Оятҳои Ифк

Ин мақола дар бораи оятҳои ифк аст. Барои маълумот дар бораи саргузашти ифк ба ҳодисаи Ифк нигаред.

Оятҳои Ифқ (арабӣ: آيات الإفك) ба достони тӯҳмат кардани гурӯҳе аз мардум ба яке аз занони мусулмон ба танфурӯшӣ дар садри Ислом ишора дорад. Худованд дар ин оятҳо мардумро ба хотири туҳмат задану овозапароканӣ сарзаниш кардааст.

Дар манобеъ, дар бораи шахси мавриди туҳмат ду хабари асосӣ матраҳ аст. Бар асоси манобеъи аҳли тасаннун ва низ баъзе аз манобеъи шиа, оёти Ифк пас аз тӯҳмати мунофиқон бар Оиша нозил шудааст, вале бино ба гузориши дувум, ки дар Тафсири Қумӣ омадааст, тӯҳмат задани Оиша бар Морияи Қибтия сабаби нозил шудани ин оятҳо будааст.

Ҳарду гузориш бо мушкилоте рӯбарӯ ҳастанд. Ба ҳамин далел баъзеҳо ҳамчун Муҳаммадҳусайни Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайни Фазуллоҳ, Макорими Шерозӣ ва Ҷаъфари Субҳонӣ ҳеҷ кадом аз он ду гузоришро қабул накардаанд.

Ба эътиқоди Сайид Алии Хоманаӣ, баҳс барои таъйини шахси мавриди тӯҳмат як баҳси ғалат аст ва масъалаи меҳварӣ дар оятҳои Ифк, амри бисёр муҳими ахлоқӣ ва иҷтимоъист ва набояд онро ба як масъалаи шахсию фардӣ таназзул дод.

Матн ва тарҷумаи тоҷикии оёт

Оёти Ифк (оёти 11 то 26 сураи Нур)

Матн

“ إِنَّ الَّذِینَ جَاءُوا بِالْإِفْک عُصْبَةٌ مِّنکمْ ۚ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّ‌ا لَّکم ۖ بَلْ هُوَ خَیرٌ لَّکمْ ۚ لِکلِّ امْرِ‌ئٍ مِّنْهُم مَّا اکتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ ۚ وَالَّذِی تَوَلَّىٰ كِبْرَ‌هُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۱﴾ لَّوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیرً‌ا وَقَالُوا هَٰذَا إِفْک مُّبِینٌ ﴿۱۲﴾ لَّوْلَا جَاءُوا عَلَیهِ بِأَرْ‌بَعَةِ شُهَدَاءَ ۚ فَإِذْ لَمْ یأْتُوا بِالشُّهَدَاءِ فَأُولَٰئِک عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکاذِبُونَ ﴿۱۳﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ لَمَسَّکمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۴﴾ إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکم مَّا لَیسَ لَکم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَینًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ ﴿۱۵﴾ وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یکونُ لَنَا أَن نَّتَکلَّمَ بِهَٰذَا سُبْحَانَک هَٰذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ ﴿۱۶﴾ یعِظُکمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ ﴿۱۷﴾ وَیبَینُ اللَّهُ لَکمُ الْآیاتِ ۚ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ ﴿۱۸﴾ إِنَّ الَّذِینَ یحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ ۚ وَاللَّهُ یعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۱۹﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ رَ‌ءُوفٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۰﴾ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ ۚ وَمَن یتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ فَإِنَّهُ یأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنکرِ ۚ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ مَا زَکیٰ مِنکم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَٰکنَّ اللَّهَ یزَکی مَن یشَاءُ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿۲۱﴾ وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْ‌بَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَالْمُهَاجِرِ‌ینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن یغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۲﴾ إِنَّ الَّذِینَ یرْ‌مُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۲۳﴾ یوْمَ تَشْهَدُ عَلَیهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیدِیهِمْ وَأَرْ‌جُلُهُم بِمَا کانُوا یعْمَلُونَ ﴿۲۴﴾ یوْمَئِذٍ یوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ ﴿۲۵﴾ الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ ۖ وَالطَّیبَاتُ لِلطَّیبِینَ وَالطَّیبُونَ لِلطَّیبَاتِ ۚ أُولَٰئِک مُبَرَّ‌ءُونَ مِمَّا یقُولُونَ ۖ لَهُم مَّغْفِرَ‌ةٌ وَرِ‌زْقٌ کرِ‌یمٌ ﴿۲۶﴾ ”

