Makka

Makka

Namoe az şahri Makka va Masçidulharom
Viƶagī	Muqaddastarin şahri musalmonon va zodgohi Pajƣambar (s)
Kişvar	Arabiston
Nomi mahallī	Bakka Baladulharom Baladulamin Ummulquro
Soli ta'sis	Az zamoni Ismoil (a)
Peşinai Islom	Soli 8 h.q. bo fathi Makka ba vositai musulmonon
Peşinai taşajju'	Sadri Islom
Makonhoi ta'rixī	Şi'bi Abitolib Kūhi Hiro Kūhi Savr
Zijoratgoh	Ka'ba
Qabristonho	Qabristoni Muallot Qabristoni şahidoni Fax
Masçidho	Masçidulharom Masçidi Xajf Masçidi Ƣadiri Xum Masçidi al-Baj'at Masçidi an-Nahr

Makka, muqaddastarin şahri musulmonon va zodgohi Islom va Pajƣambari Akram (s), voqe' dar nimçazirai Arabiston. Bakka, Baladulharom, Baladulamin va Ummulquro az nomhoi digari on ast.

In şahr ba sababi vuçudi Ka'ba dar on, qiblagohi musulmonon ast va solona millionho musulmon baroi adoi manosiki haç va zijorati amokini muqaddasi Makka, ba in şahr musofirat mekunand. Masçidulharom, Arafot, Maş'arulharom va sarzamini Mino barxe az muhimtarin amokini muqaddas va mazhabiji in şahr ast.

Çam'ijati şiajoni Makka dar qarni dahumi hiçrī rū ba fuzunī joft. Ulamoi şia dar davrahoi muxtalifi torixī dar in şahr huzur doştaand. Dar davrai hukumati Oli Saud dar Arabiston va bo garoişhoi ifrotiji zidi şi'iji vahobiho, şiajon dar Arabiston bo mahdudijat dar ançom dodani a'moli mazhabī va niz fişori iqtisodī rūbarū hastand.

Şuhrat

Nomi aslī va maşhuri in şahr, Makka ast. In nom dar Qur'oni Karim niz omada ast:

وَ هُوَ الّذی کَفّ اَیدیَهُم عَنکُم و اَیدیکُم عَنهُم بِبَطنِ مَکّة مِن بَعدِ أن أظفرَکُم عَلَیهِم

Sababi nomguzorī

Dar manobei torixī va rivoī, baroi nomguzoriji in şahr ba «Makka» daloile zikr şudaast, ki barxe az muhimtarini onho iboratand az:

• Makka, tarkibe az mak (ba ma'noi bajt) va rab buda va Makka ja'ne, bajturrab jo bajtulloh;
• Makka, tarkibe az mak (ba ma'noi voha va vodī) va rab buda va Makka ja'ne vodiji rab;
• Makka dar asl, makrobo, ki az kalimai muqarrab girifta şuda va in makon ba ma'noi makone ast, ki ba Xudovand taqarrub eçod meşavad;
• Makka az reşai makak (ba ma'noi halok şudan va kam şudan) muştaq şuda va Makka, ja'ne makone, ki har sitamgare nazari bade ba on şahr doşta boşad, sarnavişte çuz halokat va nobudī naxohad doşt;
• Makka az modai «mak (ba ma'noi «çazb») muştaq şuda, ki in ba on çihat ast, ki mardum az har dijor ba on sarzamin çazb meşavand.1 ]

Nomhoi digari Makka

Şahri Makka dar tūli ta'rix, ba nomhoi gunogune ma'ruf budaast. Barxe az in nomho dar Qur'on niz zikr şudaast.

• Bakka (بکّه ): «إنَّ اوّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلناسِ لَلَّذی بِبَکّةَ مُبارَکاً و هُدی لِلعالَمینَ»[۲]
• Albaladul amin (البلد الامین): «وَ التّینِ وَ الزّیتونِ وَ طورِ سینینَ وَ هذا البَلَدِ الأمینَ»[۳]
• Ummulquro (امّ القری): «لِتُنذِرَ اُمَّ القُری وَ مَن حَولَها [۴]
• Albaladul harom (البلد الحرام،) 5
• Hamcunin: Al-Aruz (العَروض), as-Sajl (السَّیل), Muxraça sidq (مُخرَج صِدق), Ummuruhm (أمّ رُحم), Ummusubh (أمّ صبح), albalad (البلد), Haramullohi Ta'olo (حرم الله تعالی), Fodon (فادان), Annosa (الناسه), Albosa (الباسّه), Tajba (طیبه), Hotima (حاطِمه), [ 6 ] Bajtul'atiq (بَیتُ العَتیق), Alqodisija (القادسیه). [ 7 ]

