Хутбаи ашбоҳ

Хутбаи ашбоҳ

Мавзуъ	Тавсифи Худованд • Фариштагон • Офариниши осмон, замин ва Одам (а)
Содиршуда аз	Имом Алӣ (а)
Ровии аслӣ	Масъада ибни Садақа
Эътибори санад	Муътабар
Сарчашмаи шиа	ат-Тавҳид • Наҳҷулбалоға
Сарчашмаи суннӣ	Рабиъ-ул-аброр • ал-Ақд-ул-фарид

Хутбаи ашбоҳ (форсӣ: خُطبۀ اَشْباح) яке аз хутбаҳои Наҳҷулбалоға дар мавзуи Худошиносӣ аст. Ибни Абилҳадид, дар баёни арзиши адабии ин хутба, сухани фасеҳони арабро дар муқоиса ба ин хутба ҳамчун хок дар баробари тиллои ноб донистааст. Сайид ибни Товус, бо тавваҷуҳ ба арзиши матни хутба, гуфта дар эътибори он ҳеҷ ҷои тардид нест.

Ин хутба илова бар манобеи шиӣ дар китобҳои аҳли суннат низ нақл шудааст. Бархе аз мабоҳиси матраҳшуда дар хутбаи ашбоҳ ба ин шарҳ аст: авсофи Худо, меъёр будани Қуръон барои шинохти асмо ва сифоти Худо, иҳотаи надоштани инсон ба зоту сифоти Худо, офариниши фариштагон ва сифоту вижагиҳои онҳо ва огоҳии Худованд аз тамоми асрори инсон.

Дар бораи ин хутба, китобҳое навишта шуда, ки аз ҷумлаи онҳо китоби "Табиат дар хутбаи ашбоҳи Наҳҷулбалоға", асари Муҳсини Сутургӣ аст.

Муаррифии хутба

Хутбаи ашбоҳ яке аз хутбаҳои Наҳҷулбалоға аст ки онро пурарзишу пурмӯҳтаво донистаанд. Ибни Абилҳадид аз шореҳони Наҳҷулбалоға, дар табйини фасоҳату балоғати ин хутба, онро бо сухани фасеҳони араб муқоиса карда ва гуфта нисбати сухани фасеҳони араб ба ин хутба, монанди нисбати хок ба тиллои холиси ноб аст.

Мутобиқи нақли Сайид Разӣ - ҷамъоварандаи Наҳҷулбалоға, ин хутба ба дархости шахсе баён шуд, ки аз Имом Алӣ (а) хости Худоро барои ӯ чунон тавсиф кунад, ки Гӯё ӯро бо чашми худ мебинад. Бар асоси ин нақл, Имом Алӣ (а) бо шунидани ин дархост, хашмгин шуд, мардумро ҷамъ кард ва ин хутбаро бар минбари масҷиди Кӯфа хонд. Дар тавзеҳи ин ки чаро ин дархост хашми Имом Алӣ (а)-ро дар пай дошта, эҳтимолҳое матраҳ шудааст; аз ҷумла ин ки шахс интизор дошт сифоти Худо, ҳамонанди сифот махлуқ бошад, то битавонад ӯро бубинад ва ин ки чаро мусулмонон пас аз гузашти солҳои тӯлонӣ аз зуҳӯри Ислом, ҳануз бо сифоти Худо ошно набуданд.

Рақами тартиби ин хутба дар нусхаҳои гуногуни Наҳҷулбалоға, мутафовит аст:

Номи нусха	Рақами хутба
ал-Муъҷам-ул-муфаҳрас, Субҳӣ Солеҳ	91
Файзулислом, шарҳи Хӯӣ, Муллосолеҳ, Ибни Абилҳадид	90
Ибни Майсам	88
Абдуҳ	87
Муллофатҳуллоҳ	97
Фи зилоли Наҳҷилбалоға	89

Номгузорӣ

Дар бораи иллати номгузории ин хутба ба ашбоҳ, эҳтимолҳои зайл зикр шудааст:

• «Ашбоҳ» киноя аз фариштагон аст ва бахше аз ин хутба ба ҳамин мавзуъ бахшида шудааст;
• Калимаи «ашбоҳ» дар ин хутба ба кор рафтааст (мутобиқи бархе нақлҳои дигар, ғайр аз Наҳҷулбалоға);
• Ашбоҳ ба маънои ҳар чизе аст, ки аз дур ва ба сурати ғайривозеҳ дида шавад; аз он ҷо ки дар ин хутба, аз умуре сухан гуфта шуда, ки барои шунаванда чандон возеҳ набуда, ин хутбаро ашбоҳ номидаанд.

Муҳтаво

Бархе мабоҳисе, ки дар ин хутба баён шудаанд, иборатанд аз:

• Зикри бархе авсофи Худо;
• Меъёр будани Қуръон дар шинохти асмо ва сифоти Худо;
• Иҳота надоштани инсон ба умқи зоту сифоти Худо;
• Тадбири Худо дар ҷаҳони хилқат;
• Офариниши осмонҳои боазамат;
• Офариниши фариштагон ва сифоту вижагиҳои онҳо;
• Офариниши замин, офариниши ҳазрати Одам (а) ва беъсати паёмбарон;
• Огоҳии Худованд аз тамоми асрори инсон.

Эътибори хутба

Китоби Табиат дар хутбаи ашбоҳ, ба қалами Муҳсини Сутургӣ

Ба бовари Сайид ибни Товус - муаллифи китоби Фараҷ-ул-маҳмум, дар эътиборсанҷии ин хутба ба баррасии санади он ниёзе нест; чун матни ин хутба аз чунон азамате бархӯрдор аст, ки танҳо маъсумон метавонанд онро баён кунанд. Хутбаи ашбоҳ аз хутбаҳои машҳури Имом Алӣ (а) буда ва қабл аз Сайид Разӣ низ шӯҳрат доштааст. ин хутбаи илова бар манобеи шиӣ (монанди китоби Тавҳид асари Шайхи Садуқ ва китоби Тайсир-ул-матолиб таълифи Яҳё ибни Ҳусайн Ҳорунӣ аз уламои зайдия) дар китобҳои аҳли суннат (монанди ал-Ақд-ул-фарид ва Рабиъ-ул-аброр) низ нақл шудааст.

Ба гуфтаи Сайид Абдуззаҳро ал-Ҳусайнӣ ал-Хатиб, муаллифи китоби Масодиру Наҳҷулбалоға, Сайид Разӣ ин хутбаро аз китоби «Хутабу Амиралмуъминин (а)» таълифи Масъада ибни Садақа нақл кардааст; зеро аз тарафе, Сайид Разӣ дар ибтидои хутба тасреҳ карда, ки ин хутбаро ба нақли Масъада ибни Садақа аз Имом Содиқ (а) нақл мекунад ва аз тарафи дигар, Масъада китоби маъруфе ба ном «Хутабу Амиралмуъминин (а)» дошта, ки то замони Сайид Ҳошими Баҳронӣ муаллифи китоби ал-Бурҳон вуҷуд доштааст.

Такнигориҳо

Дар бораи хутбаи ашбоҳи китобҳое навишта шуда, ки аз ҷумлаи онҳо метавон ба осори зайл ишора кард:

• Алӣ (а) ва соликин роҳи шайтон (фавҷи муқтаҳам), таълифи Абдулалӣ Гӯё: интишороти Далели мо чопи сеюм ин китобро дар соли 1386ҳ.ш., дар 424 сафҳа мунташир кардааст.
• Табиат дар хутбаи ашбоҳи Наҳҷулбалоға, асари Муҳсини Сутургӣ: ин асар дар соли 1392ҳ.ш., ба кӯшиши интишороти Деҳсарои шаҳри Рашт дар 160 сафҳаи мунташир шудааст.