Тарҷума

“ Дар ҳақиқат, касоне ки он буҳтон [достони ифк]-ро [дар миён] овараданд, гурӯҳе аз шумо буданд. Он[тӯҳмат]-ро шарре барои худ тасаввур макунед, балки барои шумо дар он маслиҳате [буда]аст. Барои ҳар марде аз онон [ки дар ин кор даст доштаанд] ҳамон гуноҳе аст, ки муртакиб шудааст, ва он кас аз эшон ки қисмати умдаи онро ба гардан гирифтааст, азоби сахте хоҳад дошт. (11) Чаро ҳангоме, ки он[буҳтон]-ро шунидед, мардон ва занони муъмин гумони нек ба худ набурданд ва нагуфтанд: «ин буҳтони ошкор аст»? (12) чаро чаҳор гувоҳ бар [сиҳҳати] он [буҳтон] наёварданд? Пас чун гувоҳон[-и лозим]-ро наёвардаанд, инонанд ки назди Худо дурӯғгӯёнанд. (13) Ва агар фазли Худо ва раҳматаш дар дунёву охират бар шумо набуд, қатъан ба [сазои] он чи дар он ба дахолат пардохтед, ба шумо азобе бузург мерасид. (14) Он гоҳ ки он[буҳтон]-ро аз забони якдигар мегирифтед ва бо забонҳои худ чизеро ки ба он илм надоштед, мегуфтед ва мепиндоштед, ки коре саҳлу сода аст бо ин ки он [амр] назди Худо бас бузург буд. (15) Ва[гарна] чаро вақте онро шунидед нагуфтед: «барои мо сазовор нест, ки дар ин [мавзӯъ] сухан гӯем. [Худовандо,] Ту муназзаҳӣ, ин буҳтони бузургест». (16) Худо андарзатон медиҳад, ки ҳеҷ гоҳ дигар мисли онро - агар муъминед - такрор накунед. (17) Ва Худо барои шумо оёт[-и худ]-ро баён мекунад ва Худо донои санҷидакор аст. (18) Касоне ки дӯст доранд, ки зишткорӣ дар миёни онон ки имон овардаанд, шуюъ пайдо кунад, барои онон дар дунёву охират азоби пурдарде хоҳад буд ва Худо [аст, ки] медонад ва шумо намедонед. (19) Ва агар фазл ва раҳмати Худо бар шумо набуд ва ин ки Худо рауфу меҳрубон аст [муҷозоти сахте дар интизоратон буд]. (20) Эй касоне ки имон овардаед, пой аз пайи гомҳои шайтон маниҳед, ва ҳар кас пой бар ҷои гомҳои шайтон ниҳад [бидонад, ки] ӯ ба зишткорӣ ва нописанд воме дорад, ва агар фазли Худо ва раҳматаш бар шумо набуд, ҳаргиз ҳеҷ касе аз шумо пок намешуд, вале [ин] Худост ки ҳар касро бихоҳад пок мегардонад ва Худо [аст, ки] шунавои доност. (21) Ва сармоядорону фарохдавлатони шумо набояд аз додани [мол] ба хешовандону туҳидастон ва муҳоҷирони роҳи Худо дареғ варзанд, ва бояд афв кунанду гузашт намоянд. Магар дӯст намедоред, ки Худо бар шумо бибахшояд? Ва Худо бахшандаи меҳрубон аст. (22) Бегумон, касоне ки ба занони покдомани бехабар [аз ҳамаи ҷо] ва боимон нисбати зино медиҳанд, дар дунёву охират лаънат шудаанд, ва барои онҳо азоби сахте хоҳад буд, (23) дар рӯзе, ки забон ва дастҳову пойҳояшон, бар зидди онон барои он чи анҷом медоданд, шаҳодат медиҳанд. (24) Он рӯз, Худо ҷазои шоистаи ононро ба таври комил медиҳад ва хоҳанд донист, ки Худо ҳамон ҳақиқати ошкор аст. (25) Занони зинокор барои мардони зинокоранд ва мардони зинокор барои занони зинокор. Ва занони пок барои мардони поканд ва мардони пок барои занони пок. Инҳо аз он чи дар бораашон мегӯянд, барканоранд, барои онон омурзиш ва рӯзии некӯе хоҳад буд. (26) ”

Мазмуни оёт

Дар оёти ёздаҳум то бисту шашуми сураи Нур, моҷарои тӯҳмати фаҳшо задан ба яке аз мусулмонон баён шудааст ва Худованд тӯҳматзанандагонро ба сабаби ин тӯҳмат сарзаниш мекунад. Ба гуфтаи Муҳаммадҳусайни Таботабоӣ, муаллифи тафсири ал-Мизон, аз оёти Қуръон истифода мешавад, шахсе, ки ба ӯ тӯҳмат зада шудааст, машҳур ва аз аъзои хонаводаи Пайғамбар (с) буда ва тӯҳматзанандагон гурӯҳе аз мардум будаанд. Худованд дар ин оёт, тӯҳматзанандагонро ба азоби бузурге таҳдид карда, муъминонро сарзаниш мекунад, ки чаро овозаҳоро насанҷида қабул кардед.

