Jump to content

Хутбаи 80 Наҳҷулбалоға

Аз wikishia
(Тағйири масир аз Хутбаи 80-уми Наҳҷулбалоға)

Хутбаи 80 Наҳҷулбалоға (форсӣ: خطبه ۸۰ نهج البلاغه) яке аз хутбаҳои Имом Алӣ (а) дар Наҳҷулбалоға аст, ки дар он ба вижагиҳои занон, аз ҷумла ақлку имону отифа ва баҳраи иқтисодии онон ишора шудааст. Рӯйкарди ин хутба ба мавзуи зан, яке аз баҳсбарангезтарин мабоҳис дар ҳавзаи андешаи динӣ аст, ки мавриди таваҷҷуҳи афроди мухталиф бо ақоиди гуногун қарор гирифтааст.

Пажӯҳишгарони мусулмон дар бораи ин хутба назар яксоне надоранд. Баъзеҳо ба далели санаду муҳтаво, онро ғайримуътабар медонанд. Баъзе дигари онро муътабар медонанд ва ҳамон маънои зоҳириашро мепазиранд. Гурӯҳе ҳам бо муътабар донистани он, маънои зоҳириро таъвил мекунанд.

Дар тавҷеҳи накӯҳиши занон дар ин сухани Имом Алӣ (а) гуфта шуда занону мардон аз назари инсонӣ ва илоҳӣ баробаранд; вале тафовутҳои табиӣ доранд; монанди ин ки занон эҳсосоту отифаи қавитаре нисбат ба мардон доранд; чунонки мардон низ нисбат ба занон аз таъаққули бештаре бархӯрдоранд. Ҳамчунин агарчи занон ба сабаби баъзе мушкилот монанди одати моҳиёна, аз анҷоми бархе ибодатҳо маҳрум мешаванд, ин нақс муқаддамае барои модар шудани онҳост ва бо модар шудан, на танҳо ин костӣ ҷуброн мешавад, балки зан камоли бештаре меёбад.

Муаррифӣ ва ҷойгоҳ

Хутбаи 80 Наҳҷулбалоға, яке аз хутбаҳои Имом Алӣ (а) дар Наҳҷулбалоға аст ки дар он ба ҷойгоҳи занон ишора шудааст. Аҳамияти ҷойгоҳи занон дар мабоҳиси исломӣ сабаб шуда ин хутба пайваста маҳалли баҳси муҳаққиқони улуми исломӣ бошад.[1] Рӯйкарди Наҳҷулбалоға ба мавзуи зан, яке аз баҳсбарангезтарин мавзуъҳо дар ҳавзаи андешаи динӣ аст, ки мавриди таваҷҷуҳи шахсоне бо ақоиди гуногун қарор дорад.[2] Маънои зоҳирии ин каломи Имом Алӣ (а) бар накӯҳиши занон далолат дорад.[3] Ба ҳамин далел гуфта шуда, ки ин хутба, дидгоҳи бархе афрод, ба вижаи бархе занон, нисбат ба мазҳабро манфӣ кардааст.[4]

Ба гуфтаи муҳаққиқон, Имом Алӣ (а) дар ин хутба, ҷанги Ҷамалро осебшиносӣ[5] ва бархе вижагиҳои занонро баён кардааст, то дар оянда рӯйдодҳое монанди ҷанги Ҷамал, ки ба далели пайравӣ аз як зан (Оиша) рух дод, иттифоқ наафтад.[6] Носир Макорими Шерозӣ, аз шореҳони Наҳҷулбалоға, муътақид аст дар бораи тафсири муҳтавои ин хутба, ки ба масъалаи занон ишора дорад, зиёдаравиҳо ва кӯтоҳиҳое рух додааст; чароки дар тӯли таърих шарҳу баёни шахсияти зан ҳамвора маҳалли баҳсу гуфтугӯ буда ва дар бораи он ифроту тафритҳое сурат гирифтааст ва он зиёдаравиҳо ва кӯтоҳиҳо ба ин хутба низ сироят кардааст.[7]

