Хутбаи 115 Наҳҷулбалоға
| Номҳои дигар | Истисқо |
|---|---|
| Мавзуъ | Талаби борон |
| Содиршуда аз | Имом Алӣ (а) |
| Сарчашмаи шиа | Наҳҷулбалоға, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, Таҳзиб-ул-аҳком, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид |
| Сарчашмаи суннӣ | Рабиъ-ул-аброри ва нусус-ул-ахбор, ан-Ниҳояту фи ғариб-ил-ҳадиси ва-л-асар |
Хутбаи 115 Наҳҷулбалоға (форсӣ: خطبه ۱۱۵ نهج البلاغه) ё хутбаи истисқо (форсӣ: خطبه اِستِسقاء) дуое дар талаб борон аст, ки пас аз намози борон дар яке аз хушксолиҳои Кӯфа дар айёми ҳукумати Имом Алӣ (а) баён шуд. Гузориши ин хутба бо иборатҳои гуногуне аз сӯи Шайхи Садуқ ва Шайхи Тӯсӣ низ ривоят шудааст. Бар ҳамин асос эҳтимол дода шуда, ки ҳар як аз муҳаддисон ба нусхаҳои мутафовите аз хутба дастрасӣ доштаанд. Ҳамчунин гуфта шуда, ки эҳтимол дорад Сайид Разӣ баргузидае аз ибороти Шайхи Садуқро нақл карда бошад. Бахшҳое аз хутбаи истисқо дар манобеи ривоии аҳли суннат низ гузориш шудааст.
Хутбаи истисқо ду бахши аслӣ дорад, ки дар бахши аввал, Имом Алӣ (а) ба хушксолӣ ва осори он барои инсонҳо, табиат ва ҳайвонот ишора карда ва яке аз омилҳои бурузи ин масаъларо гуноҳони мардум муаррифӣ мекунад. Дар бахши дувум низ зимни талаби борон аз Худованд, вижагиҳоеро барои он зикр мекунад, то ҳамаи омилҳои муфидро барои инсону табиат доро бошад ва ҳар чизе, ки монеъ барои ин амр аст аз он дур бошад. Хондани ин хутба дар намози борон тавсия шудааст.
Таърихча ва санади хутба
Хутбаи 115 Наҳҷулбалоға ё хутбаи истисқо дуое барои нузул борон аст. Ин хутба дар рӯзҳое ки Кӯфа дучори хушксолӣ буд, аз ҷониби Имом Алӣ (а) баъд аз намози борон баён шуд.[1] Ба гуфтаи Макорими Шерозӣ хуб аст дар намози борон ибороти ин хутба хонда шавад.[2]
Хутбаи истисқо бо тафовутҳое тавассути Шайхи Садуқ (305 - 381ҳ.қ.) дар Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ[3] ва Шайхи Тӯсӣ (385 - 460ҳ.қ.) дар Таҳзиб[4] ва Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид[5] нақл шудааст. Ба гуфтаи Абдуззаҳро Ҳусайнӣ (1338 - 1414ҳ.қ.) дар китоби Масодиру Наҳҷулбалоға, ихтилоф дар нақли ин хутба нишон медиҳад, ки Шайхи Садуқ, Сайид Разӣ (359 - 406ҳ.қ.) ва Шайхи Тӯсӣ ҳар як ба манбаи ҷудогонае барои ин хутба дастрасӣ доштаанд.[6] Ба ақидаи Ҳабибуллоҳи Хуӣ (1265 - 1324ҳ.қ.), Сайид Разӣ ин хутбаро аз нақли Шайхи Садуқ гузиниш кардааст.[7] Аз манобеи аҳли суннат, Замахшарӣ (467 - 538ҳ.қ.) дар Рабиъ-ул-аброр[8] ва Ибни Асир (555 - 630ҳ.қ.) дар Ниҳоя[9] ба бахшҳое аз ин хутба ишора кардаанд.
