Jump to content

Истеъмор

Аз wikishia

Истеъмор (форсӣ: استعمار) тасаллути қаҳрии як кишвар ё миллате бар кишвар ва миллати дигар ва нигаҳ доштани он дар вазъияти вобаста, фурудаст ва ақабмонда аст. Истеъмори аврупоиён бо ишғоли кишварҳои мусулмоннишини шимоли Африқо оғоз шуд ва сипас бар ҷомеъаҳои дигар аз ҷумла ҷомеъаи шиаёни Эрон, Ироқ ва Ҳинд густариш ёфт. Ба гуфтаи муҳаққиқон, Эрон ҳеҷ гоҳ расман мустаъмира нашуд; аммо аз тариқи қарордодҳои ноодилонаи тиҷорӣ, таҳти таъсири қудратҳои истиъморӣ қарор гирифт. Нерӯҳои англисӣ таи ҷанги ҷаҳонии аввал, Ироқро ишғол карданд ва ҳукумати дастнишонда дар он мустақар намуданд. Дар Ҳинд низ ҳукумати шиии Авадҳ ба дасти кампанияи ҳинди шарқии Англия нобуд шуд. Ишғоли Фаластин ва таъсиси Исроилро низ аз паёмадҳои истеъмор медонанд.

Таҷзияи кишварҳои мустаъмира ва тасарруфи манобеи иқтисодии онҳоро яке аз равишҳои калидии истеъморгарон донистаанд. Пас аз ҷанги ҷаҳонии аввал, императории усмонӣ ба дасти қудратҳои истиъморӣ таҷзия шуд ва кишварҳои ҷадиде монанди Ироқ, Сурия ва Лубнон эҷод шуданд. Тасарруфи манобеи табиӣ, қарордодҳои истиъморӣ, эҷоди тағироти фарҳангию забонӣ ва тазъифи ҳувияти бӯмӣ аз ҷумла равишҳои истиъморӣ баршумурда шудааст.

Мусулмонон дар баробари истеъмор, ба шеваҳои мухталифе муқовимат кардаанд. Аз ҷумлаи ин равишҳо, фатвоҳои уламои шиа дар Ироқу Эрон, таъсиси созмонҳои зиддиистиъморӣ, қиёмҳои мусаллаҳона, инқилоб ё истиқлолталабиҳои хушунатпарҳез будааст.

Мафҳум ва ҷойгоҳи истеъмор

Дар истилоҳи сиёсӣ, истеъмор ба маънои тасаллути фарҳангӣ, сиёсӣ ва иқтисодии миллати нерӯманд бар миллати заъиф ва нигаҳ доштани онон дар вазъияти вобаста, фурудаст ва ақибмонда аст.[1] Истеъмор бо мафҳуми истисмор (баҳракашӣ) иртиботи наздик дорад.[2] Қудрат гирифтани ҳукумати усмонӣ ва қатъи иртиботи заминии Аврупо ва Осиё[3] анбошти сармоя дар дастгоҳи калисои Аврупо ва майл ба тасарруфи сарватҳои афсонаии шарқро иллати аслии рӯй овардани аврупоиён ба истеъмор донистаанд.[4]

Гуфта шудааст ки аврупоиёни қарни понздаҳу шонздаҳи мелодӣ, илова бар ҳадафи иқтисодӣ, ба ангезаи мубориза бо густариши Ислом даст ба истеъмори манотиқи мусулмоннишини шимоли Африқо заданд.[5] Тибқи санадҳои таърихӣ, бисёре аз кишварҳои исломӣ ва ҷавомеъи шиъӣ таҳти таъсири истеъмори аврупоиён будаанд.[6] Ба гуфтаи пажӯҳишгарони таърихӣ, бар асари кунишҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии қудратҳои истиъморӣ дар кишварҳои мустаъмира, тағироти зиёде дар ҳавзаҳои ҷуғрофиёӣ (тасарруфу таҷзияи сарзаминӣ),[7] фарҳангӣ-иҷтимоӣ (тазъифи арзишҳои миллӣ-мазҳабӣ ва тағйири сабки зиндагӣ)[8] ва иқтисодӣ (ғорати манобеъ ва эҷоди низоми ягонаи маҳсулот)[9] дар кишварҳои мустаъмира падид омадааст.

Густараи истеъмор дар ҷомеъаҳои исломӣ

Шаҳри Субата дар шимоли Марокаш ва ҷануби тангаи Ҷабалутториқ қарор дорад. Дар қарни 21 мелодӣ ин шаҳр ҷузъе аз хоки Испания ба ҳисоб меояд.

