Jump to content

Mushafi Usmonī

Az wikishia
Tasviri nusxae az Qur'on dar Misr, ki iddao meşavad az Mushafhoi Usmonī ast

Mushafi Usmonī (forsī:مُصحَف عثمانی), nusxae az Qur'on, ki bo farmoni Usmon ibni Affon gird ovarda şudaast. Mushafhoi Usmonī jo ba'ze az onhoro Mushafi imom niz megūjand.

Sababi girdovariji in Mushaf, vuçudi nusxahoi gunogune az Qur'on dar mijoni musalmonon va ixtilofoti bajni onho budaast.

Ba'd az tahijai Mushafi Usmonī, bo farmoni Usmon digar mushafhoro nobud kardand. Tibqi didgohi maşhur, çam'ovarandagoni Mushafi Usmonī cahor nafar bo nomi Zajd ibni Sobit, Abdulloh ibni Zubajr, Said ibni Os va Abdurahmon ibni Horis budand.

Sahoba va Imomoni şia bo jaksonsoziji mushafho va Mushafi Usmonī zid nabudand, ammo dar borai şevai tadvini mushaf va barxe az voƶahoi on intiqod doştand.

Ba guftai muhaqqiqoni ulumi qur'onī, xatohoi imloī dar Mushafi Usmonī roh joftaast. Albatta, ba e'tiqodi onho, in mas'ala dalele bar tahrifi Qur'on nest; cunki lafzhoi Qur'on hifz şudaand.

Te'dodi mushafhoi Usmonī az cahor to nuh nusxa gufta şudaast. Har jake az Mushafhoi Usmonī ba jake az şahrhoi muhimmi çahoni Islom firistoda şuda bud, to mabnoi qiroati Qur'on qaror girad. Imrūza az on mushafho asare dar dast nest, ammo nusxahoi zijode az rūi onho navişta şud, ki Qur'one, ki imrūz dar dasti musalmonon ast, az rūi onho cop şudaast.

Şaklgiriji mushafho

Hamcunin bibined: Mushaf va kitobati Qur'on

Mushaf az nomhoi Qur'on ast, ki ba guzorişi manobei torixī, az zamoni Abubakr ba on gufta meşudaast.[1] Ba guftai qur'onpaƶūhon, tadvini Qur'on dar jak nusxa, tavassuti Pajƣambari Islom (s) ançom naşudaast. Ojot va nomhoi surahoi Qur'onro Pajƣambar muşaxxas karda bud, ammo çam'i Qur'on dar naviştae mustaqil va cinişi suraho, pas az vaj va bo nazari sahoba ançom şud;[2] ba in şakl, ki pas az vafoti Pajƣambar (s) harjak az ashobaş ba çam'ovariji surahoi Qur'on pardoxt.[3] Ba in tartib, mushafhoi bisjore şakl girift.[4] Mushafi alī, mushafi Abdulloh ibni Mas'ud, mushafi Ubaj ibni Ka'b, mushafi Abumuso Aş'arī va mushafi Miqdod ibni Asvad ma'ruftarin mushafhoi Qur'onand.[5]

Illati tadvini mushafi Usmonī

Ba xotiri onki mushafhoi sahoba, dar tartibi suraho va qiroat, bo ham farq doştand, ixtilofoti bisjore bajni musulmon dar zaminai Qur'on ba vuçud omad. Har guruh az onon mushaf va qiroati xud az Qur'onro durust va qiroati digariro nodurustu ça'lī mepindoşt.[6] Sajidmuhammadboqiri Huççatī, paƶūhişgari ulumi qur'onī, az Tabarī naql kardaast, ki nizo'i musulmonon bo jakdigar dar mavoride ba takfir ham ançomidaast.[7]

Baroi raf'i in muşkil, Usmon ibni Afon guruhi cahornafaraero ma'mur kard, to az mobajni nusxahoi mavçud az Qur'on nusxai vohide tadvin kunand.[8] Vaj hamcunin dastur dod hamai Qur'onhoi mavçud dar manotiqi muxtalifi islomī çam'ovarī va nobud şavand.[9]

Zamoni tadvin

Dar xususi zamoni girdovariji mushafi Usmonī, ixtilofi nazar hast. Ibni Haçari Asqalonī muhaddisi şofeiji qarnhoi haştum va nuhumi qamarī, onro dar soli 25 qamarī donistaast,[10] ammo ba guftai Ibni Asir, muarrixi qarnhoi şaşum va haftumi qamarī, dar soli 30 qamarī rūj dodaast.[11] Barxe az paƶūhişgaroni ulumi qur'onī bo istinod ba şavohide, tadvini mushaf dar soli 30 qamariro nodurust donistaand.[12] Az çumlai on şavohid in ast, ki Said ibni Os, az a'zoi guruhi tadvini mushafi Usmonī, az soli 30 to soli 34 qamarī dar Madina huzur nadoştaast.[13]

Ba aqidai inon soli oƣozi tadvini Qur'on, 25[14]jo avoxiri 24 va avoili 25 qamarī[15] ast. Pojoni onro ham soli 30 qamarī medonand.[16]

Çam'ovarandagon

Dar xususi şaxs jo aşxosi mas'uli tadvini mushafi Usmonī, guzorişhoi gunogune dar dast ast. Barxe tanho Zajd ibni Sobitro ma'muri in kor donistaand, çam'e ilova bar ū Said ibni Osro ham dar in kor daxil şumoridaand, guruhe Ubajro niz ba in du afzudaand,[17] ba'ze az guruhi pançnafara nom burdaand va kasone duvozdah nafar az Qurajş va ansorro muçriji on donistaand.[18]

Barxe mu'tabartarin guzorişro naqli Anas ibni Molik va Aslam, ƣulomi ozodşudai Umar ibni Xattob medonand, ki bo guruhi tadvini mushafi Usmonī hamkorī mekardand.[19] Bar pojai in guzoriş tadvini mushaf bar uhdai guruhi cahornafarae bud, ki az Zajd ibni Sobit, Abdulloh ibni Zubajr, Said ibni Os va Abdurahmon ibni Horis, taşkil meşud.[20] Muhamadhodiji Ma'rifat, paƶūhişgari ulumi qur'onī va navisandai kitobi at-Tamhid fi ulum-il-Qur'on, dar tavzehi illati vuçudi rivojati duvozdah nafar naviştaast: in cahor tan ba tanhoī az uhdai ançomi kor barnameomadand va az in rū az afrodi digare cun Abdulloh ibni Abbos va Anas ibni Molik niz kumak megiriftand.[21]

Zajd ibni Sobit sarparastiji guruhro bar uhda doşt.[22] Ū az ansor va niz az mu'tamidoni Usmon va mas'uli bajtulmol bud.[23] Se tani digari guruh, hama az Qurajş va domodhoi Usmon budand.[24] Abdulloh ibni Mas'ud, az sahobai barçastai Pajƣambar (s) ba şiddat ba intixobi in afrod e'tiroz doşt. Ū dar intiqod ba rajosati Zajd ibni Sobit bar guruh meguft: tadvini Qur'on ba dasti kase suporida şudaast, ki zamone, ki man Islom ovaradam, hanuz ba dunjo najomada bud.[25]

Şevai tadvin

Bar pojai guzorişhoi torixī, mushafi Usmonī tibqi mushafe tadvin şud, ki dar davrai Abubakr nigoriş jofta bud. Albatta dar kanori in, ba nusxahoi surahoi Qur'on, ki dar zamoni Pajƣambar (s) navişta şuda bud va hamcunin mushafi Ubaj ham tavvaçuh meşud.[26] Usmon ba a'zoi guruh gufta bud, ki agar dar xususi kalimae ixtilofi nazar pajdo kardand, tibqi lahçai Qurajş amal kunand; caroki Qur'on ba lahçai Qurajş nozil şudaast.[27]

Ba guftai Mahmudi Romjor, navisandai kitobi Ta'rixi Qur'on, tadvini mushafi Usmonī bo diqqati tamom surat giriftaast.[28] Ū az Molik ibni Abiomir naql kardaast, ki tadvinkunandagon hargoh dar ojate ixtilofi nazar pajdo mekardand, çoi onro dar mushaf xolī meguzoştand, to kasonero pajdo kunand, ki ojatro az Pajƣambar şunida budand va ba zabti sahehi ojat itminon joband.[29] Raƶi Biloşri xovarşinosi faronsavī va mutarçimi Qur'on ba zaboni faronsavī naviştaast: beşak tadvinkunandagoni mushafi Usmonī, ehsosi mas'ulijati farovon doşta va onro bo diqqat va ehtijoti bisjor naviştaand.[30]

Intiqodho

Bo in hama, Muhamadhodiji Ma'rifat ba şevai tadvini mushaf intiqod kardaast. Ba guftai vaj dar in kor bediqqatihoi oşkore rux dod va az in rū, dar mushafhoi Usmonī ƣalathoi imloiji zijode roh pajdo kard.[31] Hamcunin in mushafho bo jakdigar muqobila naşuda bud va az in rū bo jakdigar farq doştand.[32] Ū az Ibni Abidovud naql mekunad, ki mardumi Şom mushafi xud VA mushafi Basraro sahehtar az mushafi Kūfa medonistand; caroki mushafi Kūfa biduni muqobila va tasheh, baroi mardumi in şahr firistoda şuda bud.[33] Ū hamcunin ba naql az Ibni Abidovud megūjad, ki Usmon bo muşohidai mushafi Usmonī iştibohote dar on didu guft agar imlokunanda az toifai Huzajl va navisanda az toifai Saqif bud, in iştibohot rux namedod.[34]

Viƶagiho

Ba guzorişi Muhamadhodiji Ma'rifat, dar mushafi Usmonī monandi digar mushafhoe, ki sahoba peş az on navişta budand, cinişi suraho az kalon ba xurd bud. Albatta ixtilofoti kame ham dar in zamina vuçud doşt. Baroi misol dar mushafhoi sahoba, surai Junus çuz'i surahoi tivol bud va az in rū, surai haftum jo haştum qaror megirift, ammo dar mushafi Usmonī ba çoi in sura, surahoi Anfol va Tavba qaror doştand; caroki Usmon in du suraro bo jakdigar jak sura mepindoşt va binobar in tūlonitar az surai Junus medonist.[35] Guftaand: Ibni Abbos ba xotiri in kor Usmon ba vaj e'tiroz kard.[36]

Viƶagiji digari mushafi Usmonī in bud, ki ba çihati ibtidoī budani xati arabī, harfhoi mushaf nuqta nadoşt;[37] ja'ne baroi misol harfho «be», «te», «jo», «se» hama be nuqta va monandi jakdigar navişta meşud. Hamcunin harfho «çim/ جیم» va «he/» va «xe» be nuqta va ba in şakl navişta meşud: «h/ ح».[38] Hamcunin kalimaho biduni harakatu e'rob bud.[39] Baroi misol kalimahoe cun «ju'allimah/یُعَلِّمُه» (ba ū ta'lim medihad) va «na'lamuh/ نَعْلَمُه» (onro medonem) monandi jakgdigar navişta meşud.[40] Az in rū, dar on zamon baroi omuxtani Qur'on ba şunidani on az qorijoni Qur'on ham nijoz bud.[41] Ba naviştai al-Tamhid xolī budani mushafho az nuqta va harakotu e'rob, muhimtarin illati şaklgiriji qiroathoi muxtalife az Qur'on budaast.[42]

Vuçudi ƣalathoi imloiji bisjorro az digari viƶagihoi mushafi Usmonī barşumurdaand.[43] Ba guftai Muhamadhodiji Ma'rifat, dar on beş az haft hazor ƣalati imloī vuçud doştaast.[44] Albatta ū tavzeh dodaast, ki in mas'ala ba şa'ni Qur'on xadşa namezanad; caroki Qur'on dar haqiqat, lafzhoi on ja'ne cize ast, ki xonda meşavad, na surati maktubi on va lafzhoi Qur'on ba surati saheh to kunun boqī mondaast va qiroat meşavad.[45]

Te'dodi mushafhoi Usmonī

Ba gufta Çaloliddini Sujutī, olimi ulumi qur'oniji qarnhoi nuhum va dahumi qamarī, dar xususi te'dodi nusxahoe, ki guruhi tadvini mushafi Usmonī naviştand, didgohhoi muxtalife vuçud dorad.[46] Bisjore az ulamo bar in bovar budaand, ki cahor nusxa az on navişta şud, ki ba Madina, Kūfa, Basra va Şom taalluq giriftand.[47] Ba guftai Sujutī didgohi maşhur dar borai te'dodi mushafho panç nusxa budaast.[48] Didgohhoi şaş nusxa, haft nusxa, haşt nusxa va nuh nusxa ham tarafdorone dorand.[49]

Muhamadhodiji Ma'rifat bo tarkibi guzorişhoi Ibni Abidovud va Ja'qubī, natiça giriftaast, ki te'dodi mushafhoi Usmonī nuh nusxa budaast; bo in dalel ki Ibni Abidovud az haft nusxa suxan guftaast, ki ba Makka, Kūfa, Basra, Şom, Bahrajn, Jaman va Madina taalluq doştand va Ja'qubī az du nusxai digari mutaalliq ba Misru Alçazira xabar dodaast.[50]

Mushafi Imom

Dar barxe manobei ulumi qur'onī, az mijoni mushafhoi Usmonī, mushafero, ki ba Madina taalluq doşt, mushaf-ul-Imom xondaand,[51] ammo ba guftai Ibni Çazarī, muhaddis va faqehi şofeiji qarnhoi haştum va nuhumi qamarī, mushafi Imom cize ƣajr az mushafi umumiji Madina buda va ba mushafe gufta meşudaast, ki nazdi xudi Usmon bud.[52] Ibni Kasir, mufassiri qarni haştumi qamarī, dar kitobi Fazoil-ul-Qur'on hamai mushafhoi Usmoniro mushafi imom xondaast.[53] Bar tibqi al-Tamhid, mushafi imom marça'i mushafhoi Usmonī dar şahrhoi digar bud va dar mavoride, ki mushafho bo jakdigar farq doştand, ba on ruçu' meşud.[54]

Mavzei sahoba va tobe'in

Sahoba dar xususi asli jaksonsoziji mushaf, bo Usmon ixtilofi nazar nadoştand.[55] Dar zaminai şevai tadvini on niz tanho muxolifati Abdulloh ibni Mas'ud guzoriş şudaast, ki bartibqi on nizoi lafziji şadide bajni ū va Usmon dargirift. Ū afrodi guruhi çam'ovariji Qur'onro afrode betaçriba medonist va hozir naşud mushafi xudro dar ixtijori Usmon qaror dihad.[56]

Hamcunin naqlhoe dar xususi didgohi mutafoviti barxe az sahoba dar zaminai barxe kalimoti mavçud dar mushafi Usmonī ba dast rasidaast.[57] Baroi misol kalimai «hozoni/ هَذَانِ» (in du), dar iborati «inna hozoni lasohironi/ إنْ هٰذَانِ لَسَاحِرَان»,[58] tibqi qavoidi ma'muli adabijoti arab bojad ba surati «hazajn/ هَذَیْنِ» boşad.[59] Az in rū, barxe hamcun Oişa va Said ibni Çubajr onro xato medonistand va «hozajn/هٰذَیْنِ» talaffuz mekardand.[60] Ba naviştai Tabarsī dar Maçma'-ul-bajon, barxe az qorijoni haftgona niz onro «hozajn/ هٰذَیْنِ» mexondand.[61] Rivojat şudaast, ki xudi Usmon ham onro iştiboh medonist, ammo bo in dalel, ki boisi halol şudani harom jo harom şudan halole nameşud, onro taƣjir nadod.[62]

Dar Çome'-ul-bajon niz ba naql az Imom Alī (a) omadaast, ki «talhin manzud/طَلْحٍ مَنْضُود»[63] (daraxti muz, ki mevahojaş xuşa-xuşa rūi jakdigar qaror dorad)[64]-ro «tal'in manzud/طَلْعٍ مَنْضُود» (xuşahoi mutarokimi naxl) medonist, ammo içoza nadod onro taƣjir dihand.[65]

Nazari imomoni şia

Ba guftai Muhamadhodiji Ma'rifat, imomoni şia bo mushafi Usmon muxolif nabudaand va az in rū, şiajon hamagī Qur'onero, ki imrūza dar dast ast, durustu komil medonand.[66] Sujutī rivojate az Imom Alī (a) ovardaast, ki tibqi on Usmon dar xususi tadvini mushaf bo ū maşvarat karda va ū ham muvofiq budaast.[67] Hamcunin bar pojai rivojate, ki dar Vasoil-uş-şi'a naql şudaast, Imom Sodiq (a) şaxsero, ki barxilofi qiroati rasmī, Qur'on mexond, az in kor parhez dod.[68]

Sarnavişti mushafho

Binobar manobei torixī, mushafhoi Usmonī taqaddusi xose bajni musulmonon joftand va bo diqqati bisjor az onho muroqibat meşud, bo in hama va bo vuçudi onki nusxahoi bisjore az rūi onho navişta şud,[69] ittilooti daqiqe az sarnavişti xudi mushafho dar dast nest.[70] Ba xotiri ehtirome, ki mushafhoi Usmonī ba şahrho va masçidho medodaast, raqobati bisjore baroi doştani mushafi Usmonī şakl girift.[71] Az in rū, az guzaşta tokunun hamvora nusxahoe vuçud doştaast, ki iddao mekardaand, mushafi Usmonī ast,[72] ammo muhaqqiqon iddaohoro nodurust medonand va bar in bovarand, ki asare az mushafho vuçud nadorad.[73]

Baroi namuna, nusxae az Qur'oni ma'ruf ba mushafi Samarqand dar Toşkand vuçud dorad, ki iddao meşud hamon mushafe ast, ki Usmon rūi on kuşta şuda va osori xuni vaj bar on ba ço mondaast,[74] ammo ba guftai Mahmudi Romjor bo vuçudi qidmati on va xolī budani rasmul-xataş az nuqtavu e'rob, qidmataş ba davrai Usmon namerasad.[75] Hamcunin nusxae az Qur'on dar muzee dar Istanbul hast, ki onro ba Usmon nisbat medihand, ammo az onço, ki alomathoi imloī dorad va mushafhoi Usmonī xolī az in alomatho budaast, in muddaoro durust namedonand.[76]

Copi Qur'on bar pojai mushafi Usmonī

Mushafhoe, ki Usmon ba sarzaminhoi muxtalifi islomī firistod, mavridi tavvaçuhi viƶai musulmonon qaror girift. Dar muddati kame ba'd az tadvini mushafhoi Usmonī, nusxanavisī az onho rivoç joft va nusxahoi bisjore az rūi onho navişta şud.[77] Ba guzorişi Mahmudi Romjor, az qarni duvumi qamarī kasone xudro vaqfi naviştani Qur'on mekardand. Baroi misoli Abuamri Şajbonī beş az 80 nusxa navişt va dar masçidi Kūfa guzoşt.[78] Nusxahoi Qur'on cunon farovon şud, ki tanho dar jak mavrid dar soli 403h.q., al-Hokimu bi amrilloh, xalifai Fotimiji kişvari Misr, 1298 nusxai Qur'on ba masçidi çome'i Atiq va 814 nusxa ba masçidi çome'i Tulunī dod.[79]

Qur'one, ki imrūza dar dasti musulmonon ast, az rūi nusxahoe az Qur'on cop şudaast, ki az mushafhoi Usmonī nusxabardorī şudaand. In Qur'on naxustin bor dar soli 950h.q./1543m., dar Italija ba cop rasid, ammo ba dasturi maqomoti kiliso az bajn raft. Pas az on dar soli 1104h.q./1692m., va sipas 1108h.q./1696m., dar Avrupo cop şud. Avvalin copi Qur'on tavassuti musulmonon, dar soli 1200h.q., tavassuti Mavlousmon dar Sankt Peterburgi Rusija ançom girift.[80]

Eron, avvalin kişvari musulmon ast, ki Qur'onro cop kard. In kişvar dar solhoi 1243h.q., va 1248h.q., du copi sangiji zebo az on tahija kard. Ba'd az on, digar kişvarhoi islomie cun Turkija va Misr va Iroq cophoi muxtalife az Qur'on tahija kardand.[81]

Ezoh

  1. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.426.
  2. ↑ Sujutī, al-Itqon, 1363h.ş., ç.1, sah.202; Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.272 to 282.
  3. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.334.
  4. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.334.
  5. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.448.
  6. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.438.
  7. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.438.
  8. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.439 va 440; Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.338 va 339.
  9. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.346; Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.440.
  10. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.343.
  11. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.433; Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.343.
  12. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.433; Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, 344 va 345.
  13. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, 344 va 345; Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.433.
  14. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, 345
  15. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.433ў435.
  16. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.435.
  17. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.417.
  18. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.419.
  19. ↑ Nigoh kuned ba Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.417.
  20. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.339; Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.439 va 440; Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.417.
  21. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.339 va 340.
  22. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.440; Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.339.
  23. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.418.
  24. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.419.
  25. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.339.
  26. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.421 va 422.
  27. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.421 va 422.
  28. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.426.
  29. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.426.
  30. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.427.
  31. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.348.
  32. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.348.
  33. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.348 va 349.
  34. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.349.
  35. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.354 va 355.
  36. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  37. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  38. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  39. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  40. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  41. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355 va 356.
  42. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.355.
  43. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.366.
  44. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.386.
  45. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.368.
  46. ↑ Sujutī, al-Itqon, 1363h.ş., ç.1, sah.211.
  47. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.460.
  48. ↑ Nigoh kuned ba Sujutī, al-Itqon, 1363h.ş., ç.1, sah.211.
  49. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.462.
  50. ↑ Nigoh kuned ba Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.349 va 350.
  51. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.350.
  52. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.462.
  53. ↑ Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.461.
  54. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.350.
  55. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.339.
  56. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.343.
  57. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.369 to 373.
  58. ↑ Surai Toho, ojati 63.
  59. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.369.
  60. ↑ Sa'labī, al-Kaşfu va-l-bajon, 1422h.q., ç.6, sah.250.
  61. ↑ Tabarsī, Maçma'-ul-bajon, 1372h.ş., ç.7, sah.24 va 25.
  62. ↑ Sa'labī, al-Kaşfu va-l-bajon an tafsir-il-Qur'on, 1422h.q., ç.6, sah.250.
  63. ↑ Surai Voqea, ojati 29.
  64. ↑ Bargirifta az tarçumai Fulodvand.
  65. ↑ Tabarī, Çome'-ul-bajon, 1412h.q., ç.27, sah.104.
  66. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.342.
  67. ↑ Ma'rifat, al-Tamhid, 1412h.q., ç.1, sah.341.
  68. ↑ Hurri Omilī, Vasoil-uş-şi'a, 1409h.q., ç.4, sah.821.
  69. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.471.
  70. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.465.
  71. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.465.
  72. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.465 va 468.
  73. ↑ Nigoh kuned ba Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.460; Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.465 va 466.
  74. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.466 va 467.
  75. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.467.
  76. ↑ Nigoh kuned ba Huççatī, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, 1368h.ş., sah.460.
  77. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.471.
  78. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.472.
  79. ↑ Romjor, Ta'rixi Qur'on, 1369h.ş., sah.472.
  80. ↑ Ma'rifat, Peşinai copi Qur'oni Karim, sajti donişnomai mavzūiji Qur'on.
  81. ↑ Ma'rifat, Peşinai copi Qur'oni Karim, sajti donişnomai mavzūiji Qur'on.

Sarcaşma

  • Qur'oni Karim, tarçumai Muhammadmahdiji Fulodvand.
  • Ma'rifat, «Peşinai copi Qur'oni Karim», sajti donişnomai mavzūiji Qur'on.
  • Ma'rifat, Muhammadhodī, at-Tamhid fi ulum-il-Qur'on, Qum, muassisai al-naşrul-islomī, copi avval, 1412h.q.
  • Romjor, Mahmud, Ta'rixi Qur'on, Tehron, Amiri Kabir, copi sejum, 1369h.ş.
  • Sa'labiji Nişoburī, Ahmad ibni Muhammad, al-Kaşfu va-l-bajon an tafsir-il-Qur'on, Bejrut, Doru ehjoil-turosil-arabī, copi avval, 1422h.q.
  • Sujutī, Çaloliddin Abdurrahmon, al-Itqon fi ulum-il-Qur'on, tahqiqi Muhammad Abulfazl Ibrohim, Qum, ar-Razī - bedor - Azizī, copi duvum, 1363h.ş.
  • Tabarī, Muhammad ibni Çarir, Çome'-ul-bajon fi tafsir-il-Qur'on, Bejrut, Dorul-ma'rifat, copi avval, 1412h.q.
  • Tabarsī, Fazl ibni Hasan, Maçma'-ul-bajon fi tafsir-il-Qur'on, Tehron, intişoroti Nosiri Xisrav, copi sejum, 1372h.ş.
  • Hurri Omilī, Muhammad ibni Hasan, Vasoil-uş-şi'a, Qum, muassisai Olulbajt alajhimussalom, copi avval, 1409h.q.
  • Huççatī, Sajidmuhammadboqir, Paƶuhişe dar Ta'rixi Qur'oni Karim, Tehron, daftari naşri farhangi islomī, copi pançum, 1368h.ş.
Bargirifta az "https://tg.wikishia.net/w/index.php?title=Мусҳафи_Усмонӣ&oldid=13439"