Матн ва тарҷумаи хутба
| матни арабии хутба |
اللَّهُمَّ قَدِ انْصَاحَتْ جِبَالُنَا وَ اغْبَرَّتْ أَرْضُنَا وَ هَامَتْ دَوَابُّنَا وَ تَحَیرَتْ فِی مَرَابِضِهَا وَ عَجَّتْ عَجِیجَ الثَّکالَی عَلَی أَوْلَادِهَا وَ مَلَّتِ التَّرَدُّدَ فِی مَرَاتِعِهَا وَ الْحَنِینَ إِلَی مَوَارِدِهَا، اللَّهُمَّ فَارْحَمْ أَنِینَ الْآنَّةِ وَ حَنِینَ الْحَانَّةِ، اللَّهُمَّ فَارْحَمْ حَیرَتَهَا فِی مَذَاهِبِهَا وَ أَنِینَهَا فِی مَوَالِجِهَا. اللَّهُمَّ خَرَجْنَا إِلَیک حِینَ اعْتَکرَتْ عَلَینَا حَدَابِیرُ السِّنِینَ وَ أَخْلَفَتْنَا مَخَایلُ الْجُودِ فَکنْتَ الرَّجَاءَ لِلْمُبْتَئِسِ وَ الْبَلَاغَ لِلْمُلْتَمِسِ، نَدْعُوک حِینَ قَنَطَ الْأَنَامُ وَ مُنِعَ الْغَمَامُ وَ هَلَک السَّوَامُ أَلَّا تُؤَاخِذَنَا بِأَعْمَالِنَا وَ لَا تَأْخُذَنَا بِذُنُوبِنَا، وَ انْشُرْ عَلَینَا رَحْمَتَک بِالسَّحَابِ الْمُنْبَعِقِ وَ الرَّبِیعِ الْمُغْدِقِ وَ النَّبَاتِ الْمُونِقِ سَحّاً وَابِلًا تُحْیی بِهِ مَا قَدْ مَاتَ وَ تَرُدُّ بِهِ مَا قَدْ فَاتَ. اللَّهُمَّ سُقْیا مِنْک مُحْییةً مُرْوِیةً تَامَّةً عَامَّةً طَیبَةً مُبَارَکةً هَنِیئَةً [مَریئَةً] مَرِیعَةً زَاکیاً نَبْتُهَا ثَامِراً فَرْعُهَا نَاضِراً وَرَقُهَا تُنْعِشُ بِهَا الضَّعِیفَ مِنْ عِبَادِک وَ تُحْیی بِهَا الْمَیتَ مِنْ بِلَادِک. اللَّهُمَّ سُقْیا مِنْک تُعْشِبُ بِهَا نِجَادُنَا وَ تَجْرِی بِهَا وِهَادُنَا وَ یخْصِبُ بِهَا جَنَابُنَا وَ تُقْبِلُ بِهَا ثِمَارُنَا وَ تَعِیشُ بِهَا مَوَاشِینَا وَ تَنْدَی بِهَا أَقَاصِینَا وَ تَسْتَعِینُ بِهَا ضَوَاحِینَا مِنْ بَرَکاتِک الْوَاسِعَةِ وَ عَطَایاک الْجَزِیلَةِ عَلَی بَرِیتِک الْمُرْمِلَةِ وَ وَحْشِک الْمُهْمَلَةِ وَ أَنْزِلْ عَلَینَا سَمَاءً مُخْضِلَةً مِدْرَاراً هَاطِلَةً یدَافِعُ الْوَدْقُ مِنْهَا الْوَدْقَ وَ یحْفِزُ الْقَطْرُ مِنْهَا الْقَطْرَ غَیرَ خُلَّبٍ بَرْقُهَا وَ لَا جَهَامٍ عَارِضُهَا وَ لَا قَزَعٍ رَبَابُهَا وَ لَا شَفَّانٍ ذِهَابُهَا حَتَّی یخْصِبَ لِإِمْرَاعِهَا الْمُجْدِبُونَ وَ یحْیا بِبَرَکتِهَا الْمُسْنِتُونَ، فَإِنَّک تُنْزِلُ الْغَیثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ تَنْشُرُ رَحْمَتَک وَ أَنْتَ الْوَلِی الْحَمِیدُ». |
| тарҷумаи тоҷикии хутба |
Худоё, кӯҳҳои мо аз беобӣ шикоф хӯрда ва замини мо ғуборолуд шудааст ва чорвоҳои мо дар оғалҳои худ саргардонанд ва монанди зани кӯдакмурда фарёд мезананд ва аз рафтуомади беҳӯда ба сӯи чарогоҳҳо ва обхӯрҳо хаста шудаанд. Эй Худо, ба нолаҳои гӯсфандон ва фарёду оҳи шутурҳои мода раҳм кун. Худоё, ба саргардонии онҳо дар роҳҳо ва нолаҳои онҳо дар хобгоҳҳо раҳм кун. Эй