Пажӯҳишгарон, Субата (шаҳре дар шимоли Марокаши имрӯза)-ро аввалин макони мусулмоннишине донистаанд, ки ба дасти аврупоиён истеъмор шуд.[10] Алҷазоир, Либиё, Миср ва Тунис аз ҷумла кишварҳои мусулмоннишине ҳастанд, ки мустаъмираи аврупоиён будаанд.[11] Дар миёни ҷавомеъи шиъӣ низ Эрон, Ироқ ва Авадҳ (дар Ҳинд)-ро ҷомеаҳое медонанд, ки таҳти таъсири истеъмор будаанд.[12]

Эрон ва қарордодҳои истиъморӣ

Эронро ҳеҷ гоҳ ба таври расмӣ ва ба шакли комил мустаъмираи кишварҳои аврупоӣ надонистаанд;[ниёзманди манба] бо ин ҳол, пажӯҳишҳо нишон медиҳад, ки аз замони ҳузури нахустин гурӯҳ аз истеъморгарон дар қарни 16 мелодӣ[13] то солҳои наздик ба Инқилоби исломии Эрон,[14] ин кишвар ҳамвора таҳти таъсири қудратҳои истиъморӣ будааст. Чунонки аз бархе асноду мукотиботи таърихӣ бармеояд, бархе аз қарордодҳои тиҷории Эрон бо коргузорони хориҷӣ, мисдоқи тасаллути нерӯи истиъморӣ бар Эрон дониста шудааст.[15] Дар қарни бистум низ Муҳаммади Мусаддиқ ва Абулқосими Кошонӣ бо ҳимояти мардумӣ тавонистанд нафти Эронро аз султаи коргузорони англисӣ хориҷ ва онро миллӣ кунанд.[16] Бо ин ҳол, фишорҳо ва коршиканиҳои Англия ва Амрико идома ёфт ва дар 28 мурдоди 1332ҳ.ш. тайи кудатое давлати Мусаддиқ суқут кард.[17]

Ишғоли Ироқ тавассути нерӯҳои англисӣ

Англия тайи ҷанги ҷаҳонии аввал (1332қ/1914м) ба давлати усмонӣ эъломи ҷанг кард.[18] Тибқи гузоришҳо, англисҳо гумон мекарданд ки шиаён, ҷониби англисиҳоро бигиранду уммоли усмониро аз Ироқ берун биронанд.[19] Бар хилофи ин тасаввур, бо вуҷуди ин ки фақиҳони шиаи Ироқ аз ҳукумати усмонӣ норозӣ буданд, алайҳи Британия фатвои ҷиҳод доданд; зеро ишғоли сарзамини исломӣ ба дасти масеҳиёнро шаръан ҳаром мешумурданд.[20] Бо ин ҳол, қувваҳои англисӣ тавонистанд бо такя бар силоҳҳои сангин, нерӯи ҳавоӣ[21] ва нерӯи инсоние, ки аз Ҳинд эъзом мешуд,[22] бар Ироқ мусаллат шаванд.

Сарнагунии ҳукумати шиаён Авадҳ дар Ҳинд

Компанияи Ҳинди шарқии Англия, дар миёнаи қарни ҳаждаҳум (1757 то 1764) бо ҳукуматҳои маҳаллии Ҳиндӯстон, аз ҷумла ҳукумати шиаи Авадҳ ворид набард шуд ва онҳоро шикаст дод.[23] Аз он пас, компанияи англисӣ бо нуфузу коршиканӣ ва ситондани хироҷҳои зиёд аз заминдорони он минтақа, боиси барҳам задани робитаи мутавозини миёни ҳокимон Авадҳ бо заминдорони он минтақа шуд ва ин масаъла шӯришҳоеро дар пай дошт.[24] Ҳамчунин Англия қарзҳои банкии калоне ба ҳукумати Авадҳ дод ва дар изои мутолиботаш, бахше аз сарзамини шиаён ва ҳамчунин равобити хориҷии онҳоро таҳти тасаллут худ гирифт ва Авадҳро ба ҳукумате дастнишонда табдил кард.[25] Британия дар соли 1858 ба баҳонаи поён додан ба шӯришҳои Авадҳ, ба ҳукумати шиаён дар ин минтақа поён дод ва он минтақаро ба императории худ замима кард.[26]

Ишғоли Фаластин

Бисёре аз андешмандон, масаълаи ишғоли Фаластинро аз паёмадҳои истеъмор медонанд.[27] Ба гуфтаи ин андешмандон, фатҳи императории усмонӣ дар ҷанги ҷаҳонии аввал ва қаюмияти Британия бар Фаластин сабаби зуҳури Исроил шуд.[28] Ҷудо аз наҳваи шаклгирии Исроил, бархе таҳлилгарон фароянди шаҳраксозии режими саҳюнистӣ дар манотиқи фаластиниро намунае аз ишғоли истиъморӣ баршумурдаанд.[29] Ҳамчунин талоши ин режим барои султа бар Навори Ғазза ва сохти манотиқи яҳудинишин дар ин минтақаро падедае истиъморӣ донистаанд.[30]

Шеваҳои мубориза бо истеъмор

Фатвои мароҷеъ алайҳи ишғолгарон

«Мутолибаи ҳуқуқ бар мардуми Ироқ воҷиб аст ва бар эшон аст, ки дар зимни иқдом барои таҳаққуқи хостаҳояшон, риояти оромишу амниятро бинамоянд ва дар сурате ки англисҳо аз қабули хостаҳои мардум худдорӣ намоянд бар мардум ҷоиз аст, ки барои дифоъ ба зӯру қуват чанг зананд зананд.»

Оқобзрги Теҳронӣ, Табақоту аълом-иш-шиъа, 1404ҳ.қ., ҷ.13, саҳ.263

Дар миёни аснод ба ҷомонда, намунаҳои ошкоре аз муборизаи мароҷеъи Ироқ бо истеъмори Англия вуҷуд дорад; масалан дар замони қоҷория, Сайид Муҳаммадкозими Яздӣ муборизаи алайҳи Англияро воҷиб эълом кард,[31] Муҳаммадтақии Шерозӣ фатвои ҷиҳод дод[32] ва ҳамчунин кор кардан дар идороти англисиро барои мусулмонон ҳаром донист.[33] Ба гуфтаи таърихнигорон, марҷаи тақлидҳое монанди Охунди Хуросонӣ[34] ва ҳатто Шайхушшариаи Исфаҳонӣ сареҳан шӯришҳои зиддианглисиро раҳбарӣ мекарданд.[35] Илова бар Ироқ, ҳузури нерӯҳои хориҷӣ дар Эрон низ бо вокуниши мароҷеъ ҳамроҳ буд. Барои мисол Муҳаммадтақии Шерозӣ дар соли 1329ҳ.қ. ва пас аз ҳамлаи нерӯҳои Русия ба шимоли Эрон, фатвое дар зарурати муқобила бо онон дод.[36] Ин фатвоҳо маҳдуд ба сарзаминҳои шиа набуд ва масалан дар пайи ишғоли кишвари Либиё тавассути қувваҳои италиянӣ ва низ ҳуҷуми қувваҳои Русия ва Англия ба Эрон, Сайид Муҳаммадкозими Яздӣ муқобила бо ишғолгаронро вазифаи тамоми мусулмонон эълом кард.[37]

Истфто дар бораи масрафи танбоку пас аз қарордоди Режӣ ва фатвои Мирзои Шерозӣ.

Ҳамчунин тибқи гуфта муаррихон, бархе аз рӯҳониюни Эрону Ироқ даст ба таъсиси гурӯҳҳои зиддиистиъморӣ ҳамчун ҷамъияти наҳзати исломӣ, ҳизби сиррии Наҷаф ва ҳизби сиррии Козимайн заданд.[38]

Мухолифат бо қарордодҳои истиъморӣ

Чунонки аз гузоришҳои таърихии даврони қоҷория бар меояд, бархе андешмандони ин даврон бо мафҳуми истеъмор ва таъсироте ки ба вижа дар Ҳинд бар ҷой гузошта буд, огоҳӣ доштанд.[39] Бо тавваҷуҳ ба ин масоил, рӯҳониюни шиа бо бисёре аз ин қарордодҳо, аз ҷумла имтиёзномаи Ройтер (сохтани ҷода, роҳи оҳан, садд ва баҳрабардорӣ аз маъдан, ҷангалҳо ва гумрукоти Эрон) ва имтиёзномаи Режӣ (инҳисори тутуну танбоку) мухолифат карданд.[40] Дар миёни иттифоқоте ки дар моҷарои наҳзати танбоку муассир буданд метавон ба муборизоти Сайид Ҷамолуддини Асадободӣ ва фатвои Мирзои Шерозӣ ишора кард.[41]

Талош барои барандозии ҳукуматҳои дастнишонда

Дар 1932м/1340ҳ.қ. оламоне ҳамчун Муҳаммадҳусайни Ноинӣ, Сайид Абулҳасани Исфаҳонӣ, Маҳдии Холисӣ ва Сайид Ҳасани Садр, бо подшоҳии Малик Файсал ба унвони дастнишондаи Англия мухолифат карданд.[42] Ҳамчунин дар соли 1941 ва пас аз ҳоким шудани Файсал, қиёме алайҳи ӯ шакл гирифт ва бархе аз фақиҳони шиа аз ҷумла Сайид Абулҳасани Исфаҳонӣ, Муҳаммадҳусайн Кошифулғито ва Абдукарими Ҷазоирӣ дар ҳимоят аз ин қиём, фатвои ҷиҳод доданд.[43]

Инқилоб ва истиқлолхоҳии хушунатпарҳез

Маросими тафвизи ҳукумати Ироқ ба Малик Файсали Аввал, тавассути намояндаи Англия