Arabiston

Ittilooti kullī

Mavqe'ijati çuƣrofijoī

Muhimtarin şahr va muqaddastarin mintaqai Hiçoz, şahri Makka ast. In şahr dar fosilai haştod kilometriji şarqi darjoiji Surx, dar tūli 40 daraçavu 9 daqiqa va arzi 31 daraçavu 28 daqiqai xati ustuvo qaror girifta va irtifo'i on az sathi darjo 330 metr ast. [ 8 ]

Sababi pajdoiş

Guftaand ki pajdoiş va gustarişi şahri Makka, du sababi aslī doştaast: 1- inki markazijati ibodī baroi ibodati Xudovand boşad 2- inki dar mintaqai Hiçoz va Çaziratul'arab, markaze baroi tiçorat va dodu sitad va dar masiri jak rohi tiçorī budaast. 9

Iqtisodi Makka

Dar davrai havlu huşi zuhuri Islom va andake peş az on, Makka ba sababi ahamijati Ka'ba va niz qaror doştan bar sari rohi bozargoniji Jaman ba samti Şom, Falastin va Misr, mahalle baroi dodu sitad bud. Harcand Qurajş dar ibtido, faqat ba tiçorat dar Makka mepardoxt, [ 10 ] Hoşim ibni Abdumanof, tiçorat ba atrofi Makkaro bino nihod. Ū ba hamrohi barodaronaş, Abduşams va Navfal, tavonistand içozati tiçorat ba Şom, Jaman, Habaşa va Iroqro az hokimoni on sarzaminho bigirand va az on pas, Makka tabdil ba şahri bozargoniji muhimme şud.[ 11 ]

Içtimooti tiçoriji Qurajş beştar dar bozore ba nomi Ukoz dar nazdikiji Arafot dar tūli mohi zilqa'da buda ast. [ 12 ]

Ribo jake digar az rohhoi kasbi daromadi mardumi Makka buda va ba unvoni jak tiçorat ba şumor meraftaast. [ 13 ]

Obu havo

Şahri Makka, ki dar irtifooti ƣarbiji mintaqai Hiçoz qaror dorad, doroi obu havoi garmu xuşk ast. Tobistoni garm va zimistoni purborone dorad. [ 14 ]

Ta'rixi Makka

Az vaqoe'i muhimmi diniji Makka, ki qabl az zuhuri Islom rūj dodaast, bino bar naqlhoi dinī, metavon ba mavoridi zer işora kard:

Qabl az Islom

* Soxti Ka'ba: hazrati Ibrohim ba dasturi Xudo, Ka'baro bino nihod. Dar soxtani xonai Ka'ba, farzandaş Ismoil niz ūro jorī kard. [ 15 ] Albatta, dar in bora, ki avvalin bor Ka'ba dar ci zamone bino şud, naqlhoi mutafovite vuçud dorad. Dar barxe az in naqlho hatto soxti Ka'ba qabl az xilqati hazrati Odam unvon şuda ast. 16

* Hamlai Abraha: Abraha farmonravoi Jaman, dar soli 571 melodī ba qasdi vajron soxtani Ka'ba ba onço hamla kard. Ū bo laşkari fil‎savor ba tarafi on harakat kard. Ammo hangome, ki ba on ço rasidand, parandagone az osmon bar onho borone az sangreza furū rextand. In sangrezaho bar har şaxse, ki furud meomad, favran ūro ba halokat merasond. [ 17 ]

* Tavalludi Pajƣambar (s): Pajƣambari Islom (s) dar 17 jo 12 rabi'ul avvali soli avvali ommulfil (bajni 569 – 570 m) dar şahri Makka ba dunjo omad. [ 18 ]

* Tavalludi hazrati Alī (a) dar doxili Ka'ba: dar rūzi çum'ai sezdahumi raçabi soli 30 ommulfil, Imom Alī (a) dar xonai Ka'ba mutavallid şud. Ū tanho farde ast, ki dar xonai Ka'ba tavallud şuda ast. [ 19 ] Dar barxe az manobei ahli sunnat niz in voqea naql şuda ast. Dar al-Mustadraku alas-sahehajn omada ast, ki bar asosi rivojoti mutavotir, Alī (a), dar doxili Ka'ba az Fotima binti Asad tavallud şud. [ 20 ]