Худо, вақте ки мо ба сӯи Ту баромадем, хушксолӣ пай дар пай ҳамла овард, ва абрҳои боборон ба мо пушт карданд ва хушку бераҳм бидуни боридани як қатра борон гузаштанд. Худоё, ту умеди ҳар бечора ва ҳалкунандаи мушкилоти ҳар талабандаӣ. Худоё, мо Туро мехонем, дар ин вақте ки ҳама ноумед шудаанд, ва абри раҳмат бар мо намеборад ва ҳайвоноти мо нобуд гардидаанд, моро ба аъмоламон азоб накунӣ ва ба гуноҳони мо ҷазо надиҳӣ. Худоё, раҳмати худро бо абри борондор ва баҳори пуроб ва гиёҳони хушманзараи шодоб бар мо нозил фармо, бороне қатрадурушт бар мо фуру бифирист, ки мурдагонро зинда кунад ва он чиро, ки аз дасти мо рафта, ба мо баргардонад. Худоё, моро бо борише сероб гардон, ки зиндакунанда, серобсозанда, фарогир ва ҳамаҷораванда, покиза ва бобаракат, гуворо ва пурнеъмат бошад. Гиёҳони он бисёр, шоху навдаҳояш ба ҳосил нишаста ва баргаҳояш таза ва обдор бошанд, то бо чунин борише бандаи нотавони худро тавон бахшӣ ва шаҳрҳои мурдаи худро зинда созӣ. Худоё, боришеро бидеҳ, ки бисёр биборад, то заминҳои баланди мо пур аз гиёҳ шаванд ва дар заминҳои паст ҷорӣ гардад ва неъматҳои фаровон дар атрофи мо паҳн шаванд. То бо он меваҳои мо бисёр, чорвоҳои мо зинда ва фаровон гарданд ва сарзаминҳои дуртар аз мо низ баҳраманд шаванд ва деҳаҳои мо аз он қувват гиранд. Инҳо ҳама аз баракатҳои васеъ ва бахшишҳои фаровони Туст, ки бар сарзаминҳои фақрзада ва ҳайвоноти ваҳшии мо нозил мегардад. Худоё, борише донадурушт бидеҳ, ки пай дар пай барои сероб шудани гиёҳони мо биборад, чунонки қатраҳояш якдигарро биронанд ва донаҳояш ба шаддат бар ҳам кӯбида шаванд; на раъду барқе бидуни борон ва абре бесамар ва хурду пароканда, ва на донаҳои резаборони ҳамроҳи бодҳои сард. Худоё, бориши пуроберо фурӯ бифирист, ки қаҳтзадагон ба неъматҳои фаровон расида ва осори хушксолӣ аз миён равад, ки ҳақиқан Туӣ Худое, ки баъд аз ноумед шудани мардум боронро фурӯ мефиристӣ ва раҳмати худро ҳамаҷо паҳн мекунӣ ва Ту сарпарасти низоми офаринишӣ, ки ба ситоиш сазоворӣ.[10] |
Муҳтавои хутба
Хутбаи истисқо бо баёни мушкилоти хушксолӣ оғоз шуда ва яке аз решаҳои бурузи онро гуноҳони инсонҳо медонад. Дар идома аз Худованд тақозои нузули бороне бо вижагиҳои хос дорад.[11]
| Номи нусха | Рақами хутба |
|---|---|
| ал-Муъҷам-ул-муфаҳрас ва Субҳӣ Солеҳ | 115 |
| Файзулислом | 114 |
| Хӯӣ, Муллосолеҳ | 114 |
| Ибни Абилҳадид | 114 |
| Муҳаммади Абдуҳ | 109 |
