Шиа: Тафовут байни таҳрирҳо
→Фирқаҳои шиа
| Сатри 59: | Сатри 59: | ||
Дар китобҳои [[Каломи имомия|каломии шиа]], дар бораи зарурати вуҷуди имом дар ҷомеа далоили нақлӣ ва ақлии чанде матраҳ мешавад.<ref>Барои намуна ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28 ва 29; Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.260 то 263</ref> [[Ояти «Ул-ул-амр»]] ва [[Ҳадиси «Ман мота»|ҳадиси «Ман мота»]] аз далоили нақлии шиаён бар зарурати вуҷуди имом аст.<ref>Ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28</ref> Истинод ба [[Қоидаи лутф|қоидаи лутф]] ҳам аз далоили ақлии онон аст. Дар табйини ин далел навиштаанд: аз як тараф вуҷуди имом сабаб мешавад мардуми бештар ба тоъати Худо рӯй биоваранд ва камтар ба самти гуноҳон бираванд; аз тарафи дигар тибқи қоидаи лутф, анҷом додани ҳар коре, ки сабаби чунин чизе бишавад, бар Худованд [[Воҷиб|воҷиб]] аст. Бинобар ин, насби имом бар Худованд воҷиб аст.<ref>Ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.491</ref> | Дар китобҳои [[Каломи имомия|каломии шиа]], дар бораи зарурати вуҷуди имом дар ҷомеа далоили нақлӣ ва ақлии чанде матраҳ мешавад.<ref>Барои намуна ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28 ва 29; Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.260 то 263</ref> [[Ояти «Ул-ул-амр»]] ва [[Ҳадиси «Ман мота»|ҳадиси «Ман мота»]] аз далоили нақлии шиаён бар зарурати вуҷуди имом аст.<ref>Ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28</ref> Истинод ба [[Қоидаи лутф|қоидаи лутф]] ҳам аз далоили ақлии онон аст. Дар табйини ин далел навиштаанд: аз як тараф вуҷуди имом сабаб мешавад мардуми бештар ба тоъати Худо рӯй биоваранд ва камтар ба самти гуноҳон бираванд; аз тарафи дигар тибқи қоидаи лутф, анҷом додани ҳар коре, ки сабаби чунин чизе бишавад, бар Худованд [[Воҷиб|воҷиб]] аст. Бинобар ин, насби имом бар Худованд воҷиб аст.<ref>Ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.491</ref> | ||
=== Исмати имом === | ===Исмати имом=== | ||
:''Навиштори аслӣ:'' '''[[Исмати Имомон|Исмати имомон]]''' | :''Навиштори аслӣ:'' '''[[Исмати Имомон|Исмати имомон]]''' | ||
| Сатри 80: | Сатри 80: | ||
Воқифия ба касоне мегӯянд, ки пас аз шаҳодати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]], дар ӯ таваққуф карданд; яъне ӯро охирин имом медонистанд.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.65</ref> Ғолиён ҳам гурӯҳе буданд, ки дар хусуси мақоми имомони шиа, зиёдаравӣ мекарданд; яъне ба улуҳияти онон эътиқод доштанд, онҳоро махлуқ намедонистанд ва ба Худованд ташбеҳ мекарданд.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.154</ref> | Воқифия ба касоне мегӯянд, ки пас аз шаҳодати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]], дар ӯ таваққуф карданд; яъне ӯро охирин имом медонистанд.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.65</ref> Ғолиён ҳам гурӯҳе буданд, ки дар хусуси мақоми имомони шиа, зиёдаравӣ мекарданд; яъне ба улуҳияти онон эътиқод доштанд, онҳоро махлуқ намедонистанд ва ба Худованд ташбеҳ мекарданд.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.154</ref> | ||