Dar davrai Islomī

* Dar zamoni Pajƣambar (s): Makka dar zamoni zindagoniji Pajƣambar, şohidi havodisi muhimi torixī va mazhabī buda ast. Barxe az in havodis iboratand az:

1. Zuhuri dini Islom
2. Muhoçirati guruhe az musulmonon ba Habaşa, bo sarparastiji Ça'far ibni Abitolib (5 be'sat)
3. Muhosirai iqtisodiji musulmonon dar Şi'bi Abitolib (7 be'sat)
4. Vafoti hazrati Abūtolib (10 be'sat)
5. Vafoti hazrati Xadiça (10 be'sat)
6. Hiçrati Pajƣambar (s) ba Jasrib (Madina)
7. Fathi Makka (9 q)
8. Haççatul vado' (10 q)
9. Voqeai Ƣadiri Xum (10 q).

* Dar zamoni umavijon:

1. Şuriş bar alajhi vilojat-ahdiji Jazid
2. Şurişi Abdulloh ibni Zubajr dar Makka (62 q)
3. Hamlai laşkari Jazid ba Ka'ba va Masçidulharom (64 q)
4. Taçdidi binoi Ka'ba tavassuti Abdulloh ibni Zubajr va taxribi on ba dasti Haççoç
5. Hamlai Haççoç ba farmoni Abdulmalik ibni Marvon ba Makka va otaş zadani Ka'ba (73 q).

* Dar davrai abbosijon:

1. Zuhuri Nafsi Zakija (145 q)
2. Voqeai Fax (169 q)
3. Voqeai Ahboş (173 q)
4. Qijomi Aftas (199 q)
5. Tasarrufi Makka tavassuti Qaromita (317 q)
6. Tavhini Qarmatijon ba xonai Ka'ba va duzdidani Haçarul-asvad (317 q).

* Dar davrai fotimijon va şurafoi Makka:

1. Tasalluti şurafo bar Makka (358 q)
2. Nufuzi mazhabi taşajju' dar Makka.

* Dar davrai mamolik va usmoniho:

1. Saxtgirī bar hoçjoni eronī az tarafi davlati usmonī
2. Ba roh andoxtani şiakuşī dar Makka ba bahonai naças kardani pardai Ka'ba tavassuti şiajon (1088 q)
3. Kuştani barxe az olimoni eronī dar Makka, monandi Zajnul'obidini Koşonī (1040 q), Sajidmuhammad Mu'mini Razavī (1088 q)
4. Maçbur kardani xatibon ba la'ni şiajon dar manobiri rasmī (1157 q)
5. Suduri hukmi takfiri şia tavassuti olimoni Makka.

* Dar davrai Sa'udī:

1. Kuştori hoçijoni jamanī dar Makka (1341 q)
2. Hamla ba Makka va tasarrufi on va kuştori musulmonon (1342 q)
3. Taxribi maqbarahoi Makka az çumla maqbarai Abūtolib, Abdulmutallib, Xadiça va.. (1342 q)
4. Tasalluti Oli Saud bar Makka (1344 q)
5. Kuştori hoçijoni misrī dar sarzamini Mino (1344 q)
6. Kuştori hoçijoni eronī dar Makka (1366 ş) [ 21 ] 22 ]
7. Tavseai Masçidulharom va soxti çoi çadide baroi tavof (1434 q).

Fazoili Makka

Imom Codiq alajhis salom:

«Dūstdoştanitarin zamin nazdi Xudovand, sarzamini Makka ast. Nazdi Xudo na xoke az xoki on, na sange az sangi on, na daraxte az daraxti on, na kūhe az kūhhoi on va na obe az obi on mahbubtar nest». Saduq, Man lo jahzaruhu al-faqih, ç.2, s.228.