Бархе муҳаққиқон, моҷарои Ифкро асоситарин тавтеаи дохилии мунофиқон бар зидди ҳукумати набавӣ муаррифӣ карда, гуфтаанд, Худованд бо нозил кардани оёти Ифк, аз рисолати Пайғамбар дифоъ кард.

Шаъни нузул

Мақолаи аслӣ: Ҳодисаи Ифк

Барои оёти Ифк ду шаъни нузул зикр шудааст:

1. Туҳмати мунофиқони Мадина ба Оиша: бар асоси ин гузориш, ҳодисаи Ифк, баъд аз бозгашти мусулмонон аз ғазваи Банӣ Мусталақ (соли панҷум ё шашуми қамарӣ) сурат гирифтааст. Ба гуфтаи Муҳаммадҷавод Муғния - аз муфассирони шиа дар қарни чаҳордаҳуми қамарӣ, бештари муфассирону таърихнигорон ин гузоришро ба унвони сабаби нузули оёти Ифк пазируфтаанд.
2. Тӯҳмати Оиша ба Морияи Қибтия: бар асоси ривояте, ки Алӣ ибни Иброҳими Қумӣ аз Имом Боқир (а) нақл кардааст, Оиша ба Моряи Қибтия туҳмат зад, ки бо шахсе ба номи Ҷурайҳи Қибтӣ иртиботи номашруъ барқарор кардааст. Гуфта шудааст аз уламои шиа, танҳо олимони давраҳои ахир, ояти Ифкро марбут ба моҷарои Мория донистаанд. Аз ҷумлаи ин олимон метавон Сайид Абулқосими Хуӣ, Сайид Ҷаъфар Муртазо Омилӣ ва Сайид Муртазо Аскариро ном бурд. Албатта дар манобеи мутааддиде аз шиа ва суннӣ, моҷарои Мория нақл шудааст; монанди Амолии Сайид Муртазо, ал-Ҳидоят-ул-кубро, Саҳеҳи Муслим ва ал-Мустадраку ала-с-саҳеҳайн, вале дар ҳеҷ як аз онҳо ба нузули оёти Ифк ишора нашудааст.

Нақдҳо ба ду шаъни нузул

Барои ҳар як аз ду шаъни нузуле, ки барои оят зикр шудааст, ишколоте баён шудааст. Барои мисол, дар хусуси моҷарои Оиша гуфтаанд, ки Пайғамбар дар ҷангҳо ҳамсарони худро бо худ намебурд. Ҳамчунин бар асоси гузориши аҳли суннат, Пайғамбар ба Оиша бадгумонӣ пайдо кард, вале чунин матлабе бо мақоми исмати Пайғамбар носозгор аст. Сайид Ҷаъфар Муртазо, ин достонро ҷаълӣ ва ҳадафи созандагони онро фазилатсозӣ барои Оиша донистааст.

Ба достони марбут ба Мория ҳам ишкол кардаанд, ки аз оёти Ифк истифода мешавад, ки тӯҳматзанандагон як гурӯҳ будаанд, дар ҳоле ки дар ин ривоят, танҳо Оиша ба унвони шахси тӯҳматзананда муаррифӣ шудааст. Ҳамчунин бо тавваҷуҳ ба ин ки дар ин ривоят, Пайғамбар ба қатли Ҷариҳ дастур медиҳад, гуфтаанд, мумкин нест Пайғамбар бидуни баррасии дурустии масъала, ба қатли муттаҳам дастур диҳад. Гузашта аз ин, муҷозоти чунин гуноҳе куштани шахс нест.

Бо тавваҷуҳ ба ин ишколот, бархе муфассирон монанди Муҳаммадҳусайни Таботабоӣ, Сайид Муҳаммадҳусайни Фазлуллоҳ, Макорими Шерозӣ ва Ҷаъфари Субҳонӣ ҳарду шаъни нузулро рад кардаанд. Бархе гуфтаанд, ин эҳтимол вуҷуд дорад, ки оят дар бораи шахси сеюме нозил шуда бошад.

Сайид Алии Хоманаӣ бо эътиқод ба ин ки масъалаи меҳварӣ дар оёти Ифк, дастури ахлоқӣ-иҷтимоии бисёр муҳимме аст, баҳс барои таъйини шахси мавриди тӯҳматро баҳси инҳирофӣ дониста, гуфтааст, набояд онро ба масъалаи шахсӣ коҳиш дод.