Kalomi islomī
| Donişhoi islomī | |
In naviştor dar borai kalomi islomī ast. Baroi ilmi kalom dar şiai imomija, kalomi imomijaro bubined.
Kalomi islomī (forsī: کلام اسلامی) şoxae az ulumi islomie ast, ki dar borai aqoidi islomī bah va az onho difo' mekunad.
Kalom baroi isboti mas'alahoi xud va qone' kardani muxotab az ravişhoi gunogune hamcun burhon, tamsil va çadal istifoda mekunad.
Mas'alahoi ilmi kalom munhasir dar usuli din jo usuli aqoid nest, balki vazifai mutakallim in ast, ki ba harguna işkole, ki dar borai maçmūai ta'limot va hukmhoi dinī matrah meşavad, posux dihad. In ilmro bo nomhoe cun ilmi usuli din, ilmi usuli aqoid va fiqhi akbar niz zikr kardaand.
Dar borai ta'rixi pajdoişi in ilm gufta şudaast, bahshoi kalomī az hamon oƣozi Islom matrah va avvalin mas'alai on, çabr va ixtijor budaast. Mavzu'ote hamcun sifoti Xudo, ba xusus tavhid va adli Ilohī, husn va qubhi amalho, qazo va qadar, nubuvvat, qijomat va imomat az mavzū'hoi muhimme dar ilmi kalom mahsub meşavad.
Ixtilof bar sari mavzu'oti kalomī sababi pajdoişi firqahoi kalomiji bisjore dar Islom şudaast. Muhimtarin firqahoe, ki baroi şia zikr şudaast, imomija, zajdija, ismoilija va kajsonija hastand va firqahoi kalomiji ahli sunnatro murçia, ahli hadis, aşoira, moturidija va vahhobijat barşumurdaand.
Şajxi Mufid (vafoti 413h.q.), Xoça Nasiruddini Tusī (vafoti 672h.q.) va Alloma Hillī (vafoti 726h.q.)-ro az mutakallimoni barçastai imomija, Qozī Abdulçabbori Mu'tazilī, Abulhasani Aş'arī, Abuhomidi Ƣazzolī va Faxri Roziro az mutakallimoni maşhuri ahli sunnat donistaand.
Kitobhoi Tashih-ul-e'tiqod, Taçrid-ul-e'tiqod va Kaşf-ul-murod, az kitobhoi muhimmi kalomiji şia va şarhi al-Usul-ul-xamsa, şarhi al-Maqosid va şarhi al-Mavoqif az osori kalomiji ahli sunnat şumoridaast.
Kalomi çadid ilme ast, ki dar borai jak budan jo farq doştani on bo kalomi (qadim) ixtilofi nazar vuçud dorad. Barxe az mavzu'oti kalomi çadid az in qaror ast: ta'rif, pajdoiş, qalamrav va zaboni din, nijozi inson ba din, aql va din, aql va imon, ilm va din, taçribai dinī va takassurgaroiji dinī.
Ta'rif va nomho
Ilmi kalomi jake az ulumi islomie ast, ki dar borai aqoidi islomī [Joddoşti 1 ] bahs mekunad; [ 1 ] inguna ki onhoro tavzeh medihad, baroi onho istidlol mekunad va az onho difo' mekunad. [ 2 ] Albatta ta'rifhoi digare ham az in ilm iroa şudaast, ki harjak xususijate az in ilmro bajon mekunand, [ 3 ] monandi inki ilmi kalom, ilmi nazarie ast, ki ba kumaki on metavon aqoidi diniro bo istidlol isbot kard, [ 4 ] jo ilme ast, ki dar borai zot, sifot va af'oli Xudovand bahs mekunad. [ 5 ] Zamaxşarī ilmi kalomro fiqhi akbar muarrifī kardaast. [ 6 ] Fajzi Koşonī dar kitobi Mafotih-uş-şaroi' omuxtani ilmi kalomro az to'athoi qalbiji mustahabī donistaast, ki foidaaş çavob guftan ba ahli bid'at ast. [ 7 ]
Nomho va illati nomguzorī
Maşhurtarin nom baroi in ilm, «kalom» ast va donişmandi in ilmro «mutakallim» gūjand. [ 8 ] Dar xususi inki caro in ilmro «kalom» nomidaand, illathoi muxtalife bajon şudaast, [Joddoşti 2 ] ki behtarinaşon[ 9 ]ro in donistaand, ki ilmi kalom qudrati munozira va çidolro dar şaxs taqvijat mekunad va munozira cize ƣajr az takallumu guftugū nest. [ 10 ] Dar guzaşta, ilmi kalomro bo nomhoi digare ham meşinoxtand: ilmi usuli din, ilmi usuli aqoid, fiqhi akbar, ilmi tavhid, ilm-uz-zoti va-s-sifot. [ 11 ]
Mavzū', ahdof va raviş
Mavzū'
