Husn va qubh
Husnu qubh, jak mas'alai kalomie ast dar borai inki xubī jo badiji amalu korho, zotī ast jo harcī Xudo ba on amr kardaast, nekī ast va az harcize ki Xudo man' kardaast, bad ast!?.
Olimoni musulmon ba mas'alai husnu qubh, tavvaçuhi bisjor karda va bahshoi purdomanae zajli on matrah kardaand.
Dar zaminai husnu qubh, bajni andeşmandoni musulmon ixtilofi nazar hast: şiajon va mu'tazila ba husnu qubhi aqlī bovar dorand; ja'ne arzişi af'olro zotī donista megūjand, aql tavoni darki husn va qubhi barxe af'olro dorad. Dar muqobil, aşoira bar onand, ki husnu qubh, şar'ī ast; ja'ne af'ol ba xudiji xud, na xuband, na bad; balki onci Xudo ba on dastur dihad, husn (nekū) va oncī az on man' dorad, qabeh ast.
Bahs az husnu qubh, ba ilmi usuli fiqh niz roh joftaast, to dar surati isboti husnu qubhi aql, aql ham az manobei cahorgonai şinoxti ahkomi şar'ī boşad; cunonki usulijoni şia ba on e'tiqod dorand.
Çojgohi husn va qubh
Mas'alai husnu qubhro az mabohisi muhimi ilmi kalom va mabnoi bisjore az masoili on medonand.[1] Olimoni musulmon ba on ahamijat bisjor doda va dar xususi on, bisjor bahs kardaand.[2] Dar naviştahoi kalomī, in mas'ala dar bahs az af'oli Xudovand va baroi isboti adli Ilohī barrasī meşavad.[3]
Ba guftai Ça'fari Subhonī, husnu qubh dar ilmhoi digare cun axloq va usuli fiqh ham korburdi muhim dorad:[4]
Dar ilmi axloq, pazirişi husn va qubhi aqlī ba ma'noi isboti mutlaq budani arzişhoi axloqī va napaziruftani on ba ma'noi qabuli nisbī budani onhost.[5]
Dar usuli fiqh ham dar bobi «mulozimoti aqlija» az on bahs meşavad va tanho dar surati isboti husnu qubhi aqlī, aql az manobei şinoxti ahkomi şar'ī meşavad.[6]
Dar kitobhoi kalomī[7] va usuliji şia va ahli sunnat,[8] ba tafsil, az husnu qubh bahs şudaast.
Pursişi aslī dar husnu qubh
Mas'alai husnu qubh az in bahs mekunad, ki miloki «husn» (nekuī) va «qubh» (ziştī va badii) af'ol cist. Ojo husn (nekū) va qubhi (badī) voqeī vuçud dorad, jo in du e'tiboriand va harcī Xudo ba on amr kunad, nekū va harcī az on nahj kunad, bad ast?[9]
Holati naxustro husnu qubhi aqlī jo zotī megūjand va holati duvumro husnu qubhi şar'ī.[10]
Ixtilofi nazar dar borai husnu qubh
Ulamoi musulmon dar borai inki husnu qubh aqlī ast, jo şar'ī, ixtilofi nazar dorand. Az in mijon, şiajon[11] va mu'tazila[12] ba husnu qubhi aqlī e'tiqod dorand va aşoira[13] husnu qubhro şar'ī medonand.