==Дувоздаҳимомӣ== | === Дувоздаҳимомӣ === | ||
:''Навиштори аслӣ:'' '''[[Имомия]]''' | :''Навиштори аслӣ:'' '''[[Имомия]]''' | ||
| Сатри 87: | Сатри 87: | ||
[[Раҷъат]] ва [[Бадоъ|бадоъ]] аз боварҳои вижаи шиаёни дувоздаҳимомия аст.<ref>Раббонии Гулпойгонӣ, Даромаде ба шиашиносӣ, 1392ҳ.ш., саҳ.273; Таботабойӣ, ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.106</ref> Тибқи омӯзаи раҷъат, пас аз зуҳури Имом Маҳдӣ (а), бархе аз мурдагон зинда хоҳанд шуд. Ин мурдагон ҳам некӯкорону шиаёнро шомил мешаванд ва ҳам душманони Аҳли Байтро, ки қарор аст сазои аъмолашонро дар ҳамин дунё ҳам бубинанд.<ref>Раббонии Гулпойгонӣ, Даромаде ба шиашиносӣ, 1392ҳ.ш., саҳ.273</ref> Бадоъ ҳам, яъне Худо гоҳ ба хотири маслиҳате, амреро, ки барои Пайғамбар ё имом ошкор карда буд, тағйир медиҳад ва чизи дигаре ҷойгузини он мекунад.<ref>Таботабойӣ, ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.381; Шайхи Муфид, Тасҳеҳ-ул-эътиқод, 1413ҳ.қ., саҳ.65</ref> | [[Раҷъат]] ва [[Бадоъ|бадоъ]] аз боварҳои вижаи шиаёни дувоздаҳимомия аст.<ref>Раббонии Гулпойгонӣ, Даромаде ба шиашиносӣ, 1392ҳ.ш., саҳ.273; Таботабойӣ, ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.106</ref> Тибқи омӯзаи раҷъат, пас аз зуҳури Имом Маҳдӣ (а), бархе аз мурдагон зинда хоҳанд шуд. Ин мурдагон ҳам некӯкорону шиаёнро шомил мешаванд ва ҳам душманони Аҳли Байтро, ки қарор аст сазои аъмолашонро дар ҳамин дунё ҳам бубинанд.<ref>Раббонии Гулпойгонӣ, Даромаде ба шиашиносӣ, 1392ҳ.ш., саҳ.273</ref> Бадоъ ҳам, яъне Худо гоҳ ба хотири маслиҳате, амреро, ки барои Пайғамбар ё имом ошкор карда буд, тағйир медиҳад ва чизи дигаре ҷойгузини он мекунад.<ref>Таботабойӣ, ал-Мизон, 1393ҳ.қ., ҷ.11, саҳ.381; Шайхи Муфид, Тасҳеҳ-ул-эътиқод, 1413ҳ.қ., саҳ.65</ref> | ||
Муҳимтарин [[Каломи имомия|мутакаллимони имомия]] иборатанд аз: [[Шайхи Муфид|Шайх Муфид]] (336 ё 338 – 413ҳ.қ.), [[Шайх Тусӣ]] (385 – 460ҳ.қ.), [[Хоҷа Насириддини Тусӣ]] (597 – 673ҳ.қ.) ва [[Аллома Ҳиллӣ]] (648 – 726ҳ.қ.).<ref>Кошифӣ, Каломи шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.52</ref> Барҷастатарин фақеҳони имомияи ҳам инҳо ҳастанд: [[Шайх Тусӣ]], [[Муҳаққиқи Ҳиллӣ]], [[Аллома Ҳиллӣ]], [[Шаҳиди Аввал]], [[Шаҳиди Сонӣ]], [[Ҷаъфар Кошифулғито|Кошифулғито]], [[Мирзои Қумӣ]] ва [[Шайх Муртазо Ансорӣ]].