Mutakallimon dar borai mavzūi ilmi kalom, hamra'j nestand. Barxe mu'taqidand, in ilm mavzūi muşaxxase nadorad, [ 12 ] ammo kasone ki mu'taqidand, ilmi kalom mavzū' dorad, har jak mavzūe baroi in ilm bajon kardaand. Muhimtarini onho in mavorid ast: [ 13 ] mavçud bi mo huva mavçud, [ 14 ] ma'lumoti xos (ma'rifathoe, ki baroi isboti aqoidi dinī az onho istifoda meşavad), [ 15 ] vuçudi Xudovand va vuçudi mumkinot, zoti Xudovand va sifot Ū, [ 16 ] aqoidi dinī. [ 17 ] Hamcunin gufta şudaast, tahavvul va takomuli ilmi kalom dar tuli ta'rix mūçibi şudaast mavzūi on dar zamonhoi muxtalif, mutafovit boşad. [ 18 ]
Ahdof va foidaho
Mutaffakironi musulmon ahdofe baroi ilmi kalom barşumurdaand; az çumla:
- Istinbot va istixroçi aqoidi islomī (dinşinosiji tahqiqī), [ 19 ]
- Tavzehi mafohim va masoili e'tiqodiji islomī, [ 20 ]
- Iroai munazzami ta'limoati e'tiqodī, [ 21 ]
- Isboti e'tiqodot va ta'limoti dinī, [ 22 ]
- Difo' az aqoidi dinī dar barobari şubhaho va erodho. [ 23 ]
Raviş
Ilmi kalomi mutanosib bo ahdof, rūjkardho, masoil va muxotaboni muxtalife, ki dorad, az ravişhoi muxtalife dar istidlolhojaş istifoda mekunad. [ 24 ] Guftaand, in ilm baroi şinoxti aqoidi dinī va isboti onho, nijozmandi ravişe ast, ki jaqinovar boşad; monandi ravişi qijos (qijosi mantiqī), ammo baroi digar ahdofaş, ki azçumlai onho difo' az aqoidi dinī ast, ilova bar ravişhoi jaqinovar, metavonad az digar ravişho istifoda kunad; ravişhoe cun tamsil, xitoba, çadal va anvo'i ravişhoi aqlī va naqlī va hatto taçribī va ta'rixī. [ 25 ]
Zamon va avomili pajdoiş va gustariş
Dar borai reşahoi asliji ilmi kalom Ibni Abilhadid mu'taqid ast, ilmi kalomu e'tiqodot, ki aşrafi ulum ast, az kalomi Imom Alī (a) iqtibos şudaast. [ 26 ] Muhaqqiqi Irbilī niz tasreh kardaast, ki peşvojoni maktabhoi kalomī; ja'ne aşoira, mu'tazila, şia va xavoriç, hama xudro mansub ba on hazrat medonand. [ 27 ]
Nazari maşhur in ast, [ 28 ] ki ba'd az futuhoti islomī va gustarişi domanai hukumati islomī, musulmonon bo pajravoni digar adjonu mazohib daromextand va hamin mas'ala sababi pahnşaviji aqoid va afkori mazohib va adjoni muxtalif şud. Binobar in, musulmonon baroi difo' az aqoidi islomī va posux ba işkolho va şubhahoi e'tiqodī, ravişho va mabohisi kalomiro ravnaq dodand va az in tariq ilmi kalom şakl girift. [ 29 ]
Tibqi didgohi digare, baroi inki ta'rixi pajdoişi ilmi kalom muşaxxas şavad, ibtido bojad manzur az ilmi kalomro ravşan kard. [ 30 ] Agar maqsud az ilmi kalom, guftugū dar borai aqoidi dinī boşad, ta'rixi pajdoişi on, hamzamon bo ta'rixi zuhuri Islom ast; zero in mabohis dar Qur'onu rivojot va dar bahshoi Pajƣambar (s) bo butparaston va ahli kitob dar borai tavhid, nabuvvat va ma'od çarajon doştaast. [ 31 ] Ammo agar manzur, mubohisahoi kalomiji bajni xudi musulmonon va pajdoişi firqahoi dinī va kalomī ast, ta'rixi pajdoişi on, ba'd az rehlati Pajƣambar (s) ast. Az muhimtarin ixtilofot dar on zamon, ixtilof bar sari mas'alai imomatu xilofat, qazovu qadar, sifoti Xudovand va moçaroi hakamijat bud, ki ba dunboli in ixtilofot, firqahoi qadarija, muşabbaha, xavoriç va digaron ba vuçud omadand. [ 32 ] Agar ham manzur az kalom, zuhuri mazohibi kalomiji doroi usulu qavoid ta'rif şuda va ravişi muajjani kalomī ast, ta'rixi pajdoişi on ba oƣozi qarni duvumi hiçrī barmegardad. [ 33 ]
Avomili pajdoiş va gustariş
Avomili muxtalife baroi pajdoişi ilmi kalom va pahnşaviji on bajni musulmonon bajon şudaast; azçumla: 1. Ta'limoti qur'onī va rivoī va nijozi mardum: naxustin omili pajdoişi ilmi kalom, ta'limoti qur'onī, rivoī va nijozi mardum baroi fahmi in ta'limot bajon şudaast. [ 34 ] Qur'on ba ta'limoati e'tiqodī tavvaçuhi xosse nişon doda va imon ba onhoro lozim xondaast. [ 35 ] Binobarin, donişmandoni islomī baroi fahmi in ta'limot ilmi kalomro pojarezī kardand. [ 36 ] [Joddoşti 3 ]