Mutakallimoni şia va mu'tazila megūjand, a'mol bo qat'i nazar az inki Xudo ba husn jo qubhaşon hukm kunad, az nazari aqlī, ba hasan va qabeh taqsim meşavand; ja'ne aql ba nekuī va ziştiji barxe korho hukm mekunad.[14]
Ammo aşoira mu'taqidand, husnu qubh faqat az şar' fahmida meşavad.[15] Agar şore' ba cize amr kunad, hasan ast va agar az cize nahj kunad, qabeh ast. Biduni tavvaçuh ba şar', heç cize na hasan ast, na qabeh![16]
Xostgohi mas'ala
Megūjand, bahs dar borai husnu qubhi af'ol, peş az Islom, dar adjoni digar[17] va niz andeşai barxe fajlasufoni Junon[18] matrah budaast, ammo musulmonon ba on ahamijati xoss doştaand.[19] Husnu qubh az qarni duvumi qamarī, ba dasti mu'tazila, ba şakli mas'ala daromad.[20] Ba'd az on, aşoira, ki muxolifi husnu qubhi aqlī budand, voridi nizo' şuda, husn va qubhi şar'iro matrah kardand.[21]
Dalelhoi tarafdoroni husn va qubhi aqlī
Barxe az dalelhoi olimoni şia baroi isboti husn va qubhi aqlī, ba şarhi zer ast:
- Husn va qubhi aqlī, jak amri badehī ast va aql be inki ba şariat ruçu' kunad ham ba xubiji ehson va badiji zulm hukm mekunad; zero mo ba tavri qat'ī mefahmem, ki ehson kardan ba digaron xub ast va ançomdihandai onro mesitoem. Hamcunin badī kardanro zişt donista ançomdihandai onro mazammat mekunem.[22]
- Agar husn va qubhi cizhoro bo aql dark nakunem, bo şar' ham nametavonem bifahmem; zero aqli mo nametavonad dark kunad duruƣgūī qabeh ast. Binobar in, mumkin medonem, ki Xudo duruƣ bigūjad. Dar natiça agar Xudo bigūjad, cize xub jo bad ast, jaqin pajdo namekunem, ki on ciz cunon ast.[23]
- Agar husnu qubhi aqlī naboşad, nametavon haqqonijati dini Ilohiro isbot kard; zero dar in surat, ançomi heç kore az Xudo qabeh nest. Binobar in, qabeh nest, ki mu'çizaro dar ixtijori kasone biguzorad, ki pajƣambar nestand. Dar natiça az tariqi mu'çiza, nabuvvati heç pajƣambare mumkin nest va binobar in, heç dini Ilohiero nametavon isbot kard.[24]
Dalelhoi tarafdoroni husn va qubhi şar'ī
Barxe az istidlolhoi aşoira baroi isboti husn va qubhi şar'ī iborat ast az:
- Agar duruƣgūī, ba xudiji xud (be dar nazar giriftani şar') qabeh boşad, az on lozim meojad, ki har duruƣe qabeh boşad; dar hole ki badehī ast, ki inguna nest. Baroi misol, medonem duruƣe, ki sababi naçoti çoni pajƣambare şavad, qabeh nest.[25]
- Farz kuned kase ba digare bigūjad, ki fardo ūro xohad kuşt. Dar in surat, agar bikuşad, amali qabeh ançom dodaast va agar nakuşad, duruƣ guftaast, ki on ham tibqi mabnoi qoilon ba husn va qubhi aqlī, dar hamai hol qabeh ast. Az onço ki hama mepazirem, ki ravo nest ūro bikuşad, natiça in meşavad, ki inguna nest, ki duruƣgūī mutlaqan qabeh boşad.[26]
- Qoilon ba husn va qubhi aqlī, bar Xudo voçib medonand, ki fe'li qabeh ançom nadihad. Baroi misol, megūjand, vaqte inson şukri Xudoro ba ço ovarad, dodani savob ba ū, bar Xudo voçib ast; dar hole ki badehī ast, ki nametavonem cizero baroi Xudo voçib bidonem; zero har voçibe, voçibkunandae dorad va heç mavçude bolotar az Xudo nest, ki bitavonad cizero baroi Xudo voçib kunad.[27]
Kitobşinosī
Olimoni şiaju sunnī az mas'alai husnu qubh, dar mijoni osori kalomī[28] va usuliaşon[29] guftugū kardaand, ammo osori mustaqile niz dar in bora ta'lif şudaast, ki barxe ba şarhi zer ast:
- Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, naviştai Ça'fari Subhonī
- Husn va qubhi zotī va aqlī az manzari donişmandoni islomī, asari Hodiji Vahdonifar
- Qoidai kalomiji husnu qubhi aqlī, ta'lifi Rizo Birinçkor va Mahdī Nusratijon
- Husn va qubhi zotī va aqlī az manzari rivojoti islomī, nigoştai Hodiji Vahdonifar va Zakijabegim Husajnī.
Çustorhoi vobasta
Ezoh
- ↑ Subhonī, Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, 1381h.ş., sah.7 - 8.
- ↑ Hoşimī, “Husn va qubh”, sah.364.
- ↑ Baroi namuna, nig.: Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.279 - 280.
- ↑ Subhonī, Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, 1381h.ş., sah.7 - 8.
- ↑ Subhonī, Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, 1381h.ş., sah.7 - 8.
- ↑ Subhonī, Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, 1381h.ş., sah.7 - 8.
- ↑ Baroi namuna, nig.: Hillī, Nahç-ul-haq va kaşf-us-sidq, 1982m., sah.82 - 85; Faxriddini Rozī, al-Arba'in, 1986m., ç.1, sah.348.
- ↑ Muzaffar, Usul-ul-fiqh, 1430h.q., ç.2, sah.271; Faxriddini Rozī, al-Mahsul, 1418h.q., ç.1, sah.123 - 140.
- ↑ Muzaffar, Usul-ul-fiqh, 1430h.q., ç.2, sah.271; Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.279 - 280.