Şahri Makka nazdi musulmonon az arziş va ahamijati zijode barxūrdor ast. In amr ba çihati vuçudi amokini muqaddas va mutabarrik monandi Ka'ba, Masçidulharom, ançomi a'mol va manosiki haç va ta'kidi peşvojoni dinī bar ihtimom ba ibodat dar in şahr ast. Rivojoti zijode niz bar fazilat va savobi namoz dar in masçid vorid şudaast. Bar asosi rivojote az ma'sumin (a), savobi jak rak'at namoz dar Masçidulharom ba andozai sad hazor rak'at dar masoçidi digar ast. [ 23 ] Az in şahr ba unvoni harami Xudo va Rasulaş va harami Amiralmu'minin jod şudaast.24

Makonhoi muqaddas

Namoe az Masçidulharom

Masçidulharom

Naviştori aslī: Masçidulharom

Masçidulharom (arabī: المسجد الحرام) maşhurtarin va muqaddastarin masçidi Islom, voqe' dar Şahri Makka dar kişvari Arabistoni Sa'udī ast, ki Ka'ba, qiblai musulmonon dar on qaror dorad. Çuz Ka'ba, aşjo, binoho va amokini muqaddasi digare niz hamcun Haçarul-asvad, multazam, mustaçor, hatim va haçari Ismoil dar in masçid çoj giriftaand, ki nazdi musulmonon çojgohi mazhabī va ma'naviji voloe dorand. Masçidulharom dar fiqhi islomī, afzun bar ahkomi umumiji digar masçidho, ahkomi viƶae niz dorad. Dar şariati Islom bar har musulmone farz ast dar surati istitoat, jak bor dar umri xud ba Makka safar kunad (safari haç) va manosikero, ki barxe az onho dar in masçid ançom megirad, ado kunad.

Ka'ba

Tasvire az Ka'ba

Naviştori aslī: Ka'ba

Ka'ba qibla va muhimtarin ibodatgohi musulmonon ast, ki zijorati on ba şarti istitoat va doştani şaroit, jak bor dar tūli umr bar har musulmone farz ast. Bino bar barxe rivojoti dinī, Ibrohim va farzandaş Ismoil ba dasturi Xudo, Ka'baro bino nihodand. Barxe az ojathoi Qur'oni Karim niz in iddaoro ta'jid mekunand. Az soli duvumi hiçrat, qiblai musulmonon az Bajtulmuqaddas ba samti Ka'ba taƣjir kard. 25

Masoçid

Masçidi Xajf dar sarzamini Mino

• Masçidi Xajf, bar asosi barxe rivojot, şohidi xutbai Pajƣambar (s) dar Haççatulvado' buda va ba suporişi imomoni ma'sum, namoz xondan dar on fazilati zijode dorad. 26
• Masçidi an-Nahr masçide dar sarzamini Mino, ki Xudovand dar in makon, ba çoi Ismoil, gusfandero baroi zibh kardan ba samti Ibrohim (a) firistod. [ 27 ]
• Masçidul baj'at jo Masçidulƣanam, mahalle ast, ki avvalin baj'ati tozamusulmononi Jasrib bo Pajƣambar (s) dar aqaba surat girift. 28
• Masçidi Şaçara, ki çoi tahaqquqi Baj'ati Rizvon dar çarajoni sulhi Hudajbija ast.
• Masçidi Ƣadiri Xum, ki mahali e'loni vilojati Imom Alī (a) dar mintaqai Ƣadiri Xum buda ast.
• Masçidi tan'im
• Masçidi Namra jo masçidi hazrati Ibrohim
• Masçidul-çinn
• Masçidul-içobat
• Masçidi inşiqoqul-qamar
• Masçidur-roja jo radmula'lo
• Xonai Ummuhonī
• Masçiduc-safoih [ 29 ]

Maşoir

• Sarzamini Arafot, mintaqae, ki hoçijon dar rūzi Arafa, az peşin to şom dar onço tavaqquf mekunand.
• Maş'arulharom jo muzdalifa, bajni mintaqai Arafot va sarzamini Mino qaror dorad va hoçijon ba'd az bozgaşt az Arafot, miqdore az şab to subhi rūzi id dar in mintaqa vuquf dorand.
• Sarzamini Mino, mintaqae ast, ki hoçijon az rūzi dahum to duvozdahumi zilhiçça, dar on memonand. Ramji çamarot, qurbonī, halq va taqsir va bajtuta az a'moli in sarzamin ast.