<ref>Макорими Шерозӣ, Доират-ул-маорифи фиқҳи муқоран, 1427ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.260 то 264</ref> | Муҳимтарин [[Каломи имомия|мутакаллимони имомия]] иборатанд аз: [[Шайхи Муфид|Шайх Муфид]] (336 ё 338 – 413ҳ.қ.), [[Шайх Тусӣ]] (385 – 460ҳ.қ.), [[Хоҷа Насируддини Тӯсӣ|Хоҷа Насириддини Тусӣ]] (597 – 673ҳ.қ.) ва [[Аллома Ҳиллӣ]] (648 – 726ҳ.қ.).<ref>Кошифӣ, Каломи шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.52</ref> Барҷастатарин фақеҳони имомияи ҳам инҳо ҳастанд: [[Шайх Тусӣ]], [[Муҳаққиқи Ҳиллӣ]], [[Аллома Ҳиллӣ]], [[Шаҳиди Аввал]], [[Шаҳиди Сонӣ]], [[Ҷаъфар Кошифулғито|Кошифулғито]], [[Мирзои Қумӣ]] ва [[Шайх Муртазо Ансорӣ]].<ref>Макорими Шерозӣ, Доират-ул-маорифи фиқҳи муқоран, 1427ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.260 то 264</ref> | ||
Бештари шиаёни [[Эрон]], ки ҳудуди 90 дарсади ҷамъияти ин кишварро ташкил медиҳанд, дувоздаҳимомӣ ҳастанд.<ref>Тақизода Доварӣ, Гузорише аз омори ҷамъияти шиаёни кишварҳои ҷаҳон, 1390ҳ.ш., саҳ.29</ref> | Бештари шиаёни [[Эрон]], ки ҳудуди 90 дарсади ҷамъияти ин кишварро ташкил медиҳанд, дувоздаҳимомӣ ҳастанд.<ref>Тақизода Доварӣ, Гузорише аз омори ҷамъияти шиаёни кишварҳои ҷаҳон, 1390ҳ.ш., саҳ.29</ref> | ||
==Зайдия== | === Зайдия === | ||
:''Навиштори аслӣ:'' '''[[Зайдия]]''' | :''Навиштори аслӣ:'' '''[[Зайдия]]''' | ||
| Сатри 102: | Сатри 102: | ||
Ба гузориши китоби [[Атласи шиа (китоб)|Атласи шиа]], Зайдиён 35 то 40 дарсади ҷамъияти бистмиллионии [[Яман|Яманро]] ташкил медиҳанд.<ref>Ниг.: Расули Ҷаъфарён, Атласи шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.466</ref> | Ба гузориши китоби [[Атласи шиа (китоб)|Атласи шиа]], Зайдиён 35 то 40 дарсади ҷамъияти бистмиллионии [[Яман|Яманро]] ташкил медиҳанд.<ref>Ниг.: Расули Ҷаъфарён, Атласи шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.466</ref> | ||
==Исмоилия== | === Исмоилия === | ||
:''Навиштори аслӣ:'' '''[[Исмоилия]]''' | :''Навиштори аслӣ:'' '''[[Исмоилия]]''' | ||
Исмоилия, фирқае аз шиаён аст, ки пас аз [[Имом Содиқ алайҳиссалом|Имом Содиқ (а)]], [[Исмоил писари Имом Содиқ (а)|Исмоил]] писари бузурги ӯро имом медонад ва имомати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]] ва дигар [[Имомони | Исмоилия, фирқае аз шиаён аст, ки пас аз [[Имом Содиқ алайҳиссалом|Имом Содиқ (а)]], [[Исмоил писари Имом Содиқ (а)|Исмоил]] писари бузурги ӯро имом медонад ва имомати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]] ва дигар [[Имомони шиа|имомони имомияро]] намепазирад.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.170-171</ref> Исмоилиён бар ин бовар буданд, ки [[Имомат|имомат]] ҳафт давра дорад ва ҳар давра бо як «нотиқ» оғоз мешавад, ки шариате нав меоварад ва дар ҳар давра пас аз ӯ ҳафт имом имомат мекунанд.<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165</ref> | ||