- ↑ Muzaffar, Usul-ul-fiqh, 1430h.q., ç.2, sah.271; Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.279 - 280.
- ↑ Hillī, Nahç-ul-haq va kaşf-us-sidq, 1982m., sah.82.
- ↑ Şahristonī, al-Milal va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.58.
- ↑ Şahristonī, al-Milal va-n-nihal, 1415h.q., ç.1, sah.115.
- ↑ Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.280 - 281.
- ↑ Faxriddini Rozī, al-Arba'in, 1986m., ç.1, sah.348.
- ↑ Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.281.
- ↑ Pokatcī, “Husn va qubh”, sah.644 - 645.
- ↑ http://www.bou.ac.ir/Portal/home/?news/4476/86678/108715/حسن-و-قبح-از-ديدگاه-آخوند-خراساني-1
- ↑ Hoşimī, “Husn va qubh”, sah.364.
- ↑ Pokatcī, “Husn va qubh”, sah.646.
- ↑ Rabboniji Gulpojgonī, “Ta'rix va tatavvuri qoidai husn va qubhi aqlī dar kalomi islomī”, sah.22 - 23.
- ↑ Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.281.
- ↑ Hillī, Kaşf-ul-murod, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, sah.281.
- ↑ Hillī, Nahç-ul-haq va kaşf-us-sidq, 1982m., sah.84.
- ↑ Faxriddini Rozī, al-Arba'in, 1986m., ç.1, sah.348.
- ↑ Faxriddini Rozī, al-Arba'in, 1986m., ç.1, sah.349.
- ↑ Isfaroinī, at-Tabsir, 1403h.q., sah.171.
- ↑ Baroi namuna, nig.: Hillī, Nahç-ul-haq va kaşf-us-sidq, 1982m., sah.82 - 85; Faxriddini Rozī, al-Arba'in, 1986m., ç.1, sah.348.
- ↑ Baroi namuna, nig.: Muzaffar, Usul-ul-fiqh, 1430h.q., ç.2, sah.271; Faxriddini Rozī, al-Mahsul, 1418h.q., ç.1, sah.123 - 140.
Sarcaşma
- Isfaroinī, Tohir ibni Muhammad, at-Tabsir fi-d-din va tamjiz-ul-firqat-in-noçija an-il-firaq-il-holikin, tahqiqi Kamol Jusuf al-Hut, Lubnon, Olamul-kutub, copi avval, 1403h.q.
- Muzaffar, Muhammadrizo, Usul-ul-fiqh, Qum, intişoroti Islomī, Qum, copi pançum, 1430h.q.
- Pokatcī, Ahmad, “Husn va qubh”, dar Doiratulmaorifi buzurgi islomī, ç.20, Tehron, Markazi doiratulmaorifi buzurgi islomī, copi duvum, 1391h.ş.
- Rabboniji Gulpojgonī, Alī, “Ta'rix va tatavvuri qoidai husn va qubhi aqlī dar kalomi islomī”, dar faslnomai Kalomi islomī, № 1, 1371h.ş.
- Subhonī, Ça'far, Husn va qubhi aqlī jo pojahoi axloqi çovidon, nigorişi Alī Rabboniji Gulpojgonī, Qum, muassisai Imom Sodiq, copi avval, 1381h.ş.
- Faxriddini Rozī, Muhammad ibni Umar, al-Arba'in fi usul-id-din, Qohira, Maktabatul-kullijotil-azharijja, copi avval, 1986.
- Faxriddini Rozī, Muhammad ibni Umar, al-Mahsul, tahqiqi Toho Çobir Fajjoz al-Alvonī, muassisatur-Risolat, copi sejum, 1418h.q.
- Hillī, Hasan ibni Jusuf, Kaşf-ul-murod fi şarhi taçrid-il-e'tiqod, Bejrut, muassisatul-A'lamī lil-matbu'ot, be to.
- Hillī, Hasan ibni Jusuf, Nahç-ul-haq va kaşf-us-sidq, Bejrut, Dorul-kitobil-lubnonī, 1982m.
- Hoşimī, Muhammadmansur, “Husn va qubh”, dar Donişnomai çahoni Islom, ç.13, Tehron, Bunjodi doiratulmaorifi islomī, copi avval, 1388ş.
- Husn va qubh az didgohi Oxundi Xurosonī, http://www.bou.ac.ir/Portal/home/?news/4476/86678/108715/حسن-و-قبح-از-ديدگاه-آخوند-خراساني-1
- Şahristonī, Muhammad ibni Abdukarim, al-Milal va-n-nihal, tahqiqi Amiralī Mahno va Alī Hasan Fo'ur, Bejrut, Dorul-ma'rifat, copi cahorum, 1415h.q.