Miqotho

Masçidi Şaçara dar nazdikiji şahri Madina, miqoti aholiji Madina va eronijon

• Masçidi Şaçara, in masçid, ki dar 10 kilometriji Madina qaror dorad, miqoti aholiji Madina va kasone ast, ki az in nohija ba haç meravand.
• Çuhfa, miqote ast, ki baroi ahli Misr, Şom, Maƣrib va kasone, ki az on masir ba tarafi Makka meojand, ta'jin şudaast.
• Vodiji aqiq, miqoti ahli Iroq, Naçd va kasone, ki az on ubur mekunand.
• Qarnul-manozil, miqoti mardumi Jaman va Toif ast.
• Jalamlam, oxirin miqote ast, ki dar rivojot baroi mardumi Jaman va kasone, ki az on roh ubur mekunand, muajjan şudaast. [ 30 ] [ 31 ]

Osori mazhabī va torixī

Tasvirī az çoi tavalludi Pajƣambar (mavllidun nabī)

• Zodgohi Pajƣambari Islom, ki dar Şe'bi Abitolib kanori suvqullajl qaror doşta va dar davrai hukumati Oli Saud, taxrib va ba çoi on, soxtmoni digar soxta şud.
• Xonai Xadiça, hamsari Rasuli Akram (s) ki pas az mahalli tavalludi Pajƣambar, az muhimtarin makonhoi Makka mahsub meşavad. Dar in xona, candin hodisai muhim rūj doda ast, ki iboratand az:

1. Izdivoçi Rasuli Xudo bo Xadiça;
2. Tavalludi hazrati Fotima (s);
3. Tavalludi se duxtari digari Rasuli Alloh (s);
4. Vafoti Xadiça;
5. Hodisai lajlatul-mabit;
6. Şurui hiçrat ba Madinai Pajƣambar;

Qabristoni Ma'lot (qabristoni Abūtolib)

• Xonai Arqam ibni Abiarqam, ki avvalin pojgohi sirriji tabliƣi dini Islom budaast.
• Xonai Abūtolib, ki sukunatgohi hazrati Alī (a) va mahali buzurg şudani Pajƣambar (s) niz budaast.
• Xonai Abdulloh ibni Çad'on, ki mahalli tahaqquqi pajmoni Hilful-fuzul budaast.
• Zodgohi Hamza ben Abdulmutallib, ki dar poini Makka dar mahalle ba nomi Bozon budaast.
• Xonai Horis ibni Abdulmutallib, ki mahali avvalin tabliƣi alaniji dini Islom tavassuti Pajƣambar va da'vati xeşovandoni xeş ba dini Islom budaast.
• Xonai Ummuhonī, ki me'roçi Pajƣambar az in mahal budaast.
• Zodgohi Imom Sodiq, ki dar xonae ma'ruf ba dori Abisaid nazdik ba Dorul'açala ba dunjo omad. Gufta şuda, ki Ça'fari Tajjor niz dar hamin xona ba dunjo omadaast. [ 32 ]
• Qabristoni Ma'lot, ki bajni eronijon ba qabristoni Abūtolib ma'ruf ast. Dar in qabriston afrode cun Abdulmutallib, Abūtolib va Xadiçai Kubro (s) dafn şudaand.
• Maqbarai şuhadoi Fax, ki mahali şahodat va dafni şuhadoi qijomi Fax ast, ki bo sipoh Banī Abbos ba muboriza pardoxtand. [ 33 ]

Zijoratgohhoi bajni rohi Makka va Madina

* Mazori şuhadoi Badr: in makon, ki şohidi çangi Badr buda, dar 150 kilometriji çanubi ƣarbiji Madina qaror dorad va 14 şahidi in çang dar on ba xok supurda şudaand.

* Masçidi Urajş: in masçid kanori mazori şuhadoi Badr soxta şuda va mahalli ibodat va namozi şabi Rasuli Akram (s) dar şabi çangi Badr buda ast.

* Rabaza: in mintaqa, ki dar şarqi Madina qaror dorad, oromgohi Abūzari Ƣiforī ast.

* Ƣadiri Xum: nomi mintaqae dar nazdikiji Çuhfa va 156 kilometriji şimoli ƣarbiji Makka ast, ki şohidi hodisai Ƣadir budaast.

