Танқиҳ-ул-мақоли фи илм-ир-риҷол (китоб)
 | |
| Нависанда | Абдуллоҳи Момақонӣ |
|---|---|
| Мавзуъ | Илми риҷол |
| Забон | арабӣ |
| Қатъ | вазирӣ |
| Маҷмуа | 3 ҷилд |
| Ношир | Муассисаи Ол-улбайти лиэҳё-ит-турос |
| Тарҷумаи форсӣ | |
Танқиҳ-ул-мақоли фи илм-ир-риҷол (арабӣ: تنقيح المقال في علم الرجال) китобе муфассал дар илми риҷол ба забони арабӣ ки ба Танқиҳ-ул-мақол машҳур аст. Ин китоб таълифи шайх Абдуллоҳи Момақонӣ (ваф.1311ҳ.ш.) олим ва фақиҳи имомии қарни чордаҳуми ҳиҷрӣ аст.
Танқеҳ-ул-мақол дарбардорандаи ном ва иттилоот беш аз 16000 ровӣ аст ки аз ин миён, 3281 ровии сиқа, 6651 ровии ҳасан, 46 ровии «мувассақ» ва дигарон «заиф» ё «маҷҳул» ё «муҳмал» хонда шудаанд. Оқобузурги Теҳронӣ Танқеҳ-ул-мақолро муфассалтарин асар дар илми риҷол донистааст.
Муҳаммадтақии Шуштарӣ ин китобро беҳтарину мутқантарин асар аз манзари ҷамъоварии аснод ва назароти олимони риҷолӣ шумурдааст; аммо интиқодоте ҳам ба он ворид шудааст; аз ҷумла Сайид Муҳсини Амин ва Муҳаммадтақии Шуштарӣ онро пурхато хонда гуфтаанд дорои матолиби дарозгӯии бефоида аст.
Танқеҳ-ул-мақол ибтидо дар се ҷилд дар соли 1352ҳ.қ. чоп шуд. Сипас бо таҳқиқу истидроки Муҳйиддин ва Муҳаммадризои Момақонӣ, дар панҷоҳ ҷилд аз соли 1423ҳ.қ. интишор ёфтааст.
Нависанда
- Мақолаи аслӣ: Абдуллоҳи Момақонӣ
Абдуллоҳ ибни Муҳаммадҳасани Момақонӣ (1290 - 1351ҳ.қ.) фақиҳ ва риҷолии шиа[1] дар қарни чордаҳуми қамарӣ буд.[2] Ӯ дар Наҷаф зода шуд ва ҳамон ҷо ба таҳсили улум динӣ пардохт.[3] Вай беш аз чил китобу рисола дар мавзуъоти фиқҳ, усули фиқҳ, дироя ва риҷол дорад.[4]
Парвизи Растагор, пажӯҳишгари риҷолу улуми қуръонӣ, Абдуллоҳи Момақониро аз барҷастатарин риҷолёни мактаби тақлид хонда ва гуфтааст асари ӯ, беш аз ҳар чиз, ба доиратулмаорифе мемонад, ки ҳамаи иттилоот дар боби як мавзуъро ҷамъоварӣ мекунад ва ибое аз фароҳам сохтани суханону орои ноҳамхон ва мутаориз надорад;[5] дар муқобили риҷолёни мактаби таҳлил ки Сайид Ҳусайни Буруҷердиро пештози он қаламдод кардааст.[6]
Муаррифии китоб ва ҷойгоҳи он
Танқиҳ-ул-мақоли фи илм-ир-риҷол, густардатарин китоб дар илми риҷол хонда шуда ки зиндагиномаи ровиёни мусулмон то қарни чоруми қамарӣ, аз ҷумлаи ҳамаи саҳоба, тобеъон, ёрони имомон ва низ гурӯҳе аз олимони ҳадиси шиаро ҷамъоварӣ кардааст.[7] Ин китоб дар муддати се сол, аз мурдоди 1308ҳ.ш. то вафоти нависанда дар 1311ҳ.ш.,[8] нигориш ёфтааст. Оқобузурги Теҳронӣ, бо ишора ба муддати кам таълифи китоб, анҷоми чунин кореро танҳо бо иттико ба таъйидоти Илоҳӣ мумкин донистааст.[9]
Ба гуфтаи Муҳаммадтақии Шуштарӣ, ки Қомус-ур-риҷолро дар нақди Танқеҳ-ул-мақол нигошта, ин китоб беҳтарину мутқантарин асар аз манзари ҷамъоварии аснод ва назароти олимон риҷолӣ аст.[10] Ном ва иттилоот беш аз шонздаҳ ҳазор ровӣ дар ин китоб зикр шуда ки аз ин миён, 3281 сиқа, 6651 ҳасан, 46 мувассақ, ва дигарон заиф ё маҷҳул ё муҳмал муаррифӣ шудаанд.[11]