Рӯйкарди пажӯҳишгарони исломӣ дар баробари ин хутба яксон нест; бархе ин хутбаро ба далели санаду муҳтавои хосаш, ғайримуътабар медонанд; баъзе дигари ин хутбаро муътабар медонанд ва онро ба ҳамон маънои зоҳириаш шарҳ медиҳанд; дар муқобил, гурӯҳе дигар агарчи ба муътабар будани ин хутба бовар доранд, маънои зоҳирии онро таъвил мекунанд.[8] Ин хутба дар нусхаҳои Субҳӣ Солеҳ ва Муҳаммади Даштӣ, дар ҷойгоҳи ҳаштодумин хутба қарор дорад.[9]

Номи нусха Шумораи хутба[10]
ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси лолфози Наҳҷулбалоға / Субҳӣ Солеҳ 80
Ҳабиби аллоҳи Хуӣ / муллои солеҳи қазвинӣ / Ибни Абилҳадид / Файзулислом 79
Ибни Майсам Баҳронӣ 77
Муҳаммади Абдуҳ 76
Муллои фатҳи аллоҳи кошонии 81
Муҳаммадҷаводи Муғния 78

Эътибор

Дар хутбаи 80 Наҳҷулбалоға, Имом Алӣ (а) ба костиҳои занон дар ақл, имон ва баҳраи иқтисодӣ ишора карда, мардумро ҳатто аз пайравӣ кардан аз занони хуб низ барҳазар доштааст.[11] Макорими Шерозӣ муътақид аст занону мардон дар ҷиҳати инсонӣ ва илоҳӣ баробаранд; аммо бархе тафовутҳои табиӣ муҷиб шуда онҳо дар бархе аҳком фарқ дошта бошанд, ки бояд дар масоиле чун мерос ва ӯҳдадории мансаби қазоват ба онҳо тавваҷуҳ дошт.[12] Ба гуфтаи Муҳаммадкозми Таботабоӣ, муаллифи китоби Мантиқи фаҳми ҳадис, бештари занон маънои зоҳирии ин хутбаро нодуруст ва бештари мардон онро дуруст донистаанд; дар ҳоле, ки ҳардуи онон ба далели тамоюлоту хостаҳои ҷинсиятишон, ба ҳақиқат даст наёфтаанд.[13]

Ноқис будани ақли занон

Ноқис будани ақли занон дар ривоятҳои мутаъаддиде баён шуда[14] ва онро далеле бар дурустии ин муҳтаво донистаанд.[15] Барои баёни нуқсони ақли занон, тафсирҳои мухталифе ворид шудааст.[16] Бархе аз ин дидгоҳҳо чунин аст:

  • Тафовутҳои офаринишии зану мард: ин хутба ба тафовутҳои табиии занону мардон ишора дорад; ба гунае ки занон эҳсосоту отифаи қавитаре нисбат ба мардон доранд; чунон ки мардон низ нисбат ба занон аз таъаққули бештаре бархӯрдоранд.[17] Ба гуфтаи Абдуллоҳ Ҷаводии Омулӣ - аз муфассирони шиа, он ақле ки мумкин аст дар мард беш аз зан бошад, ақли улуми сиёсат ва корҳои иҷроӣ аст ва агар касе дар масоили сиёсӣ ва иҷроӣ оқилтар ва хирадмандтар бошад, нишонаи бартарии ӯ ва наздик буданаш ба Худо нест.[18] Албата ин ки ақли занони камтар аз мардон бошад, ҳамеша дуруст нест; занони боҳуше ҳам ҳастанд, ки ақлашон бештар аз мардон аст.[19] Пажӯҳишгарони мутаъаддиде ин тафсирро пазируфтаанд.[20]
  • Ин ки ҳадиси мазкур нозир ба воқеъиёти иҷтимои даврони ҷоҳилият бошад. Сайид Алии Хоманаӣ - раҳбари Ҷумҳурии исломии Эрон, эҳтимол дода ин ривоят нозир ба вижагиҳои зан дар даврони ҷоҳилият бошад, на табиати зан. Вай муътақид аст занон дар замони ҷоҳилият аз назари тарбият, қудрати андеша ва дигар масоил поинтар аз мардон буданд ва Имом Алӣ (а) дар ин хутба, занеро тавсиф мекунад, ки ба тозагӣ аз асорати ҷоҳилият даромадааст.[21]
  • Ишора ба Оиша: ба назари Ибни Абилҳадид, аз муфассирони суннимазҳаби Наҳҷулбалоға, ин хутба дар таъриз ба рафтори Оишаи баён шудааст;[22] бо ин ҳол Муҳаммадтақии Шуштарӣ, муаллифи Баҳҷ-ус-сабоға, муътақид аст агарчи Имом Алӣ (а) ин хутбаро дар мазаммати Оиша хондааст, ин калом ба сурати ом баён шуда ва шомили ҳамаи занон мешавад.[23]
  • Каломе бар асоси ҷадал гуфта шуда: Абулқосими Алидӯст ки санади ин ривоятро заъиф медонад, муътақид аст аз он ҷо ки ривоятҳое бо ин мазмун дар китобҳои муътабари аҳли тасаннун вуҷуд дорад, бархе шиаён бо зикри чунин ривояте, амалкарди бархе саҳоба дар пайравӣ кардан аз як зан (пайравӣ кардан аз Оиша дар ҷанги Ҷамал)-ро мухолифи омӯзаҳои онон донистаанд.[24]
  • Ҷаълӣ будани хутба: Юсуфи Сонеъӣ бар ин бовар аст аҳодисе, ки бар кам будани ақли занон далолат дорад, мухолифи Қуръон аст ва ин ривоятҳо ки дар фиқҳи аҳли суннат реша дорад, барои муқобила бо ҳазрати Заҳро (с) ҷаъл шудааст.[25]

Камбуди имони занон

Дар ин хутба, намоз нахондан ва рӯза нагирифтани занон дар айёми ҳайз, нишонаи нуқсони имони онҳо дониста шудааст.[26] Ба гуфтаи Сайид Ҷамолуддини Динпарвар, аз шореҳони Наҳҷулбалоға, агарчи занон ба сабаби бурузи мушкилоте монанди вазъи ҳамл ва одати моҳиёна, аз анҷоми бархе ибодатҳо маҳрум мешаванд, ин нақс, муқаддамае барои модар шудани онҳост ва бо модар шудан, на танҳо ин костӣ ҷуброн мешавад, балки зан камоли бештаре меёбад.[27] Ҳамчунин Абдулҳусайни Хусравпаноҳ муътақид аст агарчи амали ибодӣ дар тақвияти имону тарки он дар тазъифи имон нақш дорад ва ба ҳамин далел рӯза нагирифтану намоз нахондан дар вақти ҳайз, ба ночор кам шудани имонро дар пай дорад, вале дар дини Ислом роҳи ҷуброне барои ин мушкил қарор дода шудааст ва занон метавонанд дар муддати ҳайз, ҳангоми намоз бар саҷҷода биншинанд ва бо зикр гуфтан, онро ҷуброн кунад.[28] Бархе муҳаққиқон низ муътақиданд калимаи имон дар ин ривоят дар маънои луғавии он (оромиш доштан) ба кор рафта, на дар маънои истилоҳии он (яъне эътиқод ба Худо); ба ин маъно ки занон ба хотири ҳайз шудан заиф мешаванд ва оромиши рӯҳии онон кам мешавад.[29]

Дар муқобил, Муҳаммадбоқири Маҷлисӣ, муаллифи китоби Биҳор-ул-анвор, муътақид аст бо ин ки занон дар замони одати моҳиёна, ба дастури Худо намозу рӯзаро тарк мекунанд ва имонашон ноқис мешавад, ҳамин амр ба сабаб нақсе аст ки дар вуҷуди онҳо қарор дорад.[30]