* Zijoratgohi Abvo': zijoratgohe dar 45 kilometriji rohi Çuhfa ast, ki qabri Omina binti Vahb, modari Pajƣambari Akram (s) dar onço qaror dorad. [ 34 ]

Kūhhoi muhim

• Abuqubajs: in kūh, ki bar asosi rivojot, purfazilattarin kūhhoi Makka ast, bo irtifo'i 420 metr, dar şimoli şarqiji Masçidul-harom qaror dorad. Ba xotiri hamsojagī bo Ka'ba, az kūhhoi muqaddas donista şudaast. Gufta şuda, dar çarajoni tūfoni Nūh, amonatdori Haçarul-asvad buda ast. Ba hamin xotir, onro amin niz xondaand. Avvalin e'loni risolati Pajƣambar (s) az farozi in kūh budaast. 35] Kūhi Safo, ki dar ibtidoi masiri sa'j qaror giriftaast, dar domanai in kūh qaror dorad.
• Çabalun-nur jo Hiro: in kūh dar 4 kilometriji şimoli şarqiji Makka va kanori rohi Mino ba Arafot ast. Bo irtifo'i 634 metr dar şimoli şarqi Makka qaror dorad. Ƣori Hiro, ki dar bolotarin nuqtai in kūh qaror dorad, mahali e'tikof va ibodati Pajƣambar dar mohhoi Ramazoni harsolai eşon qabl az mab'us şudan budaast.Hazrati Alī (a) niz dar in ajjom, hamroh bo Pajƣambar (s) budaast. [36] Hamcunin avvalin ojoti Qur'on bar Pajƣambari Akram (s) niz dar in ƣor budaast. [37]

  

  Kuhi Nur va ƣori Hiro

• Savr: in kūh bo irtifo'i 759 metr dar se kilometriji çanubi Makka qaror dorad. Pajƣambari Akram (s) hangomi hiçrat ba Madina, baroi rahgum kardani duşman, cand rūzro dar ƣore dar in kūh maxfī şud. [38]
• Şi'bi Abitolib: şi'b jo darrai Abitolib, ki imrūza şi'bi Alī (a) niz nomida meşavad, [39] çoe ast, ki musulmonon ba muddati se sol, ba manzuri dar amon mondan az ozor va azijati muşrikon ba onço panoh burdand. [ 40 ]

Digar kūhhoi Makka iboratand az: Haçun, Quajqi'on jo Çabali-hindī, Xandama, Umar, Subajr. [ 41 ]

Vaz'ijati şiajon dar Makka

Şajx Badr Olitolib, rūhoniji mu'tarizi şia dar Makka

Huzuri taşajju' dar Makka, ba surati fardī jo guruhī ba avvalin rūzhoi huzuri Islom dar on şahr boz megardad. Zuhuri silsilai xudmuxtori mahalliji xonadoni şi'iji Banī Al-Hasan, ba ravşanī nişondihandai mavqeijati şia dar in şahr ast. [42]

Makkai qarni dahum, az marokizi asliji şia buda ast ba gunae, ki Ibni Haçari Hajtamī, hadafi xud az nigorişi kitobi as-Savoiq al-muhriqaro gustariş va fuzuniji şiajon dar in şahr muarrifī kardaast. [43]

Ibni Çubajr (540 – 614 q / 1145 – 1217 m), çahongardi maşhuri musulmon, dar safarnomai xud bajon karda, ki dar soli safari ū ba Makka, amiri Makka, hululi mohi Ramazonro bar asosi mazhabi şi'iji alavī e'lom kardaast. [ 44 ] Ū xabar dodaast, ki dar Masçidulharom, maqome xos baroi iqomai çamoati şiajoni zajdī ixtisos doda budand va aşrofi Makkaro zajdī xonda va guftaast, ki onon dar azon, iborati «حی علی خیر العمل», «hajja alo xajril 'amal»-ro meafzojand. [45]

Barxe safarnomaho az huzuri kamrangi şiajon dar qarnhoi ba'dī dar Makka suxan guftaand. Muhammadhusajni Farohonī, ki ba soli 1302 qamarī / 1923 melodī ba haçç rafta, çam'ijati şiajoni Makkaro nociz donista va guftaast, ki ƣolibi onon kori rohnamoi hoçijoni şiaro bar uhda dorand. [ 46 ] Hoçi Ajozxoni Qaşqoī, ki dar soli 1341 qamarī / 1924 melodī ba Makka rafta, guzoriş kardaast, ki şiajon baroi adoi faroizi xud dar Çadda va Makkavu Madina ba taqija nijoz nadorand va dar izhori taşajju' ozodand. [47]