Нотиқҳои шаш давраи нахусти имомат, ҳамон [[Улулъазм|пайғамбарони улулъазманд]], ки иборатанд аз: [[Одам (пайғамбар)|Одам]], [[Нӯҳ (пайғамбар)|Нӯҳ]], [[(Иброҳим (пайғамбар|Иброҳим]], [[Мусо (пайғамбар)|Мусо]], [[Исо (пайғамбар)|Исо]] ва [[Ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам|ҳазрати Муҳаммад (с)]].<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165; Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.151</ref> Муҳаммади Мактум писари Исмоил, ҳафтумин имом аз давраи шашуми имомат аст, ки бо Пайғамбари Ислом оғоз шудааст. Ӯ ҳамон [[Маҳдӣ|Маҳдии мавъуд]] аст, ки вақте қиём кунад, нотиқи давраи ҳафтуми имомат ҳам хоҳад буд.<ref>Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.151-152; Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165</ref> Мегӯянд бархе аз ин омӯзаҳо дар давраи ҳукумати [[Фотимиён|фотимиён]], дучори тағироте шуд.<ref>Ниг.: Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.162</ref> | Нотиқҳои шаш давраи нахусти имомат, ҳамон [[Улулъазм|пайғамбарони улулъазманд]], ки иборатанд аз: [[Одам (пайғамбар)|Одам]], [[Нӯҳ (пайғамбар)|Нӯҳ]], [[(Иброҳим (пайғамбар|Иброҳим]], [[Мусо (пайғамбар)|Мусо]], [[Исо (пайғамбар)|Исо]] ва [[Ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам|ҳазрати Муҳаммад (с)]].<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165; Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.151</ref> Муҳаммади Мактум писари Исмоил, ҳафтумин имом аз давраи шашуми имомат аст, ки бо Пайғамбари Ислом оғоз шудааст. Ӯ ҳамон [[Маҳдӣ|Маҳдии мавъуд]] аст, ки вақте қиём кунад, нотиқи давраи ҳафтуми имомат ҳам хоҳад буд.<ref>Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.151-152; Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165</ref> Мегӯянд бархе аз ин омӯзаҳо дар давраи ҳукумати [[Фотимиён|фотимиён]], дучори тағироте шуд.<ref>Ниг.: Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.162</ref> | ||
Муҳимтарин вижагии исмоилияро [[Ботинигарӣ|ботинигарӣ]] медонанд; чароки онҳо [[Оят|оёт]], [[Ҳадис|аҳодис]], маориф ва [[Аҳкоми шаръӣ|аҳкоми]] исломиро [[Таъвил|таъвил]] мекунанд ва маъное хилофи зоҳири онҳо бардошт мекунанд. Ба бовари онҳо [[Қуръон|оёти Қуръон]] ва ривоёт зоҳир ва ботин доранд. Имом ботини онҳоро медонад ва фалсафаи имомат, таълими ботини дин ва баёни маорифи ботинӣ аст.<ref>Ниг.: Биринҷкор, Ошноӣ бо фирақ ва мазоҳиби исломӣ, 1389ҳ.ш., саҳ.95</ref> | Муҳимтарин вижагии исмоилияро [[Ботинигарӣ|ботинигарӣ]] медонанд; чароки онҳо [[Оят|оёт]], [[Ҳадис|аҳодис]], маориф ва [[Аҳкоми шаръӣ|аҳкоми]] исломиро [[Таъвил|таъвил]] мекунанд ва маъное хилофи зоҳири онҳо бардошт мекунанд. Ба бовари онҳо [[Қуръон|оёти Қуръон]] ва [[Ҳадис|ривоёт]] зоҳир ва ботин доранд. Имом ботини онҳоро медонад ва фалсафаи имомат, таълими ботини дин ва баёни маорифи ботинӣ аст.<ref>Ниг.: Биринҷкор, Ошноӣ бо фирақ ва мазоҳиби исломӣ, 1389ҳ.ш., саҳ.95</ref> | ||