Камтар ирс бурдани занон

Бар асоси ин хутба, аз он ҷо ки занон нисфи мардон ирс мебаранд, аз баҳраи молии камтаре бархӯрдоранд.[31] Бо ин ҳол, ирсбарии камтари занон дар низоми қонунии Исломро одилона донистаанд; зеро занони масъулияти таъмини ҳазинаҳои зиндагиро бар ӯҳда надоранд ва ин амри муҳим бар ӯҳдаи мардон аст.[32] Чунонки дар ҳадисе аз Имом Ризо (а) низ иллати кам будани ирси занон, масъулият надоштани онҳо дар таъмини ҳазинаҳои зиндагӣ ва низ гирифтани маҳрия аз шавҳар дониста шудааст.[33]

Барҳазар доштан аз занон ва дастури пайравӣ накардан аз онҳо

Имом Алӣ (а) дар ин хутбаи мардонро аз ҳамаи занон, ҳатто занони хуб, ва низ аз пайравӣ кардан аз онҳо, ҳатто дар корҳои хуб барҳазар доштааст.[34] Ба гуфтаи Макорими Шерозӣ, ин сухан ба ин маъно нест ки агар занон ба корҳои хуб дастур доданд, он кор анҷом нашавад; балки ба ин маъност, ки мардон бояд кори хубро ба хотири хуб буданаш анҷом диҳанд, на ба далели таслим шудани беқайдушарт дар баробари занон.[35] Ҳамчунин гуфта шуда ки тавсияи Имом Алӣ барои дурӣ аз занони хуб, ба сурати куллӣ ва барои ҳама маворид нест; балки Алӣ (а) ин хутбаро ба сабаби ҷангафрӯзии Оиша дар ҷанги Ҷамал хондааст то мардумро аз пайравии ӯ боздорад.[36]

Замони баёни хутба

Дар бораи замони эроди хутба ихтилоф назар ҳаст; бархе ҳамчун Ибни Ҷавзӣ[37] ва Сайид Разӣ[38] гирдоварандаи Наҳҷулбалоға, муътақиданд ин хутба баъд аз ҷанги ҷамал баён шудааст. Ҳусайнии Хатиб ин хутбаро бахше аз номае донистааст, ки Имом Алӣ (а) пас аз суқути Миср ба василаи Амр ибни Ос ва шаҳодати Муҳаммад ибни Абубакр навишт ва дастур дод барои мардум хонда шавад.[39] Носир Макорими Шерозӣ ин назарро дидгоҳи маъруф дар ин масаъла хондааст.[40] Бар асоси ин дидгоҳ, гуфта шуда замони эроди ин хутбаи соли 36 ё 38ҳ.қ. будааст.[41] Ҳамчунин ин эҳтимол дода шуда, ки Имом (а) ин хутбаро чанд бор хонда бошад.[42]

Матн ва тарҷумаи хутба

матни арабии хутба

مَعَاشِرَ النَّاسِ، إِنَّ النِّسَاءَ نَوَاقِصُ الْإِيمَانِ، نَوَاقِصُ الْحُظُوظِ، نَوَاقِصُ الْعُقُولِ. فَأَمَّا نُقْصَانُ إِيمَانِهِنَّ فَقُعُودُهُنَّ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الصِّيَامِ فِي أَيَّامِ حَيْضِهِنَّ، وَ أَمَّا نُقْصَانُ عُقُولِهِنَّ فَشَهَادَةُ امْرَأَتَيْنِ كَشَهَادَةِ الرَّجُلِ الْوَاحِدِ، وَ أَمَّا نُقْصَانُ حُظُوظِهِنَّ فَمَوَارِيثُهُنَّ عَلَى الْأَنْصَافِ مِنْ مَوَارِيثِ الرِّجَالِ. فَاتَّقُوا شِرَارَ النِّسَاءِ وَ كُونُوا مِنْ خِيَارِهِنَّ عَلَى حَذَرٍ، وَ لَا تُطِيعُوهُنَّ فِي الْمَعْرُوفِ حَتَّى لَا يَطْمَعْنَ فِي الْمُنْكَر.