Матн ва тарҷумаи хутба

матни арабии хутба

رَوی مَسْعدة بن صَدَقة عن الصادق، جعفر بن محمّد(علیهم السلام) أنّه قال: خَطب أمیرالمؤمنین(علیه‌السلام) بهذه الخطبة علی منبر الکوفة، و ذلک أنّ رجلا أتاه فقال له: یا أمیرالمؤمنین صِفْ لنا ربّنا مثلما نراه عیاناً لنزداد له حُبّاً و به معرفةً، فغضب و نادی: الصلاة جامعة، فاجتمع النّاس حتّی غصّ المسجد بأهله، فصعد المنبر و هو مُغضب متغیر اللون، فحمدالله و أثنی علیه و صلّی علی النبی(صلی الله علیه وآله) ثمّ قال:... اَلْحَمْدُللهِ الَّذِی لاَیفِرُهُ الْمَنْعُ وَ الْجُمُودُ، وَلاَیکْدِیهِ الْاِعْطَاءُ وَ الْجُودُ; إِذْ کلُّ مُعْط مُنْتَقِصٌ سِوَاهُ، وَ کلُّ مَانِع مَذْمُومٌ مَا خَلاَهُ; وِ هُوَ الْمنَّانُ بِفَوائِدِ النِّعَمِ، وَ عَوائِدِ المَزِیدِ وَ الْقِسَمِ; عِیالُهُ الْخَلاَئِقُ، ضَمِنَ أَرْزَاقَهُمْ، وَ قَدَّرَ أَقْوَاتَهُمْ، وَ نَهَجَ سَبِیلَ الرَّاغِبِینَ إِلَیهِ، وَ الطَّالِبِینَ مَا لَدَیهِ، وَ لَیسَ بِمَاسُئِلَ بِأَجْوَدَ مِنْهُ بِمَا لَمْ یسْأَلْ. الأَوَّلُ الَّذِی لَمْ یکنْ لَهُ قَبْلٌ فَیکونَ شَیءٌ قَبْلَهُ، وَ الآخِرُ الَّذِی لَیسَ لَهُ بَعْدٌ فَیکونَ شَیءٌ بَعْدَهُ، وَالرَّادِعُ أَنَاسِی الْاَبْصَارِ عَنْ أَنْ تَنَالَهُ أَوْ تُدْرِکهُ، مَا اخْتَلَفَ عَلَیهِ دَهْرٌ فَیخْتَلِفَ مِنْهُ الحَالُ، وَ لاکانَ فی مَکان فَیجُوزَ عَلَیهِ الاِنتِقَالُ. وَلَوْ وَهَبَ مَا تَنَفَّسَتْ عَنْهُ مَعَادِنُ الْجِبَالِ، وَ ضَحِکتْ عَنْهُ أَصْدَافُ الْبِحَارِ، مِنْ فِلِزِّ الُّجَینِ وَ الْعِقْیانِ، وَ نُثَارَةِ الدُّرِّ وَ حَصِیدِ الْمَرْجَانِ، مَا أَثَّرَ ذلِک فی جُودِهِ، وَ لاأَنْفَدَ سَعَةَ مَا عِنْدَهُ، وَ لَکانَ عِنْدَهُ مِنْ ذَخَائِرِ الأَنْعَامِ مَا لاتُنْفِدُهُ مَطَالِبُ الأَنَامِ، لاَِنَّهُ الْجَوَادُ الَّذِی لایغِیضُهُ سُؤَالُ السَّائِلینَ وَ لایبْخِلُهُ إلْحَاحُ المُلِحِّینَ. فَانْظُرْ أَیهَا السَّائِلُ: فَمَا دَلَّک الْقُرْآنُ عَلَیهِ مِنْ صِفَتِهِ فَائْتَمَّ بِهِ وَ اسْتَضِیءْ بِنُورِ هِدَایتِهِ، وَ مَا کلَّفَک الشَّیطَانُ عِلْمَهُ مِمَّا لَیسَ فی الْکتَابِ عَلَیک فَرْضُهُ، وَ لافِی سُنَّةِ النَّبِی(صلی الله علیه وآله) وَ أَئِمَّةِ الْهُدَی أَثَرُهُ، فَکلْ عِلْمَهُ إِلَی اللهِ سُبْحانَهُ، فَإِنَّ ذلِک مُنْتَهَی حَقِّ اللهِ عَلَیک. وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّاسِخِینَ فِی الْعِلْمِ هُمُ الَّذِینَ أَغْنَاهُمْ عَنِ اقْتِحَامِ السُّدَدِ الْمَضرُوبَةِ دُونَ الْغُیوبِ، الإِقْرَارُ بِجُمْلَةِ مَا جَهِلُوا تَفْسِیرَهُ مِنَ الْغَیبِ الْمَحْجُوبِ، فَمَدَحَ اللهُ - تَعَالَی - اعْتِرَافَهُمْ بِالْعَجْزِ عَنْ تَنَاوُلِ مَا لَمْ یحِیطُوا بِهِ عِلْماً، وَ سَمَّی تَرْکهُمُ التَّعَمُّقَ فِیمَا لَمْ یکلِّفْهُمُ الْبَحْثَ عَنْ کنْهِهِ رُسُوخاً، فَاقْتَصِرْ عَلی ذلِک، وَلاتُقَدِّرْ عَظَمَةَ الله سُبْحَانَهُ عَلی قَدْرِ عَقْلِک فَتَکونَ مِنَ الْهَالِکینَ. هُوَ الْقَادِرُ الَّذِی إذَا ارْتَمَتِ الأَوْهَآمُ، لِتُدْرِک مُنْقَطَعَ قُدْرَتِهِ. وَ حَاوَلَ الْفِکْرُ الْمُبَرَّأُ مِنْ خَطَرَاتِ الْوَسَاوِسِ أَنْ یقَعَ عَلَیهِ فِی عَمِیقَاتِ غُیوبِ مَلَکوتِهِ، وَ تَوَلَّهَتِ الْقُلُوبُ إِلَیهِ، لِتَجْرِی فِی کیفِیةِ صِفَاتِهِ، وَ غَمَضَتْ مَدَاخِلُ الْعُقُولِ فِی حَیثُ لاتَبْلُغُهُ الصِّفَاتُ لِتَنَاوُلِ عِلْمِ ذَاتِهِ، رَدَعَهَا وَ هِی تَجُوبُ مَهَاوِی سُدَفِ الْغُیوبِ، مُتَخَلِّصَةً إِلَیهِ - سُبْحَانَهُ - فَرَجَعَتْ إِذْ جُبِهَتْ مَعْتَرِفَةً بِأَنَّهُ لاینَالُ بِجَوْرِ الاِعْتِسَافِ کنْهُ مَعْرِفَتِهِ، وَ لاتَخْطُرُ بِبَالِ أُولِی الرَّوِیاتِ خَاطِرَةٌ مِنْ تَقْدِیرِ جَلاَلِ عِزَّتِهِ. اَلَّذی ابْتَدَعَ الْخَلْقَ عَلَی غَیرِ مِثَال امْتَثَلَهُ، وَ لامِقْدَار احْتَذَی عَلَیهِ، مِنْ خَالِق مَعْبُود کانَ قَبْلَهُ، وَ أَرَانَا مِنْ مَلَکوتِ قُدْرَتِهِ، وَ عَجَائِبِ مَا نَطَقَتْ بِهِ آثَارُ حِکْمَتِهِ، وَ اعْتِرَافِ الْحَاجَةِ مِنَ الْخَلْقِ إِلَی أَنْ یقِیمَهَا بِمِسَاک قُوَّتِهِ، مَا دَلَّنا بِاضْطِرَارِ قِیامِ الْحُجَّةِ لَهُ عَلَی مَعْرِفَتِهِ، فَظَهَرَتِ الْبَدائِعُ الَّتِی أَحْدَثَتْهَا آثَارُ صَنْعَتِهِ، وَ أَعْلاَمُ حِکْمَتِهِ، فَصَارَ کلُّ مَا خَلَقَ حُجَّةً لَهُ وَ دَلِیلا عَلَیهِ; وَ إِنْ کانَ خَلْقاً صَامِتاً، فَحُجَّتُهُ بِالتَّدْبِیرِ نَاطِقَةٌ، وَ دَلاَلَتُهُ عَلَی الْمُبْدِعِ قَائِمَةٌ. فَأَشْهَدُ أَنَّ مَنْ شَبَّهَک بِتَبَاینِ أَعْضَاءِ خَلْقِک، وَ تَلاَحُمِ حِقَاقِ مَفَاصِلِهِمُ الْمُحْتَجِبَةِ لِتَدْبِیرِ حِکْمَتِک، لَمْ یعْقِدْ غَیبَ ضَمِیرِهِ عَلَی مَعْرِفَتِک، وَ لَمْ یبَاشِرْ قَلْبَهُ الْیقِینُ بِأَنَّهُ لانِدَّ لَک، وَ کأَنَّهُ لَمْ یسْمَعْ تَبَرُّؤَ التَّابِعِینَ مِنَ الْمَتْبُوعینَ إِذْ یقُولُونَ: (تَالله إِنْ کنّا لَفِی ضَلال مُبِین * إِذْ نُسَوِّیکمْ بِرَبِّ الْعَالَمِینَ)! کذَبَ الْعَادِلُونَ بِک، إِذْ شَبَّهُوک بِأَصْنَامِهِمْ، وَ نَحَلُوک حِلْیةَ الْمَخْلُوقِینَ بِأَوْهَامِهِمْ، وَ جَزَّأُوک تَجْزِئَةَ الْمُجَسَّمَاتِ بِخَوَاطِرِهِمْ، وَ قَدَّرُوک عَلَی الْخَلْقَةِ المُخْتَلِفَةِ الْقُوَی، بِقَرائِحِ عُقُولِهِمْ. وَ أَشْهَدُ أَنَّ مَنْ سَاوَاک بِشَیء مِنْ خَلْقِک فَقَدْ عَدَلَ بِک، وَ الْعَادِلُ بِک کافِرٌ بِمَا تَنَزَّلَتْ بِهِ مُحْکمَاتُ آیاتِک، وَ نَطَقَتْ عَنْهُ شَوَاهِدُ حُجَجِ بَینَاتِک، وَ إِنَّک أَنْتَ اللهُ الَّذِی لَمْ تَتَنَاهَ فِی الْعُقُولِ، فَتَکونَ فی مَهَبِّ فِکْرِهَا مُکیفاً، وَلاَ فِی رَوِیاتِ خَوَاطِرِهَا فَتَکونَ مَحْدُوداً مُصَرَّفاً. قَدَّرَ مَاخَلَقَ فَأَحْکمَ تَقْدِیرَهُ، وَ دَبَّرَهُ فَأَلْطَفَ تَدْبِیرَهُ، وَوَجَّهَهُ لِوِجْهَتِهِ فَلَمْ یتَعَدَّ حُدُودَ مَنْزِلَتِهِ، وَ لَمْ یقْصُرْ دُونَ الإِنْتِهاءِ إِلی غَایتِهِ، وَ لَمْ یسْتَصْعِبْ إِذْ أُمِرَ بِالمُضِی عَلَی إِرَادَتِهِ، فَکیفَ وَ إِنَّمَا صَدَرَتِ الْاُمُورُ عَنْ مَشِیئَتِهِ؟ اَلْمُنْشِیءُ أَصْنَافَ الأَشْیاءِ بِلاَ رَوِیةِ فِکْر آلَ إِلَیها، وَ لاقَریحَةِ غَرِیزَة أَضْمَرَ عَلَیهَا، وَ لاتَجْرِبَه أفادَهَا مِنْ حَوَادِثِ الدُّهُورِ، وَ لاشَرِیک أَعَانَهُ عَلَی ابْتِدَاعِ عَجَائِبِ الأُمورِ، فَتَمَّ خَلْقُهُ بِأَمْرِهِ، وَ أَذْعَنَ لِطَاعَتِهِ، وَ أَجَابَ إِلی دَعْوَتِهِ، لَم یعْتَرِضْ دُونَهُ رَیثُ الْمُبْطِیءِ، وَ لاأَنَاةُ الْمُتَلَکیءِ، فَأَقَامَ مِنَ الْاَشْیاءِ أَوَدَهَا، وَ نَهَجَ حُدُودَهَا، وَ لاَءَمَ بِقُدْرَتِهِ بَینَ مُتَضَادِّهَا، وَ وَصَلَ أَسْبَابَ قَرَائِنِهَا، وَ فَرَّقَهَا أَجْنَاساً مُخْتَلِفَات فِی الْحُدُودِ وَ الأَقْدَارِ، وَالْغرَائِز وَ الْهَیئَاتِ، بَدَایا خَلاَئِقَ أَحْکمَ صُنْعَهَا، وَ فَطَرَهَا عَلَی مَا أَرَادَ وَ ابْتَدَعَهَا! وَ نَظَمَ بِلاَ تَعْلِیق رَهَوَاتِ فُرَجِهَا، وَ لاَحَمَ صُدُوعَ انْفِرَاجِهَا، وَ وَشَّجَ بَینَهَا وَ بَینَ أَزْوَاجِهِا، وَ ذَلَّلَ لِلْهَابِطِینَ بِأَمْرِهِ، والصَّاعِدینَ بِأَعْمَالِ خَلْقِهِ، حُزُونَةَ مِعْرَاجِهَا، وَ نَادَاهَا بَعْدَ إِذْ هِی دُخَانٌ، فَالْتَحَمَتْ (فالتجمت) عُرَی أَشْرَاجِهَا، وَفَتَقَ بَعْدَ الاِرْتِتَاقِ صَوَامِتَ أَبْوَابِهَا، وَأَقَامَ رَصَداً، مِنَ الشُّهُبِ الثَّوَاقِبِ عَلَی نِقَابِهَا، وَ أَمْسَکهَا مِنْ أَنْ تَمُورَ، فِی خَرْقِ الْهَوَاءِ بِأَیدِهِ وَأَمَرَهَا أَنْ تَقِفَ مُسْتَسْلِمَةً لاَِمْرِهِ. وَ جَعَلَ شَمْسَهَا آیةً مُبْصِرَةً لِنَهَارِهَا، وَ قَمَرَهَا آیةً مَمْحُوَّةً مِنْ لَیلِهَا، وَ أَجْرَاهُمَا فِی مَنَاقِلِ مَجْرَاهُمَا، وَ قَدَّرَ سَیرَهُمَا فِی مَدَارِجِ دَرَجِهِمَا، لِیمِیزَ بَینَ اللّیلِ وَ النَّهَارِ بِهِمَا، وَ لِیعْلَمَ عَدَدُ السِّنِینَ والْحِسَابُ بِمَقَادِیرِهِمَا، ثُمَّ عَلَّقَ فِی جَوِّهَا فَلَکهَا، وَ نَاطَ بِهَا زِینَتَهَا، مِن خَفِیاتِ دَرَارِیهَا وَ مَصَابیحِ کوَاکبِهَا، وَرَمَی مُسْتَرِقِی السَّمْعِ بِثَوَاقِبِ شُهُبِهَا، وَ أَجْرَاها عَلَی أَذْلاَلِ تَسْخِیرهَا مِنْ ثَبَاتِ ثَابِتِهَا، وَ مَسِیرِ سَائِرِهَا، وَ هُبُوطِهَا وَ صُعُودِهَا، وَ نُحُوسِهَا وَ سُعُودِهَا. ثُمَّ خَلَقَ سُبْحانَهُ لإِسْکانِ سَمواتِهِ، وَ عِمَارَةِ الصَّفِیحِ الأَعْلَی مِنْ مَلَکوتِهِ، خَلْقاً بَدِیعاً مِنْ مَلاَئِکتِهِ، وَ مَلأَ بهِمْ فُرُوجَ فِجَاجِهَا، وَ حَشَا بِهمْ فُتُوقَ أَجْوَائِها، وَ بَینَ فَجَوَاتِ تِلْک الْفُرُوجِ زَجَلُ الْمُسَبِّحِینَ مِنْهُمْ فِی حَظَائِرِ الْقُدُسِ، وَ سُتُرَاتِ الْحُجُبِ، وَسُرَادِقَاتِ الْمَجْدِ، وَوَرَاءَ ذلِک الرَّجِیجِ الَّذِی تَسْتَک مِنْهُ الأَسْمَاعُ سُبُحَاتُ نُور تَرْدَعُ الأَبْصارَ عَنْ بُلُوغِهَا، فَتَقِفُ خَاسِئَةً عَلَی حُدُودِهَا. وَ أَنْشَأَهُمْ عَلَی صُوَر مُخْتَلِفَات، وَ أَقْدَار مُتَفَاوِتَات، (أُولِی أَجْنِحَة) تُسَبِّحُ جَلاَلَ عِزَّتِهِ، لاَینْتَحِلُونَ مَا ظَهَرَ فِی الْخَلْقِ مِنْ صُنْعِهِ، وَ لایدَّعُونَ أَنّهُمْ یخْلُقُونَ شَیئاً مَعَهُ مِمَّا انْفَرَدَ بِهِ، (بَلْ عِبَادٌ مُکْرَمُونَ * لایسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأمْرِهِ یعْمَلُونَ) جَعَلَهُمُ اللهُ فِیمَا هُنَالِک أَهْلَ الأَمَانَةِ عَلَی وَحْیهِ، وَ حَمَّلَهُمْ إِلی الْمُرْسَلِینَ وَدَائِعَ أَمْرِهِ وَ نَهْیهِ، وَعَصَمَهُمْ مِنْ رَیبِ الشُّبُهَاتِ، فَمَا مِنْهُمْ زَائِغٌ عَنْ سَبِیلِ مَرْضَاتِهِ، وَ أَمَدَّهُمْ بِفَوَائِدِ المَعُونَةِ، وَ أَشْعَرَ قُلُوبَهُمْ تَوَاضُعَ إِخْبَاتِ السَّکینَةِ، وَ فَتَحَ لَهُمْ أَبْوَاباً ذُلُلا إِلی تَمَاجِیدِهِ، وَنَصَبَ لَهُمْ مَنَاراً وَاضِحَةً عَلَی أَعْلاَمِ تَوْحِیدِهِ. لَمْ تُثْقِلْهُمْ مَوصِرَاتُ الآثَامِ، وَ لَمْ تَرْتَحِلْهُمْ عُقَبُ اللّیالی وَ الأَیام، وَ لَمْ تَرْمِ الشُّکوک بِنَوَازِعِهَا، عَزِیمَةَ إِیمَانِهمْ، وَ لَمْ تَعْتَرِک الظُّنُونُ عَلَی مَعَاقِدِ یقِینهِمْ، وَ لاقَدَحَتْ قَادِحَةُ الإِحَنِ فِیمَا بَینَهُمْ، وَ لاسَلَبَتْهُمُ الْحَیرَةُ مَا لاَقَ مِنْ مَعْرِفَتِهِ بِضَمائِرِهمْ، وَ مَا سَکنَ مِنْ عَظَمَتِهِ وَ هَیبَةِ جَلاَلَتِهِ فِی أَثْنَاءِ صُدُورِهْم، وَ لَمْ تَطْمَعْ فِیهِمُ الْوَسَاوِسُ فَتَقْتَرِعَ بِرَینِهَا عَلی فِکْرِهمْ. وَ مِنْهُمْ مَنْ هُوَ فی خَلْقِ الْغَمَامِ الدُّلَّحِ، وَ فی عِظَمِ الْجِبَالِ الشُّمَّخِ، وَ فی قَتْرَةِ الظَّلاَمِ الْاَیهَمِ، وَ مِنْهُمْ مَنْ قَدْ خَرَقَتْ أَقْدَامُهُمْ تَخُومَ الأَرْضِ السُّفْلَی، فَهِی کرَایات بِیض قَدْ نَفَذَتْ فِی مَخَارِقِ الْهَوَاءِ، وَ تَحْتَهَا رِیحٌ هَفَّافَةٌ تَحْبِسُهَا عَلَی حَیثُ انْتَهَتْ مِنَ الْحُدُودِ الْمُتَنَاهِیةِ، قَدْ اسْتَفْرَغَتْهُمْ أَشْغَالُ عِبَادَتِهِ، وَ وَصَلَتْ حَقَائِقُ الإِیمَانِ بَینَهُمْ وَ بَینَ مَعْرِفَتِهِ، وَ قَطَعَهُمُ الإِیقَانُ بِهِ إِلی الْوَلَهِ إِلیهِ، وَ لَمْ تُجَاوِزْ رَغَبَاتُهُمْ مَا عِنْدَهُ إِلی مَا عِنْدَ غَیرِهِ. قَدْ ذَاقُوا حَلاَوَةَ مَعْرِفَتِهِ، وَ شَرِبُوا بِالْکأْسِ الرَّوِیةِ مِنْ مَحَبَّتِهِ، وَ تَمَکنَتْ مَنْ سُوَیدَاءِ قُلُوبِهِمْ وَ شِیجَةُ خِیفَتِهِ، فَحَنَوْا بِطُولِ الطَّاعَةِ اعْتِدَالَ ظُهُورِهِمْ، وَ لَمْ ینْفِذْ طُولُ الرَّغْبَةِ إِلَیهِ مَادَّةَ تَضَرُّعِهِمْ، وَ لاأَطْلَقَ عَنْهُمْ عَظِیمٌ الزُّلْفَةِ رِبَقَ خُشُوعِهمْ، وَ لَمْ یتَوَلَّهُمْ الإِعْجَابُ فَیسْتَکْثِرُوا مَا سَلَفَ مِنْهُمْ وَ لاتَرَکتْ لَهُمُ اسْتِکانَةُ الْاِجْلاَلِ نَصِیباً فِی تَعْظِیمِ حَسَنَاتِهمْ، وَ لَمْ تَجْرِ الْفَتَرَاتُ فِیهِمْ عَلَی طُولِ دُؤُبِهِمْ، وَ لَمْ تَغِضْ رَغَبَاتُهُمْ فَیخَالِفُوا عَنْ رَجَاءِ رَبِّهِمْ، وَ لَمْ تَجِفَّ لِطُولِ الْمُناجَاةِ أَسَلاَتُ أَلْسِنَتِهمْ، وَ لامَلَکتْهُمُ الأَشْغَالُ فَتَنْقَطِعَ بِهَمْسِ الْجُؤَارِ، إِلَیهِ أَصْوَاتُهُمْ، وَ لَمْ تَخْتَلِفْ فِی مَقَاوِمِ الطَّاعَةِ مَنَاکبُهُمْ، وَ لَمْ یثْنُوا إلَی رَاحَةِ التَّقْصِیرِ فِی أَمْرِهِ رَقَابَهُمْ، وَ لاتَعْدُو عَلَی عَزِیمَةِ جِدِّهِم بَلاَدَةُ الْغَفَلاَتِ، وَ لاتَنْتَضِلُ فِی هِمَمِهِمْ خَدَائِعُ الشَّهَوَاتِ. قَدْ اتَّخَذُوا ذَا الْعَرْشِ ذَخِیرَةً لِیوْمِ فَاقَتِهمْ، وَ یمَّمُوهُ عِنْدَ انْقِطَاعِ الْخَلْقِ إِلی المَخْلُوقِینَ بِرَغْبَتِهمْ، لایقْطَعُونَ أَمَدَ غَایةِ عِبَادَتِهِ وَ لایرْجِعُ بِهمِ الاِسْتِهْتَارُ بِلُزُومِ طَاعَتِهِ، إِلاَّ إِلَی مَوَادَّ مِنْ قُلُوبِهمْ غَیرِ مُنْقَطِعَة مِنْ رَجَائِهِ وَ مَخَافَتِهِ، لَمْ تَنْقَطِعْ أَسْبَابُ الشَّفَقَةِ مِنْهُمْ، فَینُوا فی جِدِّهِمْ، وَ لَمْ تَاْسِرْهُمُ الْاَطْمَاعُ فَیؤْثِروُا وَشیک السَّعْی عَلی اجْتِهَادِهِمْ. لَمْ یسْتَعْظِمُوا مَآ مَضَی مِنْ أَعْمَالِهِمْ، وَلَوِ اسْتَعْظَمُوا ذلِک لَنَسَخَ الرَّجَاءُ مِنْهُمْ شَفَقَاتِ وَ جَلِهِمْ، وَ لَمْ یخْتَلِفُوا فِی رَبِّهِمْ بِاسْتِحْواذِ الشَّیطَانِ عَلَیهِمْ. وَ لَمْ یفَرِّقْهُمْ سُوءُ التَّقَاطُعِ، وَلاَ تَوَلاَّهُمْ غِلُّ التَّحَاسُدِ، وَ لاتَشَعَّبَتْهُمْ مَصَارِفُ الرِّیبِ، وَلاَ اقْتَسَمَتْهُمْ أَخْیافُ الْهِمَمِ، فَهُمْ أُسَرَاءُ إِیمَان لَمْ یفُکهُمْ مِنْ رِبْقَتِهِ زَیغٌ وَ لاعُدُولٌ وَلاَ وَنی وَلاَ فُتُورٌ، وَ لَیسَ فی أَطْبَاقِ السَّماءِ مَوْضِعُ إِهَاب إِلاَّ وَ عَلَیهِ مَلَکٌ سَاجِدٌ، أَوْ سَاع حَافِدٌ، یزْدَادُونَ عَلَی طُول اِلطَّاعَةِ بِرَبِّهمْ عِلْماً، وَ تَزْدَادُ عِزَّةُ رَبِّهِمْ فِی قُلُوبِهِمْ عِظَماً. کبَسَ الأَرْضَ عَلی مَوْرِ أَمْوَاج مُسْتَفْحِلَة، وَلُجَجِ بِحَار زَاخِرَة، تَلْتَطِمُ أَوَاذِی أَمْوَاجِهَا، وَ تَصْطَفِقُ مُتَقَاذِفَاتُ أَثْبَاجِها، وَ تَرْغُو زَبَداً کالْفُحُولِ عِنْدَ هِیاجِهَا، فَخَضَعَ جِمَاحُ الْمَاءِ الْمُتلاَطِمِ لِثِقَلِ حَمْلِهَا، وَ سَکنَ هَیجُ ارْتِمَائِهِ إِذْ وَطِئَتْهُ بِکلْکلِهَا، وَ ذَلَّ مُسْتَخْذِیاً، إِذْ تَمَعَّکتْ عَلَیهِ بَکوَاهِلِهَا، فَأَصْبَحَ بَعْدَ اصْطِخَابِ أَمْوَاجِهِ، سَاجِیاً مَقْهُوراً، وَ فِی حَکمَةِ الذُّلِّ مُنْقَاداً أَسِیراً، وَ سَکنَتِ الأَرْضُ مَدْحُوَّةً فِی لُجَّةِ تَیارِهِ، وَرَدَّتْ مِنْ نَخْوَةِ بَأْوِهِ وَ اعْتِلاَئِهِ، وَ شُمُوخِ أَنْفِهِ وَ سُمُوِّ غُلَوَائِهِ، وَ کعَمَتْهُ عَلَی کظَّةِ جَرْیتِهِ، فَهَمَدَ بَعْدَ نَزَقَاتِهِ، وَ لَبَدَ بَعْدَ زَیفَانِ وَثَبَاتِهِ. فَلَمَّا سَکنَ هَیجُ الْمَاءِ مِنْ تَحْتِ أَکْنَافِهَا، وَ حَمْلِ شَوَاهِقِ الْجِبَالِ الشُّمَّخِ الْبُذَّخِ عَلَی أَکْتَافِهَا، فَجَّرَ ینَابِیعَ الْعُیونِ مِنْ عَرَانِینِ أُنُوفِهَا، وَ فَرَّقَهَا فِی سُهُوبِ بِیدِهَا وَ أَخَادِیدِهَا، وَ عَدَّلَ حَرَکاتِهَا بِالرَّسِیاتِ مِنْ جَلاَمِیدِهَا، وَ ذَوَاتِ الشَّنَاخِیبِ الشُّمِّ مِنْ صَیاخِیدِهَا، فَسَکنَتْ مِنَ الْمَیدَانِ لِرُسُوبِ الْجِبَالِ فِی قِطَعِ أَدِیمهَا، وَ تَغَلْغُلِهَا مُتَسَرِّبَةً فِی جَوْبَاتِ خَیاشِیمِهَا، وَ رُکوبِهَا أَعْنَاقَ سُهُولِ الأَرَضِینَ وَ جَرَاثِیمِهَا، وَ فَسَحَ بَینَ الْجَوِّ وَ بَینَها، وَ أَعَدَّ الْهَوَاءَ مُتَنَسَّماً لِسَاکنِهَا، وَأَخْرَجَ إِلَیهَا أهْلَهَا عَلَی تَمَامِ مَرَافِقِها. ثُمَّ لَمْ یدَعْ جُرُزَ الأَرْضِ الَّتِی تَقْصُرُ مِیاهُ الْعُیونِ عَنْ رَوَابِیهَا، وَ لاتَجِدُ جَدَاوِلُ الأَنْهَارِ ذَرِیعَةً إِلی بُلُوغِهَا، حَتَّی أَنْشَأَ لَهَا نَاشِئَةَ سَحَاب تُحْیی مَوَاتَهَا، وَ تَسْتَخْرِجُ نَبَاتَهَا أَلَّفَ غَمَامَهَا بَعْد افْتِرَاقِ لُمَعِهِ، وَ تَبَاینِ قَزَعِهِ، حَتَّی إِذَا تَمَخَّضَتْ لُجَّةُ الْمُزْنِ فِیهِ، وَ الْتَمَعَ بَرْقُهُ فِی کفَفِهِ، وَ لَمْ ینَمْ وَمِیضُهُ فِی کنَهْوَرِ رَبَابِهِ، وَ مُتَرَاکمِ سَحَابِهِ، أَرْسَلَهُ سَحّاً مُتَدَارِکاً، قَدْ أَسَفَّ هَیدَبُهُ، تَمْرِیهِ الْجَنُوبُ دِرَرَ أَهَاضِیبِهِ، وَ دُفَعَ شَآبِیبِهِ. فَلَمَّآ أَلْقَتِ السَّحابُ بَرْک بِوَانَیهَا، وَ بَعَاعَ مَا اسْتَقَلَّتْ بِهِ مِنَ الْعِبْءِ المَحْمُولِ عَلَیهَا، أَخْرَجَ بِهِ مِنْ هَوَامِدِ الأَرْضِ النَّبَاتَ، وَ مِنْ زُعْرِ الْجِبَالِ الأَعْشَابَ، فَهِی تَبْهَجُ بِزِینَةِ رِیاضِهَا وَ تَزْدَهِی بِمَا أُلْبِسَتْهُ مِنْ رَیطِ، أَزَاهِیرِهَا، وَ حِلْیةِ مَا سُمِطَتْ بِهِ مِنْ نَاضِرِ أَنْوَارِهَا، وَ جَعَلَ ذلِک بَلاَغاً لِلْاَنَامِ، وَ رِزْقاً لِلْاَنْعَامِ، وَ خَرَقَ الْفِجَاجَ فِی آفَاقِهَا، وَ أَقَامَ المَنَارَ لِلسَّالِکینَ عَلَی جَوَادِّ طُرُقِهَا. فَلَمَّا مَهَدَ أَرْضَهُ، وَ أَنْفَذَ أَمْرَهُ، اخْتَارَ آدَمَ، علیه‌السلام، خِیرَةً مِنْ خَلْقِهِ، وَ جَعَلَهُ أَوَّلَ جِبِلَّتِهِ، وَ أَسْکنَهُ جَنَّتَهُ، وَ أَرْغَدَ فِیهَا أُکلَهُ، وَأَوْعَزَ إِلَیهِ فِیمَا نَهَاهُ عَنْهُ، وَ أَعْلَمَهُ أَنَّ فِی الإِقْدَامِ عَلَیهِ التَّعَرُّضَ لِمَعْصِیتِهِ، وَ الْمُخَاطَرَةَ بِمَنْزَلَتِهِ; فَأَقْدَمَ عَلَی مَا نَهَاهُ عَنْهُ - مُوَافَاةً لِسَابِقِ عِلْمِهِ - فَأَهْبَطَهُ بَعْدَ التَّوْبَةِ لِیعْمُرَ أَرْضَهُ بِنَسْلِهِ، وَ لِیقِیمَ الْحُجَّةَ بِهِ عَلَی عِبَادِهِ، و لَمْ یخْلِهِمْ بَعْدَ أَنْ قَبَضَهُ، مِمَّا یؤَکدُ عَلَیهِمْ حُجَّةَ رُبُوبِیتِهِ، وَ یصِلُ بَینَهُمْ وَ بَینَ مَعْرِفَتِهِ، بَلْ تَعَاهَدَهُمْ بِالْحُجَجِ عَلَی أَلْسُنِ الْخِیرَةِ مِنْ أَنْبِیائِهِ، وَ مُتَحَمِّلِی وَدَائِعِ رِسَالاَتِهِ، قَرْناً فَقَرْناً; حَتَّی تَمَّتْ بِنَبِینَا مُحَمَّد(صلی الله علیه وآله) حُجَّتُهُ، وَ بَلَغَ الْمَقْطَعَ عُذْرُهُ وَ نُذُرُهُ. وَ قَدَّرَ الأرْزَاقَ فَکثَّرَهَا وَ قَلَّلَها، وَ قَسَّمَهَا عَلَی الضِّیقِ والسَّعَةِ فَعَدَلَ فِیهَا لِیبْتَلِی مَنْ أَرَادَ بِمَیسُورِهَا وَ مَعْسُورِهَا، وَ لِیخْتَبِرَ بِذلِک الشُّکْرَ وَ الصَّبْرَ مِنْ غَنِیهَا وَ فَقِیرِهَا. ثُمَّ قَرَنَ بِسَعَتِهَا عَقَابِیلَ فَاقَتِهَا، وَ بِسَلاَمَتِهَا طَوَارِقَ آفَاتِهَا، وَ بِفُرَجِ أَفْرَاحِهَا غُصَصَ أَتْرَاحِهَا، وَ خَلَقَ الآجَالَ فَأَطَالَهَا وَ قَصَّرَهَا، وَ قَدَّمَهَا وَ أَخَّرَهَا، وَ وَصَلَ بِالْمَوْتِ أَسْبَابَهَا، وَ جَعَلَهُ خَالِجاً لأَشْطَانِهَا، وَ قَاطِعاً لَمَرائِرِ أَقْرَانِهَا. عَالِمُ السِّرِّ مِنْ ضَمَائِرِ الْمُضْمِرِینَ، وَ نَجْوَی الْمُتَخَافِتِینَ، وَ خَواطِرِ رَجْمِ الظُّنُونِ، وَ عُقَدِ عَزِیمَاتِ الْیقِینِ، وَ مَسَارِقِ إِیمَاضِ الْجُفُونِ، وَ مَا ضَمِنَتْهُ أَکْنَانُ الْقُلُوبِ، وَ غَیابَاتُ الْغُیوبِ، وَ مَا أَصْغَتْ لاِسْتِرَاقِهِ مَصَائِخُ الأَسْمَاعِ، وَ مَصَائِفُ الذَّرِّ، وَ مَشَاتِی الْهَوامِّ، وَ رَجْعِ الْحَنِینِ مِنَ الْمُولَهَاتِ، وَ هَمْسِ الأَقْدَامِ، وَ مُنْفَسَحِ الثَّمَرَةِ مِنْ وَلاَئِجِ غُلُفِ الأَکْمَامِ، وَ مُنْقَمَعِ الْوُحُوشِ مِنْ غِیرَانِ الْجِبَالِ وَ أَوْدِیتِهَا وَ مُخْتَبَاءِ الْبَعُوضِ بَینَ سُوقِ الأَشْجَارِ وَ أَلْحِیتِهَا، وَ مَغْرِزِ الأَوْرَاقِ مِنَ الأَفْنَانِ، وَ مَحَطِّ الأَمْشَاجِ مِنْ مَسَارِبِ الأَصْلاَبِ، وَ نَاشِئَةِ الْغُیومِ وَ مُتَلاَحِمِهَا، وَ دُرُورِ قَطْرِ السَّحَابِ فِی مُتَرَاکمِهَا، وَ مَا تَسْفِی، الأَعَاصِیرُ بِذُیولِهَا، وَ تَعْفُو الأَمْطَارُ بِسُیولِهَا، وَ عَوْمِ بَنَاتِ الأَرضِ فِی کثْبَانِ الرِّمَالِ. وَ مُسْتَقَرِّ ذَوَاتِ الأَجْنِحَةِ بِذُرَا شَنَاخِیبِ الْجِبَالِ، وَ تَغْزِیدِ ذَوَاتِ الْمَنْطِقِ فِی دَیاجِیرِ الأَوْکارِ، وَ مَا أَوْعَبَتْهُ الأَصْدَافُ، و حَضَنَتْ عَلَیهِ أَمْوَاجُ الْبِحَارِ، وَ مَا غَشِیتْهُ سُدْفَةُ لَیل، أَوْ ذَرَّ عَلَیهِ شَارِقُ نَهَار، وَ مَا اعْتَقَبَتْ عَلَیهِ أَطْبَاقُ الدَّیاجِیرِ، وَ سُبُحَاتُ النُّورِ; وَأَثَرِ کلِّ خَطْوَة، وَ حِسِّ کلِّ حَرَکة، وَ رَجْعِ کلِّ کلِمَة، وَ تَحْرِیک کلِّ شَفَة، وَ مُسْتَقَرِّ کلِّ نَسَمَة، وَ مِثْقَالِ کلِّ ذَرَّةِ، وَ هَمَاهِمِ کلِّ نَفْس هَامَّة، وَ مَا عَلَیهَا مِنْ ثَمَرِ شَجَرَة، أَوْ ساقِطِ وَرَقَة; أَوْ قَرَارَةِ نُطْفَة، أَوْ نُقَاعَةِ دَم وَ مُضْغَة، أَوْ نَاشِئَةِ خَلْق وَ سُلاَلَة; لَمْ یلْحَقْهُ فِی ذلِک کلْفَةٌ، وَ لااعْتَرَضَتْهُ فِی حِفْظِ مَا ابْتَدَعَ مِنْ خَلْقِهِ عَارِضَةٌ، وَ لااعْتَوَرَتْهُ فِی تَنْفِیذِ الأُمُورِ وَ تَدَابِیرِ الْمَخلُوقِینَ مَلاَلَةٌ وَ لافَتْرَةٌ، بَلْ نَفَذَهُمْ عِلْمُهُ، وَ أَحْصَاهُمْ عَدَدُهُ، وَ وَسِعَهُمْ عَدْلُهُ، وَ غَمَرَهُمْ فَضْلُهُ، مَعَ تَقْصِیرِهِمْ عَنْ کنْهِ مَا هُوَ أَهْلُهُ. اَلَّلهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْوَصْفِ الْجَمِیلِ، والتَّعْدَادِ الْکثِیرِ، إِنْ تُؤَمَّلْ فَخَیرُ مَأْمُول، وَ إِنْ تُرْجَ فَخَیرُ مَرْجُوٍّ. اَلَّلهُمَّ وَ قَدْ بَسَطْتَ لی فِیمَا لاأَمْدَحُ بِهِ غَیرَک، وَ لاأُثْنِی بِهِ عَلَی أَحد سِوَاک، وَلاَ أُوَجِّهُهُ إِلَی مَعَادِنِ الْخَیبَةِ وَ مَوَاضِعِ الرِّیبَةِ، وَ عَدَلْتَ بِلِسَانی عَنْ مَدَائِحِ الآدمِیینَ; وَ الثَّنَاءِ عَلَی الْمَرْبُوبِینَ الْمَخْلُوقِینَ. اَلَّلهُمَّ وَ لِکلِّ مُثْنٍ عَلَی مَنْ أَثْنَی عَلَیهِ مُثُوبَةٌ مِنْ جَزَاءٍ، أَوْ عَارِفَةٌ مِنْ عَطَاءٍ; وَ قَدْ رَجَوْتُک دَلِیلاً عَلَی ذَخَائِرِ الرَّحْمَةِ وَ کنُوزِ الْمَغْفِرَةِ. اَلَّلهُمَّ وَ هذَا مَقَامُ مَنْ أَفْرَدَک بِالتَّوْحِیدِ الَّذِی هُوَ لَک، وَ لَمْ یرَ مُستَحِقّاً لِهذِهِ المَحَامِدِ وَ الْمَمادِحِ غَیرَک; وَ بی‌فَاقَةٌ إِلَیک لایجْبُرُ مَسْکنَتَهَا إلاَّ فَضْلُک، وَ لاینْعَشُ مِنْ خَلَّتِهَا إِلاَّ مَنُّک وَجُودُک، فَهَبْ لَنَا فِی الْمَقَامِ رِضَاک، وَ أَغْنِنَا عَنْ مَدِّ الأَیدِی إِلَی سِوَاک; «إِنَّک عَلَی کلِّ شَیء قَدِیرٌ!».