Şurafoi Makka ba tavri rasmī, az taşajju'i zajdija, dasti kam to avoili qarni ponzdahumi melodī himojat mekardaand. [ 48 ] Barxe safarnomanavison muddaī şudaand, ki şurafoi Makka şia buda, ammo e'tiqodi xudro pinhon mekardaand. [ 49 ] Dar qarni ponzdahum, to andozae ba xotiri fişori mamolik, şurafoi Makka ba tadriç bo rūj ovardan ba mazhabi şofeī, iqdom ba qat'i pajvandi xud bo zajdija namudand. [ 50 ] Bo in hol, bino bar naqli barxe manobe', onho to pojoni hukumati xud, hamvora xohoni mudoro va narmiş bo şiajon budaand. [ 51 ]

Bo rūi kor omadani hukumati Oli Sa'ud, şiajon, ki ba surati parokanda va mahdud dar Makka huzur dorand, dar mahdudijathoi mazhabiji zijode qaror giriftand va bo fatvohoi muftijoni vahobī, goh çonu molaşon niz mavridi azijatu ozor qaror megirad. In ozoru azijatho, bois şuda şiajoni in kişvar, to onço ki mumkin ast, rohi taqijaro dar peş girand, ba xusus dar Şahri Makka, şiajon maçbur budaand, marosimi mazhabiji xudro dar xonaho, dur az anzor va puşti darhoi basta ançom dihand va dar mahofili umumī, xudro sunnī nişon dihand. [ 52 ]

Dar avoili soli 2013 melodī, neruhoi Oli Sa'ud, Şajx Badr Olitolib va Şajx Muhammad Alatija, du rūhoniji şiai Arabistoniro dar Şahri Makka va Çadda bozdoşt kardand. [ 53 ]

Soxtusozhoi çadid

Tarhi tavseai Masçidulharom

Soxti makoni çadid baroi tavof

Dar solhoi axir bo ruşdi rūzafzuni zoironi xonai Xudo, soxti mehmonxonahoi çadid dar atrofi Masçidulharom şurū' şudaast. Dar in mijon, metavon ba proekti soxti 26 mehmonxonai çadid baroi izofa kardani 13 hazor utoqi çadid va afzoişi zarfijati şahr işora kard. Avvalin fazi monorejl dar Makka niz az soli 2010 m., baroi irtibot bajni Makka va amokini muqaddasi Mino, Arafot va Muzdalifa ba bahrabardorī rasid.

Burçi so'at jake digar az in soxtusozhoi çadid ast, ki buzurgtarin burçi so'ati dunjo bo cahor safha dar cahor çihat ast. Soxti in soza va mehmonxonahoi atrof, bo e'tirozhoe niz dar çahoni Islom rūbarū bud. Ba aqidai in afrod, cunin soxtusozhoe, namoi ma'naviji Masçidulharomro tahti ta'siri xud qaror medihad. [ 54 ]

Burçi so'at dar kanori Masçidulharom

Dar avoxiri soli 2013- 2014 m., tarhi çadide baroi tavseai Masçidulharom roh aftod, ki dar holi hozir, sozai dutabaqa dar atrofi Ka'ba baroi tavof eçod şudaast. Tabaqai avvali on, ki irtifo'i hududi se to cahor metr dorad va tabaqai duvum doroi irtifo'i 13 metrī ast.

Soxti in soza, boisi eçodi jak idda mabohisi fiqhī dar mavridi durust budani tavof dar in tabaqot eçod şudaast. Ba nazari fuqahoi şia, tavof dar tabaqai avval durust ast, vale tavof dar tabaqai duvum, ba aqidai barxe, sirfan baroi afrodi notavon va kasone, ki az tavof dar sahni Masçidulharom va tabaqai avval ma'zurand çoiz ast.. [ 55 ]

Manobei mutoliotī

Dar borai Şahri Makka osori maktubi bisjore dar dast ast. In şahr az çumlai şahrhoe ast, ki dar borai on bisjor nigoştaand. Mavzūi in osor, çuƣrofijo, ta'rix va havodisi Şahri Makka, hokimonu amiron, olimoni dinī va maşohiri on, vaqoe'i muhimi tabi'ī va ƣajri tabi'ī va vaz'ijati farhangī va mazhabiji şahr va ƣ. ast.