2. Ixtilofot va munozi'oti sijosī: porae az kaşmakaşhoi sijosī va içtimoī mūçib şud, bahshoi kalomī ravnaq bigirand va kam-kam ilmi kalom şakl bigirad; monandi bahs dar borai «xilofatu imomat» ba'd az rehlati Pajƣambar (s), mas'alai «imon va irtikobi gunohi kabira» va «hakamijat», ki xavoriç matrah kardand, jo mas'alai «çabru ixtijor» ki umavijon baroi tavçehi qudrati xud peş kaşidand. [ 37 ]
3. Daromextani musulmonon bo ƣajri musulmonon: hangome, ki musulmonon bo ƣajri musulmonon monandi eronijonu rumijonu misrijon irtibot pajdo kardand, ixtilofi aqoidi islomī bo aqoidi digar millatho oşkor şud va bajni onon ta'oruz oƣoz gardid. Musulmonon baroi difo' az ta'limoti asosiji Islom, bahshoi kalomiro peş kaşidand va ba onho ravnaq dodand; binobarin, ilmi kalom pahn şuda gustariş joft. [ 38 ]
4. Daromextan bo digar mazhabho: ba'd az onki sarzaminhoi islomī gustariş joft, mardum az digar adjonu mazohib ba Islom rūj ovaradand. Onon usulero, ki Islom bo onho muxolif bud, raho kardand, ammo dar borai barxe az bovarhojaşon, ki nazari Islom dar borai onho dar ibtido cunon vozeh nabud, tafsiri islomī va qur'onī iroa kardand; [Joddoşti 4 ] binobarin, olimoni islomī taloş kardand ba kumaki bahshoi kalomī ham, nazari Islomro ravşan kunand va ham, az darham omextani cunin aqoide peşgirī kunand. [ 39 ]
5. Nahzati tarçuma: matrah şudan, taxassusī şudan va murattab şudani barxe az masoili kalomi islomī, dar asri nahzati tarçuma rux dod. In nahzat az nimai duvumi qarni duvumi hiçrī (150h.q.) oƣoz şud va to candin qarn idoma doşt. [ 40 ]
Marohili tahavvulu digargunī
Baroi tahavvul va digarguniji ilmi kalomi islomī marohili muxtalife guftaand. Muhammadtaqiji Subhonī az muhaqqiqoni ta'rixi ilmi kalom, marohili digarguniji in ilmro cahor marhala bajon karda, menavisad, dar in marhalabandiji umumī, bajni mazohibi islomī farqhoe niz vuçud dorad: 1. Marhalai asolatu istiqlol, 2. Marhalai raqobatu ixtilot, 3. Marhalai idƣomu istihola, 4. Marhalai ehjo va taçdid. [ 41 ] In taqsimbandī bo tavvaçuh ba dodu sitadi ilmi kalom bo ilmhoi berunī, ba xusus falsafa ançom şudaast. [ 42 ]
Ba guftai Muhammadtaqiji Subhonī, marhalai naxust, panç sadai sadri Islomro darbar megirad va xud şomili se marhala meşavad: alif) pajdoişu şaklgirī, b) takvini kalomi nazarī, v) tadvini kitobhoi çome'i kalomī. [ 43 ] Dar marhalai duvum (marhalai raqobatu ixtilot), mutakallimon bo kuşodadastī ba çazbi mafohim va ravişhoi falsafī rūj ovaradand va ba bozsoziji kalom bar asosi in mafohimi nav dast zadand va az sūi digar saxtgirona ba difo' az aqoidi kalomī dar barobari andeşahoi falsafī pardoxtand. In marhala az sadai pançum to sadai nuhumi hiçrī idoma doşt. [ 44 ]
Dar marhalai sejum (marhalai idƣomu istihola), kalomi ahli sunnat ba şiddat uful kard va dar şia komilan falsafī şud. [ 45 ] Marhalai cahorum (marhalai ehjo va navsozī) az sadai duvozdahum oƣoz şud. Dar in marhala, barxe az zarurati ta'sisi «kalomi çadid» suxan rondand va taloşhoe baroi ruşdi ilmi kalom va posuxgūī ba pursişhoi çadid şud. Baroi muarrifiji in taloşho, az istilohote cun «navmu'tazilī», «navaş'arī» jo «navsalafigarī» istifoda şudaast. Dar olami taşajju', dar kanori ehjoi andeşahoi sadroī dar ilmi kalom, ki goh az on ba falsafai «navsadroī» jod meşavad, şohidi ehjoi madrasai kalomiji mutaaxxirin, monandi Alloma Hillī dar mijoni faqehon va ehjoi madrasai fikriji Kūfa va Qum hastem, ki ƣoliban bo unvoni «maktabi tafkik» az on jod meşavad. [ 46 ]