тарҷумаи тоҷикии хутба

Масъада ибни Садақа аз Имом Содиқ алайҳиссалом нақл кард, рӯзе дар масҷиди Кӯфа шахсе ба Имом Алӣ алайҳиссалом гуфт: Худоро он гуна тавсиф кун, ки гӯё бо чашми сар ӯро дидаам. Имом ба хитоба бархост. Масҷид пур аз мардум шуд ва Имом дар ҳоле ки хашмнок буд ва ранги чеҳрааш тағйир карда буд, фармуд: Ситоиш Худоеро сазост, ки набахшидан бар моли Ӯ наяфзояд ва бахшиш Ӯро фақир насозад, чун ҳар бахшандае ғайр аз Ӯ амволаш коҳиш ёбад ва ҷуз Ӯ ҳар кас аз бахшиш даст кашад, мавриди накӯҳиш қарор гирад. Ӯст бахшандаи неъматҳои гуногун ва баҳраҳои физоянда ва тақсимкунандаи рӯзии махлуқот. Рӯзии ҳамаи махлуқотро замонат карда ва андозаашро таъйин фармуд. Ба муштоқони худ ва хосторони он чи дар назди Ӯст, роҳи равшанро нишон дод. Саховати Ӯ дар он ҷо ки аз Ӯ бихоҳанд бо он ҷо ки аз Ӯ нахоҳанд, бештар нест. Худо аввале аст, ки оғоз надорад, то пеш аз Ӯ чизе буда бошад ва охире аст, ки поён надорад то чизе пас аз Ӯ вуҷуд дошта бошад. Мардумаки чашмҳоро аз мушоҳидаи худ боз доштааст. Замон бар Ӯ намегузарад, то дучори дигаргунӣ шавад ва дар маконе қарор надорад, то гумони ҷобаҷоӣ нисбат ба Ӯ раво бошад. Агар он чи аз даруни маъдани кӯҳҳо берун меояд ва бо он чи аз лабони садафҳои дарё хориҷ мешавад, аз нуқраҳои холис ва тиллоҳои ноб, дурру марҷон, ҳамаро бубахшад, дар саховати Ӯ камтар асаре нахоҳад гузошт ва густардагии неъматҳояшро поён нахоҳад дод. Дар пешигоҳи Ӯ он қадар аз неъматҳо вуҷуд дорад, ки ҳар чи инсонҳо дархост кунанд тамом нашавад, чун Ӯ бахшандае аст, ки дархости ниёзмандон чашмаи бахшишу карами Ӯро намехушконад ва исрору дархостҳои паёпай, ӯро ба бухл варзидан намекашонад. Эй пурсишкунанда! Дуруст бингар он чиро, ки Қуръон аз сифоти Худо баён медорад, ба он эътимод кун ва аз нури ҳидояташ баҳра гир ва он чиро, ки шайтон туро ба донистани он вомедорад ва китоби Худо онро бар ту воҷиб накарда ва дар суннати Паёмбар - саллаллоҳу алайҳи ва олиҳ, ва имомони ҳидоятгар - алайҳимуссалом, наёмада, раҳо кун ва илми онро ба Худо вогузор, ки ин ниҳояти ҳаққи Парвардигор бар ту аст. Бидон онҳое, ки дар илми дин устуворанд, Худо онҳоро аз фурӯ рафтан дар он ҷое, ки бар онҳо пӯшида аст ва тафсири онро намедонанд ва аз фурӯ рафтан дар асрори ниҳон, бениёз сохтааст ва ононро аз ин рӯ ки ба нотавонии худ дар баробари ғайб ва он чи, ки тафсири онро намедонанд, эътироф мекунанд, ситоиш фармуд ва тарки жарфнигарии онон дар он чи ки Худо бар онон воҷиб насохтаро, росих будан дар илм муаррифӣ кардааст. Пас ба ҳамон миқдор басанда кун! Ва Худоро ба мизони ақли худ арзёбӣ макун, то аз табоҳшудагон набошӣ. Ӯст Худои тавоное, ки агар ваҳму хаёли инсонҳо бихоҳад барои дарки андозаи қудраташ талош кунад ва афкори баланд ва дур аз васвасаҳои донишмандон бихоҳад жарфои ғайби малакуташро дарнавардад ва қалбҳои пур аз ишқи муштоқон барои дарки чигунагии сифоти Ӯ кӯшиш намояд ва ақлҳо бо талоши васфнашуданӣ аз роҳҳои бисёр амиқу борик бихоҳанд зоти Ӯро дарк кунанд, дасти қудрат бар синаи ҳама гузошта бозгардонад, дар ҳоле, ки дар торикиҳои ғайб барои раҳоии худ ба Худои субҳон паноҳ мебаранд ва бо ноумедиву эътироф ба нотавонӣ аз маърифати зоти Худо боз мегарданд, ки бо фикру ақли норасои башарӣ наметавон Ӯро дарк кард ва андозаи ҷалолу иззати Ӯ дар қалби андешмандон роҳ намеёбад. Худое, ки падидаҳоро аз ҳеҷ офарид, намунае дар офариниш надошт, то аз он истифода кунад ва ё нақшае аз офаринандаи пеш аз худ, ки аз он дар офаридани мавҷудот баҳра гирад. Ва намунаҳои фаровон аз малакути қудрати худ ва шигифтиҳои осори раҳмати худ, ки ҳама бо забони гӯё ба вуҷуди Парвардигор гувоҳӣ медиҳандро, ба мо нишон дода, ки бе ихтиёр моро ба шинохти Парвардигор мехонанд. Дар он чи офарида, осори санъат ва нишонаҳои ҳикмати Ӯ падидор аст, ки ҳар як аз падидаҳо ҳуҷҷату бурҳоне бар вуҷуди Ӯ мебошанд, гарчи баъзе махлуқот ба зоҳир хомушанд, вале бар тадбири худовандӣ гӯё ва нишонаҳои равшане бар қудрату ҳикмати Ӯянд! Худовандо! Гувоҳӣ медиҳам он кас, ки Туро ба аъзои гуногуни падидаҳо ва мафосили баҳампайваста, ки ба фармони ҳакимонаи Ту дар лобалои азулот падид омада, монанд мекунад, ҳаргиз дар умқи қалби худ, Туро нашнохта ва қалби ӯ бо яқин унс нагирифтааст ва намедонад, ки ҳаргиз барои Ту монанде нест. Ва гӯё безории пайравони гумроҳ аз раҳбарони фосиди худро нашнидаанд, ки мегӯянд: "Ба Худо савганд мо дар гумроҳии ошкор будем, ки шуморо бо Худои ҷаҳониён баробар донистем". Дурӯғ гуфтанд мушриконе, ки Туро бо бутҳои худ монанд пиндоштанд ва бо хаёли худ гуфтанд: Пайкаре чун бутҳои мо дорад ва бо пиндори нодуруст Туро тақсим карда ва бо аъзои гуногуни махлуқот, монанд карданд. Худоё! Гувоҳи медиҳам ононе, ки Туро бо чизе аз офаридаҳоят баробар шуморанд, аз Ту рӯй бартофтаанд ва касе, ки аз Ту рӯйгардон шавад, бар асоси оёти муҳками Қуръон ва гувоҳии бурҳонҳои равшани Ту кофир аст. Ту ҳамон Худои номаҳдуде ҳастӣ, ки дар андешаҳо нағунҷӣ, то чигунагии зоти Туро дарк кунанд ва дар ваҳму хаёл наёӣ, то Туро маҳдуд ва дорои ҳолатҳои гуногун пиндоранд. Он чиро офарид бо андозагирии дақиқе устувор кард ва бо лутфу меҳрубонӣ назмашон дод ва ба хубӣ тадбир кард. Ҳар падидаро барои ҳамон ҷиҳат, ки офарида шуд, ба ҳаракат даровард чунонки на аз ҳадду марзи худ таҷовуз намояд ва на дар расидан ба мароҳили рушди худ кӯтоҳӣ кунад ва ин ҳаракати ҳисобшударо бе душворӣ ба ҳадаф расонд, то бар асоси иродаи Ӯ зиндагӣ кунад. Пас чӣ гуна мумкин аст сарпечӣ кунад?! Дар ҳоле, ки ҳамаи мавҷудот аз иродаи Худо сарчашма мегиранд, Худое, ки падидаоварандаи мавҷудоти гуногун аст, бидуни эҳтиёҷ ба андешаву фикре, ки ба он рӯй оваранд, ё ғаризае, ки дар дарун пинҳон дошта бошад ва бе таҷриба аз ҳаводиси гузашта ва бе шарике, ки дар эҷоди умури шигифтангез ёрияш кунад. Мавҷудотро офарид, пас офариниш комил гашт ва ба ибодату итоати Ӯ пардохтанд. Даъвати Ӯро пазируфтанд ва дар баробари фармони Илоҳӣ сустӣ накарданд ва дар иҷрои фармони Илоҳӣ таваққуф напазируфтанд. Пас кажиҳои ҳар чизеро рост ва марзҳои ҳар якро фароҳам сохт ва бо қудрати худовандӣ байни чизҳои зидди ҳам, ҳамоҳангӣ эҷод кард ва василаҳои иртиботи ононро фароҳам сохт ва мавҷудотро аз назари ҳудуд, андоза, ғараз, шакл, қолаб ва ҳайъатҳои гуногун тақсиму устувор фармуд ва бо ҳикмату тадбири худ, ҳар якеро ба сириште, ки худ хост даровард. Фазои боз ва пастию баландӣ ва фосилаҳои васеи осмонҳоро бе ин ки бар чизе такя кунад, низом бахшид ва шикофҳои онро ба ҳам овард ва ҳар якро бо он чи ки таносуб дошт ва ҷуфт буд, пайванд дод ва душвории фурӯд омадан ва бархостанро бар фариштагоне, ки фармони Ӯро ба халқ расонанд ё аъмоли бандагонро боло баранд, осон кард. Дар ҳоле, ки осмон ба сурати дуд ва бухор буд, ба он