тарҷумаи тоҷикии хутба

Эй мардум! Ҳамоно занон дар муқоиса бо мардон, дар имону молу ақл мутафовитанд. Аммо тафовути имони бонувон, барканор будан аз намозу рӯза дар айёми одати ҳайзи онон аст ва аммо тафовути ақлашон бо мардон ба он ҷиҳат ки шаҳодати ду зан баробари шаҳодати як мард аст, ва иллати тафовут дар баҳраи молӣ он ки ирси бонувон нисфи ирси мардон аст. Бинобар ин, аз занони бад бипарҳезед ва муроқиб неконашон бошед. Дар хостаҳои неки онон, ҳамвора фармонбардорашон набошед, то дар анҷоми кори бад тамаъ наварзанд.

Эзоҳ

  1. ↑ Қандаҳорӣ ва Тоҳираи Солеҳӣ, «Эътиборсанҷии "ан-Нисоу навоқис-ул-ъуқул" дар Наҳҷулбалоға», саҳ.394
  2. ↑ Хусравӣ, ва дигарон, «Гунашиносии нигариш ба зан дар пажӯҳишҳои илмӣ дар партави каломи Имом Алӣ (а)», саҳ.82
  3. ↑ Бурқаъӣ, «Ҷойгоҳи ҳуқуқии зан дар Наҳҷулбалоға», саҳ.158
  4. ↑ Батул, «Ҷойгоҳи зан дар сираи Имом Алӣ (а) бо таъкид бар Наҳҷулбалоға», саҳ.10
  5. ↑ Динпарвар, Маншури ҷовидона, 1389ҳ.ш., саҳ.305
  6. ↑ Ибни Майсам, Шарҳи Наҳҷулбалоға, 1404ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.223
  7. ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.288 - 289
  8. ↑ Ҷаъфарӣ, Партаве аз Наҳҷулбалоға, 1380ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.706
  9. ↑ Даштӣ ва Козими Муҳаммадӣ, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға, 1375ҳ.ш., саҳ.509
  10. ↑ Даштӣ ва Козими Муҳаммадӣ, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға, 1375ҳ.ш., саҳ.509
  11. ↑ Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, 1414ҳ.қ., хутбаи 80, саҳ.105 - 106
  12. ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.298
  13. ↑ Таботабоӣ, Мантиқи фаҳми ҳадис, 1390ҳ.ш., саҳ.419
  14. ↑ Барои дидан бархе аз ин ривоятҳо ниг.: Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.39, ҳадиси 4; ва саҳ.322, ҳадиси 1; Шайхи Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.291, ҳадиси 4375
  15. ↑ Ҳусайниёни Қумӣ, «Дифоъ аз ҳадиси 2», саҳ.141 - 142
  16. ↑ Барои дидан бархе аз ин тафсирҳо, ниг.: Маҳрезӣ, «Тааммуле дар аҳодиси нуқсони ақли занон», саҳ.92 - 93
  17. ↑ Ҷаъфарӣ, Партаве аз Наҳҷулбалоға, 1380ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.707; Шувайлӣ, ал-Ҷониб-ул-иҷтимоъӣ фи Наҳҷулбалоға, 1437ҳ.қ., саҳ.16
  18. ↑ Ҷаводии Омулӣ, Зан дар оинаи ҷалолу ҷамол, 1386ҳ.ш., саҳ.251
  19. ↑ Мунтазирӣ, Дарсҳое аз Наҳҷулбалоға, 1395ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.238