Ба гуфтаи муаррихон дар қарни нуздаҳуми мелодӣ, ҳиндиҳо талош карданд то аз тариқи муборизаи хушунатомез, бо истеъмор мубориза кунанд; аммо англисиҳо ин шӯришро саркӯб карданд.[44] Пас аз он, ҷунбиши истиқлолталабии Ҳинд дар қарни бистуми мелодӣ ва бо раҳбарии хушунатпарҳези Гандӣ ба натиҷа расид.[45] Албатта дар ин миён, мусулмонони Ҳиндӯстон низ хостори истиқлол шуданд ва аз тариқи фаъолиятҳои ҳизбии худ, кишвари Покистонро ташкил доданд.[46]

Бархе пажӯҳишгарон хушунатпарҳезии Гандиро бо равиши Имом Хумайнӣ дар Инқилоби исломии Эрон муқоиса кардаанд.[47] Имом Хумайнӣ дар бисёре аз суханрониҳо ва мактуботи худ, истеъморро мояи ғорати сарвати миллӣ, вобастагии иқтисодӣ, табоҳии фарҳанг ва арзишҳои бӯмӣ, динситезӣ ва тафриқаафкании мазҳабӣ баршумурдааст.[48] Вай силсилаи паҳлавиро дастнишондаи истеъморгарон медонист;[49] аммо ба гуфтаи пажӯҳишгарон, Имом Хумайнӣ дар равиши муборзотии худ эътиқоде ба ҳаракатҳои мусаллаҳона надошт.[50]

Шеваҳои истеъмор

Тасарруф ё таҷзияи сарзаминҳо

Яке аз аввалин равишҳои истиъмориро тасарруфи як сарзамин баршумурдаанд.[51] Барои мисол, истеъморгарони португалиявиҳо дар қарни шонздаҳуми милодӣ ҷазираҳое ҳамчун Ҳурмуз ва Баҳрайнро ба тасарруфи худ дароварданд.[52] Ҳамчунин гузориш шуда ки дар ибтидои қарни бистум 90 дарсади хоки Африқо таҳти истеъмор буд.[53] Истеъморгарони аврупоӣ қаламрави усмониро ишғол ва сипас таҷзия карданд ва кишварҳои ҷадиде монанди Ироқ, Сурия ва Лубнонро шакл доданд.[54] Ин равия баъд аз ҷанги ҷаҳонии дувум, бо таъсиси Исроил идома ёфт.[55] Дар Эрони давраи қоҷория низ Англия барои ҳифзи тасаллуташ бар Ҳинд ва дар рақобат бо Фаронса ва Русия, ба ҷазоири Халиҷи Форс ҳамла кард ва сипас тайи аҳдномаи Порис, Афғонистонро аз Эрон ҷудо намуд.[56]

Тағйири фарҳанги бӯмӣ

Килисои қалъаи Португалиявиҳо дар ҷазираи Ҳурмуз

Эҷоди тағироти фарҳангӣ дар манотиқи мустаъмираро яке аз равишҳои тасаллути истиъморӣ баршумурдаанд.[57] Ҳамчунин мегӯянд тарвиҷ бебандуборӣ, тазъифи арзишҳои бӯмӣ ва тағйири низоми арзишҳои ахлоқӣ аз намунаҳои тағироти фарҳангии истеъморгарон аст.[58] Ба унвони мисол англисҳо дар Ҳинд ба дунболи тасбити забони ҳиндӣ, ва дар муқобил, мусулмонон хостори тасбити забон урдӯ буданд; ба ҳамин далел мусулмонони Ҳинд муассисоте таъсис карданд то забони урдӯро тарвиҷ кунанд.[59] Фаронса низ дар Лубнону Сурия саъй кард забони фаронсавиро густариш диҳад ва илова бар он, шеваи зиндагии аврупоиро дар ин манотиқ ривоҷ диҳад.[60]

Истеъмори иқтисодӣ

Аз шеваҳои истеъмори иқтисодӣ метавон ба ғорати манобеъ ва хироҷситонӣ аз туҷҷору бозаргонон ишора кард.[61] Барои мисол, ҳадафи истеъморгарони ҷазоири халиҷи Форсро гирифтани хироҷ аз туҷҷори халиҷи Форс, тасаллут бар киштиронии уқёнуси Ҳинд ва назорати сайди марворид зикр кардаанд.[62] Ҳамчунин тайи ҷанги ҷаҳонии дувум, Русия ва Англия шимолу ҷануби Эронро ишғол карданду манофеи иқтисодӣ, тиҷорӣ ва низомии ин манотиқро таҳти тасаллут худ гирифтанд.[63]