Нақдҳо
Нақдҳое бар китоби Танқеҳ-ул-мақол навишта шудааст. Аз ин миён, Муҳаммадтақии Шуштарӣ дар китоби Қомус-ур-риҷол ба нақди ҷиддии он пардохтааст. Бархе аз ин нақдҳо иборатанд аз:
Сайид Муҳсини Амин, нависандаи китоби Аъён-уш-шиа ки шарҳи ҳоли бузургону олимони шиаро нигошта, бо вуҷуди он ки Танқеҳ-ул-мақолро дар миёни маъхази китоби худ зикр карда, онро пурхато муаррифӣ кардааст.[12]
Оқобузурги Теҳронӣ, дар канори ситоиш аз Танқеҳ-ул-мақол ва муаллифаш, онро ниёзманди танқеҳу бознигарӣ донистааст.[13]
Муҳаммадтақии Шуштарӣ (ваф.1374ҳ.ш.) ки дар китоби худ Қомус-ур-риҷол нақдҳои фаровоне бар Танқеҳ-ул-мақол ворид сохта (ки аз сӯи олимони шиа дорои лаҳни тунду номуносиб таҳлил шуда),[14]бар он аст, ки ин китоб дарозгӯиҳои бефоида зиёд дорад:[15] тавсиқи гурӯҳе аз мутааххиронро ба тавсиқи мутақаддимон изофа карда, дар ҳоле ки бо вуҷуди аввалӣ, ҷуз дар мавориди хос, ниёзе ба дувумӣ нест.[16] Ҳамчунин ҳамаи касонеро ки Шайхи Тӯсӣ дар китоби Риҷоли худ ном бурда, шиаи имомӣ хондааст.[17]
Гуфта шуда ки Момақонӣ бо расондани феҳристи муҳаддисон ба шонздаҳ ҳазор нафар, дар кори худ зиёдаравӣ кардааст.[18]
Нусхаҳо ва чопҳо
Китоби Танқеҳ-ул-мақол, ба ҳамроҳи феҳристи «Натоиҷ-ут-танқиҳи фи тамиз-ис-сақими мин-ас-саҳиҳ», ки васфи ҳар ровӣ дар он зикр шуда,[19] ва низ китоби Миқбос-ул-ҳидояти фи илм-ид-дироя, ибтидо ба сурати чопи сангӣ дар се ҷилди раҳлӣ дар Наҷаф ва бидуни аломатҳои китобат, дар соли 1352ҳ.қ. мунташир шуд.[20] Ба гуфтаи Оқобузурги Теҳронӣ, бахше аз Танқеҳ-ул-мақоли чопи сангӣ, дар замони ҳаёти муаллиф ва таҳти назорати вай чоп шуд ва қисмати дигари пас аз даргузашт ӯ мунташир гардид.[21]
Пас аз он, бо афзудани китоби Махзан-ул-маонӣ фи тарҷумат-ил-муҳаққиқ-ил-Момақонӣ ба ибтидои китоб (ба унвони ҷилди сифр) ва таҳқиқу истидроки он дар панҷоҳ ҷилд, аз сӯи Муҳйиддини Момақонӣ, фарзанди муаллиф, ва Муҳаммадризои Момақонӣ, набераи вай, ва аз соли 1423ҳ.қ., дар нашри муассисаи Ол-ул-байт интишор ёфт.[22]
Эзоҳ
- ↑ Ализода, Нақши олимони шиа дар густариши илми ахлоқ, 1397ҳ.ш., саҳ.118
- ↑ Момақонӣ, Миқбос-ул-ҳидоя..., 1411ҳ.қ., саҳ.18
- ↑ Момақонӣ, Миқбос-ул-ҳидоя..., 1411ҳ.қ., саҳ.18 - 19
- ↑ Момақонӣ, Миқбос-ул-ҳидоя..., 1411ҳ.қ., саҳ.19 - 27; Ализода, Нақши олимони шиа дар густариши илми ахлоқ, 1397ҳ.ш., саҳ.118
- ↑ Растагор, «Танқиҳ-ул-мақолдар Қомус-ур-риҷол », саҳ.23 ва 26
- ↑ Растагор, «Танқиҳ-ул-мақолдар Қомус-ур-риҷол», саҳ.24
- ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа, 1403ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.466
- ↑ Мулкии Миёнаҷӣ, «Танқиҳ-ул-мақол», ҷ.8, саҳ.294
- ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа, 1403ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.466
- ↑ Шуштарӣ, Қомус-ур-риҷол, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.9
- ↑ Ранҷбарӣ Ҳайдарбоғӣ, «Танқеҳи мақоли нақд», саҳ.279
- ↑ Амин, Аъён-уш-шиа, 1413ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.211
- ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа, 1406ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.466
- ↑ Қозии Таботабоӣ, Таҳқиқ дар бораи рӯзи арбаъин..., 1352ҳ.ш., саҳ.435; «Қомус-ур-риҷол ва соҳиби он»: гуфтугӯ бо Сайид Мӯсо Шубайрии Занҷонӣ, маҷаллаи Кайҳони фарҳангӣ, саҳ.13
- ↑ Шуштарӣ, Қомус-ур-риҷол, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.9
- ↑ Шуштарӣ, Қомус-ур-риҷол, 1410ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.9
- ↑ Растагор, «Танқиҳ-ул-мақолдар Қомус-ур-риҷол», саҳ.28
- ↑ Растагор, «Танқиҳ-ул-мақолдар Қомус-ур-риҷол», саҳ.28
- ↑ Насирӣ, Ҳадисшиносӣ 2, 1383ҳ.ш., саҳ.189
- ↑ Ранҷбарӣ Ҳайдарбоғӣ, «Танқеҳи мақоли нақд...», саҳ.279
- ↑ Оқобузурги Теҳронӣ, аз-Зариъа, 1406ҳ.қ., ҷ.4, саҳ.466
- ↑ Растагор, «Танқиҳ-ул-мақол дар Қомус-ур-риҷол», саҳ.30
Сарчашма
- «Оятуллоҳ алломаи Ҳоҷ Шайх Муҳаммадтақии Шайх (Шуштарӣ): Риҷолии азими муосир», гуфтугӯ бо Муҳаммадтақии Шуштарӣ ва Муҳаммадтақии Шайх ва Ризо Устодӣ, маҷаллаи Кайҳони фарҳангӣ, соли 2, №1, фарвардини 1364ҳ.ш.
- «Қомус-ур-риҷол ва соҳиби он», гуфтугӯ бо Сайид Мӯсо Шубайрии Занҷонӣ, маҷаллаи Кайҳони фарҳангӣ, соли 2, №1, фарвардини 1364ҳ.ш.
- Ализода, Меҳдӣ, Нақши олимони шиа дар густариши илми ахлоқ, Қум, интишороти Имом Алӣ ибни Абитолиб, 1397ҳ.ш.
- Амин, Сайид Ҳасан, Аъён-уш-шиа, Бейрут, Дор-ут-таоруф, 1413ҳ.қ.
- Момақонӣ, Абдуллоҳ, Миқбос-ул-ҳидояи фии илми алдироя, таҳқиқи Муҳаммадризои Момақонӣ, Қум, муассисаи Ол-ул-байти лиэҳё-ит-турос, 1411ҳ.қ.
- Момақонӣ, Абдуллоҳ, Танқиҳ-ул-мақоли фи илм-ир-риҷол, чопи сангӣ, Наҷаф, 1349 - 1352ҳ.қ.
- Насирӣ, Алӣ, Ҳадисшиносӣ 2, Қум, Санобил, 1383ҳ.ш.
- Оли Маҳбуба, Ҷаъфар ибни Боқир, Мози-юн-Наҷафи ва ҳозираҳо, Бейрут, 1406ҳ.қ./1986м.
- Оқобузурги Теҳронӣ, Муҳаммадмуҳсин, аз-Зариъати ило тасониф-иш-шиа, Бейрут, Дор-ул--азво, 1406ҳ.қ.
- Ранҷбарӣ Ҳайдарбоғӣ, Аҳмад, «Танқеҳи мақоли нақд: нигоҳе ба ду мақолаи интиқодӣ дар бораи китоби Танқиҳ-ул-мақол», фаслномаи Нақди китоби мирос, соли аввал, ш1 - 2, баҳору тобистони 1393ҳ.ш.
- Тустарӣ, Муҳаммадтақӣ, Қомус-ур-риҷол, Қум, Муассисаи ан-Нашр-ил-исломӣ, ҷ.1, 1410ҳ.қ.
- Фазлӣ, Абдуллоҳодӣ, Усули илм-ур-риҷол, Бейрут, 1414ҳ.қ./1994м.
- Қозии Таботабоӣ, Маҳмадалӣ, Таҳқиқ дар бораи рӯзи арбаъини ҳазрати Сайдушшуҳадо алайҳи олоф-ут-таҳияти ва-с-сано, Табрез, 1352ҳ.ш.
- Ҳирзуддин, Муҳаммад, Маориф-ур-риҷоли фи тароҷим-ил-уламои ва-л-удабо, Қум, 1405ҳ.қ.