  20. ↑ Барои намуна ниг.: Таботабоӣ, ал-Мизон, 1417ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.275; Рашидризо, Тафсири ал-Манор, 1414ҳ.қ., ҷ.5, саҳ.69 - 70; Динпарвар, Маншури ҷовидона, 1389ҳ.ш., саҳ.307; Ҷаъфарӣ, Партаве аз Наҳҷулбалоға, 1380ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.707; Шувайлӣ, ал-Ҷониб-ул-иҷтимоъӣ фи Наҳҷулбалоға, 1437ҳ.қ., саҳ.16; Мухлисӣ, «Сухани Имом Алӣ (а) дар бораи зан ва бозковии дидгоҳҳо», саҳ.151
  21. ↑ Ҳусайнии Хоманаӣ, «баёнот дар ҷаласаи пурсишу посух дар масҷиди Абӯзари Теҳрон», сайти дафтари нашру ҳифзи осори Оятуллоҳи Хоманаӣ
  22. ↑ Ибни Абилҳадид, Шарҳи Наҳҷулбалоға, 1404ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.214
  23. ↑ Шӯштарӣ, Баҳҷ-ус-сабоға, 1376ҳ.ш., ҷ.14, саҳ.219
  24. ↑ Алидӯст, «Фиқҳ-ул-қазо (шароити қозӣ)», сайти Салсабил, Оятуллоҳ Алидӯст, ҷаласаи 115
  25. ↑ Сонеъӣ, «Мусоҳиба бо маҷаллаи паёми зан», саҳ.12, ба нақл аз: Ҳусайниёни Қумӣ, «Дифоъ аз ҳадиси 2», саҳ.140 - 141
  26. ↑ Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, 1414ҳ.қ., хутбаи 80, саҳ.106
  27. ↑ Динпарвар, Маншури ҷовидона, 1389ҳ.ш., саҳ.306
  28. ↑ Хусравпаноҳ, Ҷомеъаи алавӣ дар Наҳҷулбалоға, 1384ҳ.ш., саҳ.223
  29. ↑ Афсаридайр ва Тоҳирасодоти Таботабоии Амин, «Маъношиносии имон дар ривоёти "Инн-н-нисо навоқис-ул-имон"», саҳ.67
  30. ↑ Маҷлисӣ, Биҳор-ул-анвор, 1403ҳ.қ., ҷ.32, саҳ.248
  31. ↑ Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, 1414ҳ.қ., хутбаи 80, саҳ.106
  32. ↑ Динпарвар, Маншури ҷовидона, 1389ҳ.ш., 306 - 307
  33. ↑ Шайхи Садуқ, Илал-уш-шароеъ, 1385ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.570
  34. ↑ Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, 1414ҳ.қ., хутбаи 80, саҳ.106
  35. ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.292
  36. ↑ Гурӯҳе аз нависандагон, Шубаҳоти зан дар Наҳҷулбалоға, 1401ҳ.ш., саҳ.108
  37. ↑ Ибни Ҷавзӣ, Тазкират-ул-хавос, 1426ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.391
  38. ↑ Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, 1414ҳ.қ., хутбаи 80, саҳ.105
  39. ↑ Ҳусайнии Хатиб, Масодиру Наҳҷулбалоғати ва асонидиҳ, 1409ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.82 - 83
  40. ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.3, саҳ.288
  41. ↑ Ҷаъфарӣ, Партаве аз Наҳҷулбалоға, 1380ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.705
  42. ↑ Ҳусайнии Хатиб, Масодиру Наҳҷулбалоғати ва асонидиҳ, 1409ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.83