Аз равишҳои бовоситаи истеъмор низ ба намунаҳое ҳамчун низоми ягонаи маҳсулотӣ кардани кишоварзӣ, вобастагии низоми тавлиди мустаъмира ба кишвари истиъморгар ва таҳмили низоми тавсеа ишора шудааст.[64] Барои мисол, тибқи гуфтаи пажӯҳишгарон, далели ин ки қарордодҳои хориҷии даврони қоҷория, кишвари Эронро ба вазъияте шибҳиистиъморӣ табдил карда буд, ин буд ки содироти маводди хом, ба суръат рӯ ба рушд буд ва аз содироти тавлидоти эронӣ коста мешуд.[65] Ҳамчунин яке аз аввалин иқдомоти истеъморгарони англисӣ дар Ҳинд ва Бангладеш, нобудсозии санъат ва кишоварзии маҳаллӣ ва савқ додани мардуми маҳаллӣ ба хомфурӯшии маводи аввалия буд.[66] Гуфтаанд ин сиёсат сабаби қаҳтиҳои бузург шуд ва барои мисол, фақат байни 1880 то 1920 беш аз сад миллион ҳиндӣ бар асари ин қаҳтиҳои сохтагӣ ҷон бохтанд.[67]

Эзоҳ

  1. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.19
  2. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.20
  3. ↑ Тарафдорӣ, «Ҳузури нахустин истеъморгарони аврупоӣ дар Халиҷи Форс: Сароғози рӯёрӯии ду низоми иқтисоди суннатии шарқ ва иқтисоди буржуазии Ғарб», саҳ.52
  4. ↑ Тарафдорӣ, «Ҳузури нахустин истеъморгарони аврупоӣ дар Халиҷи Форс: Сароғози рӯёрӯии ду низоми иқтисоди суннатии шарқ ва иқтисоди буржуазии Ғарб», саҳ.53 - 54
  5. ↑ Тарафдорӣ, «Ҳузури нахустин истеъморгарони аврупоӣ дар Халиҷи Форс: Сароғози рӯёрӯии ду низоми иқтисоди суннатии шарқ ва иқтисоди буржуазии Ғарб», саҳ.57
  6. ↑ Warmington, Et al, "North Africa after 1830"; Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.107; Ҳайдарӣ, «Рӯҳоният ва таҳрими танбоку», саҳ.80; ал-Котиб, Таҷрибат-ус-саврат-ул-исломияти фи-л-Ироқ, 1981м, саҳ.52
  7. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.110
  8. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.97 - 100
  9. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.104 - 107
  10. ↑ Тарафдорӣ, «Ҳузури нахустин истеъморгарони аврупоӣ дар Халиҷи Форс: Сароғози рӯёрӯии ду низоми иқтисоди суннатии шарқ ва иқтисоди буржуазии Ғарб», саҳ.56
  11. ↑ Warmington, Et al, "North Africa after 1830"
  12. ↑ Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.107; Ҳайдарӣ, «Рӯҳоният ва таҳрими танбоку», саҳ.80; ал-Котиб, Таҷрибат-ус-саврат-ул-исломияти фи-л-Ироқ, 1981м, саҳ.52
  13. ↑ Бегӣ, «تاریخچۀ حضور بیگاناگان در خلیج فارس», Сайти Донишгоҳи Имом Содиқ (а)
  14. ↑ «استعمار نو 53 سال در ایران حکومت کرد», ИБНА
  15. ↑ Ҳайдарӣ, «Рӯҳоният ва таҳрими танбоку», саҳ.80
  16. ↑ Оқилӣ, Шарҳи ҳоли риҷоли сиёсӣ ва низомии муосири Эрон, 1380ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.1474
  17. ↑ Оқилӣ, Рӯзшумори таърихи Эрон, 1370ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.9; Фардӯст, Зуҳӯр ва суқути салтанати паҳлавӣ, 1373ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.182 ва 269; Саршор, Хотироти Шаъбони Ҷаъфарӣ, 1399ҳ.ш., саҳ.160
  18. ↑ Хуросонӣ ва Марза «Бистарҳои тазод ва муқовимати гуфтумони шиъӣ дар Ироқи муосир», саҳ.102
  19. ↑ Мазлумияти таърихии шиа; Миралӣ ва Ризоӣ, «Вуҷуби ҳифзи дорулислом», саҳ.16
  20. ↑ Мазлумияти таърихии шиа; Миралӣ ва Ризоӣ, «Вуҷуби ҳифзи дорулислом», саҳ.16
  21. ↑ Вилӣ, Наҳзати исломии шиаёни Ироқ, 1373ҳ.ш., саҳ.35
  22. ↑ ал-Котиб, Таҷрибат-ус-саврат-ул-исломияти фи-л-Ироқ, 1981м, саҳ.52
  23. ↑ Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.98 - 99
  24. ↑ Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.102
  25. ↑ Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.105
  26. ↑ Мансурулаҷдод ва Тарафдорӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиии Авадҳ», саҳ.107
  27. ↑ McDonnell, The West's Colonization of Muslim Land and the Rise of Islamic Fundamentalis, peace university.
  28. ↑ McDonnell, The West's Colonization of Muslim Land and the Rise of Islamic Fundamentalis, peace university.