Osori torixī va çuƣrofijoī

Şumore az osori maktubi kuhani Makkaşinosī dar ta'rix va çuƣrofijoi Makka ba dasti mo narasidaast, harcand bisjore az matolibi in osor dar osori ba'dī, ki mavçud ast, naql şudaast. Az bajni osori mavçud metavon ba osori zer işora kard:

Nomi kitob	nigoranda	ta'rixi nigoriş	noşir	ta'rixi naşr
Axboru Makka va mo çoa fiho minal osor	Muhammad ibni Abdulloh Azraqī	qarni 2 va 3 q.	Dorul-Andelus	1983 m
Axboru Makka fi qadim ad-dahr va hadisih	Muhammad ibni Ishoqi Fokihī	qarni 3 q.	Maktabat Alasadī	1414 q
Al-Iqd-us-samin fi ta'rix al-balad-il-amin	Muhammad ibni Ahmad Alfosī	qarni 8 va 9 q.	Muassisat ar-risola	1406 q
Ittihof-ul-varo biaxbori Ummulquro	Umar ibni Fahd ben Muhammad	qarni 9 q	çome'atu Ummulquro	1410 q
Ƣojat-ul-marom biaxbori saltanat al-baladil harom	Mubidul'aziz ben Umar	qarni 9 va 10 q	çome'atu Ummulquro	1410 q
Al-E'lom bia'lomi Bajtillohil harom	Muhammad ibni Ahmad Nahravonī	qarni 11 q	almaktabat at-tiçorija	1416 q
Ta'rixu Makkat al-muşrifa va al-Masçiduharom va al-Madinat aş-şarifa	Muhammad ibni Muhammad Makkī	qarni 9 q	almaktabat at-tiçorija	1416 q
Al-Arç al-miski fi at-torix al-makkī	Alī ibni Abduqodir Tabarī	qarni 11 q	almaktabat at-tiçorija	1416 q
Tahniatu ahl al-Islom bitaçdidi Bajtilloh al-harom	Ibrohim ibni Muhammad	qarni 11 q	almaktabat at-tiçorija	1418 q
Manoih-ul-karam fi axbori Makkata va albatta va vulot al-haram	Alī ibni Toçuddin Sançorī	qarni 12 q	çome'atu Ummulquro	1419 q
Ta'rixu umaroi Makka	Orif Abdulƣanī	muosir	Damişq	1992 m
Ta'rixu Makka, dirosotun fi as-sijosa va al-ilm va al-içtimo' va al-imron	Ahmad as-Sabo'ī	muosir	Namuna	1414 q
At-Torix-ul-qavim limakkata va Bajtilloh al-karim	Muhammadtohir Kurdī Makkī	muosir	doru Xizr	1420 q.

Safarnomaho

Nazar ba ahamijati mazhabī va sijosiji Şahri Makka, in şahr az maqsadi safari bisjore az çahongardon buda ast. Afzun bar in, solona şumori bisjore az musulmonon dar nuqoti muxtalifi çahon, baroi haçç va zijorat ba in şahr safar kardaand. Barxe az in musofiron, şarhi safari xudro dar qolabi safarnoma, maktub kardaand. In safarnomaho ittilooti mufidero dar borai in şahr dar davrahoi muxtalifi torixī iroa mekunand va baxşe az ittilooti torixiji mo dar borai Makka az guzari in safarnomaho hosil omada ast.

Az muhimtarin va qadimitarin safarnomahoi haç, du safarnomai Tazkirun bi-l-axbor an ittifoqot-il-amsor, naviştai Ibni Çubajr (540 – 614 q / 1145 – 1217 m) va Tuhfat-un-nuzor az Ibni Batuta (vafot 779 q. 1369 m) ast.

Şiajoni eronī niz dar safarnomahoi xud, matolibi bisjore dar borai Masçidulharom naviştaand. Az muhimtarini osor dar in zamina, safarnomai Nosir Xusrav (vafot 481q. / 1088 m), safarnomai Farhod Mirzo Mu'tamidud-davlat (vafot 1305 qamarī ) va Dalil-ul-anom fi sabili zijorati bajtilloh-il-harom va al-Quds-iş-şarif va Madinat-is-salom, naviştai Hisomussaltana (vafot 1300 q) ast.

Dar solhoi axir şumori qobili tavaççuhe az safarnomahoi haççi şiajon dar quruni guzaşta, ki beştar ba zaboni forsī nigoşta şudaand, dar qolabi kitob va maçmu'a, ba cop rasidaand. Az muhimtarini in maçmu'aho, pançoh safarnomai haççi Qoçorī ast, ki ba ihtimomi Rasuli Ça'farijon ba soli 1389 ş., dar naşri ilmi Tehron cop şudaast.