фармон дод, пас робитаи онро барқарор сохт, сипас онҳоро аз ҳам ҷудо кард ва байни онҳо фосила андохт ва бар ҳар роҳе ва шикофе аз осмон, нигаҳбоне аз шаҳобҳои равшан гузошт ва бо дасти қудрат онҳоро аз ҳаракати номавзун дар фазо, нигоҳ дошт ва дастур фармуд, то дар баробари фармонаш таслим бошанд. Офтобро нишонаи равшанибахши рӯз ва моҳро бо нури камранг барои торикии шаб қарор дод ва он дуро дар роҳи худ ба ҳаракат даровард ва ҳаракати он дуро дақиқ андозагирӣ кард, то дар дараҷоти таъйиншуда ҳаракат кунанд, ки байни шабу рӯз фарқ бошад ва қобили ташхис шавад ва бо рафту омади онҳо шумориши солҳо ва андозагирии замон мумкин бошад. Пас, дар фазои ҳар осмон фалаки онро офарид ва бо зинате аз гавҳарҳои тобанда ва ситорагони дурахшанда биёрост ва ононро, ки хостанд асрори осмонҳоро дуздакӣ дарёбанд бо шаҳобҳои сӯзон тирборон кард ва тамоми ситорагони собиту устувор ва гардандаву беқарор, фурӯдоянда, болораванда, нигаронкунандаву шодиофаринро таслими амрҳои худ фармуд. Сипас Худованди субҳон барои сукунат бахшидан дар осмонҳо ва обод сохтани болотарин қисмате аз малакути худ, фариштагоне шигифтангез офарид ва тамоми шикофҳо ва роҳҳои гушудаи осмонҳоро бо фариштагон пур кард ва фосилаи ҳавои осмронро аз онҳо густаронид, ки ҳамакнун садои тасбеҳи онҳо фазои осмонҳоро пур карда: Дар боргоҳи қудс, даруни пардаҳои ҳиҷоб ва саҳнаҳои маҷду азамати Парвардигор танинандоз аст. Дар беруни онҳо зилзилаҳое аст, ки гӯшҳоро кар мекунад ва шуоҳои хиракунандаи нур, ки чашмҳоро аз дидан боз медорад ва ночор хира бар ҷои худ мемонад. Худо фариштагонро дар суратҳои мухталиф ва андозаҳои гуногун офарид ва барои онҳо болу пар қарор дод. Онҳо, ки ҳамеша дар тасбеҳи ҷололу иззати Парвардигор ба сар мебаранд ва чизе аз шигифтиҳои офариниши падидаҳоро ба худ нисбат намедиҳанд ва дар он чи аз офариниши падидаҳо, ки махсуси Худост, иддаое надоранд, "балки бандагони бузургворанд, ки дар сухан гуфтан аз Ӯ пешӣ намегиранд ва бар фармони Илоҳӣ амал мекунанд!" Худо фариштагонро амини ваҳйи худ қарор дод ва барои расондани паймони амру наҳйи худ ба паёмбарон аз онҳо истифода кард ва равонаи замин карда, онҳоро аз тардиди шубаҳот ҳифз фармуд, ки ҳеҷ кадом аз фариштагон аз роҳи ризои Ҳақ бероҳа намегарданд. Онҳоро аз ёрии худ баҳраманд сохт ва дилҳояшонро дар пӯшише аз фурӯтаниву оромиш даровард, дарҳои осмонро бар рӯяшон кушод, то Худоро ба бузургӣ бистоянд ва барои онҳо нишонаи равшан қарор дод, то ба тавҳиди ӯ бол кушоянд. Сангиниҳои гуногун ҳаргиз онҳоро дар анҷоми вазифа дилсард насохт ва гузашти шабу рӯз онҳоро ба сӯи марг равона накард. Тирҳои шакку тардид халал дар имонашон бавуҷуд наовард ва шакку гумон дар пойгоҳи яқини онҳо роҳ наёфт ва оташи кина дар дилҳояшон шӯълавар нагардид. Ҳайрату саргардонӣ онҳоро аз имоне, ки доранд ва он чи аз ҳайбату ҷалоли Худовандие, ки дар дил ниҳоданд, ҷудо насохт ва васвасаҳо дар онҳо роҳ наёфт, то шакку тардид бар онҳо мусаллат нашуд. Гурӯҳе аз фариштагон дар офариниши абрҳои пуроб ва дар офариниши кӯҳҳои бузургу сарбаланд ва хилқати зулмату торикиҳо, нақш доранд ва гурӯҳи дигар қадамҳояшон то умқи замин поин рафта ва монанди парчамҳои сафеде дили фазоро шикофтаанд ва дар зери он бодҳоест, ки ба нармӣ ҳаракат карда ва дар марзҳои мушаххасе нигоҳаш медоранд. Машғул будан ба ибодати Парвардигор, фариштагонро аз дигар корҳо боз дошта ва ҳақиқати имон миёни онҳо ва маърифати Ҳақ пайванди лозимро эҷод кард, неъмати яқин онҳоро шайдои Ҳақ гардонид, ки ба ғайри Худо ҳеҷ алоқае надоранд. Ширинии маърифати Худоро чашида ва аз ҷоми муҳаббати Парвардигор сероб шуданд. Тарси Илоҳӣ дар қаъри ҷони фариштагон роҳ ёфта ва аз фаровонии ибодат қоматашон хамида ва шавқу рағбати фаровон аз зориву гиряашон кам накардааст. Мақоми волои фариштагон аз хушӯъ ва фурӯтании онон кам накард ва ғуруру худбинӣ домангирашон нашуд, то аъмоли некӯи гузаштаро бишморанд ва саҳме аз бузургиву бузургворӣ барои худ тасаввур намоянд. Гузашти замон онҳоро аз анҷоми вазоифи паёпай наранҷонида ва аз шавқу рағбаташон накоста, то аз Парвардигори худ ноумед шаванд. Аз муноҷотҳои тӯлонӣ монда нашуда ва машғул шудан ба ғайри Худо онҳоро зери тассалути худ надаровардааст. Ва аз фарёди истиғоса ва зории онҳо фурӯкаш накарда ва дар мақоми ибодат ва ниёиш дӯш ба дӯши ҳам ҳамвора истодаанд. Роҳатталабӣ онҳоро ба кӯтоҳӣ дар анҷоми дастурот водор насохта ва ғафлату фаромӯшӣ бар талошу кӯшиш ва иродаи росихи фариштагон роҳ намеёбад ва фиребҳои шаҳват, ҳиммати баландашонро тирборон намекунад. Фариштагон имон ба Худои соҳиби аршро захираи рӯзи бенавоии худ қарор дода ва он ҳангом, ки халқ ба ғайри Худо рӯй меоварад, онҳо танҳо ба Парвардигори худ рӯй оваранд. Ҳеҷ гоҳ ибодати Худоро поён намедиҳанд ва завқу алоқаи худро аз дастуроти Илоҳӣ ва итоати Парвардигор суст намекунанд. Он чи ононро шефтаи итоати Худо карда базри муҳаббат аст, ки дар дил мепарваранд ва ҳеҷ гоҳ дил аз биму умеди Ӯ барнамедоранд. Сабабҳои тарс, онҳоро аз масъулият боз намедорад, то дар анҷоми вазифа сустӣ кунанд. Тамаъҳо ба онон рахна накарда, то талоши дунёро бар кори охират муқаддам доранд. Аъмоли гузаштаи худро бузург намешуморанд ва агар бузург бишморанд умедворанд ва умеди фаровон намегузорад, то аз Парвардигор дар дил тарс дошта бошанд. Фариштагон дар бораи Парвардигори худ ба сабаби васвасаҳои шайтонӣ ихтилоф накардаанд ва бархӯрдҳои бад бо ҳам надошта ва роҳи ҷудоӣ нагиранд. Кинаҳову ҳасодатҳо дар дилашон роҳ надошта ва омили шакку тардид ва хоҳишҳои нафсонӣ, онҳоро аз ҳам ҷудо насохта ва афкори гуногун ононро ба тафриқа накашондааст. Фариштагон бандагони имонанд ва орми бандагӣ ба гардан афканда ва ҳеҷ гоҳ бо шакку тардид ва сустӣ онро бар замин намегузоранд. Дар тамоми осмонҳо ҷои пӯстини холие наметавон ёфт, магар он ки фариштае ба саҷда афтода ё дар кору талош аст. Итоати фаровони онҳо бар яқин ва маърифаташон нисбат ба Парвардигор меафзояд ва иззати Худованд азамати Ӯро дар қалбашон бештар мекунад. Заминро ба мавҷҳои пурхурӯш ва дарёҳои маввоҷ фурӯ пӯшонд. Мавҷҳое, ки болои онҳо ба ҳам мехӯранд ва дар талотуми сахте, ҳар яке дигараро вопас мезад. Монанди шутурони нари маст, фарёдкунон ва каф бар лаб ба ҳар сӯе равон буданд. Пас қисматҳои саркаши об, аз сангинии замин фурӯ нишаст ва ҳаяҷони онҳо бар асари тамос бо синаи замин ором гирифт. Чун замин бо пушт бар он меғалтид ва он ҳама сару садои амвоҷ сокину ором шуда монанди асби афсоршуда ром гардид. Хушкиҳои замин дар дили амвоҷ, густарид ва обро аз кибру ғурур ва саркашиву хурӯш боздошт ва аз шиддати ҳаракаташ коста шуд ва баъд аз он ҳама ҳаракатҳои тунд, сокит шуд ва пас аз он ҳама хурӯшу саркашии мутакаббирона ба ҷои худ истод. Пас