| Муллофатҳуллоҳ | 136 |
| Фи зилоли Нуҳҷулбалоға | 113 |
| Ибни Майсам | 112[12] |
Тавба аз гуноҳон, даричаи умед ба раҳмати Ҳақ
Дар бахши аввали хутба, ҳазрати Алӣ (а) хушксолии шадиди он замонро нисбат ба вазъи кӯҳҳо, заминҳо, чарогоҳҳо ва ҳайвонотро баён карда,[13] вуқуи ин шароитро мӯҷиби ноумедӣ ва ранҷи шадиди мардум дониста ва аз Худо талаб мекунад онҳоро ба хотири гуноҳонашон уқубат накунад. Гуфта шуда ин таъбир нишон медиҳад, ки бисёре аз мушкилот ба хотир гуноҳон аст ва то мардум ба даргоҳи Худо нарафтаву тақозои афву бахшиш накунанд, мушкили онҳо ҳал намешавад.[14] Ибни Майсами Баҳронӣ (636 - 679 ё 699ҳ.қ.) низ дар шарҳи ин хутба, яке аз омилҳои таъсиргузор дар бурузи сахтиҳову маҳрум шудан аз раҳмати Парвардигорро исёну сарпечии инсон аз дастуроти Худованд муаррифӣ мекунад.[15]
Сипас Имом Алӣ (а) хостаи аслии худро аз Худованд баён мекунад то раҳматашро ба василаи абрҳои пурборону баҳори пуробу гиёҳони сарсабзу пуртаровате бигустаронад, бороне донадурушт нозил кунад, ки заминҳои мурда бо он зинда шаванд ва он чиро аз даст рафта бозгардад.[16]
Бороне саросар хайру орӣ аз ҳар шар
Имом Алӣ (а) дар бахши дувум аз хутба, аз Худо талаби борон мекунад ва барои он вижагиҳоеро баён мекунад. Ба гуфтаи Макорими Шерозӣ ҳар як аз ин авсоф, ишора ба нуктаи дақиқу шигифтоваре дорад. Ин авсоф, инсонро дар баробари азамати холиқ хозеъ месозад ва ба шунавандагон мефаҳманд ки ин қатраҳои борон чӣ баракот ва осоре метавонад дошта бошад.[17]
Гуфта шуда, ки Имом Алӣ (а) аз ин ҷиҳати вижагиҳоеро дар борони матлубаш аз Худованд баён мекунад, ки мумкин аст борони селосо буда ва ҳама чизро нобуд кунад. Ё бориш дар минтақаи хоссе буда ва нафъи он умумӣ набошад. Ё ҳамроҳ бо сардии ҳаво ва яхбандон бошад, ки осори манфӣ ба ҷой бигузорад. Ё мавонее ҳамчун бодҳои гарм, тӯфонҳои шадид, офоти гиёҳӣ, ҳашароти озоррасон ва амсоли он, осори неки боронро аз байн бибарад. Дар дуои Имом Алӣ (а) тамоми ин паҳлӯҳо дар назари гирифта шуда ва ҷамъи ҳамаи шароит ва дафъи ҳамаи мавонеъро аз Худо металабад.[18]
Эзоҳ
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.125 ва саҳ.13 - 131
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.126
- ↑ Шайхи Садуқ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.527 - 535
- ↑ Шайхи Тӯсӣ, Таҳзиб-ул-аҳком, 1407ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.151 - 154