Сарчашма

  • Алидӯст, Абулқосим, «Фиқҳ-ул-қазо (шароити қозӣ)», сайти сайти Салсабил, Оятуллоҳ Алидӯст, ҷаласаи 115, таърихи дарҷи матлаб: 31 фарвардини 1399ҳ.ш., таърихи боздид: 10 Урдибиҳишти 1402ҳ.ш.
  • Афсаридайр ва Тоҳирасодоти Таботабоии Амин, «Маъношиносии имон дар ривоёти "Инн-н-нисо навоқис-ул-имон"», дар маҷаллаи пажӯҳиши номаи Наҳҷулбалоға, №4, зимистони 1392ҳ.ш.
  • Батул, Иффат, «Ҷойгоҳи зан дар сираи Имом Алӣ (а) бо таъкид бар Наҳҷулбалоға», дар маҷаллаи Таърихномаи Ислом, №7, баҳору тобистони 1401ҳ.ш.
  • Бурқаъӣ, Зуҳра, «Ҷойгоҳи ҳуқуқии зан дар Наҳҷулбалоға», дар пжўҳшномаҳи Наҳҷулбалоға, №9 ва 10, баҳори 1383ҳ.ш.
  • Гурӯҳе аз нависандагон, Шубаҳоти зан дар Наҳҷулбалоға, Теҳрон, ширкати чопу нашри Байналмилал, 1401ҳ.ш.
  • Даштӣ, Муҳаммад ва Козими Муҳаммадӣ, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға, Қум, муассисаи фарҳангии таҳқиқотии Амиралмуъминин (а), 1375ҳ.ш.
  • Динпарвар, Сайид Ҷамолуддин, Маншури ҷовидона, Теҳрон, Бунёди Наҳҷулбалоға, 1389ҳ.ш.
  • Ибни Абилҳадид, Абдулҳамид ибни Ҳибатуллоҳ, Шарҳи Наҳҷулбалоға, Қум, китобхонаи Оятуллоҳи Маръашии Наҷафӣ (раҳ), 1404ҳ.қ.
  • Ибни Майсам, Майсам ибни Алӣ, Шарҳи Наҳҷулбалоға, Теҳрон, Дафтари нашри китоб, 1404ҳ.қ.
  • Ибни Шуъбаи Ҳарронӣ, Ҳасан ибни Алӣ, Туҳаф-ул-уқули ан ол-ир-Расул (с), Қум, Дафтари интишороти исломӣ, 1404ҳ.қ.
  • Ибни Қутайбаи Динаварӣ, Абдуллоҳ ибни Муслим, ал-Имомату ва-с-сиёса, Бейрут, Дор-ул-азво, 1410ҳ.қ.
  • Ибни Ҷавзӣ, Юсуф ибни Қазовуғлӣ, Тазкират-ул-хавос, тасҳеҳи Ҳусайни Тақизода, Қум, Маҷмаъи ҷаҳонии Аҳли Байт (а), 1426ҳ.қ.
  • Кулайнӣ, Муҳаммад ибни Яъқуб, ал-Кофӣ, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, 1407ҳ.қ.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Наҳҷулбалоға бо тарҷумаи форсии равон, Қум, Мадрисаи ал-Имом Алӣ ибни Абитолиб (а), 1384ҳ.ш.
  • Макорими Шерозӣ, Носир, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, 1386ҳ.ш.
  • Маҷлисӣ, Муҳаммадбоқир, Биҳор-ул-анвор, Бейрут, Дору эҳё-ит-турос-ил-арабӣ, чопи дувум, 1403ҳ.қ.
  • Меҳризӣ, Маҳдӣ, «Тааммуле дар аҳодиси нуқсони ақли занон», №4, тобистони 1376ҳ.ш.
  • Мунтазирӣ, Ҳусайнъалӣ, Дарсҳое аз Наҳҷулбалоға, Теҳрон, Сароӣ, 1395ҳ.ш.
  • Мухлисӣ, Аббос, «Сухани Имом Алӣ (а) дар бораи зан ва бозковии дидгоҳҳо», дар маҷаллаи Ҳавза, №167, баҳори 1392ҳ.ш.
  • Рашидризо, Муҳаммад, Тафсир-ул-Қуръон-ил-ҳаким (ал-Манор), Бейрут, Дор-ул-маърифат, 1414ҳ.қ.