ҳангоме, ки ҳаяҷони об дар атрофи замин фурӯ рафт ва кӯҳҳои сахту баландро бар дӯши худ бардошт, чашмаҳои обро аз фарози кӯҳҳо берун овард ва обҳоро дар шикофи биёбонҳову заминҳо ҳамвора равон кард ва ҳаракати заминро бо саҳроҳои бузург ва қуллаи кӯҳҳои баланд, назм дод ва замин ба сабаби нуфузи кӯҳҳо дар сатҳи он ва фурӯ рафтани решаҳои кӯҳҳо дар шикофҳои он ва савор шудан бар пушти даштҳову саҳроҳо аз ларзишу изтироб боз истод. Ва байни замину ҳаво, ҷудоӣ афканд ва вазиши бодҳоро барои сокинони он омода сохт. Тамоми ниёзмандиҳо ва васоили зиндагиро барои аҳли замин муҳаё фармуд. Онгоҳ ҳеҷ баландие аз баландиҳои заминро, ки оби чашмаҳо ва наҳрҳо ба он роҳ надорад вонагузошт, балки абрҳоро офарид, то қисматҳои мурдаи он эҳё шавад ва гиёҳони рангоранг бирӯянд. Пораҳои бузург ва парокандаи абрҳоро ба ҳам пайваст, то сахт ба ҳаракат даромаданд ва бо баҳам хӯрдани абрҳо, барқҳо дурахшидан гирифт ва аз дурахшандагии абрҳои сафеди кӯҳпайкар ва мутароким, чизе коста нашуд. Абрҳоро пай дар пай фиристод, то заминро иҳота карданд ва бодҳо, шири боронро аз абрҳо ҷӯшиданд ва ба шиддат ба замин фурӯ рехтанд. Абрҳои поён омада сина бар замин гузоштанд ва он чи бар пушт доштанд фурӯрехтанд, ки дар бахшҳои бегиёҳи замин гиёҳони гуногун рӯидан гирифт ва дар домани кӯҳҳо сабзаҳо падид омад. Пас, замин ба василаи боғҳои зебо ҳамагонро ба суруру шодӣ даъват карда, бо либоси нозуки гулбаргҳо, ки бар худ пӯшид, ҳар бинандаеро ба шигифт даровард. Ва бо зинату зеваре, ки аз гулӯбанди гулҳои гуногун фахркунон худро орост, ҳар бинандаеро ба ваҷд овард, ки фаровардаҳои наботиро тӯшаву ғазои инсон ва рӯзии ҳайвонот қарор дод. Дар гӯшаву канори он дарраҳои амиқ офарид ва роҳҳову нишонаҳо барои онон, ки бихоҳанд аз роҳи васеи он бигзаранд, таъйин кард. Ҳангоме, ки Худованд заминро омодаи зиндагии инсон сохт ва фармони худро содир фармуд, Одамро аз миёни махлуқоташ баргузид ва ӯро нахустин ва бартарини махлуқи худ дар замин қарор дод. Аввал Одамро дар биҳишт ҷой дод ва хӯрокиҳои гуворо ба ӯ бахшид ва аз он чи ки ӯро манъ кард, парҳез дод ва огоҳаш кард, ки анҷоми он нофармонӣ буда ва мақому арзиши ӯро поин хоҳад овард. Аммо Одам он чиро, ки наҳй шуда буд, анҷом дод ва илми Худованд дар бораи ӯ муҳаққақ шуд, то он ки баъд аз тавба, ӯро аз биҳишт ба сӯи замин фиристод, то бо насли худ заминро обод кунад. Ва ба ин васила ҳуҷҷатро бар бандагон тамом кард ва пас аз вафоти Одам заминро холӣ аз ҳуҷҷат нагузошт ва миёни фарзандони Одам ва худ пайванди шиносоӣ барқарор фармуд: Ва қарн ба қарн ҳуҷҷатҳо ва далелҳоро бар забони паёмбарони интихобшудаи осмонӣ ва ҳомилони рисолати худ, ҷорӣ сохт то ин ки силсилаи анбиё бо Паёмбари Ислом ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ба итмом расид ва баёни аҳком ва инзору башорати Илоҳӣ ба сарманзили ниҳоӣ расид. Рӯзии инсонҳоро андозагирӣ ва муқаддар фармуд: Гоҳе кам ва замоне зиёд ва ба тангиву вусъат, одилона тақсим кард то ҳар касро, ки бихоҳад бо тангии рӯзӣ ё вусъати он биёзмояд ва ё шукру сабри ғаниву фақирро мавриди озмоиш қарор диҳад. Пас рӯзии густардаро бо фақру бечорагӣ даромехт ва тандурустиро бо ҳаводиси дарднок пайванд дод. Даврони шодӣ ва сурурро бо ғуссаву андӯҳ наздик сохт, аҷал ва саромади зиндагиро мушаххас кард, онро гоҳе тӯлонӣ ва замоне кӯтоҳ қарор дод, муқаддам ё муаххар дошт ва барои марг асбобу васоиле фароҳам сохт ва бо марг риштаҳои зиндагиро дар ҳам печид ва пайвандҳои хешовандиро аз ҳам ҷудо кард, то озмоиш шаванд. Худованд аз асрори пинҳони мардум ва аз наҷвои онон, ки оҳиста сухан мегӯянд ва аз он чи ки дар фикрҳо ба воситаи гумон хутур мекунад ва тасмимҳое, ки ба яқин мепайвандад ва аз нигоҳҳои рамзии чашм, ки аз лобалои пилкҳо хориҷ мегардад, огоҳ аст. Худо аз он чи дар махфигоҳҳои дилҳо қарор дорад ва аз корҳое, ки пушти пардаи ғайб пинҳон аст ва он чиро, ки пардаҳои гӯш махфиёна мешунавад ва аз андаруни лонаҳои тобистонаи мурчагон ва хонаҳои зимистонаи ҳашарот аз оҳанги андӯҳбори занони ғамдида ва садои оҳистаи қадамҳо, огоҳӣ дорад. Худои субҳон аз ҷойгоҳи парвариши мева дар даруни пардаҳои шукуфаҳо ва аз махфигоҳи ғорҳои ҳайвоноти ваҳшӣ дар дили кӯҳҳо ва умқҳои дарраҳо, аз махфигоҳи пашшаҳо байни пӯстҳои дарахтон, аз маҳалли пайвастагии баргҳо ба шохаҳо ва аз ҷойгоҳи нутфаҳо дар пушти падарон, огоҳ аст. Худо аз он чи пардаи абрро ба вуҷуд меоварад ва ба ҳам мепайвандад ва аз қатраҳои бороне, ки аз абрҳо меборад ва аз он чи гирдбодҳо аз рӯи замин мебардоранд ва боронҳо бо селоб онро фурӯ менишонанд ва нобуд мекунанд, аз решаи гиёҳҳои замин, ки миёни хокҳо пинҳон шуда ва аз лонаи паррандагоне, ки дар қуллаи баланди кӯҳҳо ҷой гирифтаанд ва аз нағмаҳои мурғон дар ошёнаҳои торик ва аз лӯълӯъҳое, ки дар дили садафҳо пинҳон аст ва аз мавҷҳои дарёҳо, ки онҳоро дар домани худ парваронданд, огоҳӣ дорад. Худо аз он чи ки торикии шаб онро пӯшонда ва ё нури хуршед бар он тофта ва он чи торикиҳо ва мавҷҳои нур, паёпай онро дарбар мегирад, аз асари ҳар қадаме ва аз эҳсоси ҳар ҳаракате ва овози ҳар сухане ва ҷунбиши ҳар лабе ва макони ҳар мавҷуди зиндае ва вазни ҳар заррае ва нолаи ҳар соҳиби андӯҳе, хабар дорад. Худо ҳар он чи аз меваи шохсорони дарахтон ва баргҳое, ки рӯи замин рехта ва аз қароргоҳи нутфа ва баста шудани хун ва ҷанин, ки ба шакли пораи гӯшт аст ва парваришдиҳандаи инсон ва нутфа, огоҳӣ дорад ва барои ин ҳама огоҳӣ, ҳеҷ заҳмат ва душворӣ барои Ӯ вуҷуд надорад. Барои нигаҳдории ин ҳама аз махлуқоти рангоранг, ки ба вуҷуд оварда, нигарон намешавад ва дар тадбири корҳои халқаш сустӣ ва малоле дар Ӯ роҳ намеёбад, балки илми Парвардигор дар онҳо нуфуз ёфта ва ҳамаи онҳоро шумориш кардааст ва адолаташ ҳамаро дарбар гирифта ва бо кӯтоҳӣ кардани махлуқот дар ситоиши Ӯ, боз фазлу карамаш давом хоҳад ёфт. Худоё! Туӣ сазовори ситоишҳои некӯ ва сутудани бисёру бешуморӣ. Агар Туро орзу кунанд, пас беҳтарин орзуӣ ва агар ба Ту умед банданд, беҳтарин умедӣ. Худоё! Дарҳои неъмат бар ман кушодӣ, ки забон ба ситоиши ғайри Ту накушоям ва бар ин неъматҳо ғайр аз Туро ситоиш накунам ва забонро дар ситоиши ноумедкунандагон ва касоне, ки мавриди эътимод нестанд, накушоям. Худовандо! Ҳар саногӯе аз сӯи шахси ситоишшуда подоше дорад, ман ба Ту умед бастам, ки маро ба сӯи захираҳои раҳмат ва ганҷҳои омӯрзиш ошно кунӣ. Худоё! Ин бандаи Туст, ки Туро ягона мехонад ва тавҳиду ягонагӣ сазовори Туст ва ҷуз Ту касеро сазовори ин ситоишҳо намедонад. Худоё! Маро ба даргоҳи Ту ниёзе аст, ки ҷуз фазли Ту ҷуброн накунад ва он ниёзмандиро ҷуз атову бахшиши Ту, ба тавонгарӣ мубаддал нагардонад. Пас, дар ин мақом ризои худро ба мо ато фармо ва ниёзи моро аз домани ғайри худ кӯтоҳ гардон, ки "Ту бар ҳар чизе тавоноӣ".