[[Қозӣ Нуъмони Мағрибӣ|Қозӣ Нуъмонро]] бузургтарин [[Муҷтаҳид|фақеҳи]] исмоилия<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.212</ref> ва китобаш “[[Даоим-ул-Ислом (китоб)|Даоим-ул-Ислом]]” манбаи аслии [[Фиқҳ|фиқҳии]] ин мазҳаб донистаанд.<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.212</ref> Абуҳотами Розӣ, [[Носир Хисрави Қубодиёнӣ|Носир Хисрав]] ва гурӯҳе ба номи [[Ихвонуссафо|ихвонуссафоро]] низ аз андешмандони барҷастаи исмоилия шуморидаанд.<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.153</ref> [[Расоили Ихвон-ус-сафо]] ва Аълом-ун-нубувват навиштаи Абуҳотами Розӣ, аз муҳимтарин китобҳои фалсафии онон аст.<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.154 ва 161</ref> | [[Қозӣ Нуъмони Мағрибӣ|Қозӣ Нуъмонро]] бузургтарин [[Муҷтаҳид|фақеҳи]] исмоилия<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.212</ref> ва китобаш “[[Даоим-ул-Ислом (китоб)|Даоим-ул-Ислом]]” манбаи аслии [[Фиқҳ|фиқҳии]] ин мазҳаб донистаанд.<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.212</ref> Абуҳотами Розӣ, [[Носир Хисрави Қубодиёнӣ|Носир Хисрав]] ва гурӯҳе ба номи [[Ихвонуссафо|ихвонуссафоро]] низ аз андешмандони барҷастаи исмоилия шуморидаанд.<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.153</ref> [[Расоили Ихвон-ус-сафо]] ва Аълом-ун-нубувват навиштаи Абуҳотами Розӣ, аз муҳимтарин китобҳои фалсафии онон аст.<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.154 ва 161</ref> | ||
Исмоилияи имрӯзро ба ду гурӯҳи [[Оқохония|оқохония]] ва [[Буҳра|буҳра]] тақсим мекунанд, ки бозмондагони ду шоха аз [[Фотимиён|фотимиёни]] Миср яъне [[Назориён|назория]] ва мустаълавия ҳастанд.<ref>Машкур, Фарҳанги фирақи исломӣ, 1372ҳ.ш., саҳ.53,</ref> Гуруҳи нахустро ҳудуди як миллион нафар медонанд, ки умдатан дар кишварҳои Осиёие чун [[Ҳинд]], [[Покистон]], [[Афғонистон]], [[Тоҷикистон]] ва [[Эрон]] зиндагӣ мекунанд.<ref>Дафтарӣ, "Исмоилия", саҳ.701</ref> Шумори гурӯҳи дувумро ҳам ҳудуди панҷсад ҳазор нафар тахмин задаанд, ки беш аз 80 дарсадашон дар Ҳинд сукунат доранд.<ref>Дафтарӣ, "Буҳра", саҳ.813</ref> | Исмоилияи имрӯзро ба ду гурӯҳи [[Оқохония|оқохония]] ва [[Буҳра|буҳра]] тақсим мекунанд, ки бозмондагони ду шоха аз [[Фотимиён|фотимиёни]] Миср яъне [[Назориён|назория]] ва мустаълавия ҳастанд.<ref>Машкур, Фарҳанги фирақи исломӣ, 1372ҳ.ш., саҳ.53,</ref> Гуруҳи нахустро ҳудуди як миллион нафар медонанд, ки умдатан дар кишварҳои Осиёие чун [[Ҳинд]], [[Покистон]], [[Афғонистон]], [[Тоҷикистон]] ва [[Эрон]] зиндагӣ мекунанд.<ref>Дафтарӣ, "Исмоилия", саҳ.701</ref> Шумори гурӯҳи дувумро ҳам ҳудуди панҷсад ҳазор нафар тахмин задаанд, ки беш аз 80 дарсадашон дар Ҳинд сукунат доранд.<ref>Дафтарӣ, "Буҳра", саҳ.813</ref> | ||