  29. ↑ «استعمار شهرک‌نشین چیست؟», Хабаргузории Мизон
  30. ↑ «استعمار شهرک‌نشین چیست؟», Хабаргузории Мизон
  31. ↑ Додфар ва Неъматӣ, «Мароҷеъи эронӣ ва қиёми 1920 шиаёни Ироқ.», саҳ.82
  32. ↑ Раҳимӣ, Таърихи ҷунбиши исломӣ дар Ироқ, 1380ҳ.ш., саҳ.142 - 143
  33. ↑ Раҳимӣ, Таърихи ҷунбиши исломӣ дар Ироқ, 1380ҳ.ш., саҳ.189
  34. ↑ Nakash, The Shi'is of Iraq, p.215-217; Litvak, A Failed Manipulation, p.74-78.
  35. ↑ Litvak, A Failed Manipulation, p.74-78 & 84-86; Nakash, The Shi'is of Iraq, p.215-217& 227-228.
  36. ↑ Раҳимӣ, Таърихи ҷунбиши исломӣ дар Ироқ, 1380ҳ.ш., саҳ.126
  37. ↑ Ҳотамӣ ва Биҳиштисиришт, «Тақобул ва таомули охунд Мулло Муҳаммадкозими Хуросонӣ ва Сайид Муҳаммадкозими Яздӣ дар ҷараёни инқилоби машрута», саҳ.15 - 16
  38. ↑ Хуросонӣ ва Марза «Бистарҳои тазод ва муқовимати гуфтумони шиъӣ дар Ироқи муосир», саҳ.115
  39. ↑ Қадимии Қайдорӣ, «Рӯйкардҳои муаррихони қоҷорӣ ба Аврупо ва истеъмор», саҳ.80 - 81
  40. ↑ Чароғии Кутиёнӣ, «Уламои асри машрута ва салтанати қоҷор; таомулҳо ва тақобулҳо», саҳ.116; Муҳаммадҳасани Эътимодуссалтана, Рӯзномаи хотирот, 1350ҳ.ш., саҳ.870; Ҷаҳонӣ, «امتیاز رویتر سند استعمار اگلیس علیه قاجاریه», ИРНА
  41. ↑ Кадӣ, Таҳрими танбоку дар Эрон, саҳ.57 - 58
  42. ↑ Фароҳонӣ, Рӯзи шумори таърихи муосири Эрон, 1385, ҷ.1, саҳ.560; Олифиръавн, ал-Ҳақоиқ-ун-носиъати фи-с-саврат-ил-ироқия, 1995м, саҳ.516, 532
  43. ↑ Хусравшоҳӣ, «Фатвои уламои бузург барои мубориза бо душман», саҳ.28 - 31
  44. ↑ Chandra, India's Struggle for Independence, p. 600
  45. ↑ Мӯсавии Ҷашнӣ, «Мутолиаи татбиқии рӯйкарди Имом Хумайнӣ (с) ва Маҳатма Гандӣ ба адами хушунат», саҳ.119
  46. ↑ Нависанда: Шопуриён «Истиқлоли Покистон» саҳ.21
  47. ↑ Мӯсавии Ҷашнӣ, «Мутолиаи татбиқии рӯйкарди Имом Хумайнӣ (с) ва Маҳатма Гандӣ ба адами хушунат», саҳ.102
  48. ↑ Имом Хумайнӣ, Саҳифаи Имом, 1389ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.380 - 385уҷ.21, саҳ.414 - 420; Кӯронӣ, «امام خمینی (ره) و استعمار، دیدگاهها و راهکارهای مبارزه با آن», пуртоли Имом Хумайнӣ (раҳ)
  49. ↑ Мини, Саҳифаи Имом, 1389ҳ.ш., ҷ.9, саҳ.97
  50. ↑ Мӯсавии Ҷашнӣ, «Мутолиаи татбиқии рӯйкарди Имом Хумайнӣ (с) ва Маҳатма Гандӣ ба адами хушунат», саҳ.123
  51. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.110
  52. ↑ Бегӣ, «تاریخچۀ حضور بیگانگان در خلیج فارس», Сайти Донишгоҳи Имом Содиқ (а)
  53. ↑ Аҳмади Соъӣ, Даромаде бар шинохти масоили иқтисодӣ-сиёсии ҷаҳони сеюм, 1375ҳ.ш., саҳ.28
  54. ↑ «مراحل تجزیه جهان اسلام توسط استعمار در عصر معاصر», Хабаргузории Дифои муқаддас
  55. ↑ «مراحل تجزیه جهان اسلام توسط استعمار در عصر معاصر», Хабаргузории Дифои муқаддас
  56. ↑ Оҳангарон ва дигарон, «Бозковии нақши Англия ва компании Ҳинди шарқӣ дар ҷудои Афғонистон аз Эрони давраи қоҷор», саҳ.110 - 115
  57. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.97
  58. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.97 - 100
  59. ↑ Ҳардӣ, Мусулмонони Ҳинди Британия, 1369ҳ.ш., саҳ.189 - 192
  60. ↑ Ҳасани Ализода, Фарҳанги хоси улуми сиёсӣ, 1381ҳ.ш., саҳ.73
  61. ↑ Қосимиён, «Баррасии таъсироти иҷтимоӣ ва иқтисодии зуҳури истеъмор...», саҳ.87 - 89, «اشغال ایران توسط متفقین، علل و پیامدها», ИСНА; Бегӣ, «تاریخچۀ حضور بیگانگان در خلیج فارس», Сайти Донишгоҳи Имом Содиқ (а)
  62. ↑ Қосимиён, «Баррасии таъсироти иҷтимоӣ ва иқтисодии зуҳури истеъмор...», саҳ.87 - 88
  63. ↑ «اشغال ایران توسط متفقین، علل و پیامدها», ИСНА
  64. ↑ Искандарӣ, Шинохти истеъмор, 1389ҳ.ш., саҳ.104 - 107
  65. ↑ Аҳмадии Ихтиёр ва Деҳқоннажод «Таҳлиле бар қарордоди гумрукии Эрону Русия дар давраи қоҷор», саҳ.17 - 18
  66. ↑ «an overview of european invasion of islamic world»; pbs.com.
  67. ↑ Sullivan & Hickel, How British colonialism killed 100 million Indians in 40 years, aljazeera.