- ↑ Шайхи Тӯсӣ, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷид, 1411ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.227 - 230
- ↑ Ҳусайнӣ, Масодиру Наҳҷулбалоғати ва асонидиҳ, 1409ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.252
- ↑ Ҳошимии Хуӣ, Минҳоҷ-ул-бароат, 1400ҳ.қ., ҷ.8, саҳ.72
- ↑ Замахшарӣ, Рабиъ-ул-аброр, 1412ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.128 - 129
- ↑ Ибни Асир, ан-Ниҳоя, 1399ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.350, ҷ.2, саҳ.173 ва ҷ.2, саҳ.448
- ↑ Тарҷумаи Муҳаммади Даштӣ
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.126
- ↑ Даштӣ ва Муҳаммадӣ, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға, 1375ҳ.ш., саҳ.510
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.129
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.131
- ↑ Ибни Майсами Баҳронӣ, Шарҳи Наҳҷулбалоға, 1404ҳ.қ., ҷ.3, саҳ.105 - 106
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.132
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.134
- ↑ Макорими Шерозӣ, Паёми Имом Амиралмуъминин (а), 1386ҳ.ш., ҷ.5, саҳ.135
Сарчашма
- Даштӣ, Муҳаммаду Козими Муҳаммадӣ, ал-Муъҷам-ул-муфаҳраси ли алфози Наҳҷулбалоға, Қум, Муассисаи таҳқиқотии Амиралмуъминин (а), 1375ҳ.ш.
- Замахшарӣ, Маҳмуд ибни Умар, Рабиъ-ул-аброри ва нусус-ул-ахбор, Бейрут, Муассисат-ул-аълами ли-л-матбуот, 1412ҳ.қ.
- Ибни Асир, Муборак ибни Муҳаммад, ан-Ниҳояту фи ғариб-ил-ҳадиси ва-л-асар, Бейрут, 1399ҳ.қ.
- Ибни Майсами Баҳронӣ, Майсам ибни Алӣ, Шарҳи Наҳҷулбалоға, Теҳрон, Дафтари нашри китоб, 1404ҳ.қ.
- Макорими Шерозӣ, Носир, Паёми Имом Амиралмумнин (а), Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, 1386ҳ.ш.
- Шайхи Садуқ, Муҳаммад ибни Алӣ, Ман ло яҳзуруҳу-л-фақиҳ, ба таҳқиқ: Алиакбари Ғаффорӣ, Қум, дафтари интишороти исломии вобаста ба ҷомеъаи мударрисини ҳавзаи илмияи Қум, чопи дувум, 1413ҳ.қ.
- Шайхи Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Мисбоҳ-ул-мутаҳаҷҷиди ва силоҳ-ул-мутааббид, Бейрут, Муассисату фиқҳ-иш-шиа, Чопи аввал, 1411ҳ.қ.
- Шайхи Тӯсӣ, Муҳаммад ибни Ҳасан, Таҳзиб-ул-аҳком, ба таҳқиқ: Ҳасани Хирсон, Теҳрон, Дор-ул-кутуб-ил-исломия, чопи чаҳорум, 1407ҳ.қ.
- Ҳошимии Хуӣ, Ҳабибуллоҳ, Минҳоҷ-ул-бароати фи шарҳи Наҳҷулбалоға, ба таҳқиқ: Иброҳими Миёнҷӣ, Теҳрон, Мактабат-ул-исломия, Чопи чаҳорум, 1400ҳ.қ.
- Ҳусайнӣ, Абдуззаҳро, Масодиру Наҳҷулбалоғати ва асонидиҳ, Бейрут, Дор-уз-Заҳро, 1409ҳ.қ.