Шиа: Тафовут байни таҳрирҳо

[[file:السعید۲.jpg|thumbnail]]

Ҳукуматҳои [[Оли Идрис]], [[Алавиён (Табаристон)|Алавиёни Табаристон]], [[Оли Буя]], Зайдиёни Яман, [[Фотимиён]], [[Исмоилия]], [[Сарбадорон|сарбадорони Сабзавор]], [[Сафавиён|Сафавия]] ва  [[Низоми Ҷумҳурии исломии Эрон|Ҷумҳурии исломии Эрон]] аз ҳукуматҳои шиъии [[Ҷаҳони Ислом|ҷаҳони Ислом]] будаанд.

   

Шиа дар луғат ба маънои пайрав, ёр ва гурӯҳ аст.<ref>Фароҳидӣ, "ал-Айн" зайли "шайъ" ва "шавъ"</ref>

Дар бораи таърихи пайдоиши шиа, дидгоҳҳои мутафовите вуҷуд дорад; аз ҷумла: аз замони ҳаёти [[Ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам|Пайғамбари Ислом (с)]], пас аз [[Воқеаи Сақифаи Банӣ Соида|моҷарои Сақифа]], баъд аз [[Моҷарои қатли Усмон|қатли Усмон]] ва пас аз [[Моҷарои ҳакамият|моҷарои ҳакамият]] ба унвони таърихи пайдоиши шиа ном бурда шудааст.<ref>Муҳаррамӣ, Таърихи ташайюъ, 1382ҳ.ш., саҳ.43 - 44; Гурӯҳи таърихи Пажӯҳишгоҳи ҳавза ва донишгоҳ, Таърихи ташайюъ, 1389ҳ.ш., саҳ.20 – 22; Файёз, Пайдоиш ва густариши ташайюъ, 1382ҳ.ш., саҳ.49 – 53</ref> Бархе аз уламои шиа муътақиданд аз замони ҳаёти Пайғамбари Ислом иддае аз саҳоба атрофи ҳазрати Алӣ (а) буда ва шиа дар ҳамон замон вуҷуд доштааст.<ref>Ниг.: Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1388ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.29; Собирӣ, Таърихи фарқи исломӣ, 1388ҳ.ш., саҳ.18 то 20</ref>{{Ёд| Оғози пайдоиши шиаро ки барои аввалин бор ба шиаи Алӣ алайҳиссалом (аввалин пешво аз пешвоёни Аҳли Байт алайҳимуссалом) маъруф шуданд ҳамон замони ҳаёти Пайғамбари акрам (с) бояд донист. Паёмбар (с) дар аввалин рӯзҳои беъсат маъмурият ёфт ки хешони наздиктари худро ба дини худ даъват кунад ва Алӣ (а)-ро ки пеш аз ҳама исломро пазируфт ба унвони вазир ва васию ҷонишини хеш муаррифӣ кард ва табиӣ аст, ки ӯро ба ҳамаи ёрони худаш муаррифӣ кард ва фазоили ӯ ва моҷарои Ғадир ва монанди он; ёрони Паёмбар (с)-ро ки шефтагони фазилат ва ҳақиқат буданд бар ин во медошт, ки Алӣ алайҳиссаломро дӯст дошта ба гирдаш ҷамъ шуда ва аз вай пайравӣ кунанд. Инон ба унвони шиа шинохта шуданд. Таботабоӣ, Шиа дар Ислом, саҳ.30 - 31}} Инҳо ба аҳодис<ref>Барои намуна ниг.: Суютӣ, ад-Дурр-ул-мансур, 1404ҳ.қ., ҷ.6, саҳ.379</ref> ва гузоришҳои таърихие<ref>Ибни Асокир, Таъриху мадинат-ид-Димишқ, дор-ул-фикр ли-т-табъи ва-н-нашри ва-т-тавзиъ, ҷ.42, саҳ.332</ref> истинод мекунанд, ки бар асоси онҳо дар замони Пайғамбар ба шиаёни Алӣ (а) башорат дода шуда ва ё аз касоне ба унвони шиаёни Алӣ ёд шудааст.<ref> Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1388ҳ.ш., саҳ.20</ref> Ин гурӯҳ пас аз реҳлати Пайғамбар (с), ба тасмими шӯрои Сақифа дар хусуси халифа интихоб кардани Абубакр, эътироз доштанд ва аз байъат бо Абубакр ба унвони халифа худдорӣ мекарданд.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1388ҳ.ш., саҳ.32-33</ref> Ба гуфтаи Ношӣ Акбар дар китоби Масоил-ул-имома, аз замони ҳазрати Алӣ (а), шиаи эътиқодӣ вуҷуд доштааст.<ref>ниг.: Ношӣ Акбар, Масоил-ул-имома, 1971, саҳ.22-23</ref> Ба кор рафтани вожаи шиа ба сурати расмӣ барои пайравони Амиралмуъминин (а) аз сӯи худ он ҳазрат низ далели дигаре аст бар ин ки шиа пешинааш ба садри Ислом боз мегардад. Дар номае ки Амиралмуъминин (а) пас аз бозгашт аз [[Ҷанги Наҳравон|Наҳравон]] дар паи суолоти бархе дар мавриди ҳокимони қабл аз худ менависад, пайравони худро шиа номида ва дар ин бора ба ояе аз Қуръон истинод мекунад. Ӯ мегуяд:

مُبْتَدَع}}

Дидгоҳи шиаён дар бораи имоматро ваҷҳи муштараки фирқаҳои шиа медонанд.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.131</ref> Имомат ҷойгоҳе бисёр муҳим ва меҳварӣ дар [[Каломи исломӣ|мабоҳиси каломии шиа]] дорад.<ref>Ансорӣ, «Имомат (имомат назд имомия)», саҳ.137; Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.256 ва 257</ref> Ба бовари шиаён имом болотарин марҷаъи тафсири аҳкоми динӣ пас аз Пайғамбар аст.<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоилия, 1393ҳ.ш., саҳ.213</ref> Дар ривоёти шиаён ҷойгоҳи имом ба ҳадде аст, ки агар касе бидуни ин ки имомашро бишносад бимирад, [[Куфр|кофир]] аз дунё рафтааст.<ref>Ниг.: Кулайнӣ, Кофӣ, 1407ҳ.қ., ҷ.2, саҳ.21</ref>

Дар китобҳои каломии шиа, дар бораи зарурати вуҷуди имом дар ҷомеа далоили нақлӣ ва ақлии чанде матраҳ мешавад.<ref>Барои намуна ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28 ва 29; Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.260 то 263</ref> [[Ояти «Ул-ул-амр»]] ва [[Ҳадиси «Ман мота»|ҳадиси «Ман мота»]] аз далоили нақлии шиаён бар лузуми вуҷуди имом аст.<ref>Ниг.: Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.28</ref> Истинод ба [[Қоидаи лутф|қоидаи лутф]] ҳам аз далоили ақлии онон аст. Дар табйини ин далел навиштаанд: аз як тараф вуҷуди имом сабаб мешавад мардуми бештар ба тоъати Худо рӯй биоваранд ва камтар ба самти гуноҳон бираванд; аз тарафи дигар тибқи қоидаи лутф, анҷом додани ҳар коре, ки сабаби чунин чизе бишавад, бар Худованд [[Воҷиб|воҷиб]] аст. Бинобар ин насби имом бар Худованд воҷиб аст.<ref>Ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.491</ref>