Сарчашма

  • «اشغال ایران توسط متفقین، علل و پیامدها», ИСНА, санаи дарҷи матлаб: 3 шаҳривари 1403ҳ.ш., санаи боздид: 3 шаҳривари 1403ҳ.ш., 18 меҳри 1403ҳ.ш.
  • «استعمار شهرک‌نشین چیست؟», Хабаргузории Мизон, санаи дарҷи матлаб: 18 баҳмани 1402ҳ.ш., санаи боздид: 3 шаҳривари 1403ҳ.ш., 18 меҳри 1403ҳ.ш.
  • Ализода, Ҳасан, Фарҳанги хоси улуми сиёсӣ, Теҳрон, Рӯзбеҳ, 1381ҳ.ш.
  • Аътмодолслтнаҳ, Муҳаммадҳасан, Рӯзномаи хотирот, ба кӯшиши Эраҷи Афшор, Теҳрон, Амиркабир, 1350ҳ.ш.
  • Аҳмадии Ихтиёр, Меҳдӣ ва Маҳдии Деҳқоннажод, «Таҳлиле бар қарордоди гумрукии Эрону Русия дар давраи қоҷор», Таърихи Ислом дар оинаи пажӯҳиш, №21, баҳори 1388ҳ.ш.
  • Вилӣ, Ҷуис, Наҳзати исломии шиаёни Ироқ, тарҷумаи Маҳваши Ғуломӣ, Муассисаи Иттилоот, 1373ҳ.ш.
  • Додфар, Саҷҷод; Нуриддини Неъматӣ, «Мароҷеъи эронӣ ва қиёми 1920 шиаёни Ироқ», Пажўҳишномаи таърихи Ислом, №9, баҳори 1392ҳ.ш.
  • Имом Хумайнӣ, Сайид Рӯҳуллоҳ, Саҳифаи Имом, Теҳрон, Муассисаи танзим ва нашри осори Имом Хумайнӣ, 1389ҳ.ш.
  • Искандарӣ, Мустафо, Шинохти истеъмор, Қум, Маркази байналмилалии тарҷума ва нашри ал-Мустафо (с), 1389ҳ.ш.
  • Кадӣ, Некӣ, Таҳрими танбоку дар Эрон, тарҷумаи Шоҳрухи Қоиммақомӣ, Теҳрон, 1358ҳ.ш.
  • Кӯронӣ, Ҳусайн, «امام خمینی (ره) و استعمار، دیدگاهها و راهکارهای مبارزه با آن», пуртоли Имом Хумайнӣ (раҳ), санаи дарҷи матлаб: 11 урдибиҳишти 1397ҳ.ш.
  • Манзурулаҷдод, Муҳаммадҳусайн; Мансур Тарафдороӣ, «Истеъмори Англия ва ҳукумати шиъӣ Авадҳ (1722 - 1856м)», Шиашиносӣ, №27, пойизи 1388ҳ.ш.
  • Мӯсавии Ҷашнӣ, Сайид Садриддин; Муҳаммадмуини Гулбоғ, «Мутолиаи татбиқии рӯйкарди Имом Хумайнӣ (с) ва Маҳатма Гандӣ ба адами хушунат», Пажӯҳишномаи матин, №71, тобистони 1395ҳ.ш.
  • Олифиръавн, Фариқ Музҳир, ал-Ҳақоиқ-ун-носиъати фи-с-саврат-ил-ироқия, санаи 1920 ва натоиҷуҳо, Бағдод, 1415/1995.
  • Оқобзрги Теҳронӣ, Муҳаммадмуҳсин, Табақоту аълом-иш-шиъа, Машҳад, 1404ҳ.қ.
  • Оҳангарон, Амир ва дигарон, «Бозковии нақши Англия ва компании Ҳинди шарқӣ дар ҷудои Афғонистон аз Эрони давраи қоҷор», Пажӯҳишҳои таърихӣ, №3, озари 1394ҳ.ш.
  • Раҳимӣ, Абдолҳлим, Таърихи ҷунбиши исломӣ дар Ироқ: 1900 - 1924, тарҷумаи Ҷаъфари Дилшод, Исфаҳон, интишороти Чаҳорбоғ, 1380ҳ.ш.
  • Соъӣ, Аҳмад, Даромаде бар шинохти масоили иқтисодӣ-сиёсии ҷаҳони сеюм, Теҳрон, Қумис, чопи дувум, 1375ҳ.ш.