  • Сайид Разӣ, Муҳаммад ибни Ҳусайн, Наҳҷулбалоға, тасҳеҳи Субҳӣ Солеҳ, Қум, Ҳиҷрат, 1414ҳ.қ.
  • Сайид ибни Товус, Алӣ ибни Мӯсо, Кашф-ул-маҳаҷҷати лисамарат-ил-муҳҷа, Қум, Бӯстони китоб, 1375ҳ.ш.
  • Сақафӣ, Иброҳим ибни Муҳаммад, ал-Ғорот, Қум, Дор-ул-китоб-ил-исломӣ, 1410ҳ.қ.
  • Табарии Омулӣ, Муҳаммад ибни Ҷарир ибни Рустам, ал-Мустаршиди фи имомаҳи Алӣ ибни Абитолиб (а), Қум, Кушонпур, 1415ҳ.қ.
  • Таботабоӣ, Муҳаммадкозм, Мантиқи фаҳми ҳадис, Қум, Муассисаи омӯзиши ва пажӯҳишии Имом Хумайнӣ (раҳ), 1390ҳ.ш.
  • Таботабоӣ, Муҳаммадҳусайн, ал-Мизони фи тафсир-ил-Қуръон, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, 1417ҳ.қ.
  • Хусравпаноҳ, Абдулҳусайн, Ҷомеъаи алавӣ дар Наҳҷулбалоға, Қум, Интишороти маркази мудирияти ҳавзаи илмияи Қум, 1384ҳ.ш.
  • Хусравӣ, Кубро ва дигарон, «Гунашиносии нигариш ба зан дар пажӯҳишҳои илмӣ дар партави каломи Имом Алӣ (а)», дар маҷаллаи Пажӯҳшномаҳи Наҳҷулбалоға, №32, зимистони 1399ҳ.ш.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Илал-уш-шароеъ, Қум, Доварӣ, 1385ҳ.ш.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, Қум, Дафтари интишороти исломӣ, 1413ҳ.қ.
  • Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, ал-Амолӣ, Теҳрон, Китобчи, 1376ҳ.ш.
  • Шувайлӣ, Алиғоним, ал-Ҷониб-ул-иҷтимоъӣ фи Наҳҷулбалоға, Бағдод, Маншуроти дор-ул-Ҳусайн (а), 1437ҳ.қ.
  • Шуштарӣ, Муҳаммадтақӣ, Баҳҷ-ус-сабоға, Теҳрон, Амиркабир, 1376ҳ.ш.
  • Қандаҳорӣ, Муҳаммад ва Тоҳираи Солеҳӣ, «Эътиборсанҷии "ан-Нисоу навоқис-ул-ъуқул" дар Наҳҷулбалоға», дар маҷаллаи Оинаи пажӯҳиш, №203, озару даи 1402ҳ.ш.
  • Ҳусайнии Хатиб, Абдуззаҳро, Масодиру Наҳҷулбалоғати ва асонидиҳ, Бейрут, Дор-уз-Заҳро, 1409ҳ.қ.
  • Ҳусайнии Хоманаӣ, «баёнот дар ҷаласаи пурсишу посух дар масҷиди Абӯзари Теҳрон», сайти дафтари нашру ҳифзи осори Оятуллоҳи Хоманаӣ, таърихи суханронӣ: 6 тири 1360ҳ.ш., таърихи боздид: 14 обони 1403ҳ.ш.
  • Ҳусайниёни Қумӣ, Маҳдӣ, «Дифоъ аз ҳадиси 2», дар маҷаллаи Улуми ҳадис, №3, баҳори 1376ҳ.ш.
  • Ҷаводии Омулӣ, Абдуллоҳ, Зан дар оинаи ҷалолу ҷамол, Қум, Исро, 1386ҳ.ш.
  • Ҷаъфарӣ, Муҳаммадмаҳдӣ, Партаве аз Наҳҷулбалоға, Қум, Вазорати фарҳангу иршоди исломӣ, 1380ҳ.ш.
  • Ҷаъфарӣ, Сайид Муҳаммадмаҳдӣ, «Муқаддама», дар китоби Шубаҳоти зан дар Наҳҷулбалоға, таълифи гурӯҳе аз нависандагон, Теҳрон, чопу нашри Байналмилал, 1401ҳ.қ.
Баргирифта аз "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Хутбаи_80_Наҳҷулбалоға&oldid=31095"