Шиаён ба исмати имомон эътиқод доранд ва онро шарти имомат медонанд.<ref>Ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.492; Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.105</ref> Онҳо дар ин замина ба далоили нақлӣ ва ақлӣ<ref>Барои мутолиаи далоили ақлии имомия ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.492 – 494; Субҳонӣ, ал-Илоҳиёт, 1384ҳ.ш./1426ҳ.қ., саҳ.26 – 45</ref> истинод мекунанд, ки [[Ояти «Ул-ул-амр»|ояти «Ул-ул-амр»]],<ref>Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.493; Субҳонӣ, ал-Илоҳиёт, 1384ҳ.ш./1426ҳ.қ., саҳ.125-130</ref> [[Ояти «Ибтилои Иброҳим»|ояти «Ибтилои Иброҳим»]]<ref>Субҳонӣ, ал-Илоҳиёт, 1384ҳ.ш./1426ҳ.қ., саҳ.117-125</ref> ва [[Ҳадиси Сақалайн|ҳадиси Сақалайн]] аз он ҷумла аст.<ref>Ниг.: Субҳонӣ, Азвоу ало ақоид-иш-шиат-ил-имомийя, 1421ҳ.қ., саҳ.389 – 394</ref>

Аз миёни шиаён, [[Зайдия]] ба исмати ҳамаи имомон бовар надоранд. Ба ақидаи инон танҳо «[[Асҳоби Кисо]]», яъне [[Ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам|Пайғамбар (с)]], [[Имом Алӣ алайҳиссалом|Алӣ (а)]], [[Ҳазрати Фотимаи Заҳро саломуллоҳи алайҳо|Фотима (с)]], [[Имом Ҳасани Муҷтабо алайҳиссалом|Ҳасан (а)]] ва [[Имом Ҳусайн алайҳиссалом|Ҳусайн (а)]] маъсуманд<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.278</ref> ва бақияи имомон, монанди дигар мардум, аз хато маъсум нестанд.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.279</ref>

Шиаён муътақиданд, ки Пайғамбари Ислом (с) Имом Алӣ (а)-ро ба унвони ҷонишини худ ба мардум муаррифӣ карда ва имоматро ҳаққи вижаи ӯ ва фарзандонаш донистааст.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.131; ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.497</ref> Албатта аз ин миён, [[Зайдия|Зайдиён]], имомати [[Абубакр ибни Абиқуҳофа|Абубакр]] ва [[Умар ибни Хаттоб|Умарро]] ҳам пазируфтаанд, аммо ҳаминҳо ҳам Имом Алӣ (а)-ро аз ин ду шоистатар медонанд ва мегӯянд мусулмонон дар интихоби Умару Абубакр ба унвони имом, иштибоҳ карданд, аммо чун Имом Алӣ (а) ба он ризоят дод, имомати онҳоро низ мепазирем.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.141-143</ref>

[[Каломи исломӣ|Мутакаллимони шиа]] барои исботи ҷонишинии билофасли Имом Алӣ (а) пас аз Пайғамбар, ба оёт ва ривоёте истинод мекунанд, ки аз он миён [[Ояти Вилоят|ояти Вилоят]], [[Хутбаи Ғадир|ҳадиси Ғадир]] ва [[Ҳадиси Манзалат|ҳадиси Манзалат]] аст.<ref>Барои намуна ниг.: Аллома Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод, 1417ҳ.қ., саҳ.498-501; Шайхи Муфид, ал-Ифсоҳ, 1412ҳ.қ., саҳ.32, 33, 134</ref>

Муҳимтарин фирқаҳои шиаро [[Имомия|имомия]], [[Зайдия|зайдия]], [[исмоилия]], [[Ғолиён|ғолиён]], [[Кайсония|кайсония]] ва то андозае [[Воқифия|воқифия]] медонанд.<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1388ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.32</ref> Бархе аз ин фирқаҳо худ шохаҳои мухталиф доранд, монанди Зайдия, ки то даҳ шоха ҳам барои он зикр шудааст;<ref>Ниг.: Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1388ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.95-104</ref> ва кайсония, ки онро ба чаҳор шоха тақсим кардаанд.<ref>Ниг.: Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.132-136</ref> Ҳамин сабаб шудааст, ки аз фирқаҳои мутааддиде ба унвони фирқаҳои шиа ёд шавад.<ref>Барои намуна ниг.: Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.131-171</ref> Албатта бисёре аз фирқаҳои шиа аз байн рафтаанд ва имрӯза танҳо се мазҳаби имомия, зайдия ва исмоилия пайравон доранд.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.66</ref>