  • Фароҳонӣ, Ҳасан, Рӯзшумори таърихи муосири Эрон, Теҳрон, Муассисаи мутолиоту пажӯҳишҳои сиёсӣ, 1385ҳ.ш.
  • Хуросонӣ, Ризо; Муҳаммадҳусайни Марза, «Бистарҳои тазод ва муқовимати гуфтумони шиъӣ дар Ироқи муосир», Раҳёфтҳои сиёсӣ ва байналмилалӣ, №72, зимистони 1401ҳ.ш.
  • Хусравшоҳӣ, Сайид Ҳодӣ, «Фатоваии уламои бузург барои ҷиҳод бо душман», Дарсҳое аз мактаби Ислом, №2, фарвардини 1341ҳ.ш.
  • Шопуриён, Алимуҳаммад, «Истиқлоли Покистон», Ҳилол, №82, мурдоду шаҳривари 1347ҳ.ш.
  • Қадимии Қайдорӣ, Аббос, «Рӯйкардҳои муаррихони қоҷорӣ ба Аврупо ва истеъмор», Ҷусторҳои таърихӣ, №1, 1389ҳ.ш.
  • Қосимиён, Салмон, «Баррасии таъсироти иҷтимоӣ ва иқтисодии зуҳури истеъмор бар шиаёни савоҳили ҷанубии халиҷи Форс дар асри сафавӣ», Таърихи фарҳангу тамаддуни исломӣ, №47, тобистони 1401ҳ.ш.
  • Ҳайдарӣ, Асғар, «Рӯҳоният ва наҳзати таҳрими танбоку», Таърихи муосири Эрон, №42, тобистони 1386ҳ.ш.
  • Ҳардӣ, Питер, Мусулмонони Ҳинди Британия, тарҷумаи Ҳасани Лоҳутӣ, Машҳад, 1369ҳ.ш.
  • Ҳотамӣ, Ҳусайн; Ҳасани Биҳиштисиришт, «Тақобул ва таомули охунд Мулло Муҳаммадкозими Хуросонӣ ва Сайид Муҳаммад Козими Яздӣ дар ҷараёни инқилоби машрута», фаслномаи Улуми инсонии донишгоҳи Аз-Заҳро (с), №71, 1387ҳ.ш.
  • Ҷаҳонӣ, Фаришта, «امتیاز رویتر سند استعمار اگلیس علیه قاجاریه», ИРНА, санаи дарҷи матлаб: 5 баҳмани 1398ҳ.ш., санаи боздид: 18 меҳри 1403ҳ.ш.
  • an overview of european invasion of islamic world, pbs.com.

Chandra, Bipan, India's Struggle for Independence, New Delhi: Penguin Books, 1989.

  • Litvak, Meir, A Failed Manipulation: The British, the Oudh Bequest and the Shī'ī 'Ulamā' of Najaf and Karbalā, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol.27, No.1, May, 2000.
  • McDonnell, The West's Colonization of Muslim Land and the Rise of Islamic Fundamentalis, peace university.
  • Nakash, Yitzhak, The Shi'is of Iraq Paperback, US, Princeton University Press, 2003.
  • Sullivan, d. & Hickel, j. How British colonialism killed 100 million Indians in 40 years, aljazeera.
  • Warmington, Brian H. , Brett, Michael and Abun-Nasr, Jamil M. North Africa after 1830, Encyclopedia Britannica.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Истеъмор&oldid=30068"