Бештари шиаёни Тоҷикистон аз гурӯҳи оқохония буда ғолибан сокини вилояти Бадахшон ва шаҳри Душанбе гузориш шудаанд.<ref>[https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/tajikistan/#:~:text=According%20to%20local%20academics%2C%20the,eastern%20part%20of%20the%20country. Гузориши байналмилалии озодии дин 2020: Тоҷикистон]</ref> | |||
==Маҳдавият== | ==Маҳдавият== | ||
| Сатри 120: | Сатри 122: | ||
Маҳдавиятро омӯзае муштарак миёни ҳамаи мазоҳиби исломӣ медонанд,<ref>Садр, Баҳсу ҳавл-ал-Маҳдӣ, 1417ҳ.қ./1996м, саҳ.15; Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.90</ref> аммо ин андеша дар мазҳаби шиа ҷойгоҳи вижае дорад ва дар ривоёт, китобҳо ва мақолоти бисёре аз он сухан омадааст.<ref>Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.91</ref> | Маҳдавиятро омӯзае муштарак миёни ҳамаи мазоҳиби исломӣ медонанд,<ref>Садр, Баҳсу ҳавл-ал-Маҳдӣ, 1417ҳ.қ./1996м, саҳ.15; Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.90</ref> аммо ин андеша дар мазҳаби шиа ҷойгоҳи вижае дорад ва дар ривоёт, китобҳо ва мақолоти бисёре аз он сухан омадааст.<ref>Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.91</ref> | ||
Фирқаҳои шиа бо вуҷуди иштироки назар дар асли вуҷуди [[Имом Маҳдӣ аҷҷалаллоҳу таоло фараҷаҳу|Маҳдӣ]], дар ҷузъиёт ва мисдоқи он ихтилоф доранд. [[Имомия|Шиаёни дувоздаҳимомӣ]] бар ин боваранд, ки Маҳдӣ писари [[Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом|Имом Ҳасани Аскарӣ (а)]], имоми дувоздаҳум ва ҳамон Маҳдии Мавъуд (аҷҷалаллоҳу фараҷаҳ) аст ва дар [[Ғайбат|ғайбат]] ба сар мебарад.<ref> | Фирқаҳои шиа бо вуҷуди иштироки назар дар асли вуҷуди [[Имом Маҳдӣ аҷҷалаллоҳу таоло фараҷаҳу|Маҳдӣ]], дар ҷузъиёт ва мисдоқи он ихтилоф доранд. [[Имомия|Шиаёни дувоздаҳимомӣ]] бар ин боваранд, ки Маҳдӣ писари [[Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом|Имом Ҳасани Аскарӣ (а)]], имоми дувоздаҳум ва ҳамон Маҳдии Мавъуд (аҷҷалаллоҳу фараҷаҳ) аст ва дар [[Ғайбат|ғайбат]] ба сар мебарад.<ref>Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.230-231</ref> Исмоилия Муҳаммади Мактум писари [[Исмоил писари Имом Содиқ (а)|Исмоил]] писари [[Имом Содиқ алайҳиссалом|Имом Содиқ (а)-ро]] Маҳдӣ Мавъуд медонанд.<ref>Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.152</ref> Зайдия ба ҷиҳати он ки қиёмро аз шароити имом медонанд, ба [[Интизори фараҷ|интизор]] ва [[Ғайбат|ғайбат]] эътиқод надоранд.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.291</ref> Онҳо ҳар имомеро Маҳдӣ ва мунҷӣ мепиндоранд.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.294</ref> | ||
==Дигар дидгоҳҳои каломии муҳим== | ==Дигар дидгоҳҳои каломии муҳим== | ||