Воқифия ба касоне мегӯянд, ки пас аз шаҳодати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]], дар ӯ таваққуф карданд; яъне ӯро охирин имом медонистанд.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.65</ref> Ғолиён ҳам гурӯҳе буданд, ки дар хусуси мақоми имомони шиа, зиёдаравӣ  мекарданд; яъне ба улуҳияти онон эътиқод доштанд, онҳоро махлуқ намедонистанд ва ба Худованд ташбеҳ мекарданд.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.154</ref>

Шиаи дувоздаҳимомӣ ё исноашарӣ бузургтарин фирқаи мазҳаби шиа аст.<ref>Ҷабраилӣ, Сайри татаввури каломи шиа, 1396ҳ.ш., саҳ.46; Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.66</ref> Тибқи мазҳаби имомия, пас аз [[Ҳазрати Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам|Пайғамбари Ислом (с)]], [[Имомони маъсум|дувоздаҳ имом]] вуҷуд дорад, ки нахустинашон [[Имом Алӣ алайҳиссалом|Имом Алӣ (а)]] ва охиринашон [[Имом Маҳдӣ аҷҷалаллоҳу таоло фараҷаҳ|Имом Маҳдӣ (аҷҷалаллоҳу фараҷаҳ)]] аст,<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.197-199</ref> ки ҳануз зинда аст, дар ғайбат қарор дорад ва рӯзе барои барқарории адолат дар замин зуҳур хоҳад кард.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.230-231</ref>

Бештари шиаёни [[Эрон]], ки ҳудуди 90 дарсади ҷамъияти ин кишварро ташкил медиҳанд, дувоздаҳимомӣ ҳастанд.<ref>Тақизода Доварӣ, Гузорише аз омори ҷамъияти шиаёни кишварҳои ҷаҳон, 1390ҳ.ш., саҳ.29</ref>

Мазҳаби Зайдия ба [[Зайд ибни Алӣ|Зайд]] фарзанди [[Имом Саҷҷод алайҳиссалом|Имом Саҷҷод (а)]] нисбат дорад.<ref>Ҳайнс, Ташайюъ, 1389ҳ.ш., саҳ.357</ref> Бар пояи ин мазҳаб танҳо имомати [[Имом Алӣ алайҳиссалом|Имом Алӣ (а)]], [[Имом Ҳасани Муҷтабо алайҳиссалом|Имом Ҳасан (а)]] ва [[Имом Ҳусайн алайҳиссалом|Имом Ҳусайн (а)]] ба сурати интисобӣ ва тавассути Пайғамбар будааст.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зидия, 1390ҳ.ш., саҳ.287 ва 288; Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1388ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.86</ref> Ба ҷуз ин се имом ҳар касе аз насли [[Ҳазрати Фотимаи Заҳро саломуллоҳи алайҳо|ҳазрати Заҳро (с)]] қиём кунад ва олиму зоҳиду саховатманд ва шуҷоъ бошад, имом аст.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.137-138</ref>

Ба гузориши китоби [[Атласи шиа (китоб)|Атласи шиа]], Зайдиён 35 то 40 дарсади ҷамъияти бистмиллионии [[Яман|Яманро]] ташкил медиҳанд.<ref>Ниг.: Расули Ҷаъфарён, Атласи шиа, 1387ҳ.ш., саҳ.466</ref>

Исмоилия, фирқае аз шиаён аст, ки пас аз [[Имом Содиқ алайҳиссалом|Имом Содиқ (а)]], [[Исмоил писари Имом Содиқ (а)|Исмоил]] писари бузурги ӯро имом медонад ва имомати [[Имом Мусои Козим алайҳиссалом|Имом Козим (а)]] ва  дигар [[Имомони маъсум|имомони имомияро]] намепазирад.<ref>Шаҳристонӣ, ал-Милалу ва-н-ниҳал, 1375ҳ.ш., ҷ.1, саҳ.170-171</ref> Исмоилиён бар ин бовар буданд, ки [[Имомат|имомат]] ҳафт давра дорад ва ҳар давра бо як «нотиқ» оғоз мешавад, ки шариате нав меоварад ва дар ҳар давра пас аз ӯ ҳафт имом имомат мекунанд.<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоъилия, 1393ҳ.ш., саҳ.165</ref>  

Исмоилияи имрӯзро ба ду гурӯҳи [[Оқохония|оқохония]] ва [[Буҳра|буҳра]] тақсим мекунанд, ки бозмондагони ду шоха аз [[Фотимиён|фотимиёни]] Миср яъне [[Назориён|назория]] ва мустаълавия ҳастанд.<ref>Машкур, Фарҳанги фирақи исломӣ, 1372ҳ.ш., саҳ.53,</ref> Гуруҳи нахустро ҳудуди як миллион нафар медонанд, ки умдатан дар кишварҳои Осиёие чун [[Ҳинд]], [[Покистон]], [[Афғонистон]], [[Тоҷикистон]] ва [[Эрон]] зиндагӣ мекунанд.<ref>Дафтарӣ, "Исмоилия", саҳ.701</ref> Шумори гурӯҳи дувумро ҳам ҳудуди панҷсад ҳазор нафар тахмин задаанд, ки беш аз 80 дарсадашон дар Ҳинд сукунат доранд.<ref>Дафтарӣ, "Буҳра", саҳ.813</ref>

Маҳдавиятро омӯзае муштарак миёни ҳамаи мазоҳиби исломӣ медонанд,<ref>Садр, Баҳсу ҳавл-ал-Маҳдӣ, 1417ҳ.қ./1996м, саҳ.15; Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.90</ref> аммо ин андеша дар мазҳаби шиа ҷойгоҳи вижае дорад ва дар ривоёт, китобҳо ва мақолоти бисёре аз он сухан омадааст.<ref>Ҳакимӣ, Хуршеди мағриб, 1386ҳ.ш., саҳ.91</ref>

Фирқаҳои шиа бо вуҷуди иштироки назар дар асли вуҷуди [[Имом Маҳдӣ аҷҷалаллоҳу таоло фараҷаҳу|Маҳдӣ]], дар ҷузъиёт ва мисдоқи он ихтилоф доранд. [[Имомия|Шиаёни дувоздаҳимомӣ]] бар ин боваранд, ки Маҳдӣ писари [[Имом Ҳасани Аскарӣ алайҳиссалом|Имом Ҳасани Аскарӣ (а)]], имоми дувоздаҳум ва ҳамон Маҳдии Мавъуд (аҷҷалаллоҳу фараҷаҳ) аст ва дар [[Ғайбат|ғайбат]] ба сар мебарад.<ref>Таботабойӣ, Шиа дар Ислом, 1383ҳ.ш., саҳ.230-231</ref> Исмоилия Муҳаммади Мактум писари [[Исмоил писари Имом Содиқ (а)|Исмоил]] писари [[Имом Содиқ алайҳиссалом|Имом Содиқ (а)-ро]] Маҳдӣ Мавъуд медонанд.<ref>Собирӣ, Таърихи фирақи исломӣ, 1384ҳ.ш., ҷ.2, саҳ.152</ref> Зайдия ба ҷиҳати он ки қиёмро аз шароити имом медонанд, ба [[Интизори фараҷ|интизор]] ва [[Ғайбат|ғайбат]] эътиқод надоранд.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.291</ref> Онҳо ҳар имомеро Маҳдӣ ва мунҷӣ мепиндоранд.<ref>Султонӣ, Таърих ва ақоиди зайдия, 1390ҳ.ш., саҳ.294</ref>

Шиаён дар айни ҳамфикр будан бо дигар мусулмонон дар усули дин, яъне [[Тавҳид|тавҳид]], [[Набувват|набувват]] ва [[Охират|маод]], боварҳое ҳам доранд, ки онҳоро аз ҳамаи [[Аҳли суннат ва ҷамоат|аҳли суннат]] ё бархе аз онҳо хос мегардонад. Он боварҳо гузашта аз ду масъалаи [[Имомат|имомат]] ва [[Маҳдавият|маҳдавият]], иборат аст аз: [[Ҳусн ва қубҳ|ҳусн ва қубҳи ақлӣ]], [[Танзиҳи сифот|танзиҳи сифоти Худо]], [[Амрун байн-ал-амрайн|амрун байн-ал-амрайн]], [[Адолати саҳоба|одил набудани ҳамаи саҳоба]], [[Тақия|тақия]], [[Тавассул|тавассул]] ва [[Шафоат|шафоат]].

[[Тавассул]] гарчи дар дигари фирақи исломӣ ҳам мафҳуме роиҷ будааст, назд шиа ҷойгоҳи муҳимтаре дорад.<ref>Покатчӣ, "Тавассул", саҳ.362</ref> Шиаён бар хилофи бархе аз аҳли суннат аз ҷумла ваҳҳобиён,<ref>Субҳонӣ, "Тавассул", саҳ.541</ref> матлуб медонанд, ки инсон барои [[Дуо|истиҷобати дуо]] ва тақарруб ба Худо, авлиёи Худоро восита қарор диҳад.<ref>Субҳонӣ, "Тавассул", саҳ.540</ref> Тавассул бо [[Шафоат|шафоат]] пайванди муҳкам дорад.<ref>Покатчӣ, "Тавассул", саҳ.362</ref> Ба гуфтаи [[Шайхи Муфид|Шайх Муфид]] мурод аз шафоат ин аст, ки Пайғамбар ва имомон метавонанд дар рӯзи қиёмат шафеъи [[Гуноҳ|гуноҳкорон]] шаванд ва Худо ба воситаи шафоати онон бисёре аз гуноҳкоронро наҷот медиҳад.<ref>Ниг.: Шайхи Муфид, Авоил-ул-мақолот, 1413ҳ.қ., саҳ.47</ref>

[[Қуръон]] ва [[Суннат|суннати Пайғамбар (с)]] назди ҳамаи шиаён, ба унвони ду манбаи аслии [[Аҳкоми шаръӣ|аҳкоми шаръӣ]] муътабар аст,<ref>Ниг.: Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоилия, 1393ҳ.ш., саҳ.212; Музаффар, Усул-ул-фиқҳ, 1430ҳ.қ., ҷ.1, саҳ.54 ва 64; Раҳматӣ ва Ҳошимӣ, «Зайдия (фиқҳи зайдия)», саҳ.98</ref> аммо онҳо дар заминаи наҳваи истифода аз ин ду ва ҳамчунин дигар манобеи [[Фиқҳ|фиқҳ]] ихтилофи назар доранд.

Дар хусуси [[Издивоҷи муваққат|издивоҷи муваққат]] ҳам, ки аз масоили ихтилофии байни имомия ва аҳли суннат аст, исмоилия ва зайдия бо аҳли суннат мувофиқанд;<ref>Дафтарӣ, Таърих ва суннатҳои исмоилия, 1393ҳ.ш., саҳ.214; Раҳматӣ ва Ҳошимӣ, «Зайдия (фиқҳи зайдия)», саҳ.98</ref> яъне бар хилофи имомия, ки издивоҷи муваққатро ҷоиз медонад, ба [[Ҳаром|ҳаром будани]] он раъй медиҳанд.<ref>Раҳматӣ ва Ҳошимӣ, «Зайдия (фиқҳи зайдия)», саҳ.98</ref>

[[file:FT 14.06.17 ShiaSunni.png|thumbnail|Тибқи омори мунташиршуда дар соли 2014 м. шиаёни кишварҳои [[Эрон]], [[Озарбойҷон]], [[Баҳрайн]], [[Ироқ]] ва [[Лубнон]] беш аз панҷоҳ дарсади ҷамъияти кишвари худро ташкил медиҳанд.<ref>[https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/06/18/the-sunni-shia-divide-where-they-live-what-they-believe-and-how-they-view-each-other/ft_14-06-17_shiasunni/ FT_14.06.17_ShiaSunni]</ref>]]

Дар Эрон, [[Озарбойҷон]], [[Баҳрайн]] ва Ироқ, ҷамъияти ғолиб шиа аст.<ref>Анҷумани дин ва зиндагии умумии Пию, Нақшаи ҷамъияти мусулмонони ҷаҳон, 1393ҳ.ш., саҳ.20</ref> Дар ховари миёна, шимоли Африқо, минтақаи Осиё-Уқёнусия, [[Амрико]], [[Канада]]<ref>Анҷумани дин ва зиндагии умумии Пию, Нақшаи ҷамъияти мусулмонони ҷаҳон, 1393ҳ.ш., саҳ.19-20</ref> ва [[Чин]]<ref>[https://tzb.ouc.edu.cn/2017/0921/c10586a79963/page.htm 中国的穆斯林都是来自哪些教派、 中国海洋大学 (Мусулмонони Чин аз кадом мазҳабҳоянд, Донишгоҳи Уқёнуси Чин)]</ref> ҳам шиа зиндагӣ мекунад.

Ҳукуматҳои [[Оли Идрис]], [[Алавиён (Табаристон)|Алавиёни Табаристон]], [[Оли Буя]], [[Зайдия|Зайдиёни Яман]], [[Фотимиён]], Исмоилияи [[Қалъаи Аламут|Аламут]], [[Сарбадорон|Сарбадорони Сабзавор]], [[Сафавиён|Сафавия]] ва [[Низоми Ҷумҳурии исломии Эрон|Ҷумҳурии исломии Эрон]] аз ҳукуматҳои шиъии [[Ҷаҳони Ислом|ҷаҳони Ислом]] будаанд.

Дар Ҷумҳурии исломии Эрон ҳам [[Усули мазҳаби шиа|усули мазҳаб]] ва [[Фиқҳ|фиқҳи]] шиаи дувоздаҳимомӣ мабно қарор гирифтааст.<ref> Қосимӣ ва Каримӣ, «Ҷумҳурии исломии Эрон», саҳ.765 ва 766</ref>

[[Шиа дар Ислом (китоб)|Китоби шиа дар Ислом]], навиштаи [[Сайид Муҳаммадҳусайни Таботабоӣ|Алломаи Таботабоӣ]]; ин китоб бо ҳадафи муаррифии мазҳаби шиа - ба хусус барои мухотабони ғайримусулмон - ба забони форсӣ навишта шудааст. Дар ин асар, матолиби лозим барои шинохти шиа ба забоне сода ва мухтасар баён шудааст. Китоби шиа дар Ислом, ба забонҳои мухталиф, аз ҷумла забони тоҷикӣ, тарҷума шудааст.

<gallery>

حرم امام علی1.jpg|[[Ҳарами Имом Алӣ (а)]] дар [[Наҷаф]]

</gallery>

{{Адабиёт}}

'''Ёддошт:'''

{{Сарчашма}}

* Алломаи Ҳиллӣ, Кашф-ул-мурод фи шарҳи таҷрид-ил-эътиқод, таҳқиқ ва таълиқи Ҳасан Ҳасанзодаи Омулӣ, Қум, Муассисат-ун-нашр-ил-исломӣ, чопи ҳафтум, 1417ҳ.қ.