum, mabohisi vobasta ba e'çozi Qur'on omadaast; az çumla maboniji e'çoz, e'çozi bajoniji Qur'oni Karim, e'çozi ilmī, e'çozi ogohī dodan az ƣajb va hamcunin e'çozi taşre'iji Qur'oni Karim.[4]
At-Tamhid, kitobe çome' va gustarda tavsif şudaast, ki beştari mabohisi ulumi qur'oniro darbar dorad[5] va bar xilofi osori peş az xud ki takrori suxani guzaştagon budaand, gome ba peş va dar çihati ravşan soxtani xatoho va laƣzişhoi osori peşin ast.[6] Ojatulloh Ma'rifat hamcunin dar soli 1358h.ş., se çildi naxusti kitobro ki peşi on cop şuda bud, bo boznigarihoī muntaşir soxt.[7]
Muhammadhodiji Ma'rifat dar ta'lifi kitobi at-Tamhid, az manobei farovoni ahli sunnat va şia, az çumlai osori ulumi qur'onī, tafosir, manobei hadisī, ta'rixu şarhiholho, osori e'tiqodī va kalomī va hamcunin kitobhoi fiqhī, usūlī va adabī bahra burdaast.[8] at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, jake az manobei asliji paƶūhişhoi vobasta ba ulum qur'onī buda, binobar guzorişho, pojoni nomaho va osor bisjore bo takja ba on nigoriş jofta va xulosahoi muxtalife az on ba unvoni matni darsī dar donişgohho va havzahoi ilmija istifoda şudaast.[9]
Dar borai muallif
Muhammadhodiji Ma'rifat (1309 - 1385h.ş.) az faqihonu hadisşinosoni şia va az muhaqqiqonu muallifoni ulumi qur'onī va tafsiri Qur'oni Karim bud.[10] Ma'rifat tahsilkardai havzai ilmijai Karbalo,[11] Naçaf[12] va Qum bud.[13] Ma'rifat dar Qum, ilova bar tadrisi kitobhoi Rasoil, Makosib va Kifoja va sipas tadrisi xoriçi fiqhu usuli fiqh, dar madrisai Haqqonī, ba tadrisi ulumi qur'onī mepardoxt[14] va dar hamin rosto, to soli 1358h.ş., se çild az kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ba cop rasid.[15] Pas az on ki durusi tafsiru ulumi qur'onī ba unvoni darsi rasmiji havza tasvib şud, ba tarbijati şogirdone baroi tadrisi darshoi favq maşƣul şud va dar kanori on, 14 donişkadai ulumi qur'oniro dar nuqoti muxtalifi Eron doir kard.[16]
Ma'rifat, osori digare az çumla at-Tafsir-ul-asar-il-çome',[17] Sijonat-ul-Qur'oni min-at-tahrif[18] va hamcunin kitobi Şubahotun va rududro dar posux ba şubahoti şarqşinosoni ƣarbī va barxe ravşanfikroni arab dar borai Qur'oni Karim,[19] va kitobi duçildiji at-Tafsiru va-l-mufassirunro[20] nigoşta ki du mavridi axir, ilova bar intişori mustaqil, ba hamrohi kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on niz cop şudaast.[21] Ū hamcunin osori fiqhie niz doşta, ki az on çumla: Tamhid-ul-qavoid, Hadisi lo tu'od, Vilojat-ul-faqih: ab'oduho va hududuho, Molkijjat-ul-arz va Masoilun fi-l-qazo, hamagī ba zaboni arabiand.[22]
Viƶagiho va ravişi nigoriş
Ojatulloh Ma'rifat dar kitobi at-Tamhid, dar mavoride ba tabjini mafhumşinosiji istilohotī az qabili vahj va e'çoz pardoxta va goh dar borai ahamijati mavzu'ote az qabili asbobi nuzul, matolibe naviştaast.[23]
At-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, hamcunin az parokandagūī orī buda bo tarhi savolote dar ibtidoī har baxş, masa'lai mavridi bahsro ravşan soxtaast.[24] Dar in kitob, az rivojoti ahli sunnat va şia dar mavzu'oti muxtalif az çumla dar borai cigunagiji nuzuli vahj, naxustin va oxirin ojot va asbobi nuzul istifoda şudaast.[25]
Muallifi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, dar muqaddamai kitob, tasreh kardaast, ki tanho matolibero dar kitobi xud ovarda ki ba durustī va itqoni on itminon jofta[26] va az hamin rū matolibi kitobro peş az intişor, ba surati matni darsī dar ixtijori tullobi havzahoi ilmija qaror doda va dar hangomi tadrisi matolib, az didgohho va naqdhoi havzavijon baroi takmilu bozsoziji muhtavoi asari xud bahra burdaast.[27]
Viƶagihoi digare ki baroi at-Tamhid zikr şuda, iboratand az: çubroni nabudani mavsu'ahoi qur'onī dar mijoni şiajon,[28] tabjini çojgoh va naqşi şia dar arsai ulumi qur'onī[29] va hamcunin rūjkardi intiqodī dar bajoni mabohis to on ço ki dar mavoride bo qote'ijat ba naqdi nazaroti Ojatulloh Xuī va Alloma Tabotaboī mepardozad.[30]
Nigohe ba muhtavo
Naxustin matlabi kitob pas az muqaddama bo unvon «al-Vahju va-l-Qur'on» ūhdadori tabjini barxe az mavzu'oti vobasta ba vahj ast monandi: vahj dar luƣat, vahj dar Qur'on, vahj az nazari fajlasufoni ƣarb, aqsomi vahji risolī, barohini isboti vuçudi nafas va afsonai ƣaroniq va...[31] Vahj dar luƣat e'lomi sari' va maxfī ast xoh bo işora va jo naçvoju zamzama va bexi gūş suxan guftan va jo naviştani maxfijona va dar Qur'on ham ba hamin ma'no ba kor raftaast. dar ojati 11 surai Marjam فَخَرَجَ عَلَىٰ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَىٰ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيًّا pas, az mehrob bar qavm xeş daromad va eşonro ogoh gardonid ki rūzu şab ba nijojiş bipardozed. Afzun bar ma'noi luƣavī se korburdi digar baroi vahj dar Qur'on vuçud dorad, ki iboratand az: 1 - soxtoriji tabiī ki dar nihodu zoti mavçudot nahuftaast, ki şuuri botinī va fitrī ham namunae az on ast. Ojati 68 surai Nahl وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ Va Parvardgori tu ba zanbūri asal vahj [=ilhom] kard, ki az porae kūhho va az barxe daraxton va az on ci dorbast mekunand, xonahoe baroi xud durust kun. Bajongari hamin guna az vahj dar zanbūri asal ast. Va niz ojati 12 surai Fussilat وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها Va dar har osmone kor[-i marbut ba] onro vahj farmud. 2 - Ilhomi nafsī jo hamon şuuri botinī, ki gunae digar az vahj dar Qur'on ast. Ojati 7 surai Qasas namunae az in guna vahj ast وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ ۖ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي ۖ إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ Va ba modari Mūso vahj kardem ki: «ūro şir deh, va cun bar ū bimnok şudī ūro dar Nil biandoz va matarsu andūh mador, ki mo ūro ba tu bozmegardonem va az [zumrai] pajƣambaronaş qaror medihem.» 3 - Vahji rsolī, hamonest, ki Xudovand ba pajƣambaraş (bo vositai farişta jo biduni vosita) baroi tabliƣi risolataş ilqo mekunad.[32]
Pojonbaxşi kitob matlabe ast bo unvoni al-Hurrijatu va-l-musoaoti fi zill-il-Islom. Navisanda dar çam'bandiji bahs dar borai asironi çangī megūjad: asironi çangī ki hanuz çang idoma dorad asir meşavand mahkum ba qatl hastand, vale agar çang tamom şuda boşad peşvoi musulmonon on ciro ki saloh medonad dar borai onon içro mekunad, monandi: ozodsozī agar xatare baroi musulmonon nadoşta boşand va jo taboduli asiron va jo giriftani fidja baroi ozodī va jo mole ki mavridi tavofuqi tarafajn boşad. Dar ƣajri in surat asorat baroi onon behtar az kuşta şudan ast şojad dar partavi tarbijati musulmonon va dilsūziji onon hidojat şavand.[33]
Copho, talxis va tarçuma
Kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, tavassuti se intişorot ba cop rasidaast; intişoroti Markazi mudirijati havzai ilmijai Qum, se çildi ibtidoi kitobro to soli 1367h.ş., se bor cop kardaast;[34] Daftari intişoroti islomī vobasta ba Çome'ai mudarrisini havzai ilmijai Qum, şaş çild az kitobro borho muntaşir karda va barxe az muçalladoti on ba copi pançum rasida[35] va sarançom, Muassisai at-Tamhid, onro dar 10 çild ba cop risondaast.[36] Nusxai 10 çildī, cunonkiji Muhammadhodiji Ma'rifat tavzeh dodaast, ilova bar şaş çild kitobi at-Tamhid, se kitobi Şubahotun va rudud, Sijonat-ul-Qur'oni min-at-tahrif va at-Tafsiru va-l-mufassirunro dar xud çoj dodaast.[37] Se kitobi mazkur, peş az on ba tavri mustaqil ba cop rasidaand.[38]
Kitobi duçildiji talxisi at-Tamhid, xulosae az kitobi şaşçildiji at-Tamhidi fiji ulum-il-Qur'on ast, ki baroi istifoda ba unvoni matni darsī dar havzahoi ilmija tadvin şuda[39] va borho dar du intişoroti islomī va at-Tamhid ba cop rasidaast.[40] Hamcunin kitobi ta'rixi Qur'on, bo iqtibos az du çildi avvali kitobi at-Tamhid, baroi tadris dar riştai donişgohiji ulumi qur'onī, hamroh bo izofatī ba zaboni forsī cop şudaast.[41]
Kitobe bo unvoni Tanosubi ojot, tarçumai forsiji baxşe az çildi pançumi kitobi at-Tamhid, tavassuti Izzatulloh Mavloinijo Hamadonī, dar soli 1373h.ş.i cop şudaast.[42] Tarçumahoi forsiji zijode az at-Tamhid ba cop rasida va intişor joftaast; az çumla Omūzişi ulumi Qur'on, tarçumai Abumuhammad Vakilī, Muqaddamae bar ulumi qur'onī, tarçumai Çavodi Erevanī va asare bo unvoni Tarçumai at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ba kūşişi Mirzo Alizoda va Muçtabo Xattot.[43]
Narmafzori at-Tamhid
Narmafzor diçitoliji «at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on» tavassuti Markazi ittiloot va madoriki islomī, vobasta ba Daftari tabliƣoti islomiji havzai ilmijai Qum intişor joftaast.[44] In barnoma şomili matni komili 10 çild kitobi at-Tamhidi fiji ulum-il-Qur'on ast ki beş az haşt hazor istiloh dar havzai ulumi qur'oniro dar ixtijori korbaron qaror medihad. In narmafzor hamcunin qobilijati istifoda az panç hazor namoja va cakida az mutuni at-Tamhidro baroi korbaron faroham mesozad.[45]
Çustorhoi vobasta
Ezoh
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.257
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.60
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.60
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.61
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.271
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.271
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.272
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.273 - 274
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.275
- ↑ Bahçatpur, «Sajre dar zindagiji ilmiji Ojatulloh Ma'rifat», sah.181
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.166 - 167
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.167
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.170
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.170
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.170
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.170
- ↑ Bahçatpur, «Sajre dar zindagiji ilmiji Ojatulloh Ma'rifat», sah.181
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.170
- ↑ Bahçatpur, «Sajre dar zindagiji ilmiji Ojatulloh Ma'rifat», sah.180
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.171
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.171
- ↑ Ma'rifat, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», sah.171 - 172
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.267
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.268
- ↑ Xaraqonī, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», sah.268
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.64
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.64 - 65
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.85
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.85
- ↑ Nasirī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», sah.87
- ↑ Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, 1386h.ş., ç.1, sah.24 - 25
- ↑ Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, 1386h.ş., ç.1, sah.27 - 29
- ↑ Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, 1386h.ş., ç.6, sah.340
- ↑ Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, 1367h.ş., copi sejum
- ↑ Nig.: Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ç.3, 1390h.ş., copi pançum; Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ç.4, 1391h.ş., copi pançum
- ↑ Ma'rifat, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, 1386h.ş.
- ↑ Ma'rifat, Ulumi qur'onī, 1381h.ş., sah.17; «at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on»
- ↑ Ma'rifat, Ulumi qur'onī, 1381h.ş., sah.17; «at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on»
- ↑ Ma'rifat, Ulumi qur'onī, 1381h.ş., sah.17
- ↑ Ma'rifat, talxisi at-Tamhid, 1394h.ş., copi nuhum; Ma'rifat, Talxisi at-Tamhid, 1397h.ş., copi pançum
- ↑ Ma'rifat, Ulumi qur'onī, 1381h.ş., sah.17
- ↑ Ma'rifat, tanosubi ojot, 1373h.ş
- ↑ Xurramşohī, Donişnomai qur'onu qur'onpaƶūhī, 1377h.ş., ç.1, sah.809
- ↑ «at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», paƶūhişkadai mudirijatu madoriki islomī
- ↑ «at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», paƶūhişkadai mudirijatu madoriki islomī
Sarcaşma
- «التمهید فی علوم القرآن», sajti Paƶūhişkadai mudirijati ittilootu madoriki islomī, sanai darçi matlab: 5 ozari 1390h.ş., sanai bozdid: 7 ozari 1397h.ş.
- «التمهید فی علوم القرآن», sajti hifzu naşri osori Ojatulloh Ma'rifat, sanai bozdid: 8 ozari 1397h.ş.
- Bahçatpur, Abdukarim, «Sajre dar zindagiji ilmiji Ojatulloh Ma'rifat», dar kitobi ma'rifati qur'onī: jodngori Ojatullohi Muhammadhodiji Ma'rifat, zeri nazari gurūhi qur'onpaƶūhī paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, ba kūşişi Alī Nasirī, ç.1, Tehron, Sozmoni intişoroti Paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, 1387h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, «Zindagiji xudnavişti ustod Ma'rifat», dar kitobi Ma'rifati qur'onī: jodngori Ojatullohi Muhammadhodiji Ma'rifat, zeri nazari gurūhi qur'onpaƶūhiji Paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, ba kūşişi Alī Nasirī, ç.1, Tehron, Sozmoni intişoroti Paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, 1387h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, Tanosubi ojot, tarçumai Izzatullohi Mavloinijo Hamadonī, Qum, Bunjodi maorifi islomī, 1373h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, Ulumi qur'onī, Qum, muassisai farhangiji tamhid, 1381h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, Qum, intişoroti at-Tamhid, 1386h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ç.3, Qum, markazi mudirijati havzai ilmijai Qum, 1367h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ç.3, Qum, muassisai intişoroti islomī, 1390h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on, ç.4, Qum, muassisai intişoroti islomī, 1391h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, talxisi at-Tamhid, copi nuhum, Qum, daftari intişoroti islomiji çome'ai mudarrisini havzai ilmijai Qum, 1394h.ş.
- Ma'rifat, Muhammadhodī, talxisi at-Tamhid, copi pançum, Qum, muassisai at-Tamhid, 1397h.ş.
- Nasirī, Alī, «Naqdu barrasiji kitobi at-Tamhidu fi ulum-il-Qur'on», dar kitobi Ma'rifati qur'onī, jodngori Ojatullohi Muhammadhodiji Ma'rifat, zeri nazari gurūhi qur'onpaƶūhī Paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, ba kūşişi Alī Nasirī, ç.3, Tehron, Sozmoni intişoroti Paƶūhişgohi farhangu andeşai islomī, 1387h.ş.
- Xaraqonī, Hasan, «at-Tamhid va çojgohi on dar mijoni osori qur'onpaƶūhī», dar maçallai Ilohijot va huquq, №26, zimistoni 1386h.ş.
- Xurramşohī, Bahouddin, Donişnomai Qur'on va qur'onpaƶūhī, Tehron, dūston